Transcript Parasitology

Parasitology
Medical Protozoalogy
Amporn Thiengtrongdee
29/2/12
ึ ษำชน
ั ้ ปี ท ี่ 1
สำหรับนักศก
Protozoa





ั ว์เซลล์เดียวอยูเ่ ป็ นกลุม
เป็ นสต
่ ขนำดเล็กต ้องดูด ้วย
กล ้องจุลทรรศน์ รูปร่ำงไม่แน่นอนเปลีย
่ นตำมกำร
เคลือ
่ นไหว
มี 1-8 นิวเคลียส
ดำรงชวี ต
ิ แบบ free living, mutualism, parasitism
้
เคลือ
่ นไหวโดยใชขำเที
ยม (pseudopodia),
หนวด(flagella), ขน (cilia)
ื พันธุแ
ั เพศและไม่อำศย
ั เพศ
สบ
์ บบอำศย
ชนิดของ ProtoZoa
Amoeba เคลือ
่ นทีโ่ ดยใช ้ Psudopodia
 Flagellate เคลือ
่ นทีโ่ ดยใช ้ Flagella
 Ciliate เคลือ
่ นทีโ่ ดยใช ้ cilia
 Sporozoa ไม่มอ
ี วัยวะพิเศษในกำรเคลือ
่ นที่
ื พันธุโ์ ดยอำศย
ั เพศในวงจรชวี ต
แต่มก
ี ำรสบ
ิ
่ Malaria Genus Plasmodium
เชน
 Microsporidium ไม่มอ
ี วัยวะพิเศษในกำร
เคลือ
่ นที่ แต่มส
ี ปอร์

คำจำกัดควำม
ื้ โปรโตซวั มีกำร
ระยะ Trophozoite ระยะทีเ่ ชอ
กินอำหำร เคลือ
่ นทีไ่ ด ้ แบ่งตัวได ้
 ระยะ Cyst ระยะทีไ
่ ม่มก
ี ำรกินอำหำร
ไม่เคลือ
่ นที่ มีเปลือกหุ ้ม (cyst wall) เพือ
่
ป้ องกันอันตรำย

Trophozoite
•นิวเคลียส มี Karyosome
ขนำดเล็กอยูต
่ รงกลำง
•มี Psudopodia
Amoeba ทีม
่ ค
ี วำมสำคัญทำงกำรแพทย์

ิ และก่อโรค (Pathogenic) คือ
เป็ นปรสต

ิ แต่ไม่กอ
เป็ นปรสต
่ โรค (nonpathogenic) คือ

ี อย่ำงอิสระบำงครัง้ ก่อโรคในคน
ดำรงชพ
่ Acanthamoeba spp.,
(free living) เชน
Entamoeba histolytica
Entamoeba coli, Iodamoeba buetchlii,
Endolimax nana
Naegleria fowleri
Entamoeba histolytica
โรค : บิดอะมีบำ (Amoebiasis)
กำรติดต่อ : กินระยะ Cyst ทีม
่ ี 4 นิวเคลียส
Diagnosis : พบ Trophozoite ในอุจจำระเหลว
พบ cyst ในอุจจำระแข็ง ควรตรวจภำยใน 1
ชวั่ โมงหลังจำกได ้อุจจำระจำกผู ้ป่ วย ตรวจ
ทำงอิมมูโนวิทยำ
Treatment : Metronidazole 400-800 mg
2-3 ครัง้ /วัน นำน 5-10 วัน
Amoebiasis มีหลำยชนิด
เกิดโรค
บิดมีตัว (amoebic dysentery)
ฝี บิดในตับ (amoebic liver abscess)
ฝี บิดทีส
่ มอง (amoebic brain abscess)
ั อยูใ่ นลำไสใหญ่
้
 อำศย
ของคน
ื้ ได ้
 กรณีทผ
ี่ ู ้ป่ วยไม่มอ
ี ำกำรจะเป็ นผู ้ทีแ
่ พร่เชอ
เรียก พำหะ (carrier)

กำรติดต่อ E. histolytica
กิน Cyst ระยะ 4 นิวเคลียส ซงึ่ cyst ระยะนีจ
้ ะพบ
ในอุจจำระแข็ง
Cyst แตกตัวเจริญเป็ น Trophozoite ในลำไส ้
Entamoeba histolytica
Trophozoite
Pseudopodia
เม็ดเลือดแดง
ที่ Trophozoite กิน
นิวเคลียส
1 อัน
Trophozoite
ตรวจพบใน
อุจจำระเหลว
วงจรชวี ต
ิ Entamoeba histolytica
ฝี บิดในตับ (amoebic liver abscess)
หนองจำก
ี ะปิ
ฝี บิด สก
กำรเจำะ
หนองในตับ
ตับโต
พยำธิสภำพของ E. histolytica
Trophozoite จะทำลำย mucasa
้
ของลำไสใหญ่
ทำให ้เกิดแผล
 ผู ้ป่ วยจะถ่ำยอุจจำระเป็ นมูกเลือด
ปวดบิด

กำรป้ องกัน E. histolytica
ถ่ำยอุจจำระถูกสุขลักษณะ
 ดืม
่ น้ ำทีส
่ ะอำด ต ้มสุก ไม่ให ้แมลงวัน แมลงสำบ ตอม
อำหำร หลีกเลีย
่ งผักสด
 ผู ้ทีเ่ ป็ นโรคนี้ ควรงดปรุงอำหำร เพรำะเป็ น Carrier
้ ของ E.histolytica
ภำวะแทรกซอน
 ฝี บิดในตับ (amoebic liver abscess)
ี ะปิ
 มีไข ้ เจ็บตับ ฝี หนองในตับ สก
 ฝี บิดทีส
่ มอง (amoebic brain abscess)
 หำกรักษำไม่ถก
ู ต ้องเป็ นเรือ
้ รัง

Entamoeba coli
โรค : ไม่กอ
่ โรคในคน เป็ นโปรโตซวั ทีอ
่ ยูใ่ น
้
ลำไสคน
กำรติดต่อ : กิน Cyst ทีม
่ ี 8 นิวเคลียส
Diagnosis : พบ Trophozoit หรือ cyst ใน
อุจจำระ
Treatment : ไม ้ต ้องรักษำ
Entamoeba coli

trophozoite

cyst
Flagellate
ทีม
่ ค
ี วำมสำคัญทำงกำรแพทย์
ในลำไส ้ Giardia intestinalis
Giardia lamblia ทำให ้อุจจำระร่วง
ื พันธุ์
 ในระบบสบ

Trichomonas vaginalis
ื้
 ในเนือ
้ เยือ
่ และโลหิต Trypanosoma เป็ นเชอ
ฉวยโอกำส ในผู ้ป่ วยภูมค
ิ ุ ้มกันตำ่ ,
Leishmania
Giardia lambia
โรค : อุจจำระร่วง Giardiasis
 กำรติดต่อ : กิน Cyst ระยะ 4 นิวเคลียส
 Diagnosis : ตรวจอุจจำระพบ Cyst และ
Trophozoite ตรวจทำงภูมค
ิ ุ ้มกันเพือ
่ หำแอนติเจน
 Treatment : Metronidazole 200-400 mg วันละ 3
ครัง้ นำน 5-10 วัน Tinidazole 2 gm ครัง้ เดียว

Giardia lambia
Host คน หนู แมว สุนัข
ื้ อยูใ่ นลำไสเล็
้ กสว่ นต ้น
 เชอ
ี 2-3 วัน ไม่ปวดท ้อง
 อำกำร เริม
่ แรก ท ้องเสย
เป็ น Traveller’s diarrhea ระยะหลังอุจจำระ
เป็ นฟอง กลิน
่ เหม็นจัด มีไขมัน แต่ไม่มเี ลือด
ปวดท ้องมำก พบในเด็กเล็กมำกกว่ำผู ้ใหญ่

Giardia lamblia Cyst
Cyst 4 นิวเคลียส เป็ นระยะติดต่อ รูปร่ำงกลมรี
้
 มี axoneme เป็ นเสนพำดกลำงตำมยำว

Giardia lamblia Trophozoite
Trophozoite
 คล ้ำยลูกแพร์
 มี 2 นิวเคลียส flagella 4 คู่
 Median body อยูก
่ ลำงลำตัว
 เคลือ
่ นไหวแบบใบไม ้ร่วง
(falling leaf)
Giardia lamblia
กำรป้ องกัน
 ล ้ำงมือบ่อยๆ
 อำหำร น้ ำดืม
่ ควรต ้มสุก
้
 ถ่ำยลงสวม
ึ่ เป็ นตัวแพร่เชอ
ื้ Cyst มำ
 ควบคุม สุนัข แมว ซง
่ น
สูค
 รักษำผู ้ป่ วยให ้หำยขำด
Trichomonas vaginalis





โรค : Trichomoniasis
ั พันธ์ ใชของร่
้
กำรติดต่อ : เพศสม
วมกัน
Diagnosis : พบ trophozoite จำก vaginal swab
ใสใ่ น 0.9% NSS หรือจำกปั สสำวะ มีกำรเคลือ
่ นไหว
แบบกระตุก
Treatment : Metronidazole 200-400 mg วันละ 3
ครัง้ นำน 5-10 วัน Tinidazole 2 gm ครัง้ เดียว
่ งคลอด ตกขำวมีฟองคล ้ำยมูกสเี ขียว
อำกำร : คันชอ
อ่อน กลิน
่ เหม็น ผู ้ชำย 90% ไม่มอ
ี ำกำร
Trichomonas vaginalis
 Trophozoite
คล ้ำยลูกแพร์ มี 1
นิวเคลียส มี flaglla
ั เจน
ทีห
่ วั เห็นชด
ื พันธ์แบบ
 กำรสบ
Binary fistion

Trichomonas vaginalis
วงจรชวี ต
ิ
่ งคลอด แบ่งตัวตำมยำว
Trophozoite เข ้ำชอ
(longitudinal binary fission)
ในภำพแสดงกำรเริม
่ แบ่งตัว-------
พยำธิสภำพ
่ งคลอดถลอก trophozoite
 ทำให ้เยือ
่ บุชอ
่ งคลอด เม็ด
หลั่งน้ ำย่อย ออกมำย่อยเยือ
่ บุชอ
เลือดขำวมำแทรกอยู่

Trichomonas vaginalis
กำรป้ องกัน
่ งคลอดด ้วยกรดอ่อนๆ
 ล ้ำงชอ
้ งยำง หรือไม่รว่ มเพศกับคนทีเ่ ป็ นโรค
 ใชถุ
 รักษำทัง
้ สำมี ภรรยำ
้
 หลีกเลีย
่ งกำรนั่งโถสวมสำธำรณะ
้
 ไม่ใชของร่
วมกัน
Malaria
Genus Plasmodium
 Plasmodium
falciparum
ทำให ้เกิด cerebral malaria
้
 Plasmodium vivax เป็ นแล ้วกลับซำ
ื้ ในเซลล์ของตับ
เป็ นได ้อีกเพรำะมีตด
ิ เชอ
 Plasmodium
malariae
้
 Plasmodium ovalae เป็ นกลับซำ
ยุงก ้นปล่อง Anopheles เป็ นพำหะ
A. dirus
A. maculatus
A. minimus
ื้
วงจรของเชอ
มำลำเรียในคน
ยุงก ้นปล่องกัดปล่อย
Sporozoites เข ้ำสู่
กระแสเลือด ครึง่ ชม.
จะเข ้ำไปเซลล์ตับ
ต่อมำ 7-10 วัน
เป็ น merozoite
เซลล์ตับแตก
ื้ เข ้ำสูเ่ ม็ดเลือดแดง
เชอ
ื้
วงจรของเชอ
มำลำเรียในคน
ื้ เข ้ำสูเ่ ม็ดเลือดแดง
เชอ
มีกำรเจริญและแบ่งตัว
แบบ asexual ใน RBC
ย ้อม Giemsa stain จะ
เห็น Cytoplasm ติดส ี
ฟ้ ำเป็ นเรือนแหวน
ี มพูแดง
Nucleus ติดสช
เป็ นหัวแหวนเรียกระยะ
นีว้ ำ่ Ring form
Ring form
Erythrocytic cycle
Cytoplasm ขยำยตัว
เพิม
่ ขนำด เจริญใน
เม็ดเลือดแดงไม่มก
ี ำร
แบ่งตัวเรียก
trophozoite
 Nucleus แบ่งตัวเรียก
schizont

Erythrocytic cycle

Cytoplasm แบ่งตัวและรวมกับ
Nucleus เรียก merozoite เป็ น
ระยะสุดท ้ำยก่อนเม็ดเลือดแดง
แตก เมือ
่ เม็ดเลือดแดงแตก
merozoite ก็เข ้ำเม็ดเลือดแดงอืน
่
ก็เริม
่ เป็ น ring form ใหม่จนถึง
่ นี้ ทำให ้
merozoite วนเวียนเชน
เม็ดเลือดแดงแตกมำกมำยเป็ น
ระยะๆ ทำให ้มีอำกำรไข ้
ั่
จึงเรียกว่ำ ไข ้จับสน
Erythrocytic cycle

ในระยะRing form นี้ บำงตัวไม่เป็ น schizont
หรือ merozoite แต่ cytoplasm จะหนำขึน
้
neucleus ก็โตขึน
้ pigment มำกขึน
้ แล ้วเจริญ
เป็ น sex cell เรียกว่ำ gametocyte มีทงั ้ ตัวผู ้
(microgametocyte) และ ตัวเมีย
(macrogametocyte) ซงึ่ จะพบหลังเป็ นโรคได ้
ระยะหนึง่ ซงึ่ grametocyte นีเ้ ป็ นตัวสำคัญที่
ื้ แพร่สผ
ทำให ้เชอ
ู่ ู ้อืน
่ ได ้โดยผ่ำนยุง
Microgametocyte, Macrogametocyte
Erythrocytic cycle
P. vivax, P. ovale
ื้
มีกำรเจริญของเชอ
ในเซลล์ตับหลัง
ื้ เข ้ำสูเ่ ม็ดเลือด
เชอ
แดงแล ้ว
ทำให ้เกิดอำกำร
ไข ้กลับ (relapse)
้
ใชเวลำเป็
นเดือน
เป็ นปี
ื้ มำลำเรียในยุง
วงจรชวี ต
ิ ของเชอ
มีกำรเจริญแบบ sexual
 ยุงดูดเลือดผู ้ป่ วยทีม
่ ี Gametocyte เข ้ำไปใน
กระเพำะอำหำร microgametocyte มี
exflagellation ผสมพันธุก
์ บ
ั
macrogametocyte เป็ น zygote และเป็ น
่ ้ำนนอก
ookinete เคลือ
่ นผ่ำนผนังกระเพำะสูด
เจริญเป็ น oocyst และแตกออก sporozoite
่ งว่ำงในตัวยุงเข ้ำสูต
่ อ
เดินทำงผ่ำนชอ
่ มน้ ำลำย
่ นเมือ
และแพร่ไปสูค
่ ยุงกัดคน

ื้ มำลำเรียในยุง
วงจรชวี ต
ิ ของเชอ
ภำยในกระเพำะยุง ทีม
่ ี Sporozoite
อำกำรของมำลำเรีย



ั่ ตัวเย็น ซด
ี จำก
Cold (Chill) stage หนำวสน
เม็ดเลือดแดงแตก ครั่นเนือ
้ ครั่นตัว ปวด
้
ศรี ษะ คลืน
่ ไสอำเจี
ยน 15-60 นำที
Hot (fever) stage ไข ้ตัวร ้อนจัด จำกเม็ด
เลือดแดงแตก ปวดศรี ษะมำก หน ้ำแดง
้
ั กระสำ่ ย 1-2 ขม.
คลืน
่ ไสอำเจี
ยน กระสบ
Sweating ระยะเหงือ
่ ออกจนผ ้ำเปี ยก
ึ
อุณหภูมล
ิ ดลง หำยใน 1 ชม. ผู ้ป่ วยรู ้สก
สบำยขึน
้ อ่อนเพลียและหลับไป
้
ภำวะแทรกซอน
น้ ำท่วมปอดเฉียบพลัน
 ตัวเหลือง ตำเหลือง จำก RBC แตก
 ไตวำยเฉียบพลัน
ี ้ ำโคล่ำ
 Acute hemolysis ปั สสำวะสน
 Cerebral malaria เกิดจำก RBC จับกันเป็ น
ก ้อนในหลอดเลือดสมอง ทำให ้เนือ
้ เยือ
่ สมอง
ึ ไม่รู ้สติ เพ ้อ
ขำดออกซเิ จน ผู ้ป่ วยมีอำกำร ซม
ึ ตัวเลวลง ชก
ั เกร็ง มักพบในผู ้ป่ วยที่
ควำมรู ้สก
ื้ P. falciparum
ติดเชอ

Cerebral malaria
ปอดบวมน้ ำ
 ภำวะควำมเป็ นกรด
ในเลือดสูง (Lactic
acidosis)
 น้ ำตำลในเลือดตำ
่
 กำรควบคุมกำร
หำยใจผิดปกติ

ปอดบวมน้ ำและจ้ำเลือดตำมร่ำงกำย
Decerebrate rigidity
ั เกร็งมือบิดเข ้ำ
(กำรชก
ด ้ำนใน)
ใน Cerebral malaria
Haemoglobinuria
Cerebral malaria
เลือดออกในกระเพำะอำหำร
 Retina มีจด
ุ เลือดออก

กำรรักษำมำลำเรีย
ื้ ระยะไม่อำศย
ั เพศในเม็ดเลือดแดง
ฆ่ำเชอ
-P. Falciparum ให ้ยำ Quinine
-P. Vivax ให ้ยำ Chloroquine ร่วมกับ
Primaquine
ื้ ทีอ
 ฆ่ำเชอ
่ ยูใ่ นเนือ
้ เยือ
่ ใช ้ Primaquine
ื้ ระยะอำศย
ั เพศ gametocyte ใช ้
 ฆ่ำเชอ
Primaquine
 ยับยัง
้ กำรเกิด sporozoite ใช ้ Primaquine

กำรตรวจวินจ
ิ ฉั ยมำลำเรีย
ื้ มำกกว่ำ Thin film
Thick blood film พบเชอ
ิ จะพบ
3-4 เท่ำ โดยนับจำนวนของ ปรสต
trophozoites, schisonts, gametocytes
เมือ
่ ย ้อมด ้วย Giemsa หรือ wright stain
 1-10 per 100 high power fields..+
 11-100 per 100 high power fields..++
 1-10 in every high power fields..+++
 มำกกว่ำ10 in every high power fields.++++

กำรตรวจวินจ
ิ ฉั ยมำลำเรีย
้
ื้ มำลำเรียเมือ
Thin blood film ใชตรวจหำเช
อ
่
ไม่สำมำรถตรวจด ้วย Thick blood film ได ้เพือ
่
ื้
ประมำณค่ำระดับควำมรุนแรงของกำรติดเชอ
 กำรรำยงำนผล mild, moderate,
heavy infection

กำรป้ องกันมำลำเรีย
ื้ ผ ้ำให ้มิดชด
ิ
ทำยำกันยุง สวมเสอ
ใชมุ้ ้งชุบ permethrin, deltamethrin
มุ ้งลวด
หำกสร ้ำงบ ้ำนใกล ้แหล่งน้ ำควรอยูเ่ หนือลม
่ ไพริทัม
ฉีดยำกันยุง quick knock down เชน
ั ของยุง
ทำให ้สงิ่ แวดล ้อมไม่เหมำะกับกำรอำศย
ใช ้ abate (temephos) และปล่อยปลำหำงนกยูง หรือ
ใช ้ Bacillus thuringiensis
้
 ใชยำฆ่
ำแมลง malathion
ื้
 ห ้ำมกินยำ ป้ องกันเด็ดขำด เพรำะนอกจำกทำให ้เชอ
ื้ เมือ
ดือ
้ ยำแล ้วยังไม่สำมรถตรวจพบเชอ
่ ป่ วย







Prevention better than cure
เพือ
่ น
คอยเตือน ยำมเพือ
่ นพลัง้ คอยฟั ง ยำมเพือ
่ นขอ
คอยรอ ยำมเพือ
่ นสำย คอยพำย ยำมเพือ
่ นพัก
คอยทัก ยำมเพือ
่ นทุกข์ คอยปลุก ยำมเพือ
่ นหลับ
คอยจับ ยำมเพือ
่ นล ้ม คอยอบรม ยำมเพือ
่ นผิด