Transcript ÜRET*M YÖNET*M* Ö*R. GRV. CEREN EFE

ÜRETİM YÖNETİMİ
ÖĞR. GRV. CEREN EFE
Konular:
ÜRETİM YÖNETİMİNİN TEMEL KAVRAMLARI
ÜRETİM SİSTEMLERİ
FABRİKA YERİNİN SEÇİMİ
FABRİKA DÜZENLEME
MALZEME NAKLİ
KAPASİTE PLANLAMASI
İŞ ANALİZLERİ
ÜRETİM PLANLAMA VE KONTROLU
KALİTE KONTROLU
ÜCRET YÖNETİMİ
PRODÜKTİVİTE
KAYNAK: Prof. Dr. Müh. BÜLENT KOBU
ÜRETİM YÖNETİMİ
ÜRETİM NEDİR?
Üretim Yönetiminin amacı nedir?
• Mal veya hizmet üreten bir işletmenin temel faaliyetinden
biridir. FONKSİYONEL / EKONOMİK / KATMA DEĞERİ YÜKSEK
• Bir mamülün eldeki mevcut kaynakları en ekonomik şekilde
kullanarak istenilen
MİKTAR / KALİTE / ZAMAN koşullarına uygun en düşük fiyatla
üretimini sağlamak
ÜRETİM YÖNETİMİNİN TEMEL KAVRAMLARI
FAYDA YARATMAK
MÜHENDİS
BİR
FİZİKSEL
VARLIK
ÜZERİNDE
ONUN
DEĞERİNİ ARTIRACAK BİR
DEĞİŞİKLİK YAPMAYI VEYA
HAMMADDE VEYA YARI
MAMULLERİKULLANILABİL
LİR
BİR
ÜRÜNE
DÖNÜŞTÜRMEYİAMAÇLAR
İŞLETMECİ açısından doğru kabul edilen yaklaşım : FAYDA ÜRETMEK
Temel amaç nedir?
Bir mamul ve bir hizmet yaratmak.
Üretim kaça ayrılır?
• Üretim HİZMET ve ÜRÜN üretimi olarak ikiye ayrılır.
• Modern üretim çok sayıda elemandan oluşan
bir bileşimdir. Ancak ekonomistlerin bu
konuda yaptıkları sıralama basitlik ve kapsam
açısından yeterli sayılabilir.
1. TOPRAK
2. İŞÇİLİK
3. SERMAYE
4. YÖNETİM
• ÜLKE EKONOMİSİNDE ÜRETİM AKIŞI:
ÜRETİM YÖNETİMİNİN TANIMI
• 30-40 YIL ÖNCESİNİN ÜRETİM YÖNETİMİ ANLAYIŞI NEDİR?
• ÜRETİM
YÖNETİMİ
bir
işletmecilik
fonksiyonudur. İşletmenin elinde bulunan
malzeme, makine ve insan gücü kaynaklarının
belirli miktarlardaki mamulün istenilen
niteliklerde, istenilen zamanda ve mümkünse
en düşük maliyetle üretimini sağlayacak
biçimde bir araya getirilmesidir.
• MİKTAR
• KALİTE
• ZAMAN
• FİYAT
• Kaynakların en iyi şekilde bir araya getirilmesinde
işletmenin diğer yönetim üniteleri ile sıkı ilişkiler
sürdürmesinin önemi büyüktür.
ÜRETİM YÖNETİMİNİN AMAÇLARI:
Üretim yönetiminin ana
amacı bu faktörler için
en uygun değerlerin
bulunmasına
yönelmiştir.
Hangi mal?
Ne miktarda?
Hangi özelliklerde?
Sorularına en düşük maliyeti veya en Nerede ve kim
fazla karı sağlayan cevabı bulmaya tarafından yapılacak?
yönelik çalışır.
ÜRETİM YÖNETİMİNİN AMAÇLARI:
a) Tüketici isteklerinin fiyat, zaman, miktar ve kalite açısından
en iyi şekilde karşılanması
b) Stok düzeyinin mümkün olduğu kadar düşük tutulması
veya stok devrinin artırılması
c) İşletmenin insan gücü ve makina kaynaklarından
yararlanma derecesinin yükseltilmesi
amaçlarını gerçekleştirmeye çalışır. Bu amaçlara yönelik
faaliyetlerin yürütülmesinde iki bakımdan ekonomik
davranma zorunluluğu vardır.
1. Malzeme, stok miktarı, insan ve makine gücü vb.
konularla ilgili faaliyetlerin koordinasyonunda mamulün
maliyeti
2. Üretim yönetiminin kendi faaliyetlerinin mamulün
maliyetlerine yansıyan payı
ÜRETİM YÖNETİMİNİN AMAÇLARI:
• Esneklik (= flexibility) unsuru ; bir firmanın hızlı
talep değiştirebilmesi , yeni mamul rekabetine
hızlı reaksiyon gösterebilmesi
• Esnek bir üretim sisteminde:
• Ani değişmelere cevap verebilecek yedek kapasite
• Uygun teknoloji seçimi
• Değişimlere kolay adapte olabilecek iyi eğitilmiş iş gücü
gibi sorunlar önem kazanır.
ÜRETİM YÖNETİMİNDE GELENEKSEL VE MODERN GÖRÜŞ
• Üretim yönetiminin amaçları belirlenirken
gereksiz ve zoraki seçimler yapmamaya özen
gösterilmelidir.
• Örneğin; geleneksel görüş KALİTE ile
MALİYETİN ve MİKTAR ile ESNEKLİĞİN
tamamen çeliştiğini söyler.
• Son yıllarda hem kaliteyi yükseltmenin hem
de maliyetleri düşürebilmenin mümkün
olduğu görülmüştür. ( MODERN GÖRÜŞ)
Yeni görüşte KALİTE ve
MALİYET
birbirine
yaklaşırken
miktar ve esneklik amaçlarıyla çelişkiye
düştüğü görülmektedir.
ÜRETİM YÖNETİMİNİN FONKSİYONLARI
• Bir işletmede üretim yönetimi departmanının
fonksiyonları nelere bağlıdır?
• İşletme büyüklüğü
• Yönetim politikası
• Organizasyon yapısı
• Üretim tipi veya yöntemleri
• Endüstri dalı
• Üretim miktarı
Gibi faktörlere bağlıdır.
ÜRETİM YÖNETİMİNİN FONKSİYONLARI
USA FACTORY dergisi ve APICS( american production & inventory control society)
Ön planlama grubunda yer alan fonksiyonlar:
• Tüketicinin istediği mamul tipi, nitelikleri, fiyatı, miktarı,
ihtiyaç zamanına ait bilgiler toplanıp analiz edilmeli.
• İmalatın gerek duyacağı bilgiler hazırlanır. Mevcut mamul
üzerinde tüketici zevkinin değişmesi, yeni buluşlar,
rekabet vb. nedenlerle yapılması zorunlu hale gelen
değişiklikler saptanır.
• Üretim hacminin gerçekleşmesini sağlayacak makine ve
teçhizatın sağlanması için eldeki olanakların nasıl
kullanılacağı saptanır.
• Tesis dizaynı belirlendikten sonra üretim sürecinde
değişen üretim koşulları ve teknoloji ile beraber iş yeri
düzeninde değişimler ve eklemelerin yapılması
• 4 üretim faktörü ile ilgili olanaklar araştırılıp gerekli
tedbirler alındıktan sonra üretim yönetiminin
planlama aşamasında yer alan ROTALAMA, ZAMAN
TAHMİNİ, PROGRAMLAMA fonksiyonlarına geçilir.
Rotalama: iş seyrinin planlanması
• Üretim faaliyetlerinin hangi sıraya göre ve nasıl bir akış
içinde yürütüleceğini belirler.
Zaman tahminleri:
Standart makine ve işçilik süreleri ve eldeki iş yükü
durumu gözönüne alınarak ayrıntılı üretim programları
hazırlanır.
KONTROLÜN İLK FONKSİYONU DAĞITIMDIR. İŞ EMİRLERİ HAZIRLANIR. İŞ EMİRLERİNİN
YERİNE GETİRİLMESİNDE AKSAMALAR OLABİLİR. BUNLARI ANINDA TESPİT ETMEK VE
İLGİLİLERE DUYURARAK GEREKLİ ÖNLEMLERİN ALINMASINI SAĞLAMAK TAKİP VE
KONTROLÜN GÖREVİDİR. TAKİP VE KONTROL TESPİT EDİLEN AKSAKLIKLARIN GİDERİLMESİ
YÖNÜNDE DOĞRUDAN EMİR VERME YETKİSİNE SAHİP DEĞİLDİR. TARAFSIZ VE BAĞIMSIZ
BİR ÜNİTE OLARAK TEPE YÖENTİMİNE BAĞLI OLMASI NORMAL VE HATTA ZORUNLU
KABUL EDİLMEKTEDİR. ÜRETİLEN MALLARIN İSTENİLEN ÖZELLİKLERİ TAŞIYIP TAŞIMADIĞI
MUAYENE BULGULARI İLE ANLAŞILIR.
iş faaliyetlerinin uygun uygun biçimde
yürütülmesine ilişkin faaliyetler, programdan sapmalar ve
nedenleri muayeneden gelen raporlar incelenip gerekli
hesaplamalar yapıldıktan sonra günlük olmak üzere üretim
raporları hazırlanır.üretim raporlarının değerlendirilmesinde
işlerin programlara uygun olarak yürüyüp yürümediği öncelikle
ele alınır.
DEĞERLENDİRME:
• Zamanından
önce
bitirilen işler varsa
makinaların
artan
kapasiteleri gelecek iş
programlarında
kullanılmak
üzere
belirlenir. Zamanında
bitirilmeyen işler için
performans
yetersizliği,
programlama hatası,
arıza,
malzeme
noksanlığı
gibi
gecikme nedenlerini
belirleyen
raporlar
düzenlenir.
Raporlar ilgili
departmanlara GERİ
BESLEME (= FEEDBACK)
bilgisi olarak gönderilir.
Diğer İşletme Departmanları ile İlişkiler:
Bir işletmede üretim yönetimi ile fiili üretimin
yapıldığı atölye arasında yer alan ilişki akışı
• No 1-2: Pazar araştırmalarının sonuçları kısa ve
uzun vadeli satış planlarına dönüştürülerek
yönetimin bilgisine sunulur. Bu şekilde ya
mamul stokları yüksek düzeyde tutulmuş olur
ya da iş programlarında sık değişimler
meydana gelebilir. Her iki durum da maliyetin
artması sonucunu doğurur. İstekleri tam olarak
karşılanamayan müşterilerin kaçırılması da
işletme açısından maliyettir. İki maliyet unsuru
arasında bir denge noktası bulmak ve buna
göre hazırlanan üretim planının tepe
yönetimine sunulması üretim yönetiminin
görevidir.
• No 3-7-18-19: muhasebe(maliyet muhasebesi) üretim
maliyetlerine ait çeşitli bilgileri standart ve fiili maliyetler
arasındaki farkların nedenlerini ortaya koymak için hazırlanan
raporlarda kullanır. Finansal kontrol de üretimden alınan
bilgileri işletmenin mali olanaklarını
en iyi şekilde
kullanılabilmesini sağlamak amacıyla üretim bütçesini hazırlar.
İmalat bölümü de kendi olanaklarını, fiili imalatın gidişini
düzenlediği raporlarla yönetime iletir.
• No 4-5-6-7: üretim yönetimi kendisine gelen raporları temel
üretim politikaları ile bağdaştırarak imalat ve mamul
mühendisliğinin hedeflerini belirler.
• İmalatın görevi nedir?
• Mamul mühendisliğinin görevi nedir?
• İMALAT; üreteceği mamüllerin miktarlarını ve
teslim tarihlerini ayrıntılı programların
hazırlanması isteği ile üretim planlama ve
kontrol departmanına bildirir.
• MAMUL MÜHENDİSLİĞİ; üretilmesine karar
verilen mamullerin teknik resimlerini,
malzeme özelliklerini, parçaları işleyecek
makine ve takımlarla gerekli diğer bilgileri
işlem
formlarında
özetleyerek
üretim
planlamaya verir.
• No
8-9-10-11:
istenilen
üretimin
gerçekleştirilebilmesi için gerekli hammadde, parça
ve malzemelerin yeterli olup olmadığının saptanması
üretim planlamanın görevidir. Gerekli durumlarda
satın almaya sipariş verdirir. Planlama malzemelerin
yanı sıra makinaların yük ve kapasiteleri ile insan
gücü olanaklarını gözönüne alarak program hazırlar
ve bunları kontrol kısmına teslim eder.
• No 12-13-14-15: kontrol neyi nasıl ne zaman
yapacağını bildiren iş emirlerini imalata bağlı bulunan
atölyeye verir. Ambar malzemeleri istenilen yerler
zamanında teslim etmekle sorumludur. Kalite
spesifikasyonları da üretim kontrolü tarafından kalite
kontrolüne gönderilir.
• No 16: kalite kontrolunden gelen ıskarta oranları iş
programlarının hazırlanmasında yardımcı bilgi olarak kullanılır.
• No 17-18-19: üretim planlama ve kontrol kalite kontrol ve
imalat departmanları kendi faaliyetlerine ve atölyeden
aldıkları fiili durum bilgilerine dayanarak düzenledikleri
raporları geri besleme bilgisi olarak yönetime verirler yönetim
bu verileri sarıştan gelen verilerle birleştirerek aldığı
kararlarda düzeltmeler yapar veya yeni kararlar alır.
• No 20- 21: atölye aldığı iş emirlerine uygun üretim
gerçekleştirmek zorunluluğundadır. Tamamlanan mamullerin
ambara girişi yapıldıktan sonra zamanı gelince tüketiciye
teslim edilir. Böylece kapalı üretim devresi tamamlanmış olur.
DİĞER İŞLETME DEPARTMANLARI İLE İLİŞKİLER
• ÜRETİM YÖNETİMİnin yukarıda özetlemeye
çalıştığımız faaliyet ve ilişkilerinde basit bir
şekilde çizilen şematik gösterimde DİKKAT
edilmesi
gereken
nokta
bunun
bir
ORGANİZASYON ŞEMASI değil sadece
İLİŞKİLERİN AKIŞINI belirtmek amacını
taşıdığıdır.
• şemada PLANLAMA içinde yeraldığı varsayılan
fakat ülkemizde de pekçok işletmede ayrı bir
departman
haline
gelen
ENDÜSTRİ
MÜHENDİSLİĞİnden söz edilmemiştir.
ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ile ÜRETİM PLANLAMAnın faaliyetleri
birbiri içine geçmiş denilecek kadar yakın ilişkilidir. Endüstri
Mühendisliği İŞ YERİ DÜZENLEMESİ, İŞ BASİTLEŞTİRME,
STANDARDİZASYON, STOK KONTROL vb. konularda yaptığı
araştırmaların sonuçlarını ÜRTEİM PLANLAMAYA verir.
Bu Araştırma Sonuçları Neler Olabilir?
• Mevcut üretim yöntemlerine uygun iş yeri düzeni
planları
• İnsangücü ve makine verimini artıran basitleştirilmiş
yöntemler
• İş akışını hızlandıran taşıma sistemleri
• Üretim programlarını basitleştiren malzeme ve
mamul standartları
• Üretim programlarının zaman bakımından daha
duyarlı olmasını sağlayan performans standartları
• Malzeme ve mamul stoklarında minumun yatırımla
bütün istekleri karşılayan optimum sipariş ve imalat
miktarı
TEPE YÖNETİMİ İLE İLİŞKİLER
Tepe yönetiminin politikalarında genellikle uyguladığı iki tip hata:
1. Tepe yönetimi, politikalarını işletmenin durumunu ve olanaklarını
gözönüne almadan saptamış olabilir. Örneğin; stok devir hızlarına
ilişkin politikalar yalnız genel endüstriyel ortalamalara göre
belirlenmiş olabilir.
2. Tepe yönetimi üretim faaliyetlerine yön verecek temel politikaları
önemsemeden saptamış olabilir. Bu takdirde komuta hattında her
elemen karşılaştığı problemlere kendi görüşüne veya çevresinden
gelen baskılara göre tespit ettiği politikalarla çözüm arama yoluna
gider. Örneğin; min- max stok düzeyleri ,emniyet stokları ve satın
alma politikaları tepe yönetimi tarafından belirlenmiş ise satın
alma departmanı zamana ve duruma göre değişen baskılar altında
tutarsız kararlar alabilir. Bu durumda stoklara gereksiz yatırım
yapılması, üretimin malzeme yokluğu gibi sık sık aksmalar ve
departmanlar arası sürtüşmeler yaşanabilir.
Üretim yönetiminde görev alacak
kişilerin;
a) Konu hakkında yeterli bilgi ve tecrübeye
b) Yüksek sorumluluk duygusuna
c) Verimli beşeri ilişkiler kurabilme yeteneğine
İşletmenin çeşitli departmanları ile üretim
yönetimi arasındaki ilişkiler organizasyon
yapısı, üretim tipi ve büyüklüğü gibi
faktörlere bağlı olarak değişir.
• Üretim yönetimi görevlerini biri PLANLAMA diğeri
KONTROL olmak üzere başlıca iki aşamadan
geçerek yerine getirir. Üretim yönetiminin
yüklendiği görevler AMAÇ, BİLGİ KAYNAKLARI,
PLANLAMA ve KONTROL faaliyetleri bakımından
özelliklerini daha iyi belirtmek amacıyla
düzenlenmiştir.
ÜRETİM YÖNETİMİNE VERİLEN GÖREVLER
• Görevler başta organizasyon yapısı olmak üzere çeşitli
faktörlere bağlı olarak belirlenir. Üretim yönetimi görevlerini
biri PLANLAMA diğeri KONTROL olmak üzere başlıca iki
aşamadan geçerek yerine getirir. Üretim yönetiminin
yüklendiği görevlerin
– AMAÇ
– BİLGİ KAYNAKLARI
– PLANLAMA
– KONTROL
Faaliyetleri bakımından özelliklerini daha iyi belirtmek amacı ile
aşağıdaki tablo düzenlenmiştir.
ÜRETİM YÖENTİMİNİN İŞLETME ORGANİZASYONUNDAKİ YERİ
• İşletme hacmi büyüdükçe üretim yönetimi
fonksiyonu da organizasyonda yer değiştirir.
Dört ayrı tip organizasyon şeması incelenecek
olursa;
• (a) atölye tipi
• (b) patrona yardım etmek üzere imalat faaliyetlerinde
yetenekli bir kişi( ustabaşı)
• (c) müdür
• (d) genel müdür
Üretim yönetimi fonksiyonunun işletmenin gelişmesine paralel olarak organizasyon
içinde yer değiştirmesi
• İşletmenin büyümesi ve buna paralel olarak
faaliyetlerin de karmaşık hal alması
yöneticilerin belirli konularda uzmanlaşmasını
zorunlu kılar. Artık bir yöneticinin finans,
imalat, muhasebe,satış gibi faaliyetleri
doğrudan yönetebilecek bilgilere sahip olması
beklenemez. Böyle bir işletmede patronyönetici yerini yönetim kuruluna bırakmıştır.
ÜRETİM PLANLAMA ve KONTROL (ÜPK)
• Uygulamada ortaya çıkan çeşitli sorunların kaynağı
işletme organizasyonundaki komuta ve kurmay
fonksiyonlarının eksik veya yanlış tanımlanmalarıdır.
• Yetki kavramından söz edildiğinde, bu yönetim aracı
genel anlamda ifade edilmiş olur. Yöneticiler, değişik
i
kaynaklardan yetki sahibi
olur, ancak ellerindeki
yetkinin
kullanımı
farklı
biçimlerde
gerçekleşir.Yetkinin türü, yöneticinin işletme içindeki
ilişkilerini şekillendirir.Ayrıca bir organizasyondaki
yetki ilişkilerine bakarak, o organizasyonun yapısı da
belirlenebilir.
YETKİ TÜRLERİ
• Organizasyonlarda kullanımı açısından üç tür
yetki ilişkisi mevcuttur:
– Komuta yetkisi (hiyerarşik ya da dikey yetki)
– Kurmay yetki (danışma yetkisi) ve
– Fonksiyonel yetki
KOMUTA YETKİSİ
• Komuta yetkisi, bir yöneticinin bir işin
yapılması ya da yapılmaması konusunda
astlarına doğrudan emir verebilme ve
karşılığında itaat bekleme hakkını ifade eder.
• Komuta yetkisi, bir organizasyondaki
ast-üst ilişkisini ve hiyerarşiyi tanımlar.
• Komuta yetkisi organizasyon içinde hiyerarşiyi
izleyerek, yukarıdan aşağıya doğru akar.
KOMUTA YETKİSİ
• Bir hat şeklinde yukarıdan aşağıya indiği için,
komuta yetkisi bazı kaynaklarda hat yetkisi
olarak geçer.
• Bu hat içinde, her üst kendinden sonra gelen
ast ya da astlarına doğrudan, daha aşağıdaki
astlara da kendi altındaki ast kanalıyla emir
verme yetkisine sahiptir.
• Astlar da komuta yetkisine itaat etmek
zorundadır, işte karşılıklı çalışan bu sistem
hiyerarşiyi ortaya çıkarır.
Komuta Yetkisinin Organizasyon İçindeki Hareketi
Yönetici A
Yönetici B
Yönetici C
(Yönetici A’nın astı)
(Yönetici A’nın astı)
Yönetici X
(Yönetici B’nin astı)
Komuta Yetkisi
Yönetici Y
(Yönetici C’nin astı)
KOMUTA YETKİSİ
• Bir organizasyondaki komuta yetkisine sahip
yöneticiler, komuta yöneticisi olarak adlandırılır.
• Komuta yöneticisi tarafından yönetilen birimler de
komuta birimleridir. Bu birimler işletmenin ana
hedeflerini gerçekleştirmek için oluşturulur.
• Komuta yetkisinin temel kaynağı organizasyon
içindeki hiyerarşik pozisyondur.
• Komuta yetkisine sahip bir yöneticinin bu yetkisi,
yöneticilik pozisyonundan ya da makamından
kaynaklanır. Yani komuta yetkisi, yasal bir yetki
türüdür.
KURMAY YETKİ
• Kurmay yetki, danışma veya müşavirlik yetkisi olarak da ifade
edilebilir.
• Organizasyonlarda teknolojik ve faaliyet alanı olarak gelişmesi,
klasik yetki kavramının ve ilişkilerinin yetersizliğini ortaya
çıkarmıştır. Bu yetersizliği gidermek üzere ortaya çıkan
yardımcı araçlardan biri kurmay yetki ve kurmay ilişkilerdir.
• Kurmay yetki, danışmanlık yapma, önerilerde bulunma ve
görüş bildirme işlevini ifade eder.
• Kurmay yetkiye sahip çalışanlar organizasyonlarda danışman
ya da müşavir olarak nitelenir. Bu kişilerin herhangi bir birim
üzerinde emir verme hakkı yoktur.
• Kurmay elemanlarla anlaşmak ve kurmay birimler oluşturmak
işletmeler için ek maliyet anlamındadır. Ancak çağdaş
işletmecilik anlayışında kurmay elemanların, danışmanların
yönetime yarar sağladığı artık tartışılmaz bir gerçektir.
KURMAY YETKİ
• Kurmay yetkinin akışı, yukarıya doğru ve
çoğunlukla üst yönetim basamaklarında
gerçekleşir.
• Danışmanlık işlevini yürüten kişi ya da birimler
hiyerarşik yapının üstlerinde yer alır ve bir üst
yöneticiye bağlı olarak görev yapar.
• İşletmeler büyüdükçe ve geliştikçe kurmaylara
duyulan gereksinme de artar. İşletmenin
çalışma alanına ve önceliklerine göre
kurmayların uzmanlık konusu değişir.
Kurmay Yetkinin Kullanımı
Genel Müdürlük
Halkla İlişkiler
Danışmanı
Hukuk Danışmanı
Pazarlama
Komuta Yetkisi
Kurmay Yetkisi
Üretim
Personel
KURMAY YETKİ
• Kurmay birimler dış çevreye uyumda ya da
sorunların çözümlenmesinde büyük zaman ve
emek tasarrufu sağlar.
• İşletmelerin gereksinme duyduğu danışmanlık
desteği dışarıdan görevlendirilecek uzmanlarla
karşılanabileceği gibi, içerde mevcut
kadrolardan da yararlanılabilir. Bu tercih,
işletmenin koşullarına ve danışmanlık
konusuna yaklaşımına bağlıdır.
Komuta ve Kurmay Yetki İlişkilerinin Karşılaştırması
• Komuta ve kurmay ayrımı, bir organizasyondaki yetki
ilişkilerini belirtir. Komuta yöneticilerinin astları ile
ilişkileri bir emir-komuta zinciri oluşturur ve tam
olarak hiyerarşiyi yansıtır. Kurmay yetki ilişkilerinde
ise, bir öneri ve tartışma ortamı yaratılır.
• Kurmay yetki ilişkileri, komuta yetki ilişkilerine göre
daha esnek ve biçimsel yönü daha zayıftır. Kurmay
yöneticiler, kendi alanlarına giren konularda bir
aksaklık görürse, düzeltilmesi için doğrudan
müdahale edip, emir veremez, bunun yerine gereken
önlemlerin alınması için ilgili komuta yöneticisini
uyarır. Komuta yöneticisi uygun görürse, kurmayların
uyarı ve önerilerini dikkate alarak gereken çabaları
gösterir. Komuta yöneticisi uygun görmez ya da
istemezse bu önerilere uymak zorunda değildir.
Komuta ve Kurmay Yetki İlişkilerinin Karşılaştırması
• Komuta yetkisinin esas kaynağı, hiyerarşik
yönetim pozisyonudur. Kurmay yetkinin
kaynağı ise bilgi ve uzmanlıktır.
• Organizasyonlarda kurmayların sahip olduğu
uzmanlık yetkisi komuta birimlerinin elindeki
hiyerarşik yetki gücünden aşağıdadır. Kurmay
yetki, komuta yetki gücüne bağlı ve onun
desteği durumundadır.
FONKSİYONEL YETKİ
• Fonksiyonel yetki, belirli bir grup faaliyet veya
faaliyetin bazı yönlerine ilişkin olarak bir yöneticinin
başka bölümlerdeki personel üzerinde emir verme
hakkını ifade eder.
• Fonksiyonel yetki uzmanlık gerektiren belirli
faaliyetlere
ilişkin
olarak
ve
gereksinme
duyulduğunda kullanılır.
• Fonksiyonel yetkinin kaynağı, bilgi, uzmanlık ve
deneyimdir. Bu bağlamda fonksiyonel yetki, sınırlı bir
kapsamda emir verme ve itaat bekleme hakkını ifade
eder. Fonksiyonel yetkiye sahip yönetici, kendisini
ilgilendiren alanda nelerin, ne zaman, nasıl
yapılacağını planlayıp, bu yönde emir verir.
Organizasyonlarda Fonksiyonel Yetki İlişkisi
Yönetim Kurulu
Başkanı
ÜRETİM
Kalite
Kontrol
PAZARLAMA
PERSONEL
Kredi
Depolama
Reklam
Fonksiyonel Yetki
Satışlar
FİNANS
Fonlar
FONKSİYONEL YETKİ
• Bir organizasyon içinde emir verme hakkına sahip her
yönetici karşılığında itaat bekler. Fonksiyonel emir,
kaynağı farklı da olsa, komuta kanallarından gelen
diğer emirlerle aynı düzeydedir. Bir başka ifadeyle,
fonksiyonel emir hakkına sahip yönetici, emirlerinin
yerine getirilmesini denetleme ve ceza uygulama
konusunda hiyerarşik yöneticilerle aynı güce sahiptir.
Fonksiyonel kanallardan gelen emri alan kişi, bunun
uygulanmasını olanaksız görürse, yapılması gereken
öncelikli
davranış
fonksiyonel
yönetici
ile
görüşmektir. Çözümsüzlüğün sürmesi durumunda
yapılması gereken bir üst yöneticiye başvurmaktır.
Komuta, Kurmay ve Fonksiyonel Yetkinin Sınırlamaları
• Komuta, kurmay ve fonksiyonel yetki ayrımının
odak noktası, yetkinin kullanımı ile ilgilidir. Bu
yetki türlerinin ve ortaya çıkardığı yetki
ilişkilerinin etki boyutları üç başlık altında
incelenebilir.
1. Komuta Yetkisinin Kullanımında Sınırlamalar
2. Kurmay Yetkinin Kullanımında Sınırlamalar
3. Fonksiyonel Yetkinin Kullanımında
Sınırlamalar
1. Komuta Yetkisinin Kullanımında Sınırlamalar
• Komuta yetkisi, organizasyonun amaçlarıyla sınırlanmıştır.
Komuta yöneticisinin vereceği emirler, amaçlar ve ana
politikaların dışına çıkamaz. Organizasyonun amaçlarına
hizmet etmeyecek emirler verilmemelidir. Ayrıca üst
yönetim tarafından belirlenen yetki ve sorumluluk
alanlarının dışına çıkılamaz.
• Hiyerarşik yapı ve bunun uzantısı olan kurallar, komuta
yetkisinin kullanımında temel sınırlayıcı unsurlardır.
• Bir başka sınırlılık, eğitim ve teknoloji alanındaki
gelişmelerden kaynaklanmaktadır. İşletme faaliyetlerinde
uzmanlara duyulan gereksinmenin artması, kurmay
yetkinin önemini artırmıştır.
• Ekip çalışmasının giderek vazgeçilmez bir yönetim tekniği
durumuna gelmesi hiyerarşik ilişkileri zayıflatmıştır.
2. Kurmay Yetkinin Kullanımında Sınırlamalar
• Kurmay yönetici bir komuta yöneticisine görüş ve
önerilerini zorla benimsetemez. Danışmanların varlığı
işletmedeki üst basamak komuta yöneticilerinin
eğilimine bağlıdır. Kurmay yetkinin, hiyerarşik yetkiye
olan bu bağımlılığı, kullanımında sınırlayıcı bir
unsurdur.
• Kurmay yetkiye bir diğer sınırlama, komuta yetkisine
oranla, taşıdığı sorumluluğun düşük düzeyde
kalmasıdır. Kurmay yetkinin organizasyonlardaki
ihtiyari niteliği, kurmay yöneticinin sorumluluğunu
azaltır.
3.Fonksiyonel Yetkinin Kullanımında Sınırlamalar
• Fonksiyonel yetkinin kullanımını sınırlayan unsurların en
önemlisi, bu yetki ilişkilerinin organizasyonlarda ortaya
çıkarabildiği yetki çatışmasıdır. Yetki çatışmasının tarafları,
emir verme hakkına sahip komuta yöneticisi ve
fonksiyonel yönetici ile iki üste bağlı çalışmak zorunda
kalan astlardır.
• Fonksiyonel yetkinin kullanımı ile organizasyonlarda
“komuta birliği” ilkesi bozulur. Bu ilke, organizasyonlarda
hem disiplin ve düzenin sağlanması, hem de hiyerarşik
karmaşayı önlemek için gereklidir. Komuta birliği ilkesinin
bozulmasıyla yöneticiler arasında yetki çatışması, birden
fazla üstten emir alan astlar açısından karmaşa ve moral
bozukluğu ortaya çıkar.
Üretim yönetimi fonksiyonunun üretim planlama ve kontrol (ÜPK) adı ile
kurmay pozisyonuna kayması
ÜPK: ÜRETİM PLANLAMA VE KONTROL
• ÜPK’NIN kurmay pozisyonunda olması halinde
imalat(atölyeler) arasında herhangi bir direkt
bağ yoktur. Üretim plan ve programları üst
kademenin onayını taşımakla beraber kısa
süreyi kapsayan iş emirleri (günlük, haftalık)
doğrudan atölyeye gönderilir.
• Eğer; atölye şefi, ustabaşı ve daha şağı
kademelerde ÜPK’nın gönderdiği iş emirlerinin
dolaylı da olsa bir otorite taşımadığı kanısı
yaygınsa programların aksaması normaldir.
ÜPK: ÜRETİM PLANLAMA VE KONTROL
• Üpk ile imalatta çalışan kişiler arasında bir
mavi-beyaz gömlekli sürtüşmesi vardır.
ÜPK’nın kurmay pozisyonunun doğurduğu bu
sakıncaları göz önüne alan işletmelerde imalat
müdürünün bazı yetkileri ÜPK’ya verilmiştir.
Böyle bir durumda görev yetkilerinin
dağılımının çok hassas bir şekilde yapılması
gerekir aksi halde bir takım sakıncalar ortaya
çıkabilir. Bunlar;
ÜPK: ÜRETİM PLANLAMA VE KONTROL
• Komuta birliği bozulabilir. Şef ve ustabaşılar emirlerin
bir kısmını imalat müdüründen bir kısmını ÜPK’dan
alırlar. Sorumluluğun paylaşılması iyi olmakla beraber
aynı konuda iki amirden farklı emirlerin gelmesi
olasılığı yüksektir.
• Komuta hattında bulunan şef ve ustabaşılar
görevlerinin daraltılması durumunda basit, rutin ve
yöneticilikle ilgisi bulunmayan işlerle uğraşmaya
başlarlar. Karar verme durumlarında sorumluluk
almaktan kaçarak yetkiyi ÜPK’ya bırakırlar.
Sorumluluktan kaçma ve insiyatif kullanmama işlerin
aksamasına neden olur.
Üretim yönetimi fonksiyonunun üretim planlama ve kontrol (ÜPK) adı ile
kurmay pozisyonuna kayması
• İşletmenin
büyümesi
ile
beraber
ÜPK’nın
organizasyondaki yeri bakımından bir sorun daha belirir.
Bu ÜPK’nın MERKEZCİL veya MERKEZKAÇ organizasyonu
konusunda bir karar verme sorunudur.
• Merkezcil yerleştirmede bütün plan ve programlar bir
merkezi ünite tarafından yapılır. Herşey ince ayrıntılara
kadar belirlendiğinden komuta hattındaki yöneticilere
karar verme yetkisi hemen hemen hiç düşmez.
• Merkezkaç ÜPK’da bazı plan ve programlar bir üretim
ünitesi tarafından yapılır. Komuta hattındaki yöneticilerin
karar verme olanakalrı daha fazladır. Sistemin işleyişinde
esneklik fazladır. Üniteler arasında uyum sağlayabilmek
için çok etkili bir koordinasyon zorunludur.
ÜPK’nın merkezcil ya da merkezkeç olması kendi
iç organizasyonunu pek etkilemez. Bu daha
çok işletmenin olanaklarına ve faaliyet
hacmine bağlıdır.
Tipik bir ÜPK departmanının organizasyonu
aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
ÜRETİM SİSTEMLERİ:
Sistem nedir?
ÜRETİM SİSTEMLERİ:
ÜRETİM STRATEJİLERİ
• İşletme dilinde STRATEJİ bir amaca ulaşmak için
belirlenen yol veya yöntem
• Bir firmada stratejik planlama çeşitli düzeylerde
yapılır. Önemli nokta farklı düzeylerdeki stratejilerin
birbirleri ile ilgili ve uyumlu olmasını sağlamaktır.
• Pek çok işletmeden oluşan bir firmada ilk iş amaçların
tespit edilmesidir. Amaçlar planların yönünü
belirleyen hedeflerdir. Tepe yöneticileri arasında
yapılan bir araştırmada firma amaçları olarak en çok
seçilen konuları şöyle tespit etmiştir.
ÜRETİM STRATEJİLERİ
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Firmanın sürekli büyümesini sağlamak
Topluma hizmet etmek
Kaliteli mal üretmek
İleri teknoloji kullanmak
Ortaklara daha fazla kar payı dağıtmak
Çalışanların hayat standardını yükseltmek
Firmanın prestijini artırmak
Kar etmek
Organizasyonu geliştirmek
Prodüktiviteyi artırmak
Tüketiciyi memnun etmek
ÜRETİM STRATEJİLERİ
• Firma, işletme veya fonksiyonel düzeyde strateji
oluşturmada izlenecek yol aşağı yukarı aynıdır ve şöyle
özetlenebilir.
• Organizasyonun amaçları ve verilecek öncelikler tespit
edilir.
• Rekabet
ortamında
problemler
ve
fırsatlar
değerlendirilir. Ekonomik, sosyal, politik ve teknolojik
gerçekler gözönüne alınır.
• Organizasyonun mevcut kaynakalrı güçlü ve zayıf
yanları tespit edilir.
• Sistem olarak organizasyonun ekonomik ortamdaki
uygun yeri saptanır.
• Mevcut fırsatları en iyi şekilde değerlendirecek yollar
ve hareket planları belirlenir.
ÜRETİM STRATEJİLERİ
• Buna göre firma düzeyinde oluşturulacak genel
strateji birkaç cümle ile ifade edilebilir.
“ firmamızın gelecek beş yıl içindeki hedefi Pazar
payımızın sürekli mamul geliştirme ve fiyatı
rakiplerden daha düşük tutma sureti ile
artırılmasıdır.”
Gibi bir cümle imalat firmasının genel stratejisini
tanımlamak için yeterlidir.
SWOT analizi nedir?
• İşletme yönetimi programı yönetim ve
organizasyonun alt sistemidir.
• İşletme yönetimi 1. ve 2. sınıflar işletme
yönetiminin alt sistemleridir.
• Fakülteler üniversitelerin alt sistemleridir.
ÜRETİM SİSTEMİNİN ELEMANLARI
Bir üretim sisteminin temel elemanları
• Üretim sisteminin
gerçekleştirilebile
ceği en yüksek
üretim düzeyini
ölçer. % olarak ya
da birim zamanda
üretilen
miktar
cinsinden
ifade
edilebilir.
KAPASİTE
ESNEKLİK
• Bir üretim sisteminin ani talep değişmelerine cevap
verebilmesi veya yeni mamul üretimine kolay geçebilmesi
olarak tanımlanır. Son yıllarda önem kazanan bu faktörün belli
bir ölçüsü yoktur.
• Son yıllarda yapılan araştırmalarda 1980’lere
kadar doğruluğu tartışmasız kabul edilen
YAYILMA( diversification) ve büyük hacimli
üretim ( mass production) gibi stratejilerin artık
geçerliliğini yitirdiğini göstermektedir. Yeni
stratejilerin
ESNEKLİK(
flexibility),
UZMANLAŞMA(specialization)
ve
YÜKSEK
KALİTE( high quality) gibi konular üzerinde
yoğunlaştığı söylenebilir.
• Bir işletmenin belirli bir faktörü seçip stratejisini
onun üstüne inşa etmesine ORGANİZASYONDA
ODAKLAŞMA( focused organization) denir.
İş hayatında odaklaşmanın daha çok üretim alanındaki
faktörler üzerine yoğunlaştığı görülmektedir. ÖRNEĞİN;
•
•
•
•
•
•
Düşük dağıtım masrafı ve zamanında teslim
Yüksek kalite ve garanti
İstikrarlı mamul ve güvenilirlik
Üstün dizayn,kolay kullanılabilirlik
Yüksek kapasite, düşük maliyet
Esneklik, müşterinin değişen isteklerine cevap
verebilme
ÜRETİM KARARLARI
Üretim yönetiminden sorumlu yöneticilerin görevi, seçilen amaçlar
doğrultusunda sisteme giren kaynaklarla ilgili karar vermektir. Herhangi
bir konuda karar verme mevcut alternatifler arasında en uygununun
seçilmesi olduğuna göre üretim sistemi ile ilgili kararlar şöyle sıralanabilir.
• PROSES: en önemli karar üretim sisteminin tipini seçmektir. Sonrasında
makinaların cinsi, otomasyon düzeyi ve yerleştirme düzeni gibi kararlar
gelir.
• KAPASİTE: üretim sisteminin hacmi, işgücü miktarı, çalışma düzeni, yedek
kapasite bulundurma gibi kararlar
• STOKLAR: stok düzeyi ile elde bulundurma ve sipariş maliyetleri arasında
optimum dengenin bulunması stok kayıt sistemlerinin etkinliği
• İŞGÜCÜ: mevcut işgücünün verimli kullanılması buna göre iş basitleştirme,
iş ölçümü ve eğitim
• KALİTE: üretim yönetiminin direk sorumluluğu altında bulunmamasına
rağmen muayene noktalarının tespiti ve ölçme sonuçlarının yorumlanarak
doğru karalar alınmasını gerektirir.
MAMUL DİZAYNI: ÜRÜN , ÜRÜN TASARIMI, ÜRÜN GELİŞTİRME
MAMUL DİZAYNI: ÜRÜN , ÜRÜN TASARIMI, ÜRÜN GELİŞTİRME
• ÜRETİM; malzeme, tesis ve makine gibifiziksel
faktörlerin yanısıra işçilik, yönetim, ekonomik
olaylar, tüketici istekleri, eğitim, toplum yapısı
gibi ölçülmesi çok güç faktörlerin de etkisi
altında bulunan bir işletmecilik fonksiyonudur.
• ÖN PLANLAMA aşamasında yer alan MAMUL
DİZAYNI satış, pazarlama,ÜPK ve imalat
departmanları ile olan ilişkilerine bakacak
olusak;
MD ile satış, pazarlama, ÜPK, imalat departmanları arasındaki ile ilişkiler