POZYTYWIZM

Pojęcie wieloznaczne Filozofia: dążenie do stworzenia programu naukowej filozofii i naukowego światopoglądu Koncepcja pedagogiki jako dyscypliny naukowej Służy do opisania stylu myślenia o edukacji i oświacie w ramach „filozofii pozytywnej” Nowa forma myślenia o edukacji- NAUKOWE obok potocznego i filozoficznego

ORIENTACJA POZYTYWISTYCZNA

• Wiedza najbardziej godna zaufania - wiedza wytwarzana przez nauki szczegółowe i posługujące się metodologią badań empirycznych.

• Ponieważ oprócz opisywania rzeczywistości wiedza ta pozwala prognozować wydarzenia, procesy, stany, które muszą / mogą się pojawić. • Ujawniła się w całym obszarze nauki • Istotą: przesunięcie w sferze wartości związanych z ludzkim poznaniem  osłabienie autotelicznej wartości poszukiwania prawdy (takiej, która jest celem samym w sobie) na rzecz wytwarzania wiedzy przydatnej w rozwiązywaniu konkretnych problemów.

ORIENTACJA POZYTYWISTYCZNA W PEDAGOGICE

Dążenie do wytwarzania wiedzy pewnej o rzeczywistości edukacyjnej i oświatowej, która będzie przydatna do przewidywania tego co się wydarzy  wiedza umożliwiająca skuteczne (racjonalne) projektowanie działań  pozwalająca w sposób pewny przewidywać zachowanie ludzi

• Postulat bezpośredniego związku z praktyką • METODOLOGIA EMPIRYCZNA przedmiot badań ograniczony do „faktów” poddających się pomiarowi empirycznemu • Wyznacza granice problematyce badawczej – marginalizuje problemy o charakterze dyskursywnym (oparte na wnioskowaniu z przyjętych przesłanek, wymianie poglądów, dyskusji) • Redukcja pedagogiki do wytwarzania „wiedzy pozytywnej”  dzieło „użyteczności społecznej”

Podstawowe tezy filozofii pozytywnej

• Jej cechą jest koncentracja na problemach epistemologicznych (zajmujących się istotą poznania, badaniem procesów poznawczych) - Poznanie naukowe – najbardziej wartościowy rodzaj oswajania świata na drodze poznawczej Wartość poznania naukowego zapewnia stosowanie tzw. „twardej metodologii” badań empirycznych.

Najlepsze wzory badań  fizyka nauki przyrodnicze szczególnie Dzięki tej metodologii – nauki szczegółowe są w stanie wytwarzać „wiedzę pozytywną”, przedmiotem badań – „nagie fakty” – poddane pomiarowi i empirycznej weryfikacji prowadzą do zwerbalizowania twierdzeń o wysokim poziomie generalizacji (uogólnienia)  co pozwala na dość precyzyjne przewidywanie mających nastąpić zdarzeń.

• Cd Jeśli ludzie będą wiedzieć jak jest i jak będzie – podejmą racjonalne działania korzystne zarówno z punktu widzenia jednostek jak i społeczeństwa (zgodność z oświeceniową ideą postępu) - Wiedza pozytywna gwarantuje racjonalne rozwiązywanie konkretnych problemów jednostek i ludzkości Z filozofii i nauki odrzucić należy metafizykę i spekulacje oraz niepotrzebne spory, jałową krytykę innych poglądów.

Należy skoncentrować się na wytwarzaniu „wiedzy pozytywnej”, która przydatna jest w rozwiązywaniu konkretnych problemów społecznych.

FAZA EKSPANSJI PROGRAMU BADAWCZEGO POZYTYWIZMU

• Program pozytywizmu i jego nazwa  August Comte „ Kurs filozofii pozytywnej” • Społeczna misja czynienia świata lepszym  przewaga kolektywistycznych koncepcji człowieka nad indywidualistycznym  założenie, że każdy człowiek dba o swoje interesy, ale egoizm ludzki dobrze służy pomyślności wspólnotowej.

I.

II.

III.

FAZY ROZWOJU LUDZKOŚCI I NAUKI WEDŁUG COMTE’A:

Teologiczna – odwoływanie się do sił nadprzyrodzonych lub istoty boskiej przy wyjaśnianiu zjawisk, myśleniem rządziły uczucia.

Metafizyczna współczesna, wyjaśnianie zjawisk za pomocą abstrakcyjnych pojęć, myśleniem rządzi intelekt Pozytywna rozpoczynająca się, formułowanie twierdzeń opartych na faktach i zależność współistnienia, wolna od złudzeń poznawczych, „happy end historii”

• Rolą nauki – skonstruowanie jednolitego obrazu świata (teorii „wszystkiego”), gdzie jednostka jest abstrakcją, a świat społeczny jedyną rzeczywistością realną i aktywną.

• Zadanie praktycznej działalności – doskonalenie człowieka – ludzkości – świata • XIX \ XX w  ewolucja poglądów pozytywistycznych; dostrzeżono ograniczenia w wytwarzaniu „wiedzy pozytywnej”

EMPIRIOKRYTYCYZM

Jedynym wartościowym źródłem wiedzy jest obserwacja empiryczna, przedmiotem badań naukowych – „czyste” doświadczenie; nauka- opisem świata doświadczalnego Przezwyciężenie dualizmu świata psychicznego i fizycznego (są to bowiem dwie strony tego samego doświadczenia i nie należy ich rozdwajać)  obrona monizmu wrażeń Przezwyciężenie dualizmu podmiotu i przedmiotu poznania - Cel  uwolnienie nauki od wartościowań estetycznych i etycznych oraz od elementów właściwych dla poznawania potocznego

NEOPOZYTYWIZM

• Nauki logiczno – matematyczne  i analityczne nieempiryczne • Wszystkie nauki empiryczne sprowadzone do jedności na podłożu języka fizykalnego (później jednak dopuszczał odrębność językową) • Sprowadzenie nauk humanistycznych do psychologii i socjologii (charakter behawiorystyczny) • Likwidacja metafizyki oraz innych nauk filozoficznych • Pozostawienie filozofii tylko w charakterze analizy języka (później dopuszczał także semantykę) • Z dorobku neopozytywizmu korzystało wiele prądów, kierunków i szkół filozoficznych.

CHARAKTERYSTYKA ORIENTACJI POZYTYWISTYCZNEJ W PEDAGOGICE

• Proces wyodrębnienia się pedagogiki z filozofii = wytwarzanie wiedzy filozoficznej o edukacji i oświacie  wiedza naukowa Utopijne myślenie o lepszym świecie „Utopia miejsca” (raju) Idea społecznej służebności pedagogiki „Utopia czasu” (przyszłego)

• Afirmacja wiedzy pozytywnej redukcja przedmiotu pedagogiki oraz aprobata funkcji wytwarzania pedagogii zakwestionowanie wiedzy dyskursywnej o edukacji i oświacie; nie jest ona praktyczna, służebna względem „potrzeb społecznych”

WSKAŹNIK ORIENTACJI POZYTYWISTYCZNEJ W MYŚLENIU O EDUKACJI I OŚWIACIE

• Hierarchizowanie różnych typów wiedzy o edukacji; najwyższa wartość – wiedza naukowa (wytworzona na podst. zasad scjentyzmu) • Najwartościowszym typem wiedzy o edukacji – twierdzenia formułowane w ramach badań opartych na regule metodologii badań empirycznych (twierdzenia o „nagich” faktach) • Przewaga badań ilościowych nad jakościowymi • Bezpośredni związek twierdzeń i teorii pedagogicznych z praktyką edukacyjną • Zadaniem pedagogiki – tworzenie projektów edukacyjnych i oświatowych i bezpośrednie ich stosowanie w praktyce

Cd.

• Postęp w praktyce edukacyjnej polega na coraz lepszym kontrolowaniu wszystkich procesów edukacyjnych • Wykorzystywanie wyników innych badań empirycznych (zwłaszcza psychologii) do projektowania pedagogii – systemów pedagogicznych • Praktyczność pedagogiki.

Wychowanie najwyżej.

– działanie projektowane przez specjalną subdyscyplinę pedagogiczną – teorię wychowania; takie wychowanie cenione

PEDAGOGIA A PEDAGOGIKA

• PEDAGOGIA – „zespół środków i metod wychowawczych stosowanych przez nauczycieli i wychowawców; nauczanie, wychowanie” (Szymczak „Słownik języka polskiego”) oraz paradygmat edukacyjny w postaci doktryny pedagogicznej ideologii edukacyjnej • PEDAGOGIKA – teoretyczna i naukowa refleksja dotycząca praktyki edukacyjnej.

• Praktyczność pedagogiki  projektu działań – zespołu metod i środków do realizacji celów tworzenie wychowania  Odwołanie się do wartości (a nie do teorii)  niebezpieczeństwo instrumentalnego traktowania i wykorzystania pedagogiki i pedagogów.

• Redukcja pedagogiki do pedagogii  zgoda na instrumentalne wykorzystanie kapitału pedagogiki

• Orientacja pozytywistyczna: eliminuje z myślenia o edukacji kontekst filozoficzny, historyczny i teoretyczny pozbawienie pedagogiki charakteru dyskursywnego Pedagogia wytwarzająca wiedzę pozytywną – kształtowanie umysłu, a przede wszystkim wychowanie

• PRZEJŚCIE OD PEDAGOGII DO PEDAGOGIKI

pedagogia ≠ pedagogika

Proces unaukowienia myślenia o edukacji PEDAGOGIA PEDAGOGIKA

• Myślenie o edukacji do XIX w nie spełniało warunków myślenia naukowego. Najważniejsze formy myślenia przednaukowego: 1) myślenie potoczne 2) myślenie fizjologiczne 3) myślenie teleologiczne Wiedza wytwarzana w tych typach myślenia istnieje do dzisiaj i służy praktyce

Pedagogika uzyskała status nauki w XIX w.

TWORZENIE INSTYTUCJONALNYCH PODSTAW UNAUKOWIENIA MYŚLENIA O EDUKACJI I OŚWIACIE

JOHAN FRIEDRICH HERBART

(1776-1841)

• Stworzył instytucjonalne podstawy uprawiania pedagogiki jak dyscypliny wytwarzającej wiedzę.

• Standardy wiedzy naukowej: • Twórca pedagogiki naukowej 1) wykreowanie przedmiotu badań 2) stworzenie systemu kategorialnego i struktury dyscypliny naukowej 3) określenie metodologii badań 4) stworzenie instytucjonalnej struktury wytwarzania i dystrybucji wiedzy naukowej

• Herbartowski system pedagogiczny  WYCHOWUJĄCE NAUCZANIE • Pomost między myśleniem filozoficznym a naukowym Cele sformułowane w kategoriach „cnót” (uzasadnienia w etyce) Realizacja „nauczania wychowującego” (uzasadnienie w twierdzeniach naukowych psychologii eksperymentalnej)

• Spełnienie warunku orientacji pozytywistycznej  „wiedza pozytywna” w postaci całościowego systemu pedagogicznego (pedagogii).

• Zorganizował w Królewcu Eksperymentalny Instytut Pedagogiczny – program przygotowania nauczycieli do zreformowanego systemu oświatowego

• • • •

WILHELM VON HUMBOLDT (1767 – 1835)

Reformator oświaty w Niemczech Traktat „Idee dotyczące próby określenia granic działalności państwa” Poglądy na sprawy edukacji i oświaty: Zrównoważony rozwój człowieka; różnorodność sytuacji służy temu rozwojowi Ograniczenie ingerencji państwa w kształcenie Ingerencja państwa w obronę praw dzieci przed rodzicami Działanie zmierzające do uczynienia świata lepszym Zwieńczenie działalności – powołanie uniwersytetu w Berlinie.

• Twórca podstaw rozwoju nowoczesnych nauk humanistycznych

Związek pedagogiki z orientacją pozytywistyczną

Działalność Herbarta i Humboldta oraz reforma oświaty w Niemczech

PSYCHOLOGIZM PEDAGOGICZNY

UNAUKOWIENIE PEDAGOGIKI POPRZEZ WYKORZYSTANIE DOROBKU I OSIĄGNIĘĆ PSYCHOLOGII

Kategoria „nauczania wychowującego” Herbarta i oświacie  poszukiwanie skutecznego człowieka określonej jakości  i w zadanie wytwarzania „wiedzy pozytywnej”.

O związku tym zdecydowało wykorzystanie  wyznacza paradygmat pedagogiki ortodoksyjnej – pedagogicznego myślenia o edukacji systemu działań edukacyjnych dla kształtowania wpisuje się to w poznawczą orientację pozytywistyczną osiągnięć psychologii w zaprojektowaniu działań służących realizacji „nauczania wychowującego” Z aistnienie psychologizmu pedagogicznego o czym świadczy przekonanie, że psychologia daje narzędzia do zaprojektowania systemu pedagogicznego.

PSYCHOLOGIZM PEDAGOGICZNY U HERBARTA: Ujawnia się w projekcie systemu nauczania wychowującego Projekt działań służących osiągnięciu celów („cnót”) uzasadniony twierdzeniami zwłaszcza „psychologii uczenia się” Założenie podstawowe: umysł ludzki podatny na ćwiczenie (manipulację, zmianę, indoktrynację) poprzez dwa czynniki: horyzont poznania (zakres treści) punkt widzenia (dobór treści)

Cd.

- APERCEPCJA- u Herbarta: spostrzeganie cechy nowego przedmiotu, zdarzenia, idei zostają przyswojone do już istniejącej wiedzy.

- MASA APERCEPCYJNA- uprzednio nabyta wiedza Uczenie się i rozumienie  rozpoznawanie relacji między nową a istniejącą wiedzą - Herbartyzm – uznanie w Europie w II poł. XIX w

• Psychologizm pedagogiczny Herbarta – postać umiarkowana  osiągnięcia psychologii wykorzystane jedynie do zaprojektowania skutecznej pedagogii, jej cele nie wyprowadzone z żadnej teorii psychologicznej • Opozycję do Herbarta i herbartyzmu stworzyły:  pajdocentryzm  pedologia (nauka o dziecku)  ruch Nowego Wychowania (typ ideologiczny dominującej praktyki edukacyjnej w Europie na przełomie XIX \ XX w)

HERBARTYZM Konserwatyzm NOWE WYCHOWANIE Liberalizm Intelektualizm Autorytet Aktywizm Niezależność i samodzielność Uspołecznienie Indywidualizm Zachowanie ciągłości Zmiana Długa perspektywa Krótka perspektywa czasowa czasowa • Różnice te – podstawą do ukształtowania się 2 ideologii edukacyjnych konserwatywnej (transmisji kulturowej) i liberalnej (romantycznej)

• PSYCHOLOGIA ROZWOJOWO WYCHOWAWCZA połączenie teorii psychologicznej z konstruowaniem pedagogii (psychologizm radykalny)

SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY

UNAUKOWIENIE PEDAGOGIKI POPRZEZ WYKORZYSTANIE DOROBKU I OSIĄGNIĘĆ SOCJOLOGII

Socjologia – jedyna wiedza abstrakcyjna, która wytwarza wiedzę dla wszystkich innych nauk konkretnych o człowieku (Comte) Socjologizm pedagogiczny w myśleniu o edukacji wersja skrajna i umiarkowana „osobowość społeczna” zdeterminowana uwarunkowaniami społecznymi, marginalizacja czynników pozaspołecznych droga do zastąpienia pedagogiki socjologią wychowania nie absolutyzuje wpływu uwarunkowań społecznych warunki społeczne – szeroki układ społeczny, w centrum – szkoła lub rodzina obok społeczność lokalna, grupa rówieśnicza, środowisko przyrodnicze, środki masowego przekazu, instytucje władzy i urzędy, kultura

• • • • • • • • • •

SOCJOLOGICZNA SZKOŁA FRANCUSKA

Emil Durkheim, wersja umiarkowana Socjologia ma wytwarzać „metateorię” i zająć miejsce filozofii.

Jej rolą – dostarczenie innym naukom społ. uniwersalnego „klucza” do badania i rozumienia rzeczywistości społecznej Główną kwestią: określenie relacji jednostka społeczeństwo (poszukiwanie równowagi między aspiracjami jednostek a potrzebami społeczeństwa) Krytyka konserwatyzmu, liberalizmu i socjalizmu Ostrzeżenie przed bezkrytyczną akceptacją procesu emancypacji (zagrożenie anarchią) Trudności związane ze zharmonizowaniem aspiracji jednostek z potrzebami większych grup społecznych Edukacja może podtrzymywać tę równowagę, wprowadzać ład i porządek (normy i zasady) Nauka ma możliwości wskazania strategii efektywnego rozwiązania ważnych problemów społecznych Badanie „faktów społecznych” jak świata „rzeczy”, a nie wyobrażeń ludzi

PODSUMOWANIE

SCJENTYZM

• Nazwa postawy myślowej i światopoglądowej, programu społeczno – filozoficznego, stanowiska filozoficznego, podejścia metodologicznego • Optymizm związany z nauką  światopogląd i ideologia cywilizacji zachodniej przełomu XIX \ XX w.

Oparty na założeniach: - filozofii pozytywnej - materializmu - ewolucjonizmu - utylitaryzmu (pragmatyzmu)

RECEPCJA I KRYTYKA POZYTYWIZMU

Krytyka – przełom XIX \ XX w, odrzucenie psychologizmu i socjologizmu oraz naturalizmu metodologicznego Zarzuty: • Fakty i prawa naukowe nie są niezawodne, są konwencjami • Wiedza humanistyczna ≠ wiedza przyrodnicza • Wiedza wspiera się nie tylko na faktach, pewne prawdy ujmujemy bezpośrednio • Przyroda nie jest jedyną i pierwotną postacią bytu • Kultura nowożytna nie jest doskonała, ale wręcz zła Krytyka podstawowych tez pozytywizmu – przejście od ortodoksyjnej dominacji orientacji pozytywistycznej do ujawnienia się wielu konkurujących ze sobą paradygmatów nauki.

Epoka przednowoczesna Epoka nowoczesna człowiek integralną częścią świata jako całości, wiara w złożony porządek świata; Proces poznawania i tworzenia wiedzy racjonalnej potrzebny do zrozumienia miejsca w świecie oraz zobowiązań wiara w rozum, odrzucenie irracjonalności, człowiek podmiotem poznania, świat przedmiotem poznania, Nauka ma dostarczać narzędzi do panowania w świecie

Cd

• Zmiana charakteru utopii: utopia miejsca („raju”)  utopia czasu (przyszłego) Zjawisko UTOPIZACJI DZIEJÓW (B. Baczka) Wiara w sens dziejów określany oświeceniową wizją postępu Dominująca postawa ludzi epoki nowożytnej Upowszechnienie ideologii liberalnych, w edukacji – pajdocentryzmu Pozytywizm nie był nowym całościowym systemem filozoficznym, ale wizją nowej i bardziej racjonalnej formy poznania

XIX w Europa-

pozytywizm

Stany Zjednoczone -

pragmatyzm

Atrakcyjne dla myślenia o edukacji w sposób ortodoksyjny Pod koniec XIX w. i w XX w. pojawił się niepokój, że typ racjonalności wykorzystujący instrumentalnie autorytet nauki może obrócić się przeciwko człowiekowi. Historia XX w. potwierdziła zasadność tych obaw.

KONIEC

Prezentację wykonały: Justyna Gwizdak Katarzyna Rączka