Transcript Sunum 3

Technical Assistance on Increasing the Implementation Capacity of the Seveso II Directive
This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey
TÜRKİYE’DE SEVESO –II DİREKTİFİNİ UYGULAMA
KAPASİTESİNİ ARTTIRMAYA DAİR TEKNİK YARDIM PROJESİ
Europe aid/130724/D/SER/TR
GÜVENLİK RAPORU
Dr. Zeynep Yöntem, Takım Lideri Yardımcısı
Warning: This document has been produced with the financial assistance of the European Union
Disclaimer:The contents of this publication is the sole responsibility of the Consultant and can in no way be taken to reflect the views of the European Union
GÜVENLİK RAPORU
Güvenlik Raporunun Yapısı
–
–
–
–
Tesis ve Sahayla ilgili temel bilgiler,
Teknolojik hususlar ve teklif edilen yönetimle ilgili bilgiler,
Tesisin her bölümü için Risk İndeksleri,
Muhtemel kaza olaylarının belirlenmesi, meydana gelme sıklığı ve sonuçlarının
hesaplanması,
– Özellikle önleme ve azaltma tedbirleriyle ilgili tasarım kriterleri
Raporun sonuçları (meydana gelme sıklığı ve hasar mesafeleri)
çevresindeki araziyle uyumluluk kriterlerini tanımlayan bir Bakanlar Kurulu
Kararına göre değerlendirilir.
OPERATÖRÜN YÜKÜMLÜLÜKLERİ: GÜVENLİK RAPORU
Üst tabakadaki kuruluşların operatörleri aşağıda belirtilen
hususları içeren bir Güvenlik Raporu hazırlamalıdır:
– Kuruluşun, Çevresinin ve Kuruluştaki Tesislerin Tanıtımı
– Kuruluşun Güvenlik Yönetim Sistemi Hakkında Bilgi
– Büyük Kaza Senaryoları ve Güvenlik Tedbirleri Hakkında Bilgi
Son amacı da tehlikelerin fark edilip kontrol altına alındığını
ve tesisin çevresindeki araziyle uyumlu olduğunu
göstermektir.
Güvenlik Raporu 1. BÖLÜM
Kuruluşun, Çevresinin ve Kuruluştaki Tesislerin
Tanıtımı
i. Kuruluşun Tanıtımı
ii. Kuruluşa ait Haritalar
iii.Kuruluşun Çevresinin Tanıtımı
iv.Kuruluştaki Tesislerin Tanıtımı
v. Kuruluşta Bulunan Tehlikeli Maddeler Hakkında Bilgi
Güvenlik Raporu 2. BÖLÜM
Kuruluşun Güvenlik Yönetim Sistemi Hakkında Bilgi
Üst seviyeli kuruluşlar, Güvenlik Raporunda, kuruluşta
büyük kaza önleme politikası (BKÖP) oluşturulduğunu ve
bu doğrultuda güvenlik yönetim sisteminin (GYS)
uygulandığını gösterir.
1. Büyük kaza önleme politikası (BKÖP)
2. Güvenlik yönetim sistemi (GYS)
Güvenlik Raporu 3. BÖLÜM
Büyük Kaza Senaryoları ve Güvenlik Tedbirleri
Hakkında Bilgi
• Büyük kaza senaryoları
• Güvenlik Tedbirleri
• Kaynaklar
• Ekler
Büyük Kaza Senaryoları ve Güvenlik
Tedbirleri Hakkında Bilgi
• Kazalara neden olabilecek tehlikeli maddeler
dikkate alınarak seçilir ve bu senaryoların
hangi önceliklere göre ve nasıl seçildiğine
ilişkin gerekçeler açıklanır. (Ör: Geçmişte
meydana gelmiş kazalar, ramak kala olayları
vb.)
• Her bir tesis için, belirlenen tehlikelerin neden
olabileceği büyük kaza senaryolarının en az 6
tanesi hakkında ayrıntılı bilgi verilir
Mümkün olan en yüksek önlem
seviyesi
• İşletmeci, kantitatif risk değerlendirmesine göre
belirlediği tehlikeli ekipmanlar için senaryo edilen
her bir büyük kazanın her türlü sonucunun
meydana gelme frekansını 1x10-4/yıl seviyesine
veya bu seviyeden daha küçük bir seviyeye
indirmek zorundadır.
• Seçilen büyük kaza senaryolarının meydana
gelme frekanslarının hesaplanmasında operatör
müdahalesinin yer aldığı hesaplamalarda,
operatörün hata yapma olasılığı, en az 0,1 olarak
değerlendirilebilir..
Tehlİkelİ olaylar /Büyük kaza senaryoları
“Belirli yoğunluktaki insan, mülk ve/veya çevreye fiziksel,
kimyasal ya da biyolojik etki eden enerji ya da maddenin
salımına tehlikeli olay denir.”
Büyük kaza senaryoları /: ÜÇ ANA GRUP

Yangın

Patlama

Dağılım / Salım → Toksik
Büyük kaza senaryoları :
● Yangın
 Ateş (sıvı, katı)
 Flash yangını (ani yangın)
 Boil over
 Torch yangını
● Toksik dağılım
 Parçalanma, delinme
 Boru kırılması
 Sıvı katmanın/örtünün
buharlaşması
 Duman
üç büyük grup
● Patlama
 UVCE (Serbest buhar patlaması)
 BLEVE (Kaynayan sıvı-genleşen
buhar patlaması)
 Konteyner patlaması
● Kirlenme
 Madde sızıntısı/kaçağı
 Bir kirleticinin su, hava veya
toprağa salımı
DİĞER TİP YANGINLAR
● Birikinti (havuz) yangını
 Bir yanıcı madde birikintisinin (havuzunun) yanması neticesinde oluşan
yangın
 Tank yangını, hazne yangını, havuz yangını
 Eriyebilir katılar yangını
● Torch yangını
 Tutuşabilir bir gaz spreyinin alev alması
 Sebepler : alevlenir gazın kazayla sızıntısı, ara ürünlerin dikkatsizce
boşaltılması (parlama)
 Sonuçlar : Eğer torch, basınçlı alevlenir bir sıvı tankıyla temas ederse
BLEVE riski oluşur.
● Boil-over
 Köpürme olayı: atmosferik tanklarda yanmakta olan bazı hidrokarbonların
sıvı su zeminini buharlaştırması
 Ateş topu oluşumu→ Termal etkiler
 Yanan hidrokarbonların fırlayarak saçılması → Yangının yayılması
DEĞİŞİK PATLAMA CİNSLERİ
Gaz ve buhar patlaması (ATEX)
Kimyasal kaynaklı
Toz patlaması (ATEX)
Termal Runaway
Tank patlaması
Fiziksel kaynaklı
BLEVE
TOKSİK GAZLARIN DAĞILIMI
 Toksik bir ürünün salmı (ör. NH3, Cl2,…)
 Yangın dumanları
 Kontrol edilemeyen kimyasal reaksiyonlar
 Dağılım özellikle şunlara bağımlıdır :
- salınım şartları (P, T, sınırlama…)
- meteorolojik şartlar
- orografik şartlar (topografi,…)
 Dağılım modellerinin kullanımı
 Bazı ürünlerin ölümcül ve geri dönüşümsüz etkileri için tanımlanmış
eşik bilgilerinin kullanımı (toksisiteyle ilgilili değerler)
Risk Analizi Unsurları
a)Herhangi bir risk analiz sürecindeki temel unsurlar aşağıdaki gibidir:
• Tehlike tespiti;
• Kaza senaryosu seçimi;
• Senaryoların olasılık değerlendirmesi
• Senaryoların sonuç değerlendirmesi
• Risk derecelendirme;
• Güvenlik sistemlerinin mevcudiyeti ve güvenilirliği
b)Tehlike tespitinin zorunlu parçaları, analizin ve ilgili sınırlamaların kapsamı,
kullanılan tespit yöntemlerine ilişkin gösterimlerdir. Tehlikelerin tespitini,
mevcut veya öngörülen güvenlik tedbirlerinin uygun olup olmadığını
belirtilmelidir.
c) Risk değerlendirmesinin derinliği ve tipi, benimsenen risk kontrol
tedbirlerinin yeterliliğine karar verme ve gerekçelendirme güçlüğü ve
süreç ve faaliyetlerin karmaşıklığı, olası hasarın ölçüsü, tesisin sunduğu
büyük kaza tehlikelerinin yapısına orantılı olacaktır.
RİSK ANALİZİ – TEHLİKE VE RİSK
RİSK MATRİSİ
İHTİMAL
Sık sık
Muhtemel
Muhtemel
olmayan
Çok az
Küçük
Anlamlı
Büyük
CİDDİYET
Bölge 1
Düşük Risk– Bir eylem gerekli değil
Bölge 2
Eylem gerekebilir, Maliyet-Fayda hususları temelinde
Bölge 3
Yüksek risk– Düzeltici eylemler zorunludur
Felaket
RİSK ANALİZİ
RİSK
Bir olayın olasılığının ve o olayın sonuçlarının kombinasyonudur.
Ne olabilir?
Nasıl olabilir?
Hangi olasılıkta?
Etkiler nelerdir?
RİSK ANALİZİ
KAZARA OLAN OLAYIN TANIMI
MEYDANA GELME OLASILIĞININ HESAPLANMASI
(HATA AĞACI ANALİZİ)
SONUÇ ANALİZİ
KABUL EDİLEBİLİRLİK KRİTERİ İLE KARŞILAŞTIRMA (RİSK
DEĞERLENDİRME)
KORUNMA VE/VEYA AZALTICI ÖNLEMLERİN
TANIMLANMASI
RİSK ANALİZİ – OLAYIN TANIMLANMASI
RİSK
Bir olayın olasılığının ve o olayın sonuçlarının kombinasyonudur.
Ne olabilir?
Nasıl olabilir?
• DENEYİM
• VERİTABANLARI
• SİSTEMATİK TEKNİKLER
• FMEA
• HAZOP
RİSK ANALİZİ – OLAY TANIMI
Güvenilir kazaların tanımlanması:
– Süreç bozuklukları genellikle HAZOP değerlendirmesiyle
belirtilir;
– Tesisin ayrılabilir bölümleri için “Bütünlük Kaybı”
durumlarının tanımlanması gerekir.
Güvenilirlik hedef frekansa dayalıdır: örn. İtalyan yasaları,
1.000.000 yılda 1’den daha az görülme sıklığı olan olayların
analiz edilmesini gerektirir.
RİSK ANALİZİNİN FARKLI ARAÇLARI
Ön Tehlike Analizi (PHA)
Çok az karmaşık kurulumlar ya
da geniş çalışma örgüsü
HAZOP
Termohidrolik sistemler
Hata ağacı analizi
Bir hatanın ya da belli bir
olayın sebebi
Olay ağacı analizi
Bir hata sonrasında meydana
gelen olaylar
Papyon Analizi
Olayların neden ve
sonuçlarının bileşimi
.
Güvenlik Raporu Oluşturulmasına ilişkin Akış Şeması
İncelenen sistemin
tanımı
Sisteme ait tehlike ve
risklerin tanımlanması
Kalitatif ve/veya
kantitatif analiz
Değerlendirme
İki temel risk analizi yaklaşımı mevcuttur.
•
Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis – PHA),
•
İş Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis - JSA),
•
Olursa Ne Olur? (What İf..?),
•
Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis-PRA
Using Checklists),
•
Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA),
•
Risk Değerlendirme Karar Matrisleri( Risk Assessment Decision Matrix)
•
Tehlike ve İşletilebilme Çalışması (Hazard and Operability Studies HAZOP),
•
Tehlike Derecelendirme İndeksi (DOW index, MOND index, NFPA
index),
•
Hızlı Derecelendirme Metodu (Rapid Ranking, Material Factor),
•
Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis -FTA),
•
Hata Modu ve Etki Analizi (Failure Mode and Effects Analysis-FMEA)
•
Hata Modu ve Etkisinin Kritiklik Analizi (Failure Mode and Critically
Effects Analysis- FMECA),
•
Güvenlik Denetimi (Safety Audit),
•
Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis - ETA),
•
Neden - Sonuç Analizi (Cause and Consequence Analysis),
•
Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis),
•
Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis),
•
Kinney Metodu (Mathematical Risk Evaluation Method),
•
Karar Şeması (Decision Tree),
•
Çok Kriterli Karar Analizi (Multi Criteria Decision Analysis -MCDA),
•
Zürih Tehlike Analizi (Zurih Hazard Analysis),
•
Makine Risk Değerlendirme (Mashine Risk Asessment),
•
Toksikolojik Risk Değerlendirme veya Kimyasal Maruziyet Değerlendirme
(Toxicological Risk Assessment - Chemical Exposure Assessment),
•
Çevresel Risk Değerlendirmesi (Environmental Risk Assessment)
•
Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (Hazard Analysis and Critical
Control Points - HACCP)
•
Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis),
•
Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance – RCM)
•
Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak Circuit
Analysis)
•
İş Etki Analizi (Business Impact Analysis)
•
İnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI),
•
İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment HRA),
•
İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability
Analysis -THERP),
•
Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis),
•
Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance – RCM)
•
Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak Circuit
Analysis)
•
İş Etki Analizi (Business Impact Analysis)
•
İnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI),
•
İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment HRA),
•
İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability
Analysis -THERP),
•
Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis),
•
Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance – RCM)
•
Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak Circuit
Analysis)
•
İş Etki Analizi (Business Impact Analysis)
•
İnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI),
•
İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment HRA),
•
İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability
Analysis -THERP),
•
Kavramsal Güvenilirlik ve Hata Analiz Yöntemi (Cognitive Reliability
and Error Analysis Method - Cream),
•
Hiyerarşik Görev Analizi (Hierarchical Task Analysis),
•
Sapma Analizi (Deviation Analysis),
•
Yönetim Bakışı ve Risk Ağacı (Management Oversight and Risk Tree MORT),
•
Enerji Analizi (Energy Analysis),
•
Güvenlik Bariyer Diyagramları (Barrier Diagram),
•
Koruma Katmanları Analizi (Layers of Protection Analysis - LOPA)
•
Bow-Tie Metodolojisi,
•
Kök Neden Analizi (Root Cause Analysis),
•
Senaryo Analizi (Scenario Analysis),
•
Markov Analizi (Markov Analysis),
•
Monte Carlo Analizi (Monte-Carlo Analysis),
•
Bayesian Analizi (Bayesian Analysis),
•
F-N Eğrileri (F-N curves).
Seveso Bildirim Sistemi incelenmesi
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığının yürüttüğü www.bekra.cevre.gov.tr
adresinde yer alan “BEKRA Bildirim Sistemi” aracılığı ile ÇŞB’ye
bildirim yapmakla yükümlüdür. İşletmecilerin, kuruluşlarında
bulunan ve bir kaza sırasında ortaya çıkabilecek olan tehlikeli
maddelerin, tehlike sınıfı ve miktarları hakkında Yetkili Otoriteleri
bilgilendirmeleri gerekmektedir. Kuruluşlar yaptıkları bildirim
neticesinde üst seviyeli kuruluş, alt seviyeli kuruluş ya da kapsam
dışı olarak sınıflandırılırlar.
• Bu sınıflandırmada tehlikeli olarak ortaya çıkan madde ve karışımlar
(bundan sonra madde denilecektir) öncelikli ve dominant baskın
maddeler olarak dikkate alınır . Bu maddelerin bulunduğu üniteler
dikkate alınacaktır Ki bu ünitelerin intrinsik özellikleri bulunan
miktarları ekzotermik reaksiyon,patlama, yanma ve enerji salımına
neden olabilir.
Güvenlik Raporu Akış Şeması
TANITIM
Açılış Toplantısı
Saha İncelemesi
Belge/Veri Toplama
Bölgesel veriler
Tesis verileri
GEREKLI BÖLGESEL VERILER
1.
Saha sınırlarını ve sahaya erişim yollarını gösteren alanın uygun ölçekli (örn. 1:25.000) bir genel haritası
2.
Tesisin sınırından itibaren en az 5 km çapında bir alan içerisinde arazi kullanımı, popülasyon merkezleri, hassas
merkezler (hastaneler, okullar, camiler, spor stadyumları, alışveriş merkezleri, çok sayıda insanın toplanabileceği
açık alanlar, meskun mahaller, vs.)
3.
Yakındaki plajlar, yüzme ve denize açılma alanları
4.
Tesis üzerinde uçak hareketlerine ilişkin bilgi (ortalama uçuş/gün sayısı ve uçak türü)
5.
En yakın havalimanı/uçuş yolunun mesafesi
6.
Sahaya gelen güç kaynağı (voltaj) ve tek bir hatla mı yoksa birden fazla hatla mı sağlanıyor?
7.
Sahanın toplam elektrik yükü ne kadar?
GEREKLI BÖLGESEL BILGILER
8.
Popülasyon merkezlerindeki nüfus yoğunluğu ya da kişi sayısı, kişi/hektar olarak ifade edilen popülasyon uygun
olacaktır.
9.
Bölgedeki diğer endüstriyel tesisleri (tesisin tanımı, yapısı ve depolanan tehlikeli maddelerin miktarı)
10. Meteoroloji verileri (en azından rüzgar hızı ve yönü, atmosferik istikrar sınıfları)
11. Yerel çevreye ilişkin veriler (yer altı suyu detayları, yüzey suyu detayları, koruma altındaki ekolojik alanlar, içme
suyu çıkış noktaları (yer altı ya da yüzey suyu), ticari deniz kabuklusu ya da balık avlama alanları, varsa)
12. Yerel sismik aktivite ve yakın zamanlı sismik olaylara ilişkin veriler
13. Bölgenin jeolojisine ilişkin bilgi
14. Temel tasarımında hangi deprem koruma tedbiri, varsa, alınıp alınmadığı?
GEREKLI TESIS VERILERI
1. Tesisin genel planı, Bölümler, İşleme Ünitelerinin Planı, tehlikeli madde depolama alanlarının çizimi (plan ve
değerlendirme), tehlikeli madde envanteri (ham maddelerin, ara ürünlerin, yan ürünlerin, ürünlerin ve atık
malzemelerin CAS numaraları da dahil), güvenlik sistemlerinin planı ve tarifi
2. Bu zamana kadar uygulanan Mevcut Güvenlik Yönetimi Sistemi ve politikaları (varsa) ve Güvenlik Çalışmaları
(Örn. HAZOP SIL değerlendirmesi, Risk Değerlendirmeleri)
3. İş akış şeması, nicel (Isı ve Malzeme dengesi), depolama tankları ve seçili ünitelerin basınç kapları da dahil
ekipman listesi ve veri sayfaları
4. Seçili Üniteler için Borulama ve Enstrüman Şemaları
5. Seçili Ünitelerin Tehlikeli Maddelerinin Materyal Güvenlik Veri Sayfaları
6. Genel süreç ve işletme açıklaması
GEREKLI TESIS VERILERI
7.
Sahada yangın suyu tedarik havuzu inşa edildi mi? Yangın suyu tedarik kapasitesi ne kadar? Yangınla mücadele
için sahada köpükle söndürme ekipmanı var mı? Petrol depoları sahasının ısı ile tetiklenen otomatik su dökme
veya yağmurlama sistemleri var mı?
8.
Sahada yangın suyu toplama havuzu var mı?
9.
Ana tesis binaları ve ana tanklar/kaplar için tasarım yükleri ve kaza yükleri ve koruma kriterleri (patlama ve
yangın direnci; pasif yangın koruması)
10. Hizmetlerin tarifi (çokluk, boyutlandırma kriterleri, güç kaynağı). Her hizmetin kaybında tesis davranışının kısa
açıklaması.
11. Yangınla mücadele sisteminin tarifi; yangınla mücadele sisteminin planı. Yangın suyu sisteminin detayları (sahada
inşa edilmiş bir yangın suyu havuzu var mı? Yangın suyu tedarik kapasitesi?). Sahadaki, varsa, köpükle söndürme
ekipmanına ilişkin detaylar. Varsa otomatik soğutma veya yağmurlama sistemlerine ilişkin detaylar.
12. Drenaj plan çizimi ve boşaltım noktasının konumu.
GEREKLI TESIS VERILERI
13. Sahada mevcut olan Acil Durum Müdahale Ekibine ve mevcut acil durum müdahale ekipmanına ilişkin detaylar
(örneğin köpük ikmal araçları, itfaiyeler, tazyikli su fışkırtma aracı, solunum cihazı)
14. Yangın ve Gaz detektör sistemi için tasarım kriterlerinin tarifi, detektörlerin konumu, mantık
15. İşlemi durdurma ve acil durum sistemlerinin tarifi
16. Patlama diskleri ve PRV (Basınç azaltma valfleri) gibi basınç azaltma sistemlerinin ayar noktalarının detayları
17. Sahanın her bölgesinde çalışanları gösteren saha haritasını da içeren adam yerleştirme seviyeleri
18. Mevcut acil durum planlaması
19. Tesiste meydana gelen kazalara, varsa, ilişkin veri
20. Ürünlerin/maddelerin taşınması
1.
ÖN ANALİZ
KAZA OLAYLARININ TESPİT
EDİLMESİ
Ön analiz
• Güvenlik Raporunun oluşturulması öncelikle,
kuruluşta bulunan ve bir kaza sırasında ortaya
çıkabilecek olan tehlikeli maddelerin bulunduğu, olası
büyük kaza ekipmanlarının belirlenip, bunların
değerlendirilmesini kapsar.
• Büyük kaza ekipmanların tümü değerlendirilecektir
ancak hesaplamalara göre en tehlikeli olanlar
önceliklendirilecek ve Güvenlik Raporuna bu
ekipmanlarda olabilecek senaryolar eklenecektir.
Hızlı Derecelendirme Metodu
• Derecelendirme metodu tüm kantitatif tehlike analizine
alternatif değildir. Bu konuda bazı indeksler
bulunmaktadır.
• Dow İndeks (FEI): Yangın ve patlama derecelendirme
sistemi göreceli olarak bağımsız unit prosesler için
potansiyel patlama ve yangınlarla ilgili değerlendirme
yapar.
• Mond İndeks : bağımsız birim prosesler için potansiyel
salım ve yayılımlarla ilgili değerlendirme yapar.
• İtalyan hukuksal düzenlemeleri yangın, patlama, yayılım
ve salımların tümünü dikkate alan hızlı derecelendirme
metodu
geliştirerek
kullanımını
zorunlu
hale
getirmişlerdir.
ÖN TEHLİKE ANALİZİ
AVANTAJLARI
 En önemli risklerin hızlıca tanımlanması
 HAZOP gibi ayrıntılı yöntemlere başvurmak için ön
aşama
DEZAVANTAJLARI
 Bir “tehlike durumunu” tanımlamak zordur.
 Hataları birleştirmek imkansızdır.
 Bir kazanın oluşma koşullarını tam olarak
belirlemek için çok fazla sayıda düğüm vardır.
GEÇMİŞ ANALİZİ
İlgili tesiste veya benzer tesislerde meydana gelen kazaların,
nedenlerinin, sonuçlarının ve bunların işlev bozukluklarının,
insan hatalarının, teknik arızaların ve bakım hatalarının
güvenlik üzerindeki etkileri ile birlikte araştırılması suretiyle
engellenmesi amacıyla alınan önlemlerin belirlenmesi için
mevcut tesislerde veya mevcut teknolojilerin kullanıldığı
yeni tesislerde geçmiş analizlerinin yapılması gerekmektedir.
Bu bilgiler ilgili tesiste yürütülen sınaî faaliyetlerde
edinilen
deneyimlerden,
ulusal
ve
uluslararası
veritabanlarından ve konuyla ilgili kaynaklardan temin
edilebilmektedir.
• Teknolojik kazalar Bilgi sistemi
https://emars.jrc.ec.europa.eu
2.
KAZA OLAYLARININ TESPİT
EDİLMESİ
HAZOP ve LOC
OLAY TESPITI
Kaza Olaylarının Tespit Edilmesi
HAZOP
Tasarım limitlerinin dışındaki
süreç parameterlerindeki
sapmalardan (bozukluklar)
kaynaklanan kaza olayları
İzole Edilebilir Bölümler
Bütünlük kaybı
(tanımlanamayan nedenlere
bağlı olarak tesis boruları ya
da ekipmanlarındaki
arızalardan dolayı tehlikeli
madde salımı)
HAZOP
HAZOP – Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi
Çok disiplinli bir ekip
tarafından bir işlemin
güvenlik be işletilebilirlik
konularının sistematik
olarak tüm işlem
hatlarına uygulanan
kılavuz sözcüklere dayalı
analizi ve tehlike ve
potansiyel işletilebilirlik
sorunlarını tespit etmek
için parametrelerin
analizi.
- ÖRNEK
LPG yol tankı boşaltımı
Yol tankı 47 m3
Gaz
85% maksimum
yükleme
Sıvı
Manuel vana
Sıvı
Hortum (esnek boru)
LPG Tankı
- ÖRNEK
Potansiyel olarak tehlikeli olan aşamalar:
1. Kamyonu boşaltma istasyonuna yerleştirmek
12. Hortumun bağlantısının kesilmesi
2. Blokları yerleştirmek
13. Topraklanan hattın çıkarılması
3. Tankın dengeleme bağlantısı
14. Blokların çıkarılması
4. Doldurulacak tankın seçimi
15. Kamyonun alanı terk etmesi
5. Sıvı faz hortumunun eklenmesi
6. Manüel vanaların açılması
7. Kamyonun pompasının çalıştırılması
8. Boşaltma
9. Boşaltımın bitişi
10. Manuel vanaların kapatılması
11. Bağlantısını kesmeden önce hortumun tasfiyesi
Basitleştirilmiş boşaltım prosedür
HAZOP ÇALIŞMALARINDA KULLANILACAK
DOKÜMAN VE REFERANS KAYNAKLAR
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Proses Akım Şemaları, P&ID
Proses akış diyagramları (PFDs)
Sebep & sonuç matrisleri (C&E Diagrams)
Ekipman bilgi formları (Data Sheet)
Yaşanmış olay kayıtları
Prosedür, talimat ve eğitim kayıtları vb.,
Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS)
Hazard and operability studies (HAZOP studies) - Application guide IEC 61882 Ed. 1.0 b:2001
EPSC, IChemE ve Chemical Industries Association, 2000, "HAZOP – Proses ve Kimya Endüstrileri için
En iyi Uygulama Kılavuzu” (HAZOP-Guide to Best practice for the process and chemical industries)
F.P. Lees, 1996, “Proses Endüstrisinde Kayıp Önleme” (Loss Prevention in the Process Industries)
Chemical Industries Association, 1977, "Tehlike ve İşletilebilirlik Çalışmaları Kılavuzu” (A Guide to
Hazard and Operability Studies)
AIChE Center for Chemical Process Safety (CCPS), 1992, "Tehlike Değerlendirme Prosedürü Kılavuzu”
(Guidelines for Hazard Evaluation Procedures)
Wells, G., 1996, "Tehlike Tanımlama ve Risk Değerlendirmesi” (Hazard Identification and Risk
Assessment)
ATEX yönetmeliği çalışması verileri ile oluşturulan Patlayıcı Ortam Zone Haritaları,
Tehlikeli sapma ve kontrol önlemleri ve Fonksiyonel Güvenlik gerekliliği EN 61508, EN 61511 ve EN
62601 seri standartları SİL çıktıları kullanılarak proses tehlike analizi yapılacaktır.
IEC 61882, Tehlike işletilebilirlik çalışmaları ( HAZOP çalışmaları) – Uygulama rehberi (Hazard and
operability studies (HAZOP studies) – Application guide)
HAZOP
AVANTAJLARI
•Termo-hidrolik sistemler (kimya prosesi endüstrisi) için etkili
bir yöntemdir.
•Sistemin her bileşeni için olası hata türlerinin hepsini göz
önüne almaktansa işlev parametreleri sapmalarının göz
önünde bulundurulmasına izin verir
•Tüm işlev koşullarının (normal, geçiş etabı (bakım), başlatma
ve programlanmış ya da acil kapatma vb. gibi) incelenmesine
izin verir.
DEZAVANTAJLARI
•Güncel PID gereklidir
•Eş zamanlı hataların meydana getirdiği olayların analizine izin
vermez.
BÜTÜNLÜK KAYBI (LOC)
OLAY TESPİTİ –BÜTÜNLÜK KAYBI
Tesis, ‘İzole Edilebilir Bölümlere’ ayrılmıştır ve en önemli olanları için (işlem
koşulları ve mevcut madde baz alınarak) sızıntı boyutları doğru varsayılmıştır.
• HAZOP yapılsa da LoC yapılmalı ve çıkan sonuçlar
HAZOP çalışmasının sonuna eklenmelidir.
• İzole bir sistem seçilir yani vanalarla kaçakları
kontrol edilebilen bir çerçeve içinde inceleme
yapılır. Data base araştırmalara dayanır
3.
KAZA OLAYLARI VE
SENARYOLARININ GÖRÜLME
SIKLIĞI
HATA AĞACI ANALİZİ
KAZALARIN SIKLIĞI – SÜREÇ BOZUKLUKLARI
Hata Ağacı Analizi
Çıkarım tekniği, analiz edilecek kaza olayının tespit
edilmesinden başlar (Önemli Olay).
Yukarıdan aşağıya yaklaşımı
Nedenler arasındaki mantıksal bağlantıların grafik olarak
sunumu.
Öncelikli olayların (bileşenler) gerçekleşme ihtimalinin tanımı
Önemli Olayın görülme sıklığının hesaplanması
KAZALARIN SIKLIĞI – SÜREÇ BOZUKLUKLARI
Veri:
ÖNEMLİ OLAY
- Bileşen Arıza Oranları
- Bileşen Onarım Süresi
X
- Test aralığı
SAPMA
PROT.
+
NEDEN 1
NEDEN 2
X
X
ALT NEDEN 1
P1
ALT NEDEN 2
+
A
+
B
C
D
P2
KAZA SENARYOLARI – PATLAMA
PATLAMA
Şiddetli akustik, termal ve
mekanik etkiler ile ilgili fiziksel
ya da kimyasal bir olayın neden
olduğu büyük miktarda gazın
hızlı bir şekilde açığa çıkması.
KAZA SENARYOLARI – PATLAMA
ANİ YANGIN
Patlayacak bir yanıcı madde bulutunun
bir konsantrasyon noktası olmalıdır:
> Alt Patlama Limiti
< Üst Patlama Limiti
Patlayıcıların analizinde, gaz cepleri, lokal
konsantrasyonlar, vs.’yi dikkate almak
üzere LEL değerinin yarısı olarak kabul
edilir.
KAZA SENARYOLARI – YANGINLAR
• Jet Yangını
yüksek momentli yanıcı
madde jetinin yanması.
Akış hızına ve rüzgara
bağlıdır.
• Havuz Yangını
Sıvı havuz yangını. Havuz
boyutlarına ve rüzgara
bağlıdır.
• Ani Yangın
küçük basınç etkilerine
sahip yanıcı bir bulutun
hızlı bir şekilde yanması.
• Ateş Topu
Yanarken genişleyen
yanıcı buhar kütlesinin
yanması.
KAZA SENARYOLARI – GAZ YAYILMASI
Havadaki gaz ve buharlar
aşağıdakilere bağlı olarak
seyrelir:
• Moleküler difüzyon (gaz
partikül hareketine bağlı
yavaş olgu);
• Atmosferdeki türbülans ile
(rüzgar, durağanlık).
KAZA SENARYOLARI – HATA AĞACI ANALIZI
Senaryo Tanımı
(ve olasılık hesaplaması)
Hata Ağacı Analizi, senaryo tanımı ve senaryoların görülme sıklığının
hesaplanması için kullanılır.
Salınım (ilk)
olayının sıklığı,
Kirlilik Kaybı
analizi ya da
Hata Ağacı
Analizinden
Kaza
senaryosunun
sıklığı
KAZA SENARYOLARI – HATA AĞACI ANALIZI
Hata Ağacı için Veriler: Yaygın olarak kabul edilen Ateşleme
Olasılıkları
Not: Olasılıkları değerlendirmek içim, sızıntı ve dağılma simülasyonu gereklidir…
İNANDIRICI OLAYLARIN/SENARYOLARIN TESPIT EDILMESI
Sıklık hedefine dayalı inandırıcılık: analiz edilecek 10.000
yılda 1 defadan az görülme sıklığına sahip senaryoları
gerektirmektedir.
Sonuç Analizi
Sonuç Değerlendirme Araştırması Diyagramı
Tesisi verileri
Kaza olaylarının
tanımlanması
Kaza senaryolarının öngörülmesi
Simülasyon modellerinin seçilmesi
Sonuç haritalarının hazırlanması
Yer ve meteoroloji
verileri
SONUÇ ANALIZI – KAYNAK TERIMI
Tehlikeli Materyal
Salınım Sıcaklığı ve Basıncı
Sızıntı Boyutu
Salınım Yüksekliği
Salınım Süresi (algılama / izolasyon yöntemlerine bağlı)
Toprak setin geometrisi (varsa)
SONUÇ ANALIZI – DIĞER PARAMETRELER
Gaz dağılımı: arazi engebeliliği?
Meteorolojik koşullar? Değerlendirme genellikle, 2F ve 5D olarak ayarlanmış iki
meteorolojik koşul için yapılır (en kötü durum ve ‘normal’).
Engeller?
SONUÇ ANALIZI – TIPIK ÇIKTILAR
ARAZI KULLANIM PLANLAMASI
HAFİF
YARALANMALAR
CİDDİ YARALANMALAR
MUHTEMEL ÖLÜM
ÖLDÜRÜCÜ
Rapor Yazma
RAPOR YAZMA
Kaza Olaylarının
Tespit Edilmesi
Kaza Olayı Sıklığı
Teknik Veri
Rapor Yazma
Senaryoların
Tespit Edilmesi
Risk
Değerlendirme
Arazi Kullanım
Planlaması
Senaryo Sıklığı
Sonuç Analizi