Transcript nitel araştırmada veri toplama yöntemleri

SOSYAL BİLİMLERDE
NİTEL ARAŞTIRMA
YÖNTEMLERİ
Prof. Dr. Ali Yıldırım
Prof. Dr. Hasan Şimşek
NİTEL ARAŞTIRMADA
VERİ TOPLAMA
YÖNTEMLERİ
III) DOKÜMAN İNCELEMESİ
DOKÜMAN İNCELEMESİNİN
TEMEL ÖZELLİKLERİ

Doküman incelemesi,araştırılması hedeflenen olgu
veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı
materyallerin analizini kapsar.
Eğitimle ilgili bir araştırmada şu
tür dokümanlar veri kaynağı
olarak kullanılabilir:







Eğitim alanında ders kitapları,
Program (müfredat) yönergeleri,
Okul içi ve dışı yazışmalar,
Öğrenci kayıtları,
Toplantı tutanakları,
Öğrenci rehberlik kayıt ve dosyaları,
Öğrenci ders ödevleri ve sınavları vb.
Herhangi bir kurumu çalışmak
isteyen bir araştırmacı için:







Yıllık kurum raporları
Halkla ilişkiler dokümanları
Basın açıklamaları
Muhasebe kayıtları
Misyon tanımı
Stratejik planlar
Kurum içi ve dışı yazışmalar, v.b.

Gözlem ve görüşme gibi diğer veri toplama
yöntemleriyle birlikte kullanıldığında verinin
çeşitlendirilmesi (data triangulation)amacına
hizmet eder ve araştırmanın geçerliğini önemli
ölçüde arttırır.
Diğer doküman türleri:
Film,Video ve Fotoğraf



Avantajları
Yüz ifadeleri,vücut hareketleri ve mimikler
gibi sözel olmayan davranışları,orijinal
formunda ve belirli bir süreklilik içinde sunar.
Araştırmacı tarafından birden fazla ve değişik
aralıklarla aynı davranışları izleme olanağı
verir.

Tekrar edilmesi zor veya nadiren oluşan olay ve
olguların saptanmasına olanak verir.

Bu dokümanlar,başka araştırmacılar tarafından
kullanılabilir,bir araştırmacının vardığı sonuçların
ne derece geçerli olduğu sınanabilir veya daha
önce ulaşılmış sonuçlardan farklı ve alternatif
diğer bazı sonuçlara ulaşılmasını mümkün
kılabilir.
DOKÜMAN İNCELEMESİNİN
ARTILARI
Bailey şu 7 boyuttan söz eder:
1)Kolay ulaşılamayacak özneler
2)Tepkiselliğin olmaması
3)Uzun süreli (zamana yayılmış) analiz
4)Örneklem büyüklüğü
5)Bireysellik ve özgünlük
6)(Göreli) düşük maliyet
7)Nitelik

DOKÜMAN İNCELEMESİNİN
EKSİLERİ
1)Olası yanlılık
2)Seçilmişlik
3)Eksiklik
4)Ulaşılabilirlik
5)Örneklem yanlılığı
6)Sınırlı sözel olmayan davranış
7)Standart bir formatın olmaması
8)Kodlama zorluğu
DOKÜMAN İNCELEMESİNİN
AŞAMALARI
1)Dokümanlara ulaşma:
-Araştırma problemi veya problemleri,araştırmacıya
ne tür dokümanlara ihtiyacı olduğu hakkında genel
bir çerçeve verir.
-İhtiyaç duyulan doküman türleri tespit edildikten
sonra bunların nereden bulunacağı saptanır.
-Dokümanlar,uygun kaynaklara(bireysel ve
kurumsal düzeyde)ulaşılarak elde edilmelidir.
2)Orijinalliğin kontrol edilmesi: Ulaşılan dokümanların
orijinal olup olmadığı kontrol edilmelidir.
3)Dokümanların anlaşılması: Araştırma sadece
dokümanlara dayalı olacaksa, bu dokümanların belirli bir
sistem içinde ve birbirleriyle karşılaştırmalı olarak
özümsenmesi gereklidir.
Elde edilen dokümanlar görüşme ve gözlem gibi başka
veri toplama yöntemleriyle kullanılıyorsa,araştırmacı bu
yöntemlerle elde ettiği verileri dokümanlardan elde ettiği
verilerle karşılaştırır.
Dokümandan elde ettiği veriler doğrultusunda görüşme
formuna ek sorular koyabilir.
4)Verinin analiz edilmesi: Dokümanlar diğer veri toplama yöntemleriyle
birlikte kullanılırsa,araştırmacı elde edeceği verileri görüşme veya gözlem
yoluyla elde edeceği verileri desteklemek,çürütmek veya bulduğu
sonuçlara alternatif açıklamalar getirmek amacıyla kullanır.
Eğer dokümanlar tek başına araştırmanın veri setini oluşturursa
aşağıdaki gibi 4 şekilde analiz edilir.
a)Analize konu olan veriden örneklem seçme: Seçkisiz örnekleme,sistematik
örnekleme,tabaka örnekleme,küme örnekleme yöntemleri kullanılabilir.
b)Kategorilerin geliştirilmesi: Araştırmacı araştırmasına başlamadan önce
alandaki kuramlardan veya kendi geliştirdiği kategorilerden yola çıkar.Bu
kategoriler veya temalar, yapılacak doküman analizinin de temel
kategorileri olacaktır.
c)Analiz biriminin saptanması: Araştırmanın amacına bağlı olarak değişik
analiz birimleri söz konusudur.(Kelime,tema,karakter veya kişi,cümle veya
paragraf ve içerik)
d)Sayısallaştırma: Araştırmacı elde ettiği veriyi 3 yolla
nicelleştirerek sunabilir.
-Var veya yok: İlgili kategori dokümanda varsa 1
değeri,yoksa 0 değeri verilebilir.Böylece iki dokümanda kaç kez
tekrar edildiğine bakılarak karşılaştırılabilir.
-Yüzde dağılımı: Kategori tekrarları yüzde anlamında sayılır
ve sunulur.
-Kapsanan alan: Bir kategorinin ilgili dokümanda kapsadığı
alandır.
5)Verinin kullanılması: Dokümanların bir araştırmada
kullanılmasına ,açık atıfta bulunulmasına yönelik olarak mutlaka
ilgili kişi kurum ve kuruluşlardan onay alınmalıdır.
NİTEL ARAŞTIRMADA VERİ
ANALİZİ

Veri analizinde 3 temel kavram vurgulanır:
1.Betimleme: Bu yaklaşım ile “ne” sorusuna
yanıt bulunabilir.Araştırmada toplanan
verilerin araştırma problemine ilişkin olarak
neleri söylediği ya da hangi sonuçları ortaya
koyduğu ön plana çıkmaktadır.
2.Analiz: ”Neden” ve “nasıl” sorularına yanıt
aranır.Veri setinde doğrudan görülemeyen,
ancak kavramsal kodlama ve sınıflama
yoluyla temaların ve bu temalar arası anlamlı
ilişkilerin ortaya çıkarılması temel işlevidir.
3.Yorumlama: “Bu söylenen ya da gözlenen
ne anlama gelmektedir?” sorusuna yanıt arar.
VERİ ANALİZİ
BETİMSEL ANALİZ
İÇERİK ANALİZİ
BETİMSEL ANALİZ

Elde edilen veriler daha önceden belirlenen temalara
göre özetlenir ve yorumlanır.
Elde edilen bulguları düzenlenmiş ve yorumlanmış bir
biçimde okuyucuya sunmak için;
1.Elde edilen veriler mantıklı ve anlaşılır biçimde
betimlenir.
2.Yapılan bu betimlemeler yorumlanır.
3.Neden-sonuç ilişkileri irdelenir ve birtakım sonuçlara
ulaşılır.
4.Araştırmacının yapacağı yorumlar arasında ortaya çıkan
temaların ilişkilendirilmesi, anlamlandırılması ve ileriye
yönelik tahminlerde bulunulması işlemleri vardır.

Betimsel analiz 4 aşamadan
oluşur

Betimsel analiz için bir çerçeve oluşturma: Veri analizi için
araştırma sorularından, araştırmanın kavramsal çerçevesinden
ya da görüşme veya gözlemde yer alan boyutlardan yola çıkarak
veri analizi için bir çerçeve oluşturulur. Bu çerçeveye göre
verilerin hangi temalar altında organize edileceği ve sunulacağı
belirlenir.

Tematik çerçeveye göre verilerin işlenmesi: Daha önce
oluşturulan çerçeveye göre elde edilen veriler okunur ve organize
edilir.

Bulguların tanımlanması: Organize edilen veriler tanımlanır ve
gerekli yerlerde doğrudan alıntılarla desteklenir.

Bulguların yorumlanması: Tanımlanan bulguların
açıklanması,ilişkilendirilmesi, anlamlandırılması bu aşamada
yapılır.
İÇERİK ANALİZİ

Amaç, toplanan verileri açıklayabilecek
kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır.

Betimsel analizde özetlenen ve yorumlanan
veriler,içerik analizinde daha derin bir işleme
tabi tutulur ve betimsel bir yaklaşımla fark
edilemeyebilen kavram ve temalar bu analiz
sonucu keşfedilebilir.
Bu amaçla;

Toplanan verilerin önce kavramsallaşması,

Ortaya çıkan kavramlara göre mantıklı bir
biçimde organize edilmesi,

Buna göre veriyi açıklayan temaların
saptanması gerekmektedir.
İÇERİK ANALİZİNDE KULLANILAN
BAZI KAVRAMLAR




Tümevarımcı analiz: Kodlama yoluyla verilerin
altında yatan kavramları ve bu kavramlar arasındaki
ilişkileri ortaya çıkarmaktır.(Kuram oluşturma)
Kodlama:Verilerin içerik analizine tabi tutulması,yani
veriler arasında yer alan anlamlı bölümlere (bir
kelime,cümle,paragraf gibi) isim verilmesi sürecidir.
Kavram:Veriler arası yer alan anlamlı bölümlere (bir
kelime,cümle,paragraf gibi) ve olaylara verilen
anlamdır.İçerik analizinin temel analiz birimidir.
Kategori:İçerik analizinde elde edilen kavramların
birbirleriyle belirli bir tema altında
sınırlandırılmasıdır.
NİTEL ARAŞTIRMA VERİLERİ
DÖRT AŞAMADA ANALİZ EDİLİR
1.Verilerin kodlanması
2.Temaların bulunması
3.Kodların ve temaların organize edilmesi
4.Bulguların tanımlanması ve yorumlanması
1.VERİLERİN KODLANMASI

Strauss ve Corbin (1990) üç tür kodlama
biçiminden söz etmektedir:

Daha önceden belirlenmiş kavramlara göre
yapılan kodlama: Araştırmanın temelini
oluşturan bir kuram ya da kavramsal
çerçevenin olduğu durumlarda,veriler
toplanmadan önce bir kod listesi çıkarmak
mümkündür.

Verilerden çıkarılan kavramlara göre yapılan kodlama:
Belirli bir kuramsal temeli olmayan konularda yapılan
araştırmalar için geçerlidir.Toplanan verilerin analizine
rehberlik edecek bir kavramsal yapı olmadığı için bu
yapı,toplanan verilerin tümevarımcı bir analize tabi
tutulması sonucu araştırmacı tarafından ortaya
çıkarılır.Tümevarımcı analizde kodlar doğrudan
verilerden üretilir.

Genel bir çerçeve içinde yapılan kodlama: Verilerin
analizinden önce genel bir kavramsal yapı oluşturmak
mümkündür.Bu kavramsal yapıya göre kodlama
yapılır.Ancak ortaya çıkan yeni kodlar listeye dahil
edilir.
2.TEMALARIN BULUNMASI



Temaların bulunması için önce kodlar bir
araya getirilir ve incelenir.
Kodlar arasındaki ortak yönler bulunmaya
çalışılır.
Tematik kodlama için ilk aşamada,ortaya
çıkan kodların benzerlik ve farklılıklarının
saptanması ve buna göre birbiriyle ilişkili olan
kodları bir araya getirebilecek türden
temaların belirlenmesi gerekir.
Tematik kodlama yapılırken
dikkat edilmesi gerekenler:

Ortaya çıkan temanın alında yer alan verilerin
anlamlı bir bütün oluşturup oluşturmadığı
dikkate alınmalıdır.Bu “iç tutarlılığa” ilişkindir

Ortaya çıkan temaların tümünün
birbirlerinden farklı olmakla birlikte kendi
aralarında anlamlı bir bütün oluşturabilmesi
gerekmektedir.Bu “dış tutarlılığa” ilişkindir.
3.VERİLERİN KODLARA VE
TEMALARA GÖRE ORGANİZE
EDİLMESİ VE TANIMLANMASI

İlk iki aşama sonucunda araştırmacı topladığı verileri
organize edebilecek bir sistem oluşturur, bu sisteme
göre elde edilen verileri düzenler ve bu şekilde belirli
olgulara göre verileri tanımlamak ve yorumlamak
mümkün olabilir.

Bu aşamada araştırmacı,kendi görüş ve yorumlarına
yer vermez ve toplanan bilgileri işlenmiş bir biçimde
okuyucuya sunar.
4. BULGULARIN
YORUMLANMASI

Ayrıntılı bir biçimde tanımlanan ve sunulan
bulguların araştırmacı tarafından yorumlanması ve
bazı sonuçların çıkarılması bu aşamada yapılır.

Araştırmacı bu son aşamada,topladığı verilere
anlam kazandırmak ve bulgular arasındaki ilişkileri
açıklamak,neden-sonuç ilişkileri kurmak,bulgulardan
birtakım sonuçlar çıkarmak ve elde edilen sonuçların
önemine ilişkin açıklamalar yapmak zorundadır.
NİTEL VERİLERİN SAYISAL
ANALİZİ

Nitel verinin sayısallaştırılması güvenirliği arttırır.
Weber’e göre 3 tür güvenirlik vardır(Weber,1985):
-Değişmezlik: Bir veri setinin analizinin aynı
araştırmacı tarafından daha sonra tekrar edilmesi
halinde aynı sonuçlara ulaşılıp ulaşılamayacağıdır.
-Tekrarlanabilirlik: Bir veri setinin analizinde birden
fazla kişi rol alıyorsa devreye girer.Aynı veriyi analiz
eden bireyler arasında verinin analizi açısından
uyum ve tutarlılık olması gerekir.
-İsabet: Bir veri setinin analizine temel teşkil eden
tema veya kategorilerin belli bir standart veya norma
göre yapılıp yapılmadığıdır.

Nitel verinin sayısallaştırılması yanlılığı azaltır.

Nitel verinin sayısallaştırılması verinin analizi
sonucunda ortaya çıkan tema ve kategoriler
arasında karşılaştırma yapmamıza olanak verir.

Nitel verinin sayısallaştırılması,yapılan küçük ölçekli
bir araştırmanın veya bir durum çalışmasının
sonuçlarının,daha sonra anket gibi araçlarla daha
geniş bir örnekleme ulaşılarak tekrar sınanmasına
olanak verir.
Nitel veriyi sayısallaştırma
yöntemleri:
Nitel verinin yüzdelere indirgenmesinde izlenecek aşamalar:
1.Analiz biriminin saptanması

2.Tema veya kategorilerin açık bir biçimde tanımlanması
3.Kodlamanın örnek bir veri seti üzerinde denenmesi
4.Kodlama sonuçları ile önceden saptanmış olan tema veya
kategorilerin tekrar gözden geçirilmesi
5.Gözden geçirilmiş tema ve kategorilerle başka bir örnek veri setinin
kodlanması
6.Verinin tümünün kodlanması ve yüzdelerin hesaplanması
Nitel bilgilerin analizinde
bilgisayarların kullanılması

Nitel veri analizi yapan yazılımlar yoluyla;
-Araştırmacının veri analizi için harcayacağı zaman
ve enerji önemli miktarda azalır.
-Veri analizi süreci daha açık ve sistematik hale
gelir.
-Veri analizinde süreç daha iyi kontrol edilir.
-Yapılan kodlamalar gözden geçirilir ve gerektiğinde
düzeltmeler yapılır.
-Veri analiz sürecinde araştırmacıya esneklik
sağlar.
Nitel veri analizinde
kullanılabilecek bilgisayar
yazılımlarının gerçekleştirdikleri
işlevlere göre sınıflaması:

Kelime işlemciler

Kodlama yazılımları

Kodlama ve kuram geliştirme yazılımları
DURUM (ÖRNEK OLAY)
ÇALIŞMASI



Durum çalışması,
Güncel bir olguyu kendi yaşam çerçevesi
(içeriği) içinde çalışan,
Olgu ve içinde bulunduğu içerik arasındaki
sınırların kesin hatlarıyla belirgin olmadığı,
Birden fazla kanıt veya veri kaynağının
mevcut olduğu durumlarda kullanılan görgül
bir araştırma yöntemidir.
Durum çalışmasının bir araştırma
yöntemi olarak gelişmesi
Durum çalışmasına yönelik önyargılar:

“Durum çalışması yanlıdır.”

“Durum çalışması genellemelere izin
vermez.”

“Durum çalışması uzun zaman alır ve
sonucunda çok fazla ve okunması güç
doküman üretilir.”
Durum çalışmasının
planlanması

Her görgül araştırma açık veya kapalı bir
araştırma desenine sahiptir.

Desen,araştırma sorularını,verilerini ve
sonuçta ulaşılan bulguları birbirine bağlayan
mantıksal bir kurgudur.
Her araştırma deseni en
azından şu 4 soruyu hedef alır:




Çalışılacak (araştırılacak) sorular nelerdir?
Hangi tür veriler bu sorularla ilgilidir?
Toplanacak veri ne olmalıdır?
Sonuçlar nasıl analiz edilecektir?
Bu anlamda desen,bir çalışma planından
daha kapsamlıdır.
Durum çalışmasının aşamaları:
1.Araştırma sorularının geliştirilmesi
2.Araştırmanın alt problemlerinin geliştirilmesi
3.Analiz biriminin saptanması
4.Çalışılacak durumun belirlenmesi
5.Araştırmaya katılacak bireylerin seçimi
6.Verinin toplanması ve toplanan verinin alt problemlerle
ilişkilendirilmesi
7.Verinin analiz edilmesi ve yorumlanması
8.Durum çalışmasının raporlaştırılması
Durum çalışmasında
geçerlik,güvenirlik ve genelleme




Araştırmacı çalıştığı durumda kalma süresini
uzatabilir.
Araştırmacı verisini toplarken çeşitli “veri
çeşitlemesi” yöntemlerini kullanabilir.
Araştırmacı vardığı temel sonuçları araştırmasına
katılan bireylerle paylaşarak onların görüşlerini
alabilir.
Araştırmacı ulaştığı sonuçların ne kadar isabetli
olduğu konusunda aynı alanda çalışan diğer
araştırmacıların görüşlerine başvurabilir.




Yin (1984) bir araştırma deseninin
niteliğinin arttırılabilmesi için şu 4 özelliğe
bakılması gerektiğini belirtmektedir:
Yapı geçerliği
İç geçerlik
Dış geçerlik
Güvenirlik
Durum çalışması desenleri



Bütüncül tek durum deseni: Tek bir analiz birimi (bir
birey,bir kurum,bir program,vb.) vardır.Kullanıldığı
durumlar:
Eğer ortada iyi formüle edilmiş bir kuram
varsa,bunun teyit edilmesi veya çürütülmesi
amacıyla kullanılabilir.
Genel standartlara pek uymayan aşırı,aykırı veya
kendine özgü durumların çalışılmasında
kullanılabilir.
Daha önce hiç kimsenin çalışmadığı veya
ulaşamadığı durumlarda kullanılabilir.
İç içe geçmiş tek durum deseni:
Tek bir durum içinde çoğu kez birden fazla alt tabaka
veya birim olabilir.Bu durumda birden fazla analiz
birimi olacaktır.
Bütüncül çoklu durum deseni:
Birden fazla kendi başına bütüncül olarak
algılanabilecek durum söz konusudur.Her bir durum
kendi içinde bütüncül olarak ele alınır ve daha sonra
birbirleriyle karşılaştırılır.
İç içe geçmiş çoklu durum deseni:
Birden fazla durum söz konusudur,ancak ele alınan
veya araştırmaya dahil edilen her bir durum,kendi
içinde çeşitli alt birimlere ayrılarak çalışabilir.
NİTEL ARAŞTIRMA
SONUÇLARININ
KULLANILMASI
Nitel araştırma sonuçlarının
bilimsel literatüre katkısı
Nitel araştırma sonuçlarından
genelleme yapma ve kuram
oluşturma

“Sağlam bir desenle” ulaştığı nitel
sonuçlardan “analitik genellemeler” yapmak
nitel araştırmacının en doğal hakkıdır.Buna
bağlı olarak model geliştirme ve kuram
oluşturmaya olanak tanıması,nitel verinin en
önemli avantajıdır.
Nitel araştırma sonuçlarının,nicel
verilere derinlik,ayrıntı ve anlam
kazandırılması amacıyla
kullanılması

Her nitel araştırmacı,her iki araştırma
yönteminin de birbirine sağlayacağı yararları
iyi keşfetmeli,gerektiği yerde ve mümkün
olduğu ölçüde araştırmasına her iki araştırma
yönteminin kuramsal ve pratik avantajlarını
yansıtmalıdır.
Bilimde değer yargıları ve
ideolojilerin nitel araştırma
sonuçları üzerindeki etkisi

Nitel araştırma sonuçlarının uygulamaya
aktarılması konusunda her araştırmacı,
yaptığı çalışmanın “nitel ölçütler içinde”
bilimsel değerini en üst düzeyde tutma ve
“bilimsel ideoloji” diyebileceğimiz farklı
paradigmalar önünde de yaptığını
savunabilme becerilerine sahip olmalıdır.
Nitel araştırma sonuçlarının
uygulamada kullanılması


Uygulayıcılar için “eylem araştırmasına” zemin
oluşturma:
Nitel araştırma sonuçları,uygulayıcılar için uygulama
konusunda önemli örnekler ortaya
koyabilir;anlayışının ve deneyimlerinin gelişmesine
katkıda bulunarak,bireyin yaptığı iş ile ilgili daha
etkili ve verimli kararlar vermesine yardımcı olabilir.
Nitel araştırmanın ortaya koyduğu
betimlemeler,açıklamalar ve yorumlamalar
uygulayıcıların mesleki donanımını zenginleştirebilir.
Uygulayıcıların yaptıkları işi daha
iyi anlamalarına ve
geliştirmelerine katkıda bulunma

Nitel araştırma sonuçları ve bunların
uygulamada kullanılması,uygulayıcıların
işlerine ve çalıştıkları ortamlara yönelik daha
esnek,eleştirel ve yapıcı bir tavır
geliştirmelerine olanak verebilir.
Kuramsal ve örgütsel
gelişmeye katkıda bulunma

Nitel araştırma sonuçları,kurumsal ve
örgütsel geliştirme etkinliklerinde mutlaka
kullanılması gereken ve kurumların ve
örgütlerin kendileri hakkında zengin,çoğulcu
ve bütüncül bir perspektif geliştirmelerinde rol
oynayabilecek bir değere sahiptir.Bu
amaçlarla nitel araştırma etkili bir şekilde
kullanılabilir.
Program değerlendirme ve nitelik
yükseltme amacıyla kullanma

Nitel araştırma sonuçları,herhangi bir programın
süreçlerine,programa katılan bireylerin elde ettiği
yararlara,program uygulamasının
değerlendirilmesine ve program niteliğinin
arttırılmasına katkıda bulunabilir.

Bu amaçların etkili bir şekilde kullanılması
halinde,programların daha etkili ve verimli bir şekilde
başlatılması ve yürütülmesine olanak verebilir.