Transcript กาพย์เห่เรือเจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร

เจ้ าฟ้าธรรมธิเบศรไชยเชษฐ์ สรุ ิ ยวงศ์ หรื อ
เจ้ าฟ้ากุ้ง
ประสูติ พ.ศ. ๒๒๕๘ ในสมเด็จพระเจ้ าอยู่หวั บรมโกศ พระราชมารดาคือ พระพันวษา
ใหญ่ ต่อมาทรงได้ รับสถาปนาเป็ นเจ้ าฟ้ากรมขุนเสนาพิทกั ษ์ พระองค์ทรงมีความรู้
ทางอักษรสมัยแตกฉานมาก : นันโทปนันทสูตรคาหลวง พระมาลัยคาหลวง กาพย์
ห่อโคลงประพาสธารทองแดง กาพย์ห่อโคลงนิราศพระบาท และกาพย์เห่เรื่ องกากี
เจ้ าฟ้าธรรมธิเบศรทรงพระปรี ชาสามารถหลายด้ าน โดยเฉพาะ
ด้ านวรรณกรรม พระองค์ทรงเป็ นกวีที่ยิ่งใหญ่ในสมัยกรุ งศรี
อยุธยาพระองค์หนึง่ พระองค์สิ ้นพระชนม์เพราะเหตุที่มีผ้ ไู ปกราบ
ทูลว่าพระองค์ลอบเป็ นชู้กบั เจ้ าฟ้านิ่ม หรื อเจ้ าฟ้าสังวาลย์ซงึ่ เป็ น
เจ้ าจอมของพระราชบิดา สมเด็จพระเจ้ าอยูห่ วั บรมโกศจึงทรงลง
พระอาญาเฆี่ยนจนสิ ้นพระชนม์พร้ อมด้ วยเจ้ าฟ้าสังวาลย์ แล้ วนา
พระศพไปฝั งยังวัดไชยวัฒนาราม

เพลงยาว
กาพย์เห่เรื อ
บางบท
บทเห่เรื่ องกากี
บทเห่สงั วาส
พระมาลัยคา
หลวง
กาพย์ห่อโคลงนิราศธารโศก
นันโทปนันทสูตร
คาหลวง
กาพย์ห่อโคลงนิราศธาร
ทองแดง
เป็ นคาประพันธ์ ประเภทหนึ่ง แต่ งไว้ สาหรั บขับร้ อง
เห่ ในกระบวนเรื อ โดยมีทานองเห่ ท่ ีสอดคล้ องกับ
จังหวะการพายของฝี พาย ว่ าช้ า หรื อเร็ว มักจะมี
พนักงานขับเห่ หนึ่งคนเป็ นต้ นเสียง และฝี พายคอย
ร้ องขับตามจังหวะ พร้ อมกับการให้ จังหวะจาก
พนักงาน
กาพย์ ยานี
๑๑
 กาพย์ ยานี
๑๑ และโคลงสี่สุภาพเรียกว่ า กาพย์ ห่อโคลง
 มักขึน
้ ต้ นด้ วยโคลง ๑ บท แล้ วตามด้ วยกาพย์ ยานี ๑๑
เรื่อยไป จนจบตอนหนึ่งๆ
 โดยเนือ
้ ความของโคลงจะเหมือนกาพย์ บทแรก
 เมื่อจะขึน
้ ตอนใหม่ ก็จะยกโคลงสี่สุภาพมาอีกหนึ่งบท
แล้ วตามด้ วยกาพย์ จนจบตอน เช่ นนีส้ ลับกันไป
- เรื อต้ น (เรื อกิ่ง)
- เรื อชัย มีเจ้ าพนักงานกระทุ้งเส้ าให้
สัญญาณ
- เรื อเหล่ าแสนยากร (เรื อศีรษะสัตว์ )

พนักงานเห่ เรือ คนสัญญาณเรื อพระที่น่ ัง
นายเรื อพระที่น่ ัง

ฝี พายเรื อรู ปสัตว์
นายเรื อพระที่น่ ังทรง
นายเรื อ

ฝี พายเรื อพระที่น่ ัง
ฝี พายเรื อดัง้
๑. เนือ้ หา
แบ่ งออกเป็ น ๕ ตอน คือ
๑.๑ การชมขบวนเรื อในเวลาเช้ า พรรณนาไว้ อย่ างละเอียด พิสดาร
๑.๒ การชมฝูงปลามีการอุปมาอุปไมยอย่ างแจ่ มชัดและกินใจอย่ างยิ่ง
๑.๓ การชมพรรณนาดอกไม้ ในเวลากลางวัน ให้ ความรู้ สึก และ
อารมณ์ ของผู้อ่านคล้ อยตาม
๑.๔ การชมฝูงนกในเวลาเย็น อุปมาอุปไมยแจ่ มชัด เด่ นชัด
๑.๕ การคร่ าครวญถึงนาง ในยามค่าคืน สร้ างบรรยากาศเชิงอรรถรส
และวังเวง
๒. รูปแบบ
ลักษณะคาประพันธ์ ใช้ กาพย์ ห่อโคลง คือ แต่ งโคลงสี่สุภาพแล้ ว
แต่ งกาพย์ เลียนแบบพรรณนาเพิ่มเติม
ศิลปะการประพันธ์ ทาให้ เกิดภาพพจน์ ความรู้สึกทางสุนทรียะ
อันได้ แก่ ความ ชื่นชมในสิ่งสวยงามตามธรรมชาติ ความไพเราะ
ของดนตรี ความรู้สึกซาบซึง้ และอารมณ์ สะเทือนใจ
๑. สะท้ อนภาพชีวิตคนไทยด้ านการคมนาคม แสดงการสัญจรทางนา้
ให้ เห็นว่ าเมืองไทยมีแม่ นา้ ลาคลองมาก
๒. แสดงถึงขนบธรรมเนียมประเพณี เช่ น ประเพณีการแต่ งกาย
ผู้หญิงห่ มผ้ าสไบคลุมไหล่ เป็ นต้ น การไว้ ทรงผม ผู้หญิงนิยมไว้
ผมยาวประบ่ า แล้ วเก็บไรที่ถอนผมออกเป็ นวงกลม การบอก
เวลา นิยมใช้ กลอง ฆ้ องเป็ นเครื่องบอกเปลี่ยนเวลา

๑. ตานานการเห่ เรือ สมเด็จพระเจ้ าบรมวงศ์ เธอกรมพระยา
ดารงราชานุภาพทรงสันนิษฐานว่ า การเห่ เรือของไทยน่ าจะได้
แบบอย่ างมาจากประเทศอินเดีย แต่ ประเทศอินเดียใช้ เป็ นมนตร์
ในตาราไสยศาสตร์ บูชาพระราม ส่ วนของประเทศไทยใช้ เห่ บอก
จังหวะฝี พายพร้ อมกัน เพื่อเป็ นการผ่ อนแรงในการพายและทา
ให้ ร้ ูสึกเพลิดเพลิน

๒. ประเภทของการเห่ เรือ แบ่ งได้ เป็ น ๒ ประเภท คือ
๑) เห่ เรือหลวง เป็ นการเห่ เนื่องในงานพระราชพิธีใน
การเสด็จพระราชดาเนินโดยขบวนพยุหยาตราทางชลมารค เช่ น
ขบวนพยุหยาตราทางชลมารคในคราวสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์
ครบ ๒๐๐ ปี
๒) เห่ เรือเล่ น เป็ นการเห่ เวลาเล่ นเรือเที่ยวเตร่ เพื่อ
ความสนุกสนานรื่นเริง และให้ จังหวะฝี พายพายพร้ อมกัน การเห่
เรือในปั จจุบันนาเอาบทเห่ เรือเล่ นที่เจ้ าฟ้าธรรมธิเบศรทรงพระ
นิพนธ์ ไว้ ซึ่งใช้ เห่ เรือมาตัง้ แต่ รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอม
เกล้ าเจ้ าอยู่หวั


๓ ลานาการเห่ เรื อ มี ๓ อย่ าง คือ
๑) ช้ าลวะเห่ เป็ นเห่ ช้า ใช้ ตอนออกจากท่ า
ใช้ พลพายในท่ านกบิน
๒ ) มูลเห่ เป็ นเห่ เร็ว ใช้ เห่ ต่อจากช้ าสวะเห่
ใช้ พายเมื่อเรือทวนกระแสนา้
๓) สวะเห่ ใช้ เห่ เมื่อเรือเข้ าเทียบท่ าเมื่อถึงจุดหมาย
ปลายทาง

ช่ อเล็กๆ สีขาวใบคล้ ายพิมเสน

คล้ ายจาปี ดอกสีเหลืองมีกลิ่นหอม

คล้ ายดอกแก้ ว ดอกเล็กเป็ นช่ อสีเหลือง ใช้ เป็ นยาทาให้ อาเจียน

ดอกเล็กคล้ ายดอกพุด แต่ กลีบมีลักษณะเป็ นจีบ
สายหยุดหรื อสาวหยุด คล้ ายดอกกระดังงาเป็ นไม้ เลีอ้ ย กลิ่นหอม
พอสายก็หมดกลิ่น

ไม้ ล้มลุก ดอกคล้ ายดอกพุด

ดอกเป็ นจักๆ มีกลิ่นหอมเย็น

ดอกคล้ ายดอกสารภีแต่ โตกว่ า

ไม้ ขนาดใหญ่ ใช้ ทาเสาเรื อน

ต้ นขนาดย่ อม แกนแข็ง ดอกขาวหรื อชมพูอ่อนมีกลิ่นหอม

ดอกสีขาวมีกลิ่นหอมเย็น

ดอกชมพูอ่อนบ้ าง ขาวบ้ าง ไม่ มีกลิ่น ใบคล้ ายชงโค

พันธุ์ไม้ เลือ้ ย ดอกสีขาว กลิ่นหอม

มีหลายชนิด ดอกสีขาวๆหรื อแดงๆมักออกช่ อยาวห้ อยเป็ นระย้ า

ดอกคล้ ายดอกนมแมว มีกลิ่นหอม

Green Parrot
Amazon Parrot

ไก่ฟ้าหลังขาว

ผศ. ศรีจนั ทร์ พันธุพ์ านิช ผูร้ วบรวม