Transcript Kültürel hapsolma

Mesleki Rehberlik ve
Danışmanlığa Giriş
Doç. Dr. Tuncay Ergene
[email protected]
Tartışma Soruları
• “Danışmanlık arkadaşlığın satın
alınmasıdır” görüşüne katılıyor
musunuz?
• Danışmanlığın yakın arkadaşlıktan
farklı olduğunu düşünüyor musunuz?
Tartışma Soruları
• Sizce insanların başına gelen şeyler, tesadüfi ve
planlanmadan mı gerçekleşiyor, yoksa kişilerin başına gelen
tüm olan biten aslında daha geniş bir yap-bozun parçaları
mı? Yaşama bakış açınız nasıldır?
• Sizce, yaşam mücadelesi karşılaşılan durumları analiz edip,
bu durumlara karşı verilebilecek en uygun tepkileri
vermekten mi ibarettir? Yoksa, yaşam mücadelesi ile kast
edilen, kişilerin yaşamın kendilerine sunduğu olanaklar
çerçevesinde olabilecekleri en iyi kişi olmaları mıdır?
• Kendi kültürünüzü nasıl tanımlarsınız? Size bu kültürü
aşılayan kimdi? Ebeveyniniz mi? İçinde yaşadığınız sosyal
çevre mi?
Tartışma Soruları
• Siz daha önce danışma hizmeti
aldınız mı?
• Aldığınız danışma hizmeti sizin
gelişiminize nasıl bir katkı getirdi?
• Danışma almadıysanız sizi bundan
alıkoyan nedir?
Tartışma Soruları
• Etkili danışman özellikleri gösteren kişilere
örnek verebilir misiniz?
• Bu kişileri farklı kılan nedir?
• Bu özelliklerin nasıl kazanıldığını
düşünüyorsunuz?
• Danışman olarak doğulur mu yoksa
sonradan danışman olunur mu?
Tartışma Soruları
• Kendi yaş, eğitim düzeyiniz, eğitim
geçmişiniz, yaşam deneyiminizi dikkate
aldığınızda çevrenizdeki kişilerin kendi aile
bireyleri ve arkadaşlarından farklı olarak
siz ne sunabilirsiniz?
• Nasıl bir danışmanlık desteği verebilirsiniz?
Psikolojik Danışma
• Danışma süreci uzun bir geçmişe sahiptir.
• Danışmaya dair ilk uygulamaların Aydınlanma Çağına denk
uzandığını ancak Mezopotamya, Pers İmparatorluğu ve
Mısır’da da rahip-doktorların “iyileştirmede kullandıkları
büyülü sözler” ile psikolojik danışma arasında bir
benzerliğin olduğunu ileri sürmektedir (Bankart, 1997).
• Toplumda danışmanın aslında kim olduğuna dair net bir fikir
oluşmamasının nedeni, kısmen de olsa, günümüzde
“danışma” (counseling) etiketi almış bazı mali danışmanlık,
çevre danışmanlığı, turist rehberliği gibi çalışmaların
yaygınlaşmış olmasıdır.
Danışmanlık
• Amerikan Psikolojik Danışma Derneği
(American Counseling Association)
tarafından 1997’de kabul edilen psikolojik
danışma (professional counseling) tanımı:
• “Kişinin iyi oluşunu, kişisel gelişim ile
kariyer gelişimini ve patolojiyi konu alan
bilişsel, duyuşsal, davranışçı ve sistemik
müdahale stratejileri aracılığıyla ruh
sağlığı, psikolojik gelişim ve insan gelişimi
ilkelerinin uygulanması”dır.
Danışmanlık
• Bu tanım “normal” ve “gelişimsel” problemlerin yanı sıra
daha ciddi psikolojik problemleri de kapsamaktadır.
• Bir psikolojik danışmanın her türlü soruna karşı çözüm
geliştirebileceği anlamına da gelmez.
• Psikolojik danışma mesleği kendi içinde pek çok uzmanlık
alanına ayrılmıştır;
•
•
•
•
•
Ruh Sağlığı Danışmanlığı
Okul Psikolojik Danışmanlığı
Rehabiltasyon Danışmanlığı
Evlilik ve Aile Danışmanlığı
Kariyer Danışmanlığı
Danışma Türleri
• Düzeltici (Müdahale,Tedavi edici)
• Geliştirici
• Önleyici
Danışmanlık
• Büyüme ve gelişim – değişim
• Süreç – ürün
• Normal – normal olmayan
• İşlevsel – işlevsel olmayan
• Bireysel - grupla
Danışma ve Kuram
• En geniş anlamıyla kuram doğrudan gözlemlenemeyeni
açıklama yöntemidir.
• Psikolojik danışma kuramı kapsamında 400’den fazla
yaklaşım tanımlanmıştır (Corsini & Wedding, 2000;
Gabbard, 1995).
• Peterson ve Nisenholz (1999) bu türevleri “güçler” olarak
adlandırmış ve bunlardan dördünü en baskın güç olarak
sınıflandırmıştır: psikodinamik, bilişsel/davranışsal,
hümanist ve transpersonal (ben-ötesi) güçler.
• Kısaca danışma kuramı sürece ilişkin bir yol haritası
niteliğindedir ve bu sürece katılanların belli hedeflere
ulaşmaları için izlemeleri gereken yöntemleri gösterir.
Tüm Kuramların Ortak Özellikleri
• Danışma danışanların duygu, düşünce ve davranışları ile
çalışmayı gerekli kılar.
• Danışmada danışanın algıları, duygu ve düşüncelerini
olduğu gibi değerlendirmeden dinler.
• Gizlilik.
• Gönüllülük.
• Genellikle danışma ilişkisinde danışanın ifade ettikleri
üzerinde odaklanılır.
• Tüm kuramlarda geçerli olan temel beceri iletişimdir.
• Danışma en yalın ifade ile kültürler arası ve çok kültürlü
bir yaşantıdır.
Psikoanalitik Yaklaşım
• Temel Kuramcı: Sigmund Freud.
• Davranışların altında bilinçaltı faktörlerin
bulunduğunu belirten, insan doğasına ait
felsefi bir görüşü olan, bir psikoterapi ve
kişilik gelişimi kuramıdır.
• Hayatın ilk altı yılında geçirilen yaşantıların
kişilik gelişiminin asıl belirleyicisi olduğu
belirtilmektedir.
Adler Yaklaşımı
• Temel Kuramcı: Alfred Adler.
• Adler’in ardından, Rudolf Dreikurs bu
yaklaşımın benimsenmesini sağlayarak
özellikle ABD’de saygınlık kazanmıştır.
• Bu kuram sorumluluk almayı, kişinin kendi
yazgısını kendisinin oluşturduğunu ve yaşama
yön vermek için kişinin değerleri ve hedefleri
bulunması gerektiğini vurgulayan gelişimsel
bir modeldir.
• Temel kavramları, diğer çağdaş yaklaşımların
çoğunda da kullanılmaktadır.
Varoluşçu Yaklaşım
• Temel Kuramcılar: Viktor Frankl, Rollo May ve
Irvin Yalom.
• Terapinin kesin çizgilerle saptanmış bir teknikler
sistemi olduğu görüşüne karşı çıkmaktadırlar.
• Bunun yerine, bireyin kendi geleceğini
şekillendirme gücüne güvenerek tercihlerde
bulunabilmesi, özgürlük ve sorumluluk gibi
insanın varoluşuyla ilgili temel koşullara bağlı
olarak terapinin geliştirilmesi gerektiğini
vurgulamaktadırlar.
• Kuramda kişiler arası terapötik ilişkinin önemi
vurgulanmaktadır.
Birey Merkezli Yaklaşım
• Kurucusu: Carl Rogers.
• Bu yaklaşım 1940’larda, psikanalize karşı
yönlendirici olmayan bir yaklaşım olarak
doğmuştur.
• İnsanın göreli yaşantıları temel alınır, danışanın
kendi problemlerini kendi başlarına
çözebileceklerine inanılır ve bu sorumluluğun
danışana ait olduğu belirtilir.
• Psikolojik danışman danışanın problemini danışan
adına çözmez, danışanın kendi problemini
kendisinin çözmesinde danışana yardımcı olan bir
kolaylaştırıcı rolündedir.
Gestalt Yaklaşımı
• Kurucuları: Fritz ve Laura Perls.
• Psikanalitik terapiye karşı bir tepki olarak
geliştirilen, bireyin farkındalığını
artırmasının ve kişilik bütünlüğüne
ulaşmasının önemini vurgulayan deneysel
bir kuramdır.
• Beden ve zihni birlikte işlevde bulunmaları
için bütünleştirmeye çalışır.
Davranışçı Yaklaşım
• Temel Kuramcılar: B. F. Skinner, Arnold
Lazarus ve Albert Bandura.
• Belirli davranışsal problemlerin çözümünde
öğrenme ilkelerinin uygulandığı bir
yaklaşımdır.
• Sonuçlar sürekli test etmeyi gerektirir.
• Sürekli olarak kendi kendini de yenileme
sürecinde olan bir kuramdır.
Bilişsel Davranışçı Yaklaşım
• Temel Kuramcılar: Albert Ellis, A.T.
Beck.
• Kişisel problemlerin kökeni olarak
düşünme ve inanç sistemlerinin rolünü
vurgulayan, büyük oranda didaktik,
bilişsel; danışanın ve danışmanın etkin
olduğu bir kuramdır.
• A. T. Beck ise bilişsel terapinin
kurucusudur.
Gerçeklik Yaklaşımı
• Kurucusu: William Glasser.
• Bireyin dayanıklılığını ve gücünü, bireyin
içinde bulunulan zamana odaklanılması
gerektiğini vurgulayan kısa sürede sonuç
almayı hedefleyen bir kuramdır.
• Danışanlar daha gerçekçi davranışlar
konusunda bilgi sahibi olmakta ve böylece
başarıya ulaşılmaktadır.
Feminist Yaklaşım
• Bu yaklaşım çok sayıda kadının çabaları sonucu
geliştirilmiştir.
• Terapinin odaklandığı temel konu, kadınların
psikolojik olarak baskı altında tutulmuş
olmalarıdır.
• Kadınların daha aşağı mevkilerde bulunduğu
sosyopolitik konumlarından doğan sınırlamalara
odaklanan bu yaklaşım, kadınların kimlik
gelişimini, kendilerine ait düşüncelerini,
hedeflerini, isteklerini ve psikososyal sağlık ve
gelişimlerini incelemektedir.
Postmodern Yaklaşımlar
• Bir çok kuramcı bu kuramın oluşmasına katkıda
bulunmuştur.
• Postmodern yaklaşımlar içinde yer alan sosyal
yapısalcı, çözüm odaklı kısa- terapi ve öyküsel
(narative) terapinin üçü de tek bir doğrunun
olmadığı; daha çok gerçeğin insanlar arası
etkileşime bağlı olarak oluşturulduğu görüşünü
ileri sürerler.
• Bu yaklaşımlara göre danışanın kendisi kendi
yaşamı konusunda uzman durumundadır.
Aile Sistemleri Yaklaşımı
• Aile sistemleri yaklaşımında, birçok
belirgin kuramcı öncü olarak rol
almışlardır.
• Bu sistematik yaklaşım, kişilik
değişiminde ailenin anlaşılmasının ve
onlarla birlikte çalışılmasının önemli
olduğu varsayımına dayanmaktadır.
Danışma ve Felsefe
• İnsanların çok azı kendilerini bir filozof olarak görürler. Ancak yine
de herkesin yaşama dair felsefi bir bakış açısı vardır.
• Danışma yüzyıllardır var olan üç temel akımla ilişkilidir (George ve
Cristiani, 1981; Baruth ve Robinson, 1987).
• Gerekircilik (Essentialism): insanın yapı itibarıyla rasyonel bir
varlık olduğunu, eğitimin en temel hedefinin mantık olduğunu,
klasik düşünürlerin ise mantığı kullanan kişiler olduğunu kabul
eder.
• İlerlemecilik (Progressivism): "İşe yarayan nedir?" sorusuna yanıt
arar. Bilgi, deneysel sonuçlardan elde edilir, sonuçlar aracılığıyla
gerçekler tanımlanır, değerler ise mutlak olmaktan ziyade
görecelidir.
• Varoluşçuluk (Existentialism): yaşamın anlamının içinde bulunulan
çevre ya da koşullara göre değil de, bireyin kendisine bağlı
olduğunu savunur.
Danışma ve Felsefe
• Danışmanlar mesleğe adım attıklarında bu
görüşlerin bir kısmına ya da fazlasına sahiptir.
• Bir danışmanın, danışanın sorunlarını nasıl
gördüğü ve olası çözüm olarak neler sunabileceği
onun sahip olduğu felsefi görüşünü de
yansıtmaktadır.
Danışma ve Kültür
• Henüz biz doğmadan önce, çevremizde fikirlerimize yön vermek,
kararlarımızı şekillendirmek ve yaşamımızın kontrolünü elimize
almamızı sağlamak amacıyla düşünce ve eylemlere dair kültürel
kalıplar oluşmuştur.
• Bu kültürel kalıpları ebeveynimizden, öğretmenimizden kısacası
"oyunun kurallarını" öğreten herkesten miras alınmıştır.
• Ancak çok sonraları bu düşünce ve eylem kalıplarının aslında
aralarından seçim yapabileceğimiz pek çok farklı kalıptan yalnızca
bir kaçı olduğunu öğreniriz, hatta bazen bunu yaşamımız boyunca
hiç fark etmeyebiliriz.
• Sonuçta çoğumuz içinde bulunduğu kültürün dünyadaki "en iyi
kültür" olduğuna inandırmıştır bile.
Danışma ve Kültür
•
Kültürden söz ederken;
etnografik değişkenlerin
• ırk,
• uyruk,
• etnik köken,
• dil ve
• din
demografik değişkenler
• yaş,
• cinsiyet,
• yaşamın çoğunun geçirildiği yer
statüye ilişkin değişkenler
sosyal, eğitimle düzeyi ile ilgili değişkenler,
ekonomik değişkenler,
Cinsel oryantasyon
ilişkiler
• resmi,
• gayrı resmi
gibi değişkenleri de göz önünde bulundurmaktadır (Pederson, 1998).
Danışma ve Kültür
• Danışman, danışanını anlamak ve kabul etmek istiyorsa, yapması
gereken danışanın dünya görüşünü şekillendiren ve etkilemeye
devam eden kültürel faktörleri anlamalıdır.
• Danışman kendi dünya görüşünü netleştirilmeli, kendi dünya
görüşü ile danışanınki ne kadar farklı olursa olsun, bu görüş
oluşurken tıpkı danışanınkinde olduğu gibi nelerden etkilendiğini
anlamalıdır.
• Bunu yapmadığı takdirde danışman Wrenn'in (1962) yıllar önce
kültürel hapsolma (cultural encapsulation) olarak adlandırdığı
durumla karşı karşıya kalır.
• Kültürel hapsolma; gerçeği bir dizi kültürel varsayım ve
stereotipe göre tanımlamak, bireyler arasındaki kültür
farklılıklarını göz ardı etmek, kendi görüşünün tek gerçek ve
meşru görüş olduğuna inanmak, herhangi bir kanıt olmaksızın
mantıksız varsayımlara kucak açmaktır.
Danışma Koşulları ve Etkileri
• Danışanlar kendi sorun ve kaygılarını farklı
bir bakış açısıyla görmeye başlarlar.
• Danışanlar problemlerini ve içinde
bulundukları durumu daha iyi anlamaya
başlarlar.
• Danışanlar eski konularla ilgili yeni bakış
açıları kazanabilirler.
• Danışanlar etkili ilişkiler kurmayı öğrenirler
Danışma ve Etkileri
• Özetle danışma danışanlar için tek ve kapsamlı
bir sonuçtan daha çok farklı sonuçlar ortaya
koymaktadır.
• Etkili bir değişim çok boyutlu ve kapsamlıdır,
soruna yol açan ve sorunun devamını sağlayan
unsurların daha iyi anlaşılmasını, yeni bakış
açılarının kazanılmasını, farklı ve daha yapıcı
davranış ve tepkilerin geliştirilmesini ve kişiler
arasında etkili bir etkileşimin oluşturulmasını
sağlamaktadır.
Etkili Bir Danışman’ın Özellikleri
• Kişisel farkındalık ve anlama
• Uygun bir psikolojik sağlık
• Kültürel farklılıklar konusunda duyarlılık ve
hoşgörü
• Açık görüşlülük
• Objektiflik
• Yeterlilik
• Güvenirlik
• Kişisel çekicilik
Etkili Danışmanların Özellikleri
• Etkili danışmanların güçlü bir kişilik yapısı
bulunmaktadır. Kim olduklarını, ne kadar
gelişebileceklerini, yaşamdan ne beklediklerini ve neyin
gerekli olduğunu bilirler.
• Kendilerine saygı duyarlar ve kendileri olmaktan
hoşnutturlar. Kendi kendilerini değerli bularak ve
dayanıklılıklarını koruyarak yardım edebilirler ve
sevebilirler.
• Kendi güçlerini tanımayı ve kabul etmeyi
başarabilirler. Kendilerini başkalarıyla eşit görürler ve
kendileriyle birlikte başkalarının da kendilerini güçlü
hissetmesini sağlayabilirler.
Etkili Danışmanların
Özellikleri
• Değişime açıktırlar. Sahip olduklarını yeterli görmedikleri
taktirde, bilinenin verdiği güveni bir kenara bırakabilecek istek ve
cesareti gösterebilirler. Nasıl bir değişiklik gerçekleştirmek
istedikleri konusunda karar verir ve olmak istedikleri kişi haline
gelmek için çaba gösterirler.
• Yaşamlarını biçimlendirecek tercihler yaparlar. Kendileri,
başkaları ve dünya ile ilgili önceden vermiş oldukları kararların
farkındadırlar. Gerektiğinde daha önce aldıkları kararları yeniden
gözden geçirebilirler. Önceki kararlarının esiri olmazlar.
• Kendilerini yaşama bağlı hissederler ve yaşama yönelik
tercihler yaparlar. Yalnızca bir birey olarak var olmaktan çok
tam olarak yaşama yönünde isteklilik gösterirler.
Etkili Danışmanların
Özellikleri
• Otantik, samimi ve dürüsttürler. Maskelerin,
savunmaların, olduklarından farklı davranışların ve aldatıcı
görüntülerin ardına sığınmazlar.
• İnce bir mizah anlayışları bulunmaktadır. Yaşanan
olaylara farklı bakış açılarıyla yaklaşabilirler. Özellikle kendi
zayıf yönlerini ve çelişkilerini alaya alarak gülmeyi ve
kendilerini eleştirmeyi ihmal etmezler.
• Yanlış yaparlar ve bunları itiraf etmekten
çekinmezler. Surat asıp oturmak yerine yaptıkları hataları
kabul etme yoluna giderler.
Etkili Danışmanların
Özellikleri
• Genellikle içinde bulundukları anı yaşarlar. Ne geçmişe
takılıp kalırlar ne de geleceğe ilişkin saplantıları vardır.
“Bulundukları anı” değerlendirmeyi başarabilirler ve
başkalarına da içinde bulundukları anı yaşatabilirler.
• Kültürün etkisini taktir edebilirler. Kültürün kendileri
üzerinde nasıl etkiler yarattığının farkındadırlar ve diğer
kültürlerden etkilenen farklı değerlere saygı gösterirler.
Ayrıca sosyal düzey, yetiştirilme ve cinsiyet ile ilgili ortaya
çıkan farklılıklara karşı da duyarlıdırlar.
• Diğerlerinin mutluluğuyla gerçekten ilgilenirler. Bu
konu saygı, ilgi, güven ve başkalarına gerçekten değer
vermeye dayanmaktadır.
Etkili Danışmanların Özellikleri
• İşlerine derinden bağlıdırlar ve yaptıkları işten bir
anlam çıkarabilirler. Yaptıkları işin kölesi olmadıkları gibi
aynı zamanda yaptıkları işlerden dolayı oluşan avantaj ve
ödülleri de kabul ederler.
• İlişkilerinde sağlıklı sınırlar yürütebilirler. Danışanları
için tüm varlıklarıyla çaba göstermelerine rağmen, iş
dışında danışanlarına ait sorunları dile getirmezler.
Yaşamlarındaki dengeyi sürdürebilmeleri için “hayır”
demesini de bilirler.
AB SORUMLULUK REDDİ
Bu yayın Avrupa Birliği’nin desteğiyle hazırlanmıştır. Bu yayının içeriği sadece Cambridge Education liderliğindeki WYG Türkiye, LSN,
WYG International ve Project Group konsorsiyumunun sorumluluğundadır ve hiç bir şekilde Avrupa Birliği’nin görüşlerini
yansıtmamaktadır. Bu Projenin Sözleşme Makamı Merkezi Finans ve İhale Birimi’dir.