Transcript transparency - وب سایت شخصی دکتر علی اکبر نونهال نهر

‫استاد راهنما‬
‫دکتر علی اکبر نونهال نهر‬
‫ارائه دهنده ‪:‬‬
‫الناز ستوده‬
‫‪‬‬
‫مقدمه‪ :‬دلیل اصلی در تاکید بر افشای داوطلبانه و شفافیت این است که این دو‬
‫زیربنای اصلی برای حفظ منافع سهامداران محسوب میشوند‪ .‬رویکردهای افشای‬
‫کامل به همراه شفافیت در گزارشگری مالی میتواند شرایط مطمئنی را پدید آورد و‬
‫اطمینان از حمایت از منافع سرمایهگذاران را افزایش دهد ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫همچنین تحقیقات نشان داده است که افشای‬
‫‪‬‬
‫داوطلبانه اثر مثبتی بر عملکرد شرکت دارد‬
‫‪‬‬
‫و بر حفظ منافع سهامداران و اشخاص ذینفع‬
‫‪‬‬
‫اثرگذار است ‪.‬‬
‫بهعبارتی دیگر‪ ،‬نبود شفافیت اطالعات و ابهام در گزارشگری ممکن است به بدگمانی و‬
‫رفتارهای غیراخالقی در راستای کاهش‬
‫ارزش شرکت منجر شود )‪.(Madhani, 2009‬‬
‫بحرانهای مالی در بورس جهانی به ویژه ماجرای سپتامبر سیاه در ‪ 1997‬و پس از آن رسوایی مالی‬
‫انرون )‪ (Enron‬و برخی از شرکتهای امریکایی و اروپایی در سال ‪ ،2000‬سبب شد مسئله‬
‫شفافیت اطالعات در فرایند گزارشگری مالی مورد توجه عمیق مجامع حرفهای قرار گیرد‪.‬‬
‫سلب اعتماد عمومی از بازارهای سرمایه‪ ،‬کشورهای فوق را بر آن داشت تا در صدد تدوین و‬
‫اصالح قوانینی برآیند که ضامن اعتماد سرمایهگذاران به چرخههای تجاری و اطالعات‬
‫ارائهشده بهوسیله آنها باشد ‪.‬‬
‫ماهیت شفافیت گزارشگری در متون مالی‬
‫در نگاهی کلی‪ ،‬شفافیت یعنی دستیابی گسترده به اطالعات مربوط و اتکاپذیر در خصوص‬
‫عملکرد دورهای‪ ،‬موقعیت مالی‪ ،‬فرصتهای سرمایهگذاری‪ ،‬راهبری شرکتی‪ ،‬و ریسک‬
‫شرکتهای تابعه ‪(Bushman and‬‬
‫اما از دیدی دقیقتر‪ ،‬شفافیت عموما به سه دسته تقسیم میشود‪:‬‬
‫تعریفهای مبتنی بر‬
‫مسئـولیت پـاسخگویی‬
‫تعریفهای مبتنی بر‬
‫ذینفعان اطالعـات‬
‫شفـافیت از ابعـاد قـانون‬
‫دسته اول به عقیده ‪ :‬ویش وانات و کافمن‬
‫‪‬‬
‫شفافیت یعنی افزایش جریان بهموقع و اتکاپذیر اطالعات اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و سیاس ی‬
‫که در دسترس همه ذینفعان مربوط باشد‪ .‬در نقطه مقابل آن‪ ،‬نبود شفافیت در‬
‫اطالعات به مفهوم ممانعت از دسترس ی به اطالعات صحیح و یا ارائه نادرست اطالعات‬
‫یا ناتوانی بازار از کسب اطمینان نسبت به کفایت و مربوط بودن کیفیت اطالعات ارائه‬
‫شده‬
‫تعریف‬
‫شده‬
‫است‪.‬‬
‫دسته دوم ‪ :‬فلورینی‬
‫شفافیت را بهعنوان افشای اطالعاتی بهوسیله شرکتها که برای ارزیابی عملکرد و‬
‫انجام وظیفه پاسخگویی ضروری است‪ ،‬بر شمرده است‪ .‬وی معتقد است شفافیت‬
‫ابزاری است برای تسهیل فرایند ارزیابی عملکرد شرکتها‪ .‬تاکید بر حق دسترس ی به‬
‫اطالعات با در نظر گرفتن حریم هر دو طرف تهیهکننده و استفادهکننده و امکان ارزیابی‬
‫عملکرد شرکتها با استفاده از این اطالعات‪ ،‬در تعریفهای فلورینی برجستهتر شده‬
‫است و دیدگاه مسئولیت پاسخگویی عمیقتری در بر دارد‪ .‬ارتباط تنگاتنی با پاسخگویی‬
‫دارد و علت وجود تقاضا برای شفافیت این است که بازار‪ ،‬شرکتها را بابت سیاستها‬
‫و عملکردشان مسئول میداند‪.‬‬
‫دسته سوم‪:‬‬
‫ُبعد سوم از شفافیت در حوزه مسئولیتهای قانونی است‪ ،‬زیرا شرکتها به منظور‬
‫اجرای دو رویکرد فوق توسط دولت و مراجع قانونگذار‪ ،‬ملزم به پایبندی به الزامات‬
‫افشا و شفافسازی اطالعات هستند ‪.‬‬
‫مجموع تعریفهای شفافیت نشان میدهد که وجه مشترک آنها‪ ،‬کیفیت در اطالعات‬
‫خروجی است ‪.‬‬
‫نقش شفافیت در گزارشگری مالی‬
‫بر اساس چارچوب مفهومی گزارشگری مالی‪ ،‬اطالعات مالی باید دوجنبه مربوط بودن و‬
‫اتکاپذیری را داشته باشد‪ .‬اما کیفیت اطالعات در خصوص شفافیت‪ ،‬بیشتر از دیدگاه‬
‫افشای اطالعات مناسب و بهموقع است ‪(Madhani, 2009).‬افشا به مفهوم انتشار‬
‫اطالعات است‪ ،‬اما عکسالعمل حسابداران نسبت به اصل افشا چندان که باید‪ ،‬جالب‬
‫نیست‪ .‬امروزه افشای اطالعات تنها محدود به اطالعات مالی در چارچوب گزارشهای مالی‬
‫نیست‪ ،‬بلکه شرکتها معمول دستهای از اطالعات غیرمالی را نیز با هدف اثرگذاری بر‬
‫تصمیمهای استفادهکنندگان افشا‬
‫میکنند‪.‬‬
‫شفافیت یکی از عوامل مهم اثرگذار بر جذابیت شرکت برای سرمایهگذاران و بهعنوان یکی از‬
‫عناصر اصلی در چارچوب نظامهای راهبری شرکتی است‪ .‬میزان شفافیت بسته به تمایل و‬
‫توان مدیریت برای تصحیح هرگونه تمایزهای آگاهیدهنده برای مشارکتکنندگان بازار است‪.‬‬
‫در درازمدت‪ ،‬بازارهای سرمایه تنها از طریق استقرار یک محیط اطالعاتی شفاف پیشرفت‬
‫خواهند کرد‪.‬‬
‫در این محیط‪ ،‬شفافیت اطالعات مالی نقش ی انتقادی دارد‪.‬‬
‫به واقع‪ ،‬شرکتهایی که در تحقق استانداردهای شفافیت ناتوانند‪ ،‬ریسک زیادی دارند که‬
‫اعتبار مدیران آنها را تحتالشعاع قرار میدهد‪ .‬در این حالت‪ ،‬این شرکتها با کاهش اعتماد‬
‫سرمایهگذاران و سهامداران مواجه خواهند بود که منجر به زیان بازار سرمایه و کاهش‬
‫جایگاه اعتباری شرکت و کاهش نقدشوندگی در بازار خواهد شد‪ .‬از طرفی دیگر مدهانی‬
‫)‪(Madhani, 2009‬معتقد است که مزایایی با اهمیت در افشای داوطلبانه برای‬
‫ایجاد یک سیستم شفاف وجود دارد‪ .‬افشای داوطلبانه اطالعات و گزارشگری مالی شفاف‬
‫در درازمدت به شرکتها کمک میکند تا مزایای رقابتی ایجاد کنند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫شفافسازی مالی از نگاه سازمانهای بیناملللی‬
‫‪‬‬
‫سازمانهای بیناملللی مانند صندوق بیناملللی پول)‪ ،2 (IMF‬بانک جهانی)‪،3 (WB‬‬
‫برنامه توسعه‪ ،‬سازمان همکاری و توسعه اقتصادی )‪4 (OCED‬و بانکهای توسعه‬
‫منطقهای بر شفافیت مالی سازمان ملل تاکید دارند ‪.‬این سازمانها کنجکاوند بدانند که‬
‫کمکهای اقتصادی و فنی آنها حتما در جای صحیح بهکار میرود و بهوسیله افراد‬
‫صالحیتدار اداره و سیاستگذاری میشود ‪.‬بعد از بحران پولی در کشور مکزیک و آسیا‪ ،‬با‬
‫توجه به اینکه اجماع نظرات در خصوص علل به وجود آمدن بحرانهای یادشده بر نبود‬
‫شفافیت‬
‫‪‬‬
‫در عملکرد بخش پولی و مالی متمرکز بود‪ ،‬صندوق بیناملللی پول با همکاری بانک جهانی‬
‫نسبت به ایجاد عوامل عملکرد خوب در خصوص شفافیت مالی اقدام کرد‪ .‬در ادامه‪،‬‬
‫این صندوق به ارزیابی نحوه اجرای برنامه کشورهای مختلف پرداخت (قربانی‪.)1386 ،‬‬
‫‪‬‬
‫در ارتباط با اسناد بیناملللی مربوط به حسابرس ی شفافیت‪ ،‬میتوان به کنوانسیون ملل‬
‫متحد برای مبارزه با فساد اشاره کرد که در آن با شرطهای حسابرس ی همچون عناصر‬
‫پیشگیری رفتار کرده است‪ .‬اما مولفههای خاص کنوانسیون‪ ،‬مانند مقررات راجع به‬
‫حفظ تمامیت دفترها‪ ،‬سوابق و دیگر اسناد مالی‪ ،‬روشن میسازند که کارکردهای‬
‫بازدارندگی‪ ،‬شناسایی‪ ،‬تحقیق و تعقیب نیز مورد توجه بودهاند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫همانند بسیاری از تمهیدهای پیشگیرانه‪ ،‬حسابرس یها و حسابرسان از طریق خطرناکتر و مشکلتر‬
‫کردن فساد از وقوع آن جلوگیری میکنند و در عین حال‪ ،‬در جایی که پیشگیری یا بازدارندگی‬
‫محقق نشود‪ ،‬تمهیدهای واکنش ی و جبرانی را در دستور کار قرار میدهند سازمان بیناملللی نهادهای‬
‫عالی حسابرس ی ‪5‬نیز بهعنوان سازمانی غیردولتی در چندین کنگره بیناملللی خود سعی در تدوین‬
‫استانداردهای حسابرس ی ‪6‬و ایجاد وفاق در مفاهیم حسابرس ی جامع داشته است و این تالشها‬
‫همچنان ادامه دارد‪ .‬ولی پیچیدگی معیارهای ارزیابی کارایی و ارزیابی اثربخش ی موسسهها در‬
‫حوزههایی که کمیتپذیر نباشند از یک طرف و هزینههای انجام این حسابرس یها و میزان توافق‬
‫همگانی در هدفها و برقراری معیارها بین مدیران دستگاههای اجرایی و سازمانهای ناظر و‬
‫موسسههای حسابرس ی از طرف دیگر‪ ،‬حوزه عمل این نوع از حسابرس یها را تاکنون بسیار‬
‫محدود کرده است‪.‬‬
‫‪‬‬
‫محدودیتهای افشای اطالعات و افزایش شفافیت‬
‫‪‬‬
‫بهرغم همه استدللهایی که در ارتباط با پذیرش شفافیت بیشتر وجود دارد‪ ،‬شرکتها‬
‫تمایلی به افشای داوطلبانه همه اطالعات مربوط به خود را ندارند ‪.‬ویش وانات و کافمن‬
‫(‪ )1999‬دلیل آن را هزینههای مرتبط با جمعآوری‪ ،‬پردازش و افشای اطالعات‪ ،‬وجود منافع‬
‫مرتبط با افشا نکردن و وجود پدیده عوامل خارجی ‪9‬برشمردهاند که درباره آنها توضیحاتی‬
‫به‬
‫اختصار‬
‫ارائه‬
‫میشود‪.‬‬
‫جمعآوری‪ ،‬طبقهبندی و افشای اطالعات‪ ،‬نیازمند تالش‪ ،‬زمان و منابع مالی است ‪.‬طبیعی‬
‫است که شرکتها بسته به میزان در دست داشتن این سه عامل تا جایی اطالعات را افشا‬
‫میکنند که هزینهها و منافع نهایی افشا برابر شود‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬چون اندازهگیری دقیق و‬
‫عینی این هزینهها و منافع مشکل است‪ ،‬اغلب شرکتها در جهت افشای کمتر از حد کامل‬
‫حرکت میکنند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫چرا شرکتها دست به افشای داوطلبانه میزنند؟‬
‫‪‬‬
‫در عمل‪ ،‬میان کیفیت و کمیت اطالعاتی که شرکتهای مختلف تهیه و منتشر میکنند و‬
‫اطالعاتی که سهامداران و اعتباردهندگان نیاز دارند‪ ،‬شکاف عمیقی وجود دارد ‪.‬نهادهای‬
‫سرمایهگذاری به اطالعاتی بهموقع‪ ،‬اتکاپذیر و کامل نیازمند هستند تا نسبت به مسئولیت‬
‫نمایندگی مدیریت و تصمیمهای سرمایهگذاری خود قضاوت نمایند ‪(Madhani,‬‬
‫‪2009).‬از طرفی‪ ،‬ایجاد و نگهداری نظام افشای پیچیده مالی چندان ارزان نیست؛ زیرا‬
‫شرکتها مجموعه متعددی از اقالم مالی و غیرمالی دارند که بهطور معمول افشای آنها چندان‬
‫ساده نیست‪.‬‬
‫‪‬‬
‫از اینرو بر اساس ساختار بازارها‪ ،‬در هر کشوری مجموعهای از منابع بر قواعد‬
‫حسابداری و افشا مقرر شده است که شرکتها ملزم به رعایت آن میباشند شرکتها‬
‫بهطور عمده‪ ،‬هر روزه با تصمیمها و پیشبینیهای متعددی مواجهند‪ .‬آنها در مورد‬
‫پیشبینی درامدها توسط مدیریت‪ ،‬جلسات سرمایهگذاران و تحلیلگران‪ ،‬مجامع خرید‬
‫سهام یا انصراف از خرید‪ ،‬حضور سرمایهگذاران‪ ،‬افشای مربوط به سرمایهگذاران در‬
‫سایتهای خبری شرکت و سایر پروندههای قانونی‪ ،‬اطالعات را بهصورت داوطلبانه افشا‬
‫میکنند ‪.‬گاهی بهدلیل وجود هزینههای مرتبط با گزارشگری داوطلبانه و یا تمایل نداشتن‬
‫شرکت به آگاهی رقیبان از وضعیتها و اطالعات خاص‪ ،‬تمایل چندانی به افشای موارد‬
‫بیشتر در بین شرکتها وجود ندارد و این دسته از شرکتها تنها به ارائه اطالعات کلی در‬
‫خصوص موارد مقرر طبق قانون و نه بیشتر از آن میپردازند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ارتباط قران با اصل ارائه و افشاء درحسابداری‬
‫‪‬‬
‫حسابداری اسالمی‬
‫‪‬‬
‫سازمان حسابداری و حسابرس ی موسسات مالی اسالمی مباشرت را به عنوان یکی از اهداف‬
‫ارائه اطالعات پذیرفته است این سازمان تصریح کرده است که یکی از اهداف حسابداری‬
‫مالی کمک به محافظت داراییها و بهبود تواناییهای مدیریتی بانکهای اسالمی است وظیفه‬
‫مباشرت باید کانون توجه حسابداران موسسات مالی اسالمی برای گزارشگری به اشخاص‬
‫برون سازمان باشد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫هدف اصلی اطالعات حسابداری اسالمی ارائه اطالعات برای ایفای تعهد پاسخگویی به‬
‫صاحب اصلی خدا است بنابراین پاسخگویی کلی زمانی در عمل محقق می شود که در‬
‫راستای ایفای تعهد زکات باشد اگر زکات به عنوان هداف اولیه قرار گیرد هر شخص‬
‫فریبکاری یا ظاهر آرایی ناخواسته پرهیز می کند زیرا همیشه خدا را ناظر اعمال خود می‬
‫بینند در نتیجه اطالعات حسابداری به طور غیر مستقیم هم پاسخ گویی نیازهای استفاده‬
‫کنندگان است و هم پاسخ گوی مسئولیت اجتماعی ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫سازمان های اسالمی باید زکات مدار باشند نه سود مدار ‪ .‬یعنی سود خالص نباید به عنوان‬
‫مبانی ارزیابی عملکرد استفاده شود بلکه هدف باید متوجه پرداخت زکات بیشتر باشد برای‬
‫اینکه جهت سازمان در راستای زکات باشد سیستم حسابداری نیز باید مبتنی بر زکات باشد این‬
‫نگرش منجر به تقویت اسالم در سازمانها می شود برای رسیدن به این هدف ابتدا باید از‬
‫حداکثر سازی سود به سمت حداکثر سازی زکات حرکت کرد بنابراین سود به عنوا ن یک هدف‬
‫میانی است در صورتیکه ذکات هدف نهایی است ‪ .‬مفهوم زکات مسلمانان را تشویق می کنند‬
‫که با رعایت شریعت سود کسب کنند و بخش ی را به عنوان ذکات جهت رفاه اجتماعی بپردازند ‪.‬‬
‫سرانجام چنین روش ی پلی میان دنیا و آخرت است ‪ .‬زیرا زکات باعث بیداری وجدان انسان می‬
‫شود‬
‫و‬
‫او‬
‫را‬
‫به‬
‫یاد‬
‫توشه‬
‫آخرت‬
‫می‬
‫اندازد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫در حسابداری هم میتوان از بهای تمام شده تاریخی و هم ارزشهای جاری استفاده کرد‬
‫بنابراین سیستم حسابداری اسالمی سیستم دو گانه ای برای ارزشیابی دارایی دارد واحد‬
‫اقتصادی اسالمی هم باید پایبند به قرار داد باشد وهم تعهد خود درم ورد زکات را درنظر‬
‫بگیرد زیرا قرار داد مبتنی بر معامالت گذشته و زکات مبتنی بر ارزشهای جاری است بنابراین‬
‫باید مبای اندازه گیری برای هر یک از این اهداف وجود داشته باشد بهای تمام شده تاریخی‬
‫با مفهوم مباشرت سازگار است روش بهای تمام شده تاریخی مسئولیت امانی مدیران وظیفه‬
‫مباشرت آنها را بهتر منعکس می کند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫به نظر می رسد بهای تمام شده تاریخی بر خالف روش ارزش جاری هیچ پایه قابل دفاعی در‬
‫شریعت ندارد اصل ایفای تعهدات مربوط به قرارداد در اسالم نمی تواند به عنوان پایه ای‬
‫برای به کار گیری بهای تمام شده تاریخی به کار رود زیرا خود قرار داد یک فعالیت تاریخی‬
‫است اما در آینده محقق می شود بنابر این در زمان اندازه گیری باید از ارزشهای جاری‬
‫استفاده‬
‫شود‬
‫استفاده ازبهای تمام شده تاریخی ممکن است موجب تخریب اصلی افشای واقعیت شود‪.‬‬