Transcript خانواده و سبک زندگی

‫‪www.morteza-talaei.com‬‬
‫جلسه ششم‬
‫جلسه ‪ /‬هفته‬
‫شرح درس‬
‫جلسه ششم‬
‫خانواده و سبک زندگی سالم‬
‫چرا بعنوان دانشجویان روانشناس ی می بایست با مفهوم سبک زندگی‬
‫در نهاد خانواده آشنا گردیم؟‬
‫واژه «سبک زندگی» به حد کافی ساده به نظر میرسد که هر کس بتواند مفهوم کلی آنرا دریابد‪ .‬اما باید توجه کرد که این‬
‫اصطالح زمانی که در کنار مفاهیم دیگر قرار می گیرد نیاز به بازتعریف دارد‪ .‬اگر چه تعریف کلی سبک زندگی به عنوان‬
‫نحوه و روش زندگی کردن عام و قابل تعمیم به هر فرهنگی به نظر میرسد؛ اما وقتی این مفهوم را به عرصه عملی و‬
‫کاربردی نهادی همچون خانواده ببریم‪ ،‬اختالفها رخ مینمایند‪ .‬در فرهنگ غربی این عبارت بیشتر در خصوص تطابق‬
‫زندگی فردی با تیپهای شخصیتی یا گروهی خاص به کار میرود در حالی که به صورت متکاملتر این مفهوم در فرهنگ‬
‫اسالمی عمال در حوزه های جمعی و نهاد های همچون خانواده که تاثیر گذاری فراوانی در شکل گیری شخصیت فرد‬
‫دارد‪ ،‬مورد تاکید فراوان قرار گرفته است‪ .‬از منظر فرهنگ اسالمی سبک زندگی ای مورد قبول و پذیرش است که‬
‫عالوه بر این که رهمون فرد به سمت تعالی و ارتقاء درجات معنوی وی باشد به سالمت جسمی و روانی او نیز کمک کند‪.‬‬
‫از این مجرا است که نهاد خانواده بعنوان اساس ی ترین نهاد در جامعه انسانی از اهمیت مضاعفی برخوردار است‪ .‬در‬
‫باورهای زندگی اسالمی بطور قطع سالمت جسمی و روانی افراد برخواسته از شیوه هایی است که فرد در جامعه‬
‫پیروی می کند ونهاد خانواده چون که کانون شخصیت سازی و الگو گیری محسوب می گردد اهمیت دارد‪ .‬زمانی که در‬
‫یک خانواده الگوهایی مورد پذیرش قرار بگیرند که دارای وجوه مثبت سبک زندگی باشد در آن خانواده سبک زندگی‬
‫سالم شکل می گیرد‪ .‬اندیشمندان علوم انسانی معتقدند که سبک زندگی دارای دو جنبه ی مثبت و منفی است‪.‬‬
‫بسیاری از تحقیقات نشان می دهند کسانی که سبک زندگی سالم را انتخاب می کنند‪ ،‬رفتارهای خطر پذیر کمتری‬
‫دارند‪ . .‬در تعریف سبک زندگی سالم آمده است که آن مجموعه ای از انتخاب های افراد است که متناسب با‬
‫موقعیت های زندگی است‪ .‬این انتخاب ها بر رفتارهای مرتبط با سالمت تاثیر گذار است(کاکرهام‪)330، 1997 ،‬‬
‫در ارتباط با مفهوم نهاد خانواده؛ مفهوم سبک زندگی از جمله مفاهیمی است‬
‫که به کارگیری آن می تواند گویای واقعیت پیچیده رفتارها و نگرش های فرهنگی و‬
‫اجتماعی جامعه باشد که سعی میکنیم با ارائه تعاریف و کلیاتی به ارتباط آنها بپردازیم‪.‬‬
‫تعاریف سبک زندگی‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬
‫مجموعه رفتارها و الگوهای کنش های فرد که معطوف به ابعاد هنجاری و معنایی‬
‫زندگی اجتماعی باشد و کم و کیف نظام باورها و کنش های فرد را نمایندگی نماید‪.‬‬
‫سبک زندگی را همچنان می توان‪ :‬الگویی از کنش اجتماعی تمیزدهنده افراد و گروه های‬
‫اجتماعی از یکدیگر تعریف نمود‪.‬‬
‫این مفهوم معادل راه و روش عینی زندگی که ایستارها و ارزش های یک فرد یا گروه را‬
‫نمایندگی می نماید‪ ،‬می باشد‪.‬‬
‫سبک زندگی نتیجه انتخاب ها و گزینش های هر فرد برای حیات خود است که به‬
‫واسطه ذات بیان گرایانه‪ ،‬فرد را به جهان پیرامون معرفی و مرتبط می سازد‪.‬‬
‫سبک زندگی در عرصه عینی با نمودهایی چون‪ ،‬عادت های مصرف‪ ،‬لباس پوشیدن‪،‬‬
‫غذا خوردن‪ ،‬گذراندن اوقات فراغت و ‪ ...‬ابهام زایی می شود‪.‬‬
‫بطور کلی سبک زندگی‬
‫رفتار های عادی‪ ،‬روزمره هستند که در قالب عادات لباس پوشیدن‪،‬‬
‫خوردن‪ ،‬محیط های مورد پسند برای تعامل با دیگران خود را نشان‬
‫می دهند‪ .‬اما این رفتار های عادی‪ ،‬روزمره در پرتو ماهیت متغیر‬
‫تشخص در معرض تغیر هستند‪ .‬هریک از تصمیمات ریز و درشتی که‬
‫یک فرد روزانه اتخاذ می کند(اینکه چه بپوشد‪ ،‬چه بخورد‪ ،‬در محل‬
‫کار چگونه رفتار کند‪ ،‬با چه کس ی مالقات کند) به چنین امور عادی‬
‫کمک می کند‪ .‬همه گزینه های اجتماعی عبارتند از تصمیماتی نتنها در‬
‫مورد نحوه رفتار بلکه راجع به هویت‪.‬‬
‫هرچه محیطی که فرد در آن زندگی می کند پساسنتی تر باشد‪ ،‬به همان‬
‫میزان دغدغه های سبک زندگی در مرکز تشخص فرد قرار می‬
‫گیرد(گیدنز‪)1991،‬‬
‫مولفه های سبک زندگی در نهاد خانواده‬
‫سبک زندگی در نهاد خانواده از مولفه های متعددی تشکیل شده‬
‫است‪«.‬فورناس» یک تقسیم بندی افقی و عمودی از این مولفه ها‬
‫به دست داده است‪.‬‬
‫عمودی‪ :‬رفتار آشکار‪ ،‬کنش ها و عادات عمومی(اوقات فراغت‪ ،‬تغذیه‪،‬‬
‫نظافت شخص ی و ‪)...‬‬
‫افقی‪ :‬ظاهر افراد(نوع پوشش در جمع‪ ،‬سبک مو و مشخصات فردی)‪،‬‬
‫رفتار آنها(ژست ها‪ ،‬حرکات و مناسک)‪ ،‬ذائقه و یا قریحه آنها(‬
‫استفاده از موسیقی و سایر اشکال جمال شناسانه)‪ ،‬زبان مخفی آنها‬
‫در ارتباط با همدیگر(پدر و مادر‪ ،‬برادر و خواهر)شامل تکیه کالم‪،‬‬
‫گنجینه لغات والگوی تکلم‬
‫اهمیت روزافزون پرداختن به سبک زندگی در نهاد خانواده‬
‫بواسطه عوامل زیر است‪:‬‬
‫‬‫‪-‬‬
‫‬‫‪-‬‬
‫‪-‬‬
‫شتاب فرآیندهای فردی شدن که با گسترش آزادی و حق انتخاب به ویژه در میان جوانان‬
‫موجب سست شدن قوام اجتماعی نهاد خانواده و بطور کلی جامعه می شود‪.‬‬
‫رشد روزافزون طبقه متوسط با جهت گیری سرگرمی و مصرف که با مبتال شدن به این‬
‫شیوه زندگی ‪ ،‬آسیب پذیری نهاد خانواده در برابر تحوالت اقتصادی و اجتماعی بیشتر می شود‪.‬‬
‫ظهور ارزش ها و سبک های زندگی جدید که ارزش های سنتی و اخالقی نهاد خانواده را تهدید‬
‫می نماید‪.‬‬
‫رواج مصرف گرایی ‪ ،‬عاملی در جهت تقویت روزافزون استقالل فردی و عدم تعلق اعضای‬
‫نهاد خانواده به یکدیگر می گردد و این زمینه ساز رواج خرده فرهنگ ها است‪.‬‬
‫اصالت بخش ی به تمایزهای ناش ی از سبک مصرف و وابسته کردن اقتصادی جامعه به‬
‫کاالهای مصرفی که در نهایت نهاد خانواده را صرفا مصرف گرا و وابسته بار می آورد‪.‬‬
‫برای اینکه نهاد خانواده بتواند در پس تغییرات دنیای مدرن‬
‫حیات اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و فرهنگی خود را حفظ کند‪ ،‬چه‬
‫راهکاری وجود دارد؟‬
‫یک شیوه زندگی سالم می تواند به عنوان تعریفی عمومی از رفتار مردم‬
‫در سه بعد درون افراد ‪ ،‬محیط های اجتماعی آنها ( خانواده ‪،‬‬
‫همساالن ‪ ،‬جامعه ‪ ،‬محل کار ) و رابطه بین افراد و محیط های‬
‫اجتماعی آنان در نظر گرفته شود ‪.‬‬
‫زندگی‬
‫سالم‬
‫تعامل‬
‫جامعه سالم‬
‫(خانواده‪ ،‬گروه‪ ،‬نقش‬
‫و پایگاه اجتماعی‪،‬‬
‫طبقه‪ ،‬فرهنگ)‬
‫سبک زندگی سالم‬
‫سبک زندگی سالم مجموعه ای از انتخاب های مثبت افراد در درون محدوده های ساختاری(سن‪،‬‬
‫جنس‪ ،‬وضعیت تاهل و پایگاه اقتصادی‪ -‬اجتماعی و ‪ )...‬است‪.‬‬
‫سبک زندگی سالم یکی از ابعاد سبک زندگی اسالمی است و شامل اشکال خود انتخابی نظیر انتخاب‬
‫های ویژه در غذا‪ ،‬لباس‪ ،‬ظاهر‪ ،‬اتومبیل‪ ،‬اشکال اوقات فراغت‪ ،‬تصمیم گیری درباره مصرف غذا‪،‬‬
‫بستن کمربند ایمنی‪ ،‬بهداشت فردی‪ ،‬مسواک زدن و ‪ ...‬می شود‪.‬‬
‫از نظر کاکرهام در انتخاب سبک زندگی مثبت و منفی‪ ،‬خانواده هایی که از آگاهی بیشتری برخوردارند؛‬
‫انتخاب های بیشتر‪ ،‬سالم تر و منابعی بیشتر در حمایت از تصمیم گیری خود دارند‪ .‬اما بر عکس‪،‬‬
‫خانواده هایی که آگاهی اجتماعی پایینی دارند فشار های اقتصادی‪-‬اجتماعی بیشتری بر انتخاب های‬
‫شان احساس می کنند و انتخاب های قابل دسترس کمتری نسبت به خانواده های آگاه دارند‪.‬‬
‫سالمت انسان و استحکام نهاد خانواده‪ ,‬مستلزم ارتقای سبک زندگی سالم بر مبنای آگاهی است‪.‬‬
‫مطالعات انجام شده حاکی از آن است که بین سالمت و سبک زندگی افراد در خانواده‪ ،‬ارتباط و همبستگی‬
‫وجود دارد‪.‬بسیاری از مشکالت روانی امروزی و بهخصوص در کشورهای پیشرفته؛مانند افسردگی‪ ،‬اختالالت‬
‫روانی‪ ،‬اعتیاد و‪...‬با دگرگونیهای سبک زندگی در نهاد خانواده ارتباط دارد‪ .‬ناگفته نماند که در اکثر کشورهای‬
‫در حال توسعه نیز که هنوز سبک زندگی سنتی ادامه دارد‪ ،‬خطرهای مربوط به بیماری های روانی عمدتا در‬
‫ارتباط بافقدان مهارت های الزم زندگی‪ ،‬عادات های غلط رفتاری و الگوهای اشتباه فرهنگی است‪.‬‬
‫سبک زندگی چگونه تغییر می کند؟‬
‫دگرکونی دراین شاخص ها زمینه ساز تغییرات سبک زندگی نهاد خانواده‬
‫است‪.‬‬
‫نکته‪ :‬ارزش ها ‪ ،‬هنجارها و آداب و رسومی که حمایت عرفی یا قانونی خویش‬
‫را از دست دهد‪ ،‬با تغییرشکل ‪ ،‬موجب دگرگونی های عمیق شاخص های‬
‫حیات اجتماعی می شوند‪.‬‬
‫نتیجه این تحول شکل گیری جامعه متمایز از جامعه پیشین است‪.‬‬
‫شاخص های اساس ی حیات اجتماعی تغییریافته درایران معاصر‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫تحول در ترکیب جمعیتی‬
‫رشد سریع جمعیت در دهه ‪ 60‬و کاهش محسوس آن از میانه دهه هفتاد و دهه هشتاد شمس ی‬
‫افزایش تعداد بانوان تحصیل کرده در مقاطع عالی‬
‫تغییرات دهه ای در قاعده های هرم جمعیتی‪.‬‬
‫رشد شهرگرایی‬
‫افزایش جمعیت شهری و کاسته شدن از جمعیت روستایی و ایلیایی‬
‫مصرفی شدن روستاها‬
‫تحول در فرهنگ عمومی‬
‫جابه جایی های هنجاری و ارزش ی‬
‫تشویق مصرف گرایی‬
‫تحول در گفتمان های سیاس ی‬
‫تغییرات در گفتمان های دولت ها همچون گذار از توسعه کالبدی به توسعه سیاس ی و از توسعه سیاس ی به‬
‫عدالت‪.‬‬
‫تحول در ساختار طبقاتی‬
‫شکل گیری طبقات ثروتمند جدید در اثر تحوالت اقتصادی‬
‫نتیجه گیری‬
‫یک جامعه سالم برخوردار از الگو ها و شیوه هایی از رفتار عادی و‬
‫آشکار شهروندانش است که بر معیار های اصولی از فرهنگ پویا‪،‬‬
‫خانواده سالم‪ ،‬گروه های مرجع مفید‪ ،‬نهاد های کارا‪ ،‬شغل و‬
‫جایگاه مناسب و طبقات هموزن اجتماعی بنا شده باشد که در این‬
‫میان سبک زندگی افراد و تعامل ارتباطی وی با گزینه های نام برده‬
‫خصوصا نهاد خانواده‪ ،‬تاثیر قابل توجه ای در افزایش سالمت روانی‬
‫جامعه دارد‪ .‬تاکید و توجه به گسترش معیارهای سبک زندگی سالم‬
‫از اولیت های متخصصان دانش روانشناس ی است و این امر‬
‫ضرورت آشنایی دانشجویان روانشناس ی را با مفهوم سبک زندگی‬
‫توجیه می کند‪.‬‬
‫فعالیت کالس ی‬
‫الگو های سبک زندگی در نهاد خانواده ی ایرانی را مشخص‬
‫سازید و معایب و مزایای آن را در تامین سالمت روانی افراد‬
‫جامعه بیان کنید‪.‬‬
‫دانشجویان عزیز در پاسخ به این سوال می توانند به(قالب های رفتاری‪ ،‬اوقات فراغت‪،‬‬
‫شیوه های ارتباط بین اعضای خانواده و ‪ )...‬اشاره کنند‪.‬‬
‫هفته ی آینده امتحان از دو بخش نهاد خانواده و این جلسه خواهد بود‪.‬‬
‫دو هفته ی دیگر امتحان میانترم از جلسات تدریس شده‬
‫برگزار خواهد گردید‪.‬‬