Transcript KOOPERATİFÇİLİK NEDİR?, BAZI

KOOPERATİFÇİLİK NEDİR?, BAZI TANIMLAMALAR
VE ORGANİZASYON YAPISI
Prof.Dr.Murat YERCAN
E.Ü.Ziraat Fakültesi
Tarım Ekonomisi Bölümü
Ders İçeriği
1)Kooperatifçilik nedir? Kooperatifçiliği anlatan önemli bir tanım
2)Kooperatifçiliğin doğuşu ve gelişimi
3)Neden Kooperatifçilik?
-Tarımın örgütlenmeyi gerektiren özellikleri
4)Bir kooperatifin amaçları nelerdir?
5)Kooperatifin Organizasyon Yapısı ve Temel özellikleri
6)Bir örgütlenmeyi kooperatif yapan ilkeler
7)Kooperatif ile kậr amacı güden bir şirket arasındaki farklar
8)Tarımda görülen kooperatif tipleri
9)Türk Tarımında Örgüt Modelleri
10)Türk Tarımında Kooperatifler
1)Kooperatifçilik nedir?
•
•
Kooperatifçilik = İşbirliği yapma
Kooperatifçilikte işbirliği; devlet yardımı olmaksızın tarafsız ve
adil ilkelerle üretim, pazarlama, zararlardan korunma veya diğer
hizmetlerin sağlanması için kişilerin oluşturdukları birleşmelerdir.
Burada önemli olan konular;
*Şahısların gönüllü birleşmesi,
*zararlardan korunma,
*devlet yardımının mutlaka gerekli şart olmaması,
*tüm faaliyetlerde tarafsızlık ilkesinin ön planda olmasıdır.
Kooperatifin önemli bir tanımı
•
Oluşan faydaların kullanım esasına göre paylaşıldığı, ortağın
mülkiyetinde ve ortağın kontrolünde olan bir işletmecilik türüdür.
Burada öne çıkan özellikler şunlardır;
*Ortaklar kooperatifin sahibidir.
*Ortaklar onu kontrol eder ve yönetir
*Kooperatifi kullanan ortaklar onun faydalarından yararlanır.
2.Kooperatifçiliğin Doğuşu ve Gelişimi
•
İlk kooperatifçilik 1800 lü yıllarda İngilterede görülmüştür. Rochdale
kasabasında kurulan bu kooperatif bugünkü modern kooperatifçiliğin temelini
oluşturmuştur. Bu kurulan ilk kooperatif ortaklarının gıda ve diğer tüketim
malları ihtiyacını karşılayan bir TÜKETİM kooperatifidir.
•
Aynı yıllarda da Fransa’da süt üreticileri bir araya gelerek bir süt üretimi ve
pazarlama kooperatifi kurmuşlardır.
•
Almanya’da ise esnaf ve zanaatkarlar bir araya gelerek bir kredi kooperatifi
kurmuşlardır.
•
Dolayısı ile bu tür organizasyonlar sanayii devrimi ve rönesansı yaşamış olan
batı avrupa ülkelerinde ilk kez görülmeye başlamış ve daha sonra tüm
dünyaya yayılmıştır.
3.Tarımın Kooperatifçiliği gerektiren özellikleri
•
•
•
•
•
•
•
•
1)Tarım üreticisinin geliri genelde diğer kesimlere göre oldukça
düşüktür.
2)Tarım üreticisi genelde küçük parsellerde üretim yapar ve ortalama
arazi genişliği bir aileyi geçindirecek düzeyde değildir
3)Tarım kesiminde aile nüfusu fazladır ve tüm aile fertleri tarım
işletmesinde çalışır.
4)Bir çok tarım üreticisi bireysel davranışları ile zaten kendileri
aleyhine olan Pazar koşullarını daha da çekilmez hale sokarlar
5)Gelişmekte olan ülkelerde tarımda sermaye birikimi düşüktür.
Makineleşme azdır. Bu da verimi olumsuz etkilemektedir.
6)Gelişmekte olan ülkelerin tarımında alt yapı eksiklikleri tarımın
hergeçen gün daha kötü ekonomik koşullar içine sürüklenmesine
neden olur.
7)Tarım dışındaki kesimlerde örgütlenme ve birlikte hareket daha iyi
organize olmuştur.
8)Daha birçok ekonomik nitelikli özellik, tarımda birlikte hareket etmeyi
gerektirir(Doğaya bağımlılık, arz-talep esnekliklerinin düşüklüğü, vs)
4.Kooperatifin Amaçları
•
Ekonomik Nitelikli Amaçlar
-Sermaye birikimi sağlamak
-Ortakları için en iyi fiyata ulaşmak
-Ortaklara en yüksek geri ödemeyi
Yani risturn ödemesini sağlamak
-Piyasada istikrar ve piyasa barışını
Sağlamak
-En yüksek ciroya(satış geliri)
ulaşmak
Sosyal Nitelikli Amaçlar
-Sermayenin tabana yayılmasına
Katkıda bulunmak
-Ortaklarına kendi-kendine yönetme
Yeteneği(katılımcılık) sağlamak
-İşgücüne istihdam imkanı yaratmak
5.Kooperatifin Organizasyon Yapısı ve Temel Özellikleri
Ortak İşletme
Kooperatif İşletme
Ortak İşletmede hedef maximum kậr dır
Kooperatif işletmede ise maliyet fiyatına hizmettir.
Bu oluşumun temel özellikleri şunlardır;
• 1) Kişiler topluluğudur ve ekonomik bir
birimdir. Kesinlikle bir yardım kurumu
değildir.
• 2)Ortak-müşteri özdeşliği ve patron-müşteri
özdeşliği söz konusudur.
• 3)Geliştirme görevi vardır;
ortaklarının daha rasyonel üretim ve tüketim
koşullarının iyileştirilmesi,
6.Bir Örgütlenmeyi Kooperatif yapan ilkeler
•
•
•
•
•
•
•
1)Gönüllü ve açık üyelik
2)Demokratik üye kontrolü
3)Üyenin ekonomik katılımı
4)Özerklik
5)Eğitim ve bilginin geliştirilmesi
6)Toplumsal özellik
7)Kooperatifler arası işbirliğientegrasyon
7)Bir kooperatif ile kậr amacı güden bir firma arasındaki
farklılıklar
•
ŞİRKETLERDE
1)Sermaye birliğidir, sermaye
Önplandadır.
2)Temel amaç max. Kậrdır
3)Kontrol eldeki hisse oranına
göredir. %50 den fazla hisseyi
Elinde tutan firmayı yönetir.
4)Firmanın kậr düzeyi arttıkça
Ortakların aldığı kậrda artar
5)Ortaklık sermaye oranına göre
Kậrdan pay alınır
6)Bir kişi birden fazla hisse alabilir
KOOPERATİFLERDE
1)Şahıs birliğidir. İnsan unsuru
önplandadır.
2)Temel amaç maliyet fiyatına
Hizmettir
3)Üyelik istisnalar dışında herkese
Açıktır
4)Kontrol demokratiktir. Yönetim
Gücü hisse ile ilgili değildir.
5)Ortak alış-veriş oranına göre kậr
Dan pay alır.
6)Bir kişi bir hisse alır. Fazla hisse
Genel kurul kararı ile belirlenir.
Bunun üzerine çıkılması ortaklar için
Mantıklı değildir.
8. Tarımda görülen kooperatif tipleri
•
1)Tarımsal Pazarlama Kooperatifleri; Ortağından ürünü alır, ya hiç işlemeden
işleyici bir firmaya satar yada kendisi işleyerek tüketiciye ulaştırır. Kendisi
işlerse ortağının kazancı daha çok olur.
•
2)Tedarik Kooperatifleri; Ortağının ihtiyacı olan tarımsal girdileri onlara temin
eden kooperatiflerdir. Bu girdileri ya üretici-sanayiciden temin ederek ortağına
satar yada bunları kendi işletmesinde üreterek temin eder. Kendi üretirse
kooperatif ortağı daha çok kazanır.
•
3)Tarımsal Hizmet Kooperatifleri;Tarı üreticisine sulama suyu temin eder, suni
tohumlama hizmeti verir, arazi tesfiye, drenaj hizmeti verir, tarım sigortası yapar.
•
Bu hizmetlerin hepsini birden yapan çok amaçlı kooperatiflerde vardır
TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENMENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ
TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENME DESENİ
Kamu Örgütlenmesi
Mesleki Örgütlenme
Ziraat Odası
Üretici Örgütlenmesi
Ekonomik Örgütlenme
Tarımsal Kooperatifler
Köy. Hiz.Götürme
Bir. Ve Sulama
Birlikleri
Çiftçi Birlik ve Dernekleri
Kalkınma Vakıfları
Sendikalar
Üretici Birlikleri
2.ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ
Sunumda Üretici örgütlenmesi ve üretici örgütlenmesi içinde de ekonomik örgütlenme
şekilleri daha detaylı bir şekilde ele alınarak, sonuçlarının karşılaştırılması yoluna
gidilmiştir.
•
•
•
2.1.Ekonomik Örgütlenme
2.2.1.Kooperatifler
Ülkemizde Ekonomik örgütlenmenin içinde en büyük ağırlığı Kooperatifler
çekmektedir. Bugün ülkemizde tarım kesiminde hizmet veren kooperatifler 4(dört)
farklı yasa ile kurulup, yönetilmektedir. Bunlar;
•
•
a)Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri
Bu kooperatifler ülke tarımında büyük öneme sahip kooperatiflerdir. İşledikleri ürünler
ülke ticaretinde son derece önemli ürünlerdir. Çoğu zamanda politikacılara hedef
olmuş kooperatiflerimizdir. Şu anda 333 birim tarım satış kooperatifi 17 kooperatif üst
birliğinde örgütlenmişlerdir. Birim kooperatiflere üye toplam 750 bin civarında çiftçi
mevcuttur. Çalıştıkları ürünleri itibariyle birçoğu kendi sanayisini kurmuşlardır.
Tarımsal Sanayinin güzel örneklerine sahiptirler. 2000 yılında çıkarılan 4572 sayılı
kanun ile özerkliklerine kavuşmuşlardır. Ayrıca, bu kanun ile kendi şirketlerini kurma
serbestisi de getirilmiştir. Bunlar kısaca; TARİŞ, FİSKOBİRLİK, ÇUKOBİRLİK,
KOZABİRLİK, ANTBİRLİK, MARMARABİRLİK, GÜLBİRLİK, TRAKYABİRLİK ve
diğerleri.
b) Tarım Kredi Kooperatifleri;
1581 sayılı yasa ile kurulan tarım kredi kooperatifleri, günümüzde 2500 yaklaşan
birim kooperatif ve 1,5 milyon çiftçi ortağı ile önemli kooperatiflerimizdendir. Bu
kooperatifler 9(dokuz) bölge birliği ve merkez birliği şeklinde üst örgütlenmeye
gitmişlerdir. Yaklaşık 27 bin köyde örgütlenmişlerdir. Kredi kaynaklarının çok
büyük bir kısmını yabancı kaynaklar üzerine oturtmuş olan tarım kredi
kooperatifleri, 2000 yılı itibariyle plasmanlarının sadece %12 sini kendi öz
kaynaklarından karşılamıştır. Bu da, tarım kredi kooperatifçiliği için bir sorundur.
c) Genel Tarımsal Kooperatifler
Yukarıda saydığımız kooperatiflerin dışında kalan Pancar Kooperatifleri, Tarımsal
kalkınma Kooperatifleri, Sulama kooperatifleri, Su ürünleri ve Yaş meyve sebze
kooperatifleri’nin bulunduğu kooperatiflerdir. Bu kooperatifler 1163 sayılı Genel
kooperatifler yasasına tabidirler. Bunlarla ilgili ayrıntılı bilgi aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Birim Kooperatif
Sayı
Ortak
Kooperatif Birliği
Sayı
Ortak
Pancar Koop.
31
1823319
1
31
Tar.Kal.Koop.
5535
666008
42
2043
Sulama Koop.
2411
236371
7
365
Su Ürün. Koop.
407
20385
6
78
Yaş Mey-Seb.
Koop.
14
397
-
-
Ülkemizde tarımsal kalkınma kooperatiflerinin 2, sulama kooperatiflerinin de 1
Merkez birliği mevcuttur.