Transcript Türkiyede kooperatifler

TÜRK TARIMINDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ
Prof.Dr.Murat YERCAN
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarım Ekonomisi Bölümü
Bornova-İzmir
[email protected]
1
1.GİRİŞ
2.TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENME
2.1.Kamu Örgütlenmesi
2.2.Üretici Örgütlenmesi
2.2.1.Ekonomik Örgütlenme
2.2.1.Mesleki Örgütlenme
2.3.Örgütlenme Sorunları
3.AB’YE UYUM SÜRECİNDE ÖRGÜTLENMEYE İLİŞKİN YAPILMASI GEREKLİ
İYİLEŞTİRMELER
3.1.Küreselleşme Süreci ve Örgütlenme İlişkileri
3.2.AB’de Örgütlenmenin Genel Çerçevesi
3.3.Türk Tarımında ve AB’de Örgütlenmenin Genel Hatları İle Karşılaştırılması
3.4.Yapılması Gerekli İyileştirmeler
4.ÖZET VE SONUÇ
2
TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENMENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ
TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENME DESENİ
Kamu Örgütlenmesi
Mesleki Örgütlenme
Ziraat Odası
Üretici Örgütlenmesi
Ekonomik Örgütlenme
Tarımsal Kooperatifler
Köy. Hiz.Götürme
Bir. Ve Sulama
Birlikleri
Çiftçi Birlik ve Dernekleri
Kalkınma Vakıfları
Üretici Birlikleri
Sendikalar
3
2.ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ
Sunumda Üretici örgütlenmesi ve üretici örgütlenmesi içinde de ekonomik örgütlenme
şekilleri daha detaylı bir şekilde ele alınarak, sonuçlarının karşılaştırılması yoluna
gidilmiştir.
•
•
•
2.1.Ekonomik Örgütlenme
2.2.1.Kooperatifler
Ülkemizde Ekonomik örgütlenmenin içinde en büyük ağırlığı Kooperatifler
çekmektedir. Bugün ülkemizde tarım kesiminde hizmet veren kooperatifler 4(dört)
farklı yasa ile kurulup, yönetilmektedir. Bunlar;
•
•
a)Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri
Bu kooperatifler ülke tarımında büyük öneme sahip kooperatiflerdir. İşledikleri ürünler
ülke ticaretinde son derece önemli ürünlerdir. Çoğu zamanda politikacılara hedef
olmuş kooperatiflerimizdir. Şu anda 333 birim tarım satış kooperatifi 17 kooperatif üst
birliğinde örgütlenmişlerdir. Birim kooperatiflere üye toplam 750 bin civarında çiftçi
mevcuttur. Çalıştıkları ürünleri itibariyle birçoğu kendi sanayisini kurmuşlardır.
Tarımsal Sanayinin güzel örneklerine sahiptirler. 2000 yılında çıkarılan 4572 sayılı
kanun ile özerkliklerine kavuşmuşlardır. Ayrıca, bu kanun ile kendi şirketlerini kurma
serbestisi de getirilmiştir. Bunlar kısaca; TARİŞ, FİSKOBİRLİK, ÇUKOBİRLİK,
KOZABİRLİK, ANTBİRLİK, MARMARABİRLİK, GÜLBİRLİK, TRAKYABİRLİK ve
diğerleri.
4
b) Tarım Kredi Kooperatifleri;
1581 sayılı yasa ile kurulan tarım kredi kooperatifleri, günümüzde 2500 yaklaşan
birim kooperatif ve 1,5 milyon çiftçi ortağı ile önemli kooperatiflerimizdendir. Bu
kooperatifler 9(dokuz) bölge birliği ve merkez birliği şeklinde üst örgütlenmeye
gitmişlerdir. Yaklaşık 27 bin köyde örgütlenmişlerdir. Ortaklarını borçlandırarak,
nakdi ve ayni kredi vermektedir. Kredilerin çoğunu gereksinim duyulan girdiler
bazında vermekte ve bu girdilerin bedeli kadar ortağını borçlandırmaktadır. Tarım
alet ve makinaları, gübre, ilaç ve hatta bir çok tüketim mallarını ortaklarına temin
etmektedir.
5
c) Genel Tarımsal Kooperatifler
Yukarıda saydığımız kooperatiflerin dışında kalan Pancar Kooperatifleri, Tarımsal
kalkınma Kooperatifleri, Sulama kooperatifleri, Su ürünleri ve Yaş meyve sebze
kooperatifleri’nin bulunduğu kooperatiflerdir. Bu kooperatifler 1163 sayılı Genel
kooperatifler yasasına tabidirler. Bunlarla ilgili ayrıntılı bilgi aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Birim Kooperatif
Sayı
Ortak
Kooperatif Birliği
Sayı
Ortak
Pancar Koop.
31
1823319
1
31
Tar.Kal.Koop.
5535
666008
42
2043
Sulama Koop.
2411
236371
7
365
Su Ürün. Koop.
407
20385
6
78
Yaş Mey-Seb.
Koop.
14
397
-
-
Ülkemizde tarımsal kalkınma kooperatiflerinin 2, sulama kooperatiflerinin de 1
Merkez birliği mevcuttur.
6
2.2.2.Kalkınma Vakıfları
Ülkemizde Vakıflar 903 sayılı yasaya göre kurulur ve yönetilirler. Ülkemizde
birçok vakıf olmasına rağmen, bunların yaklaşık olarak on(10) kadarı tarımsal
kalkınma vakıflarıdır. Bunlardan en önemlileri şunlardır;
•
Türkiye Kalkınma Vakfı; Özellikle süt inekçiliği, tavukçuluk, arıcılık gibi projeler
uygulamaktadır.
•
Anadolu Kalkınma Vakfı; vakıf daha ziyade Van, Hakkari ve Erzurum illerinde
faaliyet göstermektedir. Bu vakıf hayvancılık, el sanatları, meyve-sebze üretim
projeleri uygulamaktadır.
7
2.2.3.Köylere Hizmet Götürme Birlikleri - Sulama Birlikleri- Damızlık Sığır
Yetiştirici Birlikleri
Bu organizasyonların kendine özgü bir yasası yoktur. Yasal gücünü mahalli
idareler kanunu, köy kanunu gibi kanunlardan alırlar. Köylere hizmet götürme
birliklerinin temel amacı kırsal kesimdeki alt yapı yetersizliklerini gidermek
olmasına rağmen, tarımsal üretim ile ilgili bir çok alanda da faaliyette
bulunmaktadırlar. Trakya bölgesinde bunların güzel örneklerine rastlamak
mümkündür.
Sulama birlikleri de DSİ nin sulama hizmetlerini devrettiği organizasyonlar olarak
kurulmuşlardır. DSİ bugün sulama tesislerinin büyük bir bölümünü başta sulama
birlikleri olmak üzere devretmiştir. Sulama Birlikleri de yasal gücünü mahalli
idareler ve köy kanunlarından almaktadır.
Her iki organizasyon modelinin de kendine özgü müstakil bir kanununun
olmaması, farklı hukuksal sorunların çözümünü engellemektedir. Bu
organizasyonlar, demokratik çitçi organizasyonları değillerdir. Bu oluşumlar
tabanın tercihlerini yansıtmamaktadır.
8
•
Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birlikleri, Tarım Bakanlığı tarafından çıkarılmış bir
yönetmelik uyarınca kurulmaktadırlar.
•
Temel amaçları, sığır yetiştiricilerinin kendi aralarında örgütlenerek üstün
verimli hayvanlar yetiştirmelerini sağlamaktır. Bunu yaparken; soy kütüğü ve
verim kayıtlarının tutulması, hayvan sağlığı hizmetlerinin yürütülmesi, sigorta
işlemlerinin yapılması, girdilerin sağlanması dır.
•
Köylere hizmet götürme ve sulama birliklerine nazaran nispeten daha
demokratik ve bağımsız bir yapıları vardır. AB ülkelerindeki benzer
organizasyonlarla eş değer fonksiyonlara sahiptirler.
9
2.2.4.Üretici Birlikleri
2004 yılının Haziran ayında çıkarılan 5200 sayılı kanun ve 2005 yılı başında çıkarılan
yönetmelik ile Tarımsal Üretici Birliklerinin Kurulmasına izin verilmektedir. Bu
birlikler ürün veya ürün grubu bazında ilçe düzeyinde kurulması öngörülen örgüt
tipidir. Şu ana kadar kurulmuş bir üretici birliği mevcut değildir.
Bu konuda çok büyük sıkıntılar mevcuttur. Bu tip bir örgütlenme modeli kooperatifdernek arası bir örgütlenme modelini yaratmaktadır. Gerek kanunda ve gerekse de
çıkarılan yeni yönetmelikte bu birliklerin kurulması ve çalışması ile ilgili çok fazla
açık nokta ve yanıtlanması gerekli konu bulunmaktadır.
AB deki üretici birlikleri dernek statüsünde çalışırlar ve başlıca görevleri; lobi
faaliyetleri yürütmek, üyelerine danışmanlık hizmeti vermek, çiftçi kayıt sistemi ve
veri tabanının hazırlanması, teknik ve ekonomik konularda üyelerine eğitim hizmeti
vermek olarak sıralanabilir.
Dernek statüsünde çalışacak olan Üretici Birliklerinin ‘dernekler kanunu’ göre
ticaret yapması mümkün değildir. Oysa AB üretici örgütlerinin tanınma kriterleri
içinde; üretici örgütünün ‘ürünlerin depolanması, paketlenmesi ve pazarlanması
için teknik araçlar sağlamak’ zorunluluğu aranmaktadır. Ticaret yapması yasak
olan bir organizasyonun bütün bunları nasıl gerçekleştireceği soru işaretidir.
Ülkemizdeki birliklere kooperatiflerin bazı fonksiyonları da yüklenmiştir.
Kooperatifçiliğin önündeki engeller aşılmadan ,Üretici Birliklerinin başarılı
olabileceğini sanmıyorum.
10
Ülkemizdeki üretici organizasyonları AB Ortak Piyasa düzeni açısından
incelendiğinde bazı ürün ve ürün grupları hariç bir çoğu için üretici
organizasyonları hazırdır. Bunlar için yeni bir organizasyon modeli
aramaya gerek yoktur.(TMO, TARİŞ, ÇUKOBİRLİK, TRAKYABİRLİK,
MARMARABİRLİK, KOZABİRLİK, KARADENİZBİRLİK, FİSKOBİRLİK,
Tütün Tarım satış Koop. Gibi).
Ancak, diğer ürünler açısından(Pirinç, Patates, Meyve-Sebze, Hayvansal
Ürünler) yeni organizasyon modelleri arama yerine, hukuki alt yapısı hazır
olan kooperatif ve üst birliklerinin kuruluşunun teşfik edilmesinden başka
yapılacak bir şey olduğunu sanmıyorum. Bu alanlarda da kooperatiflerin
kurulmaları ve yaygınlaşması sağlanarak bu sorun çözümlenir di.
Üretici Birlikleri ile yeni bir model arayışına girilmiştir. En azından,
Bakanlık bundan sonraki süreçte yukarıda saydığım Birlikler kapsamına
giren ürünler itibariyle Üretici Birliği Kurulmasına izin vermemesi gerekir.
11
3.2.Çiftçi Birlik ve Dernekleri
Bu organizasyonlar dernekler yasasına göre kurulan organizasyonlardır. Bölge
ve ürün bazında kuruldukları gibi meslek adları ile de kurulmaktadırlar.
Bunlardan en önemlilerini şu şekilde sıralayabiliriz; Manisa Bağcılar Derneği,
Ege Bölgesi Süt Hayvancılığı ve Süt Üreticileri Derneği, Ege Çiftçiler
Derneği, Adana Çiftçiler Derneği, Muz Üreticileri Derneği(Muz-Der) gibi.
Bu organizasyonlar daha çok teknik konularda üyelerine bilgi aktarımında
bulunmak ve üyeleri arasında görüş-alışverişinde bulunmak ve mesleğin
menfaatlerini korumak için kamu oyu oluşturma faaliyetlerinde bulunmak gibi
görevler üstlenmektedirler.
12
3.3.Sendikalar
Ülkemizde TÜRK-İŞ ve HAK-İŞ’e bağlı tarım ve orman işçileri sendikaları
mevcuttur. Bunlar;
TÜRK-İŞ
Tarım-İş: 41046 üye
Orman-İş: 75590 üye
HAK-İŞ
Öz-Tarım İş
Tarım Orman İş Sen.: 18030 üye
Ayrıca;
Ege Bölgesinde çiftçi düzeyinde Tütün-Sen ve Üzüm-Sen
Karadeniz Bölgesinde Fındık-Sen sendikaları da mevcuttur.
Bu sendikalar daha ziyade sözleşmeli tarım da sanayiciye taraf oluşturmada
görev almak için kurulmuşlardır.
13