Transcript Nitel Araştırma Yöntemleri

SOSYAL BİLİMLERDE
NİTEL ARAŞTIRMA
YÖNTEMLERİ
Prof. Dr. Ali Yıldırım
Prof. Dr. Hasan Şimşek
 Nitel
araştırma nedir?



Nitel araştırma;
Gözlem, görüşme, doküman analizi gibi nitel
veri toplama yöntemlerini kullanır.
Algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi
ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına
yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırmadır.
NİTEL ARAŞTIRMANIN
PLANLANMASI
Nitel Araştırmanın Temel
Aşamaları
Araştırmaya temel oluşturacak kuramsal
çerçevenin hazırlanması
2. Araştırmacının sistematik ve yapılabilir,
aynı zamanda da esnek bir araştırma
deseni oluşturması
3. Yapılan araştırmayı, okuyucunun
anlayacağı şekilde tutarlı ve anlamlı bir
doküman haline getirerek sunması
1.
Araştırma Probleminin
Belirlenmesi



Her araştırmanın bir amacı vardır.
Araştırma problemi bu amacı yansıtır.
Problemin belirlenmesi araştırmanın ilk
adımıdır.

1.
2.
Araştırma problemini değerlendirmede
iki önemli ölçüt vardır:
Önem: Araştırmacı, ilgili literatürdeki bir
boşluktan ya da uygulamadaki bir sorunun
daha iyi anlaşılmasına ya da çözümüne
yönelik açıklama yapmalıdır.
Yapılabilirlik: Araştırmanın var olan
kaynaklar dahilinde yapılıp
yapılamayacağına ilişkindir.
Kuramsal/Kavramsal
Çerçevenin Oluşturulması




Araştırma deseninin kendi içinde tutarlı ve
amaca dönük olması,
Problemlerle ilgili boyutların tanımlanması,
Bu boyutların birbiriyle ilişkilerinin
saptanması,
Bilgi toplama araçlarının boyutlarının
belirlenmesi,
aşamasında kullanılacak temaların
seçilmesinde yardımcı olur.
Araştırma Sorusunun
Yazılması




Araştırmaya konu olan problemin soru olarak
ifade edilmiş biçimidir.
Araştırmanın temelidir.
Araştırmaya temel oluşturan kavramsal
çerçeveden derin bir biçimde etkilenir.
Pek çok araştırmada literatür taramasıyla eş
zamanlı yürür ve birbirini etkileyen iki süreçtir.

İki tip araştırma sorusu vardır:
1.
Açık uçlu araştırma soruları
Öğretmenler sınıfta disiplini nasıl sağlar?
2. Kapalı uçlu araştırma soruları
Öğretmenin sınıfta sorduğu soruların türü ile, öğrencinin
bu sorulara verdiği yanıtların düzeyi arasında ne tür bir ilişki
vardır?
Araştırma Alanının/Örnekleminin
Belirlenmesi

1.
2.
3.
4.
Araştırmacı, alan seçerken ve alana girme
girişimleri yaparken şu özellikleri
yakalamalıdır:
Alana araştırma amacıyla girebilmelidir.
Alanda, konusuyla ilgili zengin bilgiler, süreçler
ve dökümanlar bulunmalıdır.
Alandaki bireylerle güvene dayalı ve etkili bir
iletişim kurabilmelidir.
Elde ettiği bulguların kalitesi ve geçerliği su
götürmez olmalıdır.
Araştırmacının Rolünün
Belirlenmesi




Nitel alan araştırmacısı katılımcıdır.
Uzaktan ve ikinci elden bilgi toplayan kişi
değildir.
Kendi varsayımlarını ve önyargılarını, elde
ettiği bilgilerden ayrı tutmalıdır.
Kendi görüşlerini toplanan veriler analiz
edildikten sonra yorumlama aşamasında
devreye sokmalıdır.
Veri Toplama Araçlarının/Stratejilerinin
Geliştirilmesi


Araştırma probleminin özelliğine göre bir
yöntem ya da yöntemler belirlenmeli,
Bu yöntemlerin hangi kapsamda kullanılacağı
açıklanmalıdır.
Veri Toplama Yöntemleri



Gözlem: Sosyal olguların gözlenerek
anlaşılması
Görüşme: Algılar, perspektifler, deneyimler,
duyguları ortaya koymak
Yazılı Döküman
Veri Toplama




Bir çok nitel araştırmada birden fazla veri toplama
yöntemi beraber kullanılır.
Bu duruma ‘veri çeşitlemesi’ (data triangulation)
denir.
Bu şekilde bir veri toplama yönteminin sınırlılığını,
diğer bir veri toplama yöntemi telafi eder.
Böylelikle araştırmada elde edilen bulguların
geçerlik ve güvenirliğini artırmaya katkı sağlanır.
Veri Analizi,Bulguların
Betimlenmesi ve Yorumlanması

1.
2.
Önerilen iki genel yöntem:
Betimsel Analiz: Derinlemesine analiz
gerektirmeyen verilerin incelenmesinde
kullanılır.
İçerik Analizi: Elde edilen verilerin daha
yakından incelenmesini ve bu verilere
ulaşılmasını sağlayan kavram ve temalara
ulaşılmasını gerektirir.




Seçilen analiz biçimine göre veriler
düzenlenir ve betimlenir.
Betimleme tüm nitel araştırmalarda önemlidir,
araştırma sonucunun geçerliği bu
betimlemelere dayandırılmalıdır.
Araştırmacının yorumları betimsel bulgularla
desteklenmelidir.
Böylece okuyucu, araştırma problemiyle ilgili
bulguları daha iyi anlar.
Sonuçların Sınırlandırılması ve
Analitik Genellemelere Ulaşılması

1.
2.
3.
Nitel araştırmada bulguların genellenmesi
zordur. Çünkü:
Sosyal olaylar durağan değildir.
Ortam ve zaman açısından aynı sosyal
olayı tekrar edemezsiniz.
Evreni temsil edecek sayıda ve düzeyde
örneklemi dahil edemezsiniz.




Bu yüzden:
Nitel araştırmada doğrudan genelleme
mümkün değildir.
Sınırlı genellemeler yapılabilir.
Araştırmacı, araştırmanın sınırlıklarını
tartışmalıdır.
Araştırma sonuçlarının ne ölçüde
genellenebileceğine dair yorumlar yapmalıdır.
Araştırmanın Kuram ve Uygulama
İçin Doğurduğu Sonuçlar





Son aşamadır.
Bulgulardan hareketle kuram ve uygulamaya
dair sonuçlar çıkarılır.
Önerilerde bulunulur.
Daha önceki kuramlar açıklanabilir,
çürütülebilir, örneklendirilebilir.
Yeni bir kuram ortaya konabilir.
NİTEL ARAŞTIRMADA
ÖRNEKLEM SEÇİMİ




Olasılık Temelli Örnekleme
Yöntemleri
Seçkisiz örnekleme
Sistematik örnekleme
Tabaka örnekleme
Küme örnekleme
Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
1.
Aşırı/Aykırı durum
2.
Maksimum çeşitlilik
3.
Benzeşik örnekleme
4.
Tipik durum
5.
Kritik durum
6.
Kartopu veya zincir
7.
Ölçüt
8.
Doğrulayıcı yada
yanlışlayıcı durum
9.
Kolay ulaşılabilir durum
NİTEL ARAŞTIRMADA
GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK




Geçerlik: Araştırma sonuçlarının
doğruluğunu konu edinir.
Bir araştırmada %100 güvenirlik elde etmek
mümkündür.
%100 geçerlik elde etmek mümkün değildir.
Nitel araştırmada geçerlik daha önceliklidir.
Araştırmacının esnek olması ilkesi geçerlik
bakımından avantajdır.
GEÇERLİK
İç Geçerlik
Dış Geçerlik


Güvenirlik: Araştırma sonuçlarının tekrar
edilebilirliği ile ilgilidir.
Sonuçların inandırıcılığı açısından önemlidir.
Nitel araştırmada güvenirlik açısından
sorunlar çıkabilir çünkü insan davranışı hiçbir
zaman durağan değildir.
GÜVENİRLİK
İç Güvenirlik
Dış Güvenirlik





Güvenirlik kapsamında alınması gereken
önlemler:
Araştırmacı
Araştırma sürecindeki kendi konumunu
(katılımcı,gözlemci)
Araştırmada veri kaynağı olan bireyleri
Verilerin elde edildiği sosyal ortamI
Verilerin analizinde kullanılan kavramsal
çerçeve ve varsayımları açıklamalıdır.
NİTEL ARAŞTIRMACI
DAVRANIŞINA DAİR İLKELER





Çeşitli olay ve olguları kendi doğal ortamları
içinde gözler.
Olay ve olguları tarafsız algılar.
Ortamda bulunan bireylerin algılarını ortaya
çıkarmaya çalışır.
Olay ve olguları bütüncül ve çok yönlü bir
yaklaşımla görür ve yansıtır.
Veri toplamak için sosyal becerilerini kullanır.




Çeşitli veri toplama yöntemlerini kullanır ve
notlar, şekiller ve resimler halinde veri toplar.
Olaylara kendi ortamı içinde anlam
kazandırmaya çalışır.
Veri topladığı alandaki kişi ve kurumlara
saygılıdır ve onlara zarar vermez.
Veri toplarken empati becerisini kullanır.



Araştırma sürecinde etik bir yaklaşım
benimser.
Ortamı gözlerken doğal olarak oluşan sürece
müdahale etmez.
Sebat ve sabır sahibidir.
NİTEL ARAŞTIRMADA
VERİ TOPLAMA
YÖNTEMLERİ I: GÖRÜŞME
Görüşme Yönteminin Temel
Özellikleri




En sık kullanılan araştırma
yöntemlerindendir.
Kolay gibi görünür fakat:
beceri, duyarlılık, yoğunlaşma, bireylerarası
anlayış, öngörü, zihinsel uyanıklık, disiplin
gerektirir.
Dolayısıyla hem sanat hem de bilimdir.
Nitelikli bir görüşmede günlük etkileşim
sürecindeki hatalar yapılmaz.




‘Görüşme önceden belirlenmiş ve ciddi bir
amaç için yapılan soru sorma ve yanıtlama
tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir
iletişim sürecidir.’
Süreç: İletişimdeki süreklilik ve dinamizm
Karşılıklı:En az iki birey arasında geçen
Etkileşimli:Görüşmedeki bireyler arası bağ
anlamına gelir.



Görüşmenin amacı: Bir bireyin iç dünyasına
girip, perspektifini anlamaktır.
Görüşme yoluyla deneyimler, tutumlar,
düşünceler, niyetler, yorumlar, zihinsel algılar
ve tepkiler gibi gözlemlenemeyeni anlamaya
çalışırız.
Görüşmecinin temel görevi karşı tarafın
samimi yanıtlar vermesini sağlamaktır.
GÖRÜŞME TÜRLERİ
Yapılandırılmış
Yapılandırılmamış
Görüşme Yaklaşımları
Sohbet Tarzı
Görüşme
Görüşme Formu
Standartlaştırılmış
Açık Uçlu
Görüşme

-
-
Sohbet Tarzı Görüşme:
Önceden belirlenmiş soru yoktur.
Görüşmenin gideceği yön kestirilemez.
Sorular kendiliğinden gelişir.
Esneklik sağlar.
Uzun zaman gerektirebilir.
Aynı kişiyle birden fazla görüşme gerekebilir.
Araştırmacının kişiliğine bağlı olarak başarılı
olamayabilir.
Verilerin düzenlenmesi, analizi zordur.
Deneyimli araştırmacılar için uygundur.
Görüşme Formu:
-Görüşme sırasında keşfedilecek bir sorular ya
da konular listesini kapsar.
-Görüşmeci ek sorular sorabilir.
-Zaman esnekliği sağlar.
-Verilerin düzenlenmesi ve analizi daha
kolaydır.

Standartlaştırılmış Açık Uçlu Görüşme:
-Dikkatlice yazılmış, belli bir sırası olan
sorulardır.
-Her bireye bu sorular aynı sıra ve tarzda
sorulur.
-Esneklik sınırlandırılmıştır.
-Görüşmeci öznelliğini azaltır.
-Verilerin karşılaştırılması ve analizi kolaydır.
-Öngörülmemiş boyutların ortaya çıkarılması ve
irdelenmesini önlediği için bu anlamda
zayıftır.


-
-
-
-
-
Görüşme Yönteminin
Artıları
Esneklik
Yüksek yanıt oranı
Sözel dışı davranışların da
incelenmesi
Ortam üzerinde kontrol
sağlanması
Soru sırasının esnekliği
Anlık tepkilerin zengin bilgi
kaynağı olması
Veri kaynağının netliği
Yanıt oranının tamlığı
Derinlemesine bilgi edinme

-
-
-
-
Görüşme Yönteminin
Eksileri
Maliyet
Zaman
Olası yanlılık
Kayıtlı ve ya yazılı bilgileri
kullanamama
Zaman ayırma güçlüğü
Gizliliğin ortadan kalkması
Soru standardının olmayışı
Bireylere ulaşma güçlüğü
Görüşme Formunun
Hazırlanması








Kolay anlaşılabilecek sorular yazma
Odaklı (specific) sorular hazırlama
Açık uçlu sorular sorma
Yönlendirmekten kaçınma
Çok boyutlu soru sormaktan kaçınma
Alternatif sorular ve sondalar hazırlama
Farklı türden sorular yazma
Soruları mantıklı bir biçimde düzenlemek
Görüşmenin Yapılması





Görüşme sorularının sorulmasında
görüşmenin akışına göre gerekli değişiklikler
yapılabilir.
Sorular konuşma tarzında sorulmalıdır.
Teşvik edici olunmalı ve geri bildirimde
bulunmalıdır.
Görüşme süreci kontrol edilmelidir.
Yansız ve empatik olunmalıdır.
Grup Görüşmesi








Nitel veri toplamak için değerlidir.
Grup dinamikleri yanıtları etkiler.
Soru sayısı daha azdır.
Grup bireyleri benzer özellikte olmalıdır.
Grup davranışları denetim altında tutulmalı.
Uzlaşma şartı yoktur.
Örneklem sayısının artırılmasına yardımcıdır.
Kaydetmek, yönetmek, not almak zordur.
Görüşmede Elde Edilen
Verilerin Kaydedilmesi

-
İki temel yöntem vardır:
Cihaz ile kaydetme
Not alma
Eğer görüşme kaydedilecekse mutlaka
görüşülen kişiden izin alınmalıdır.
En ideal olanı aynı anda hem kayıt yapmak
hem de not almaktır.
NİTEL ARAŞTIRMADA
VERİ TOPLAMA
YÖNTEMLERİ II: GÖZLEM



Herhangi bir ortam ya da kurumdaki
davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak
amacıyla kullanılan yöntemdir.
Bu davranışa ilişkin ayrıntılı, kapsamlı ve
zamana yayılmış bir resim elde edilir.
Her tür sosyal ya da kurumsal ortamda
kullanılabilir.
GÖZLEM
Yapılandırılmış
Yapılandırılmamış
Araştırmacı tarafından
ortama ilişkin geliştirilen
yapı
Doğal Ortam
(alan çalışması)
Yapay Ortam
(laboratuvar çalışması)
Yapılandırılmış
Tür 1: Tamamen
yapılandırılmamış alan
çalışması
(araştırmacının
katıldığı)
Tür3: Yapılandırılmamış
laboratuvar çalışması
(araştırmacının dışarıda
kaldığı)
Yapılandırılmamış
Tür2:Yapılandırılmış
alan çalışması
(araştırmacının dışarıda
kaldığı)
Tür4: Tamamen
yapılandırılmış
laboratuvar gözlemi
(araştırmacının dışarıda
kaldığı)
Yapılandırılmamış Alan
Çalışmaları (Tür 1)





Davranışın gerçekleştiği doğal ortamlarda
yapılır.
Araştırmacı çoğu durumda ortama katılır.
Çalıştığı konuya ilişkin kültür ya da alt
kültürün bir parçası olmaya çalışır.
Amaç belli bir kültürü içerden tanımlamaktır.
Belli bir gözlem ya da görüşme aracı yoktur.
Yapılandırılmış Alan
Çalışmaları (Tür 2)




Yarı yapılandırılmış çalışmalar da denir.
Genellikle yapılandırılmış gözlem aracı
kullanır.
Davranışlar gözlem formuna aktarılır.
SORUN:Araştırmacıya tam bir ortam kontrol
gücü vermez.
Yapılandırılmamış Laboratuvar
Çalışmaları (Tür 3)




Yapay bir ortamda gerçekleşir.
Tek yönlü aynaların olduğu laboratuvarlarda
yapılır.
Denekler tamamen kendi hallerine
terkedilirler.
Denekler arası ilişki ve davranışların
yapılandırılmamış olarak kayda geçirilmesidir.
Yapılandırılmış Laboratuvar
Gözlemi (Tür 4)





Kontrollü laboratuvar ortamlarında yapılır.
Anket gibi bir veri toplama aracının gözleme
uyarlanmış halidir.
Bir seri denence standart bir araç kullnılarak
test edilmeye çalışılır.
Gözlenen davranışların kaydadildiği bir
davranışlar listesi kullanılır.
Tek yönlü aynaların olduğu ortamlar kullanılır.

Güçlü Yönleri

-
Sözel olmayan
davranış
-
-
Doğal çevre
-
-
Zamana yayılmış analiz
Zayıf Yönleri
Kontrolün olmaması
Sayısallaştırma güçlüğü
Örneklem küçüklüğü
Alana giriş güçlüğü
Gizliliğin ortadan
kalkması
Gözlem Formunun
Hazırlanması




Gözlemin amacı sayısal veri üretmek değildir.
Araştırılan olguya dair derinlemesine
tanımlamalar ve açıklamalar yapmaktır.
Gözlem formlarında birbirinden bağımsız
belirli insan davranışları yoktur.
Araştırmacının becerisi ve deneyimi çok
önemlidir.

-
Gözleme başlanmadan önce:
Gözlem boyutlarının belirlenmesi
Fiziksel ortamın tanımlanması
Ortamın sosyal boyutunun gözlemlenmesi
Ortamda oluşan etkinliklerin gözlemlenmesi
Ortamda oluşan dilin gözlemlenmesi
Gözlemin Yapılması





Ne, hangi ayrıntı ile kaydedilmeli?
Temel kural, araştırmanın amacına göre
önemli olan her şeyin kaydedilmesidir.
Gözlemler anında not edilmelidir.
Gözlem sürecinde not alırken tanımlayıcı
olunmalıdır.
Kişisel yorumlama yapılmamalıdır.



Gözlemci her daim bir kayıt cihazı gibi
davranmak zorunda değildir.
Çıkarım ya da yorumlarını da katabilir.
ANCAK, kendi yorumlarını, diğer tanımlayıcı
notlardan ayırt etmeli, raporunda bunları
belirtmelidir.

Gözlem bulguları görüşme ile desteklenebilir.

Birçok nitel araştırmada ikisi beraber kullanılır
Böylece: Görüşmede olabilecek abartılar
gözlemle saptanabilir.
Gözlemin Kaydedilmesi




Not alma
Görüntü kayıt cihazları
Ses kayıt cihazları
Fotoğraflar