Slide 1

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 2

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 3

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 4

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 5

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 6

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 7

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 8

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 9

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 10

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 11

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 12

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 13

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 14

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 15

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 16

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 17

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 18

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 19

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 20

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 21

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 22

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 23

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 24

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 25

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 26

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 27

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 28

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 29

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 30

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 31

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 32

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 33

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 34

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 35

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 36

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 37

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 38

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 39

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 40

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 41

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 42

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 43

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 44

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 45

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 46

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 47

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 48

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 49

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.


Slide 50

GENEZA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
WKŁAD HELENY RADLIŃSKIEJ

1. Definicja pedagogiki społecznej.
2. Prekursorzy pedagogiki społecznej.
3. Podział działalności Radlińskiej na 3 okresy.
4. Koncepcja pedagogiki społecznej Radlińskiej.
a. wychowanie
b. środowisko
c. podział pedagogiki

DEFINICJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagogika społeczna jest nauka praktyczną.
Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i
społecznych nauk o człowieku,
a także zagadnień związanych z etyka, kulturą.
Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki
wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada
oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je
do różnych faz życia.
Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości,
które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na
zmienianie środowiska przez człowieka w imię
światłych myśli.
Helena Radlińska

Pedagogika społeczna jest:

- nauką praktyczną;
- nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki
jak i społeczeństwa;
- nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego,
z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które
mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktycznowychowawczych;
- nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi,
społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może
być ona rozumiana w znaczeniu szerszym oraz zawężonym.
W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje
się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie.
W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na
powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie,
bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych.
W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina
naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi
oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
Aleksander Kamiński

PREKURSORZY
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
ADOLF DIESTERWEG
Pedagogika społeczna musi koncentrować się
wokół społeczno - kulturowych składników procesu
wychowania, kształtując nowe obszary działalności
wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we
własnym środowisku ucznia) oraz musi
interesować się funkcjonowaniem różnych
instytucji wychowawczych, kulturalnych i
socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i
rozszerzania procesów planowej działalności
wychowawczej.
PAUL BERGEMANN
Wychowanie przebiega również poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, a
szczególnie w rodzinie, która jest instytucją wychowawczą. Konieczne jest
nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz organizowanie
pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy
wychowawcze mają autonomiczny charakter. Takie jednostki pogłębiają i
rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym
i politycznym życiu.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI
W początkach XX wieku nastąpiło ponowne
odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz
z próbą nowego, innego spojrzenia na jego
koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję
sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą.
Starano się wykorzystać jego idee dla
wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej,
a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla
pedagogiki społecznej.
Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w
toku planowej działalności nauczyciela
(wychowawcy), lecz również poprzez działanie
różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak
i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.
Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do
swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku. Wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców
oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.
Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie
pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji
środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

STANISŁAW SZACKI
Jego koncepcja szkoły środowiskowej powstała na krytyce szkoły
rosyjskiej, głównie jej pasywizmu (bierność lub obojętność wobec życia),
werbalizmu (przywiązywanie większej wagi do słów niż do myśli; czcze
gadanie) i oderwania od życia.

Program pracy szkoły Szackiego zakładał ścisły związek szkoły ze
środowiskiem społecznym i jego elementami. Miała to być szkoła powiązana
z życiem. Jej cele i zadania miały swoje źródło w społeczeństwie globalnym,
a ich realizacja przebiegała na podstawie treści pochodzących z najbliższego
środowiska. Osobiste doświadczenia uczniów wyniesione z rodziny i
środowiska zamieszkania stawało się punktem wyjścia do rozumienia przez
nich zjawisk ogólniejszych.
Wielką zasługą szkoły środowiskowej Szackiego było to, że jej system
dydaktyczno-wychowawczy stawiał na pierwszym planie organizację
rzeczywistego życia i działania uczniów. Życie szkolne było autentyczną
szkołą życia. Uczono dostrzegania zjawisk pozytywnych i negatywnych w
swoim otoczeniu, społecznym oraz czynnego ustosunkowania się do nich.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ALEKSANDER KAMIŃSKI
Główną problematykę jego pracy i działalności
stanowił człowiek i możliwości jego rozwoju
w warunkach społeczno – ustrojowych.
Wypowiadał się żywo w kwestiach społeczno –
- pedagogicznych, jakie dostrzegał w rzeczywistości
wychowawczej.
Ogromną wagę przywiązywał do rozpoznania zróżnicowań indywidualnych i środowiskowych młodzieży
w systemie edukacyjnym i tworzenia w związku
z tym w ramach szkół i środowiska optymalnych
warunków rozwoju każdego dziecka.
W zakres jego szerokich zainteresowań wchodzą też m.in.: procesy
wychowawcze i środowiskowe, wpływ różnych czynników na kształtowanie się
osobowości człowieka, zagadnienia wartościowego spędzania wolnego czasu,
problemy pracy socjalnej i opiekuńczej, funkcjonowanie organizacji
młodzieżowych, zagadnienia zw. z edukacją permanentną i polityką oświatową,
problem nałogu i innych zagrożeń rozwoju, wychowanie dla starości i wiele
innych.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

JÓZEF CZESŁAW BABICKI – System wychowania opiekuńczego.
Jego twórczość cechuje entuzjazm i gorliwość. Chciał on torować drogę dla
postępu ludzkości w różnych dziedzinach życia społecznego.
Był bardzo dobrze wykształcony, szczególnie z zakresu psychologii i
pedagogiki. W swych pracach zawarł cenne wskazówki dla wychowawców
dotyczące pracy z dzieckiem i instrukcje z zakresu organizacji pracy
wychowawczej.
Troszczył się o sposoby kształcenia kadr wychowawców i chciał walki z
niekompetencją w pracy z dzieckiem osieroconym.
Chciał stworzenia dla dzieci dobrych warunków rozwoju, aby mogły one
wzrastać szczęśliwe, bez kompleksów. Chciał aby metody wychowania
wychodziły z zasad rozwoju psychiki dziecka.
Pisał artykuły i książki.
Te pierwsze publikował w "Opiekunie Społecznym", "Opiece nad dzieckiem",
Wychowawcy" i wielu innych czasopismach.

Najbardziej znana jego książka to "Opuszczone" z roku 1929.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

ZYGMUNT MYSŁAKOWSKI
Jako autor prac pedagogicznych przywiązywał duże
znaczenie do roli nauczyciela. Twierdził, że w okresie
kształtowania się zamiłowań szkolnych, a więc
w wieku 10-18 lat, nauczyciel staje się dla ucznia
autorytetem.
Był przeciwnikiem naturalizmu pedagogicznego.
Sens wychowania widział w świecie kultury. Uważał
bowiem, „jest to jedyny rodzaj świata, w którym
odnajdujemy czy stwarzamy samych siebie; świat
najgłębszej tęsknoty, ostatecznej miłości, czułości,
świat w którym żyje on, umiera i odradza się”.
Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach: po pierwsze – przekazywania
kultury, po drugie – wzbudzania i kształcenia zdolności jej rozumienia. Jednostka
musi być nie tylko wprowadzona w świat tradycji kulturowej, ale także
przygotowania do postawy czynnej, do przekształcania i dalszego rozwijania
kultury.
Osoba jest wartością społeczną, dlatego za najwyższy cel wychowania stawiał
kształcenie osobowości, jako zorganizowanej, sensownej całości.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Ludwik Krzywicki – wskazywał na potrzebę
zbudowania systemu oświatowego, który będzie
umożliwiał młodzieży ciągłe uczestnictwo
w kulturze i samokształceniu.

Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie
coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają
realizację zadań samokształceniowych
i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym.
Opracowana przez niego koncepcja, była ideą
prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia
przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego
wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

HELENA RADLIŃSKA
ŻYCIE I PRACA

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Helena Radlińska (pseudonimy H. Orsza,
J. Strumiński, Warszawianin)
urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie.
RODZINA
Ojciec – Aleksander Rajchman – był współzałożycielem i pierwszym dyrektorem Filharmonii Narodowej oraz wydawcą pisma „Echo Muzyczne,
Teatralne i Artystyczne”.
Matka – Melania Hirszfeld była pisarką i publicystką.
Brat Ludwik – bakteriolog, prezes Rady Zarządzającej UNICEF. Drugi brat Aleksander Michał
– matematyk – zamordowany przez hitlerowców w czasie wojny.
Rodzina Radlińskiej posiadała wysoką kulturę, wiedzę i była zaangażowana w
działalność artystyczno-społeczną. Dzięki temu oraz dzięki sporemu majątkowi,
należała do elity warszawskiej. Młoda Helena Radlińska spotykała w swoim domu
takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka,
Ignacy Paderewski, Stefan Żeromski, Stanisław Kasprowicz, Władysław Reymont
i wielu innych. Z wieloma z nich utrzymywała kontakt później i współpracowała
w „sprawach publicznych”.

POGLĄDY
Nadrzędnymi wartościami wyznawanymi przez
Radlińską, a które ukształtowały się w niej pod
wpływem środowiska działaczy tamtych czasów,
były patriotyzm, wrażliwość społeczna, praca
oświatowa. Był to swoisty kodeks zwany kodeksem
etycznym niepokornych (Bogdan Cywiński).
Była to etyka zgodności słów i czynów,
nonkonformizmu, odwagi cywilnej i wspólnej pracy dla
dobra ogółu.
Na poglądy polityczne i społeczne mieli wpływ przede
wszystkim Bolesław Hirszfeld, wuj Radlińskiej oraz
Mieczysław Brzeziński, z którym współpracowała w Kole
Oświaty Ludowej, gdzie walczono z nędzą i zacofaniem
wsi, głoszono hasło wyzwolenia narodowego, a praca
oświatowa była główną dziedziną jego działania.
Bolesław Hirszfeld, współzałożyciel Ligi Polskiej, uczył
Radlińska bezkompromisowości i bezgranicznego
oddania wykonywanej pracy. Świadectwem tego jak
bardzo jego słowa i czyny były zgodne, było jego
samobójstwo, popełnione jako protest przeciwko
uwstecznianiu się programu Ligi.

SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W KRAJU
Rok 1863 to upadek powstania styczniowego,
który oddalił nadzieje Polaków na niepodległość
oraz wzmógł politykę rusyfikacyjną caratu.
Zadania ratowania bytu narodowego podjęli się
najpierw pozytywiści, chcący ratować rozwój
gospodarczy i kulturalny kraju, a także
demokratyzację stosunków społecznoobyczajowych.
Później walką o niepodległość zajął się ruch
bardziej radykalny zwany „nową wiarą” o
charakterze narodowym i socjalistycznym,
głoszący potrzebę walki o wolność i niepodległość.
Uznawał on ideę prometeizmu, który szansę na
zbawienie świata widział w cierpieniu i wysiłku
jednostek, ale głosił również ideę pracy z ludem i
wiarę w znaczenie nauki dla rozwoju człowieka.

OKRESY ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI RADLIŃSKIEJ
Działalność naukowo-dydaktyczną Radlińskiej
można podzielić na kilka okresów,
które przebiegają zgodnie z głównymi fazami jej
życia.

Były to:
1.

okres warszawski – lata 1897 – 1905

2.

okres krakowski – lata 1905 – 1918

3.

drugi okres warszawski – 1918 – 1939

4.

okres łódzki – lata 1945 – 1954

OKRES WARSZAWSKI 1897–1905
W tym okresie Radlińska rozpoczyna pracę w Czytelniach Bezpłatnych
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie uczy się technik
prowadzenia księgozbioru, opracowywania katalogów i oceny dokumentów.
Później pracuje w ambulatoriach Towarzystwa. Robi to nie tylko z pobudek
humanitarnych, Chce także poznać środowiska pozostające w nędzy jako
skutków istniejących stosunków społecznych. W między czasie uczy w
kompletach, również tajnych.
W 1905 r. stanęła w szeregu ludzi kierujących bojkotem zarządzeń carskich,
przeciwko wzmagającej się rusyfikacji szkół.
Rok później wyjeżdża wraz z mężem – skazanym na zesłanie za działalność
polityczną – na Syberię.
W tym czasie działalność naukowa Radlińskiej ma na celu kształtowanie
świadomości narodowej i ogranicza się do twórczości popularyzatorskiej,
adresowanej do szerokiego odbiorcy, mające na celu pogłębienie
świadomości narodowej społeczeństwa poprzez upowszechnienie
tradycji kulturowej i historii Polski.
Opracowała w tym czasie liczne biografie królów i władców, pisarzy, uczonych,
zbiory wierszy oraz opisywała wydarzenia z dziejów kultury polskiej.
Od literatury przeszła do metodyki popularyzacji historii. W tym okresie
powstały „Pogadanki historyczne” oraz trzy wydania „Rozwoju społecznego:.
Nauczanie historii według Radlińskiej ma kształtować myślenie historyczne,
ujmować zjawiska z punktu widzenia ich rozwoju i związku z całością życia.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Radlińscy uciekli z zesłania pod koniec 1906 r. i osiedlili się w Krakowie.
Radlińska rozpoczyna pracę w bibliotece Uniwersytetu Ludowego im. A.
Mickiewicza. Pracuje przy archiwach, prowadzi wykłady i odczyty w
robotniczych kółkach oświatowych oraz seminaria dla pracowników kultury.
W działalności publicystycznej zajmuje się problemami dzieci miejskiego i
wiejskiego proletariatu, dzieci krzywdzonych, wyzyskiwanych, poniżanych
przez złe warunki życia i braku dostępu do oświaty.
Jest także działaczką Polskiego Związku Ludowego, gdzie redaguje pierwsze
numery Chłopskiej Sprawy, a także przygotowuje projekty rozwiązań
szkolno-oświatowych niepodległej Polski.
Jednakże w tym czasie Radlińska jest już nie tylko działaczem społecznym.
Stała się politykiem, a nawet żołnierzem podejmującym walkę zbrojną o
wolność. Była gotowa dla tego celu porzucić pracę naukową. Pracowała m.in:
w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, który subwencjonował
działalność niepodległościowych organizacji paramilitarnych działających na
terenie Galicji, a także w Departamencie Wojskowym NKN, a później w
Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnym zgrupowaniu militarnym, będącym
agendą najwyższego szczebla konspiracji piłsudczykowskiej.

Jej pogląd ewoluował od cierpienia i poświęcenia jednostki dla dobra ogółu
do organizowania siły „gdyż tylko one, a nie ofiary i skargi liczą się dla życia”.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
Na łamach „Wiadomości Polskich” i „Kultury Polski” nawoływała do popierania
wysiłku zbrojnego i wyrażała zaniepokojenie obojętnością szerszych mas na ten
jedyny – według niej – prawdziwy wyraz zaangażowania w sprawy Polski.
Twórczość Radlińskiej w tym okresie obejmuje publicystykę społeczną oraz
prace naukowe. Jej celem jest agitowanie do walki o oświatę, do czynu
wyzwoleńczego. Efektem tego czynu ma być wolne społeczeństwo. Wolne nie
tylko od okupanta, ale od uprzedzeń kastowych i ucisku kapitalistycznego.
W cyklu Ze spraw wychowania i oświaty ostro krytykuje politykę
wynarodowienia ludności polskiej i nawołuje do zerwania z postawa bierną i
ugodową. W swoich publikacjach i wystąpieniach przedstawia projekty
rozwiązań.
Na II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogicznym we Lwowie w 1909 r. wystąpiła
z seminarium, w którym zwróciła uwagę, na fakt, że wychowanie ma
odpowiadać potrzebom narodu i ideałom Polski. Nie może być więc skrępowane
tradycją ani realizowane jedynie przez system szkolny, lecz przez ogół
instytucji oświatowych. Jednakże niezbędnym wymogiem jest tu wolność
narodowa oraz demokratyzacja społeczeństwa.
Podstawą takiego wychowania jest „pedagogika społeczna”, która w każdej
jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i
współtwórcę jej przyszłości.
Były to pierwsze próby formułowania pedagogiki społecznej.

OKRES KRAKOWSKI 1905 – 1918
W 1913 r. jest współautorką pracy zbiorowej Praca oświatowa, jej zadania, metody,
organizacja, w której określa przedmiot i zadania pracy pozaszkolnej, formułuje opinię
o społecznych i socjalnych determinantach działalności kulturalnej.
W tym okresie dużo pracowała również nad zagadnieniem pracy społecznej. W Istocie i
zakresie służby społecznej (1928) określiła ją jako dyscyplinę naukową z pogranicza
psychologii, etyki, socjologii, ekonomii oraz innych nauk, a do jej głównych
problemów zaliczyła opiekę nad dzieckiem oraz pomoc wychowawczą rodzinie.
W swych poglądach sprzeciwia się panującemu wówczas założeniu, że praca społeczna
powinna opierać się na działalności dobroczynnej i filantropijnej. Twierdziła, że winna to być
pomoc dostarczana matce i dziecku, a źródłem jej ma być planowo organizowany zasób
samorządu społecznego.
W tej dziedzinie Radlińska prowadziła badania wpływu środowiska na losy szkolne dzieci i
młodzieży. Wnioski z tych badań zawarła w Podstawach walki z drugorocznością (1932)
oraz Potrzebie reorganizacji zapisów szkolnych (1935). Spisała szereg uwag metodycznych
i metodologicznych, a także formułowana prawa rządzące procesem wychowawczym
(Planowanie pracy wychowawczej na tle środowiska, Rola badań społecznopedagogicznych, metody i wyniki badań nad wpływem środowiska na losy szkolne – 19341936).
Najgłośniejszą pracę w tej dziedzinie była praca zbiorowa Społeczne przyczyny powodzeń i
niepowodzeń szkolnych (1937).
Badania Radlińskiej oraz opracowana przez nią metodologia badań środowiskowych
wykorzystywane są do dziś.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1919 r. podjęła próbę naszkicowania kształtu i charakteru
społecznego Polski Ludowej. Pisała:
Chcemy tylko obalić przesąd, że rolnik musi być ciemny, robotnik
– ma szukać rozrywki w szynku, a „inteligent” czy „pan” mieć
prawo do wszystkich zdobyczy kultury choćby ich nie był w stanie
odczuć.
Chcemy, by wychowanie młodzieży wydobywało z dzieci całego
narodu zdolności i kształciło jak najlepiej człowieka, który sam
potrafi postanowić, jaką drogą pójdzie w życie (…)
Chcemy, żeby człowiek dorosły, mężczyzna czy kobieta, ubogi czy
bogaty, mógł w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych,
pracować umysłowo i doznawać duchowych radości (…)
Państwo ludowe musi udostępnić każdemu obywatelowi: książki,
obrazy, wiedzę i muzykę. Trzeba całą Polskę pokryć siecią
bibliotek powszechnych, zakładać piękne domy ludowe, urządzać
wystawy, odczyty i koncerty. Trzeba założyć dla młodzieży
dorosłej szereg uniwersytetów ludowych, w których zapoznawać
się będą ze słonecznym światem kultury. Trzeba by obok
instruktorów rolnictwa, ogrodnictwa itp., szli przez Polskę
organizatorzy czytelń, chórów, teatrów, związków
samokształcenia.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
W 1920 r. po nieudanej próbie utrzymania Rządu Ludowego Jędrzeja
Moraczewskiego, Radlińska obejmuje kierownictwo Działu Oświaty
Centralnego Związku Kółek Rolniczych kształcącego organizatorów życia i
pracy w środowisku wiejskim. Do elementów programu należała walka o
przyznanie praw obywatelskich wszystkim ludziom, bez względu na majątek,
wyznanie czy narodowość, uznanie bogactw naturalnych za własność całego
narodu, postulowanie reformy rolnej, rozwoju przemysłu i elektryfikacji,
dostępu społeczeństwa do oświaty i kultury.
W latach 1935-39 Radlińska jest zaliczana do grona „radykalnych profesorów
szkół wyższych”, „wybitnych naukowców-społeczników o obliczu postępowym”.
Należy do Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”.
Program Towarzystwa przewidywał przygotowanie dobrego, twórczo
pracującego obywatela, walczącego o sprawiedliwość społeczną,
przygotowanego do walki przeciwko formalnemu zrównywaniu obywateli, z
równymi prawami społecznymi i politycznymi, z pełnym dostępem do kultury.
W tym czasie Radlińska pracowała bardzo ciężko. Nawet po 16 godzin na
dobę. Efektem tego są coraz to nowe choroby (w tym gruźlica kręgów
szyjnych), a także rozpad jej małżeństwa.
W czasie wojny nie przerwała pracy naukowej i społecznej. Prowadziła tajne
zajęcia Sekcji Społeczno-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, kształciła
kadry administracji pedagogiczno-wychowawczej, prowadziła nauczanie na
poziomie szkół średnich, a także zajmowała się pisaniem ulotek, artykułów
publicystycznych oraz publikacji zwartych.

DRUGI OKRES WARSZAWSKI 1918 – 1939
Już jako 60-letnia kobieta zaczęła chorować na serce. Zamieszkała w domu zakonnych
urszulanek, gdzie miała dobra opiekę, ale miejsce to również wykorzystywała do tajnych
spotkań z uczniami i współpracownikami.
To okres najbardziej bogaty w efekty pracy naukowej Radlińskiej. Okres wykształcenia się
pedagogiki społecznej. Dominują wątki pracy społecznej i oświatowej.
Podstawowym narzędziem działalności oświatowej jest książka i miejsce jej gromadzenia –
biblioteka. Książka informuje, wychowuje, zespala i pogłębia, służy pracy indywidualnej i
zbiorowej. Dzięki niej człowiek nawiązuje kontakt z kulturą.
W studium „Książka wśród ludzi” zajmuje się Radlińska oświatą dorosłych. Dorośli
posiadają zdolność plastyczności psychicznej i fizycznej. Oświata dorosłych opóźnia
starzenie.
Poglądy te nie były przyjmowane przychylnie, jednak podejście autorki do problemu,
postrzeganie go w kontekście związków międzypokoleniowych, pracy zawodowej i
wypoczynku, jak również nasycenie go przekonaniem o twórczych możliwościach
wychowania, wniosło istotne wartości do istniejącego dorobku naukowego.
Zadania pracy oświatowej sformułowała w kilku publikacjach o charakterze metodycznym.
Część z nich adresowana jest do organizatorów życia kulturalnego, społecznego i
gospodarczego w środowisku wiejskim. Uwagi dotyczą działalności uniwersytetu ludowego,
szkoły rolniczej, muzeum oświaty rolniczej, popularyzowania postępu gospodarczego i
rozwijania aktywności obywatelskiej młodzieży wiejskiej.

OKRES ŁÓDZKI 1945 – 1954
Wojna zabrała Radlińskiej wielu bliskich uczniów, mieszkanie, bibliotekę, wyniki wielu prac i
badań. Mimo to nie zaprzestała pracy. Uczestniczyła w tym czasie w tworzeniu na nowo
warsztatu pracy Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim, Polskiego
Instytutu Służby Społecznej oraz Wydziału Społecznego Wyższej Szkoły Gospodarstwa
Wiejskiego w Łodzi.
W latach 50-tych rozpoczęły się kłopoty związane
z odbiorem dorobku i intencji działalności Radlińskiej.
Dotyczyły głównie postaw ideowych i konsekwencji
twórczych. To jednak nie powstrzymało jej od
włączania się do reaktywowanego ruchu uniwersytetów ludowych oraz robotniczych, robotniczych
także zabierania głosu w sprawach samokształcenia
i czytelnictwa.
W 1950 r. otrzymała przymusowy urlop płatny,
który położył kres prowadzonym badaniom. Działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej
została wstrzymana, a zaraz potem również
Zakładu Pedagogiki Społecznej UŁ.
Zmarła 10 października 1954 r.
Spoczywa na cmentarzu
powązkowskim w Warszawie.

KONCEPCJA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Helena Radlińska należy do grona prekursorów
polskiej pedagogiki społecznej.
Jej teoria i poglądy były prężne i oryginalne, a
ponadto odegrały znaczącą rolę w myśli i praktyce
pedagogicznej.

Według Radlińskiej - pedagogika społeczna jest
nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z
etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią
kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia.
Można go najkrócej określić jako zainteresowanie
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgu kultury na
człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem
ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich
przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk
siłami człowieka w imię ideału.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Przymiotnik społeczny oznacza działalność oświatowo-wychowawczą
prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo.
Pedagogika to zaangażowanie w proces przebudowy społecznej i wykracza
poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel – uczeń.
Wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w gronie rodziny, rówieśników,
społeczności lokalnych, miejscu pracy itp. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z
wielu instytucji wychowawczych.
Nauka przecież nie może odbywać się w izolacji od rzeczywistości.
Człowiek jest najwyższą wartością.
Należy stworzyć mu jak najlepsze warunki bytu i rozwoju.
Stanowisko Radlińskiej wyróżnia głęboki humanizm, wrażliwość na krzywdy
ludzkie, dostrzeganie źródeł nieprawidłowości i poszukiwanie rozwiązań
konfliktów międzyludzkich.
Poglądy Radlińskiej były określane przez współczesnych jej działaczy i twórców
jako pedagogika przeżywana. Pedagogika, która angażuje całą osobowość
człowieka, obejmuje umysł, uczucia, działania.
Pedagog musi wciąż na nowo się stawać, odrzucając sztywną konstrukcję teorii.

ZADANIA
1. Zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz
ulepszanie wpływów pozytywnych.

2. Przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu.
Realizacja zadań pedagogiki społecznej dokonuje się w różnych
obszarach działalności wychowawczej i naukowej:
Teorii pracy oświatowej, która jest określana także jako teoria
oświaty dorosłych, obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie
kultury duchowej i możliwości dopomagania jednostkom i grupom
w wykonaniu zadań, które życie stawia przed nimi.
Teorii pracy społecznej, która zajmuje się rozpoznawaniem
warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki i
pomocy.
Historii pracy społecznej, która zajmuje się poszukiwaniem
czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań,
trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych
oddziaływań i roli samorzutnych zjawisk.

FUNKCJE
Funkcje czynności podejmowanych przez pedagogikę
społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania
postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka i
doskonalenie.
Kompensacja – wyrównywanie braków utrudniających
prawidłowy rozwój.
Wprowadzanie określonych wartości, wspomaganie słabych
stron silnymi, zawiązywanie nowych więzi społecznych.
Profilaktyka – zapobieganie powstawaniu niekorzystnych
dla życia stanów i zjawisk. Hamowanie aktywności
niekorzystnych ognisk bądź wzmacnianie pozytywnych
wpływów.

Doskonalenie – rozwijanie prac własnych,
podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i
swego otoczenia. To działanie samodzielne, przynoszące
efekty zarówno po stronie umysłowej, jak i wolicjonalnej,
rozwijającym umiejętności wyboru celu i kontrolowania
działań prowadzących do niego.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Nie sposób pominąć tu złączoną z pojęciem środowiska
koncepcję osobowości i człowieka, która jest oparta na
kategoriach „czynu”.
W każdej epoce czyn ten ma inne znaczenie.
- W epoce walki o niepodległość „czyn” jest walką
narodowowyzwoleńczą.
- U progu niepodległości – sięganiem po niezbywalne
prawa do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury.
- W dwudziestoleciu międzywojennym – polepszanie
warunków bytowych i pracy warstw nie posiadających.
Punktem wspólnym jest tu stosunek do rzeczywistości:
postawa działania, zmieniania, ulepszania. Jest to
jedyna postawa, która powinna być rezultatem
wychowania.
Wychowanie powinno kształtować zachowania, których
główną cechą jest nie uleganie wpływom otoczenia
(postawa bierna) i przeciwstawianie się odrzucaniu
określonych bodźców środowiska (postawa obronna).

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

To zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i
czynników, kształtujących jej osobowość, oddziałujących
stale lub przez czas dłuższy.
Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych,
naturalnych. Środowisko to nie to samo co otoczenie, które
jest chwilowe, zmienne, nie wywiera zasadniczych wpływów.
Radlińska wyróżniła 3 grupy środowisk:

1. środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co
najbliższe” oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach
zasięgu;
2. środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co
człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne,
które zawiera elementy oddziałujące w danej chwili na
człowieka;
3. środowisko materialne, składające się z realnych
wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko
niewidzialne, psychiczne, obejmujące m.in. idee,
wierzenie, zwyczaje, więź moralną;

ŚRODOWISKO

Pomiędzy tymi parami środowisk zachodzą różne relacje.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego przebiega m.in. przez kontakty z
wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych
wartości i którzy sami są twórcami nowych idei.
Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości,
umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na
motywy postępowania i pośrednio – na przekształcanie życia.

Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia” w tym sensie, iż
rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec
rozwiązania lepsze od istniejących.
Źródłem wiedzy o środowisku jest obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i
procesów, czyli empiria.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE
W pojmowaniu wychowania Radlińska łączy
różne punkty widzenia: indywidualistyczny,
społeczny oraz kulturowy.
Uznaje człowieka za istotę bio-socjo-kulturową.
Zgodnie z tą charakterystyką postępuje wychowanie,
w wymiarze wzrostu, wzrastania i wprowadzenia.
Wzrost jest naturalnym autonomicznym rozwojem
psychofizycznym. Stymulując wzrost wychowanie
organizuje warunki oddajające groźbę zahamowań,
uzupełnia braki, koryguje zaburzenia.
Wzrastanie również przebiega samorzutnie.
Jest to wzrastanie w środowisko, chłonięcie
wpływów ludzi kultury i przyrody.

Wprowadzenie polega na uprzystępowaniu wiedzy,
ukazywaniu wartości kultury, kształtowaniu zachowań,
dochodzi do uzyskania zawodu, zajęcia określonego miejsca
w strukturze społecznej, podjęcia samodzielnej działalności.
Wzrastanie i wprowadzenie są równoznaczne z socjalizacją,
uspołecznieniem.

WYCHOWANIE
Wychowanie pojmuje Radlińska w wymiarze przestrzennym i czasowym.
Wymiar przestrzenny oznacza, że wychowanie nie ogranicza się do procesu
kształtowania osobowości, ale obejmuje też warunki, w których przebiega
rozwój człowieka. Chodzi tu o dostrzeganie zarówno przeszkód, jak i
wykorzystywanie możliwości wychowawczych.
Wymiar czasowy wskazuje na fakt, iż wychowanie trwa przez całe życie.
Wychowankami są wszyscy, w każdym wieku.
Ogół wpływów oddziałujących na jednostkę ze strony środowiska Radlińska
nazwała wychowaniem pozaszkolnym.
Prowadzą je placówki specjalnie do tego celu powołane: uniwersytety ludowe,
kursy oświatowe, biblioteki, również inne instytucje, których głównym celem
nie jest wychowywanie, takie jak instytucje państwowe, samorządowe,
prywatne, placówki o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym.
(wychowanie intencjonalne)
Obok wpływów instytucjonalnych wychowanie pozaszkolne przebiega w takich
środowiskach jak rodzina, grupa rówieśnicza, społeczności lokalne.
(wychowanie naturalne)

WYCHOWAWCA
Wychowawca powinien przemawiać do uczuć, woli i
intelektu.

Jako pożądaną postawę wychowawcy Radlińska uznaje
eros pedagogiczny, co tłumaczy jako miłość opiekuńczą,
bezinteresowną, radosną, zbliżoną do miłości rodzicielskiej.
Wychowawca obdarzający nią wychowanków osiągnie
poczucie łączności z nimi.

Miłość ta podobna jest do natchnienia, jest miłością
oświeconą, nie przysłania rozumienia procesów
zachodzących w jednostce, ale wymaga pełnej ich
znajomości. Wymaga też rozumienia świata, tych jego
wartości, które wychowawca chce przekazać uczniom,
przygotowując ich do samodzielnego i aktywnego życia.
Wychowawca powinien pracować nad sobą, wciąż na nowo
uświadamiać sobie jakie zadania i odpowiedzialność na nim
ciąży. Powinien odnajdować własne siły i wartości i wcielać
je w życie.
Wychowawca wychowuje przykładem, pokazując jak
wybiera się i stosuje dobro.

WZORZEC WYCHOWANIA

We wzorcu tym mieszczą się właściwości, które
uwzględniają z jednej strony indywidualny rozwój
człowieka (cele naturalistyczno-psychologiczne), z
drugiej zaś aktywność społeczną (cele
socjologiczno-psychologiczne).
Miał to być człowiek rozwinięty wielostronnie,
zarówno pod względem psychicznym, jak i
fizycznym.
Powinna być to jednostka o wysokim poczuciu
świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę
dokonujących się przemian, kierująca się
zasadami dobra ogólnospołecznego, demokracji i
sprawiedliwości społecznej.

Wychowanie powinno sprzyjać budowaniu naczelnej
zasady życia społecznego – demokracji, ponieważ
jedynie wprowadzenie praw demokratycznych,
współdziałania, równości, sprawiedliwości stwarza
wszystkim warunki niezbędne dla indywidualnego,
swobodnego rozwoju.

WYCHOWANIE
Przedmiotem wychowania są zjawiska i procesy występujące w środowisku.
W środowisku jako części szerszej struktury otaczającej jednostkę.
W środowisku, które jest źródłem treści wychowawczych.

Podsumowując:
Wychowanie jest procesem przeobrażania środowiska.
Należy odszukać i zaktywizować utajone możliwości ludzkie
oraz ukształtować postawy czynne.
Cel ten można osiągnąć poprzez zapoznawanie jednostek z
określonymi treściami (wartościami kultury) oraz dostarczanie
narzędzi dla przyjęcia tych treści (np. techniki pracy umysłowej).
Realizatorem tych zadań jest twórczy wychowawca.

HELENA RADLIŃSKA
PODZIAŁ
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

PODZIAŁ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Dokonała podziału pedagogiki społecznej na trzy podstawowe działy:
- teoria pracy oświatowej i kulturowej
- teoria działalności pozaszkolnej dzieci i młodzieży
- historia pracy kulturalno - oświatowej i działalności pozaszkolnej

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Praca oświatowa to udostępnianie wartości kultury, sztuki i nauki najszerszym
kręgom społeczeństwa.
W pracy oświatowej wyodrębnia się:
- oświatę pozaszkolną
- oświatę dorosłych.
Oświata pozaszkolna oznacza pracę oświatową i kulturalną organizowaną
poza systemem szkolnym, obejmującą ludzi wszystkich generacji.
W jej ramach Radlińska wyróżnia jeszcze ruch oświatowy jako samorzutny
proces skupiania się ludzi w celu zdobywania i szerzenia wiedzy.
Oświata dorosłych to praca z dorosłymi.

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Głównym celem pracy oświatowej staje się wspieranie szkoły, łączenie
działalności wychowawczej z życiem społeczeństwa i kraju.

Terenem tej aktywności mają być biblioteki, warsztaty robót ręcznych dla
młodzieży, kursy dla dorosłych, poradnie dla samouków, harcerstwo.
Radlińska uważała, że wychowanie dorosłych nie jest prywatną sprawą
generacji ludzi dojrzałych, decyduje bowiem o ich roli w pokoleniu
historycznym.
Dorosły biorą na siebie obowiązek wychowania dzieci, podejmuje tym samym
zobowiązanie pracy nad sobą.
Innym zadaniem edukacji dorosłych jest łączenie sfery pracy, nauki i
wypoczynku. (m.in.: poznania planu przedsiębiorstwa i zasad organizacji
produkcji, rozwijania wiedzy o człowieku i społeczeństwie, rozwijania
umiejętności zawodowych, umiejętnego wykorzystania czasu wolnego od
pracy i in.)

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Ruch oświatowy łączy oświatę pozaszkolną z zakresem oświaty dorosłych.
Występują tu dwa nurty:
- realizowany przez organizacje, stowarzyszenia polityczne, społeczne,
kulturalne, gospodarcze, religijne, przeznaczone dla ludu, dla młodzieży,
dla szerokich mas; szerzą one idee oraz zwalczają określone poglądy;
członkostwo w nich jest bierne, sprzyja kształtowaniu żarliwych i posłusznych
członków;
- organizacje realizujące swe cele przez członków; skupiają jednostki
czynne, podejmujące zadanie przygotowania samodzielnych twórców nowego
życia; tworzą je organizacje robotnicze, związkowe, spółdzielcze;
- jest jeszcze forma pośrednia – praca wśród – polegająca na
aktywizowaniu jednostek, prowadzona przez miejscowych działaczy bądź
osoby cieszące się autorytetem;

PRACA OŚWIATOWA I KULTUROWA
Instytucje oświaty pozaszkolnej Radlińska dzieli na urządzenia i placówki.
Urządzenie oświatowe to instytucja o trwałych podstawach
organizacyjnych, gromadząca dobra kultury w celu powszechnego ich
udostępnienia (np.: zbiory muzealne, biblioteczne).
Placówka to instytucja, w której przebiega planowa realizacja zadań
pozaszkolnej pracy oświatowej, dysponująca narzędziami, strukturą
organizacyjną.
Zespół placówek nazywa ogniskiem oświatowym.
W ścisłym powiązaniu z charakterem placówek i urządzeń pozostają metody
pracy kulturalnej.
Tu Radlińska wyróżnia grupę metod słownych i oglądowych. Podział ten
zaś wynika ze zróżnicowania języka wewnętrznego.
Radlińska pisze o różnych sposobach percepcji, które są innego u różnych
typów psychologicznych oraz zależne doświadczenia życiowego, w tym
wykształcenia człowieka. Stąd konieczność dobrania odpowiednich metod i
prawidłowego ich stosowania.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Poznawanie historii pracy kulturalno-oświatowej służy nie tylko poznawaniu
minionych czasów, czy ukazywaniu genealogii bieżących prac.

Wyniki badań historycznych oraz ustaleń etyczno-moralnych składają się na
obraz stanów pożądanych, są ważnym składnikiem wzorca przyszłych
rozwiązań.
Ogół studiów Radlińskiej na ten temat dzieli się na:
- badania o celach stricte historycznych

- badania quasi-historyczne
Badania stricte historyczne to rekonstrukcja, opis i wyjaśnianie faktów
historycznych występujących na terenie pedagogiki społecznej, tj. przede
wszystkim w dziedzinie pracy społecznej i kulturalno-oświatowej. Jest to więc
związek: historia – pedagogika społeczna.

Głównym pytaniem, na które udziela się tutaj odpowiedzi jest: jak było i
dlaczego?
Radlińska pisała prace na temat działań oświatowych w Królestwie
Kongresowym, analizy postępowych akcji oświatowych w Królestwie Polskim
na przełomie XIX i XX wieku, również studia biograficzne.

HISTORIA PRACY KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Badania quasi-historyczne mają dać odpowiedź na pytania ogólne. W nich
Radlińska śledzi prawa rządzące rzeczywistością, wyjaśnia badane fakty w
kategoriach pedagogicznych oraz formułuje nowe twierdzenia.
Poszukiwania te mają służyć rozwiązywaniu problemów pedagogicznych, a
dokładnie wykorzystywaniu w pracy pedagogicznej, pedagogicznej historii.
Dla pedagogiki społecznej szczególne znaczenie ma metoda monografii i
biografii. Badanie jednostki lub instytucji wymaga pokazania ogólnego tła, sił
danego środowiska i panujących w nim stosunków. Uwidaczniają się przy
tym uwarunkowania oraz wzajemne wpływy, mechanizmy i funkcjonujące
wzorce.
Ogół tego rodzaju wiadomości może być podstawą do sformułowania
wniosków o prawach rządzących środowiskiem, mechanizmach jego wpływu
na jednostkę.

To wszystko może być – zdaniem Radlińskiej - wkładem jaki wnosi
pedagogika społeczna do nauki historycznej.

Dziękuję za uwagę.

Bibliografia:
1. Wiesław Theiss, Radlińska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
2. Wiesław Kawula, Studia z pedagogiki społecznej, WSP, Olsztyn 1998.
3. Ewa Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006.