Transcript Bilişsel terapi

Bilişsel - Davranışçı Terapi
Bilişsel - Davranışçı
Psikoterapi
.
Dr.Cem KEÇE
Cinsel Terapist
Evlilik Terapisti & Psikoterapist
Bilişsel - Davranışçı Terapi






Bilişsel- davranışçı modele göre cinsel işlev bozuklukları
öğrenilmiş yanlış davranışlar olarak tanımlanmaktadır.
Cinsel bilgisizlik veya yanlış bilgilenme, hatalı bilişsel şemaların
oluşumuna yol açar; bunlar ise aşırı kaygı, suçluluk duyguları,
gerçekçi olmayan beklentiler veya başaramama korkusu gibi
nedenlerle cinsel işlev bozukluklarının ortaya çıkmasında ve
sürmesinde etkin olurlar.
Yanlış bilgilenmenin en sık karşılaşılanı cinsel mitlerdir.
Cinsel mitler denildiğinde kastedilen, kişilerin cinsel konularda
doğru olduğunu düşündükleri, çoğu zaman abartılı, yanlış, bilimsel
değeri bulunmayan inanışlardır.
Cinsel mitler, kalıp yargılar cinselliğin yaşanmasını çeşitli açılardan
sınırlamaktadır.
İnsanların çoğunluğu aynı cinsel modeli öğrenmiş olmakla birlikte
belirli mitler her birini farklı biçimde ve şiddette etkilemektedir
Bilişsel - Davranışçı Terapi







Cinsel ifade ve davranış insan yaşamının ayrılmaz bir parçasıdır.
Cinsel uyarılma ve onun son noktası olan cinsel davranış, fizyolojik,
psikolojik ve kültürel etkenlerin etkisi ile şekillenmektedir.
Birçok insanın cinselliğin doğal ve içgüdüsel olduğu, yani içten
geldiğini düşünmesine rağmen insanda cinsellik öğrenilen bir
davranıştır.
İnsanlar da diğer tüm hayvanlar gibi, türünü sürdürmeye
programlandığı için, öğrenme olmaksızın da cinsel birleşme
gerçekleşebilir. Doğa açısından önemli olan da cinsel birleşmedir.
Ancak belirli cinsel birleşme biçimlerinin diğerlerinden daha iyi
olduğu, bazı davranışların diğerlerinden daha çekici, bazı
partnerlerin ve yerlerin diğerlerinden daha uygun olduğu gibi
düşüncelerin tümü öğrenilerek edinilmektedir.
Kültür içinde diğer her şey nasıl öğreniliyorsa cinsellik de öyle
öğrenilmektedir.
Çocukluk, ergenlik ve yetişkinlik süresince, bireyde ne olduğu ve ne
olması gerektiğine dair bir düşünce gelişmektedir.
Bilişsel - Davranışçı Terapi



Ancak toplumumuzda anne ve babalar kendi bilgi eksiklikleri
ve/veya cinsellik konusunda konuşmaktan rahatsızlık duymaları
nedeniyle bu konularda çocuğun öğrenme ihtiyacını
karşılayamamaktadır.
Eğitim sürecinin de çocuğun cinsellik konusundaki öğrenme
ihtiyacının karşılanmasına yeterli katkısı bulunmamaktadır.
Öte yandan günlük konuşmalarda, medyada, filmlerde, pornografik
materyallerde cinsellikle ilgili birçok eksik, yanlış ve/veya abartılı
bilgi verilmektedir
Davranışçı Terapi





Davranışlar deneme-yanılma yoluyla öğrenme, sosyal öğrenme,
modelleme ve taklit yoluyla elde edilen ve tekrarlanmaları oranında
da refleks haline gelen özelliklerimizdir.
Refleksler hem aktive etme hem de ketleme anlamında beyinde
oluşturulmuş zihinsel ve nöronal şablonlardır.
İnsan şartlanmış reflekslerden oluşan bir mekanizma gibidir.
Davranışçı terapi esas olarak sosyal öğrenme kuramına dayalı,
birçok bilişsel ilke ve işlemleri kapsayan uygulamaları ifade eder.
Davranışçı terapi 4 temelden oluşur:
1-Klasik şartlanma (Sistematik duyarsızlaştırma)
2-Operant şartlanma
3-Sosyal öğrenme kuramı
4-Davranışı etkileyen bilişsel etkenler
Davranışçı Terapi

Davranışçı terapinin önemli özellikleri:
-Başlangıçta hedefler belirlenir.
-Birey ve çevre arasındaki etkileşime önem verir.
-Belirsizlik değil belirlilikler üzerine kuruludur.
-Sorunlar üzerine konuşup içgörü kazandırmak yerine “yapmak”
üzerine kuruludur.
-Birey merkezli terapi ilkelerini benimser. ( Aktif dinleme, empati,
olumlu yaklaşım, doğallık, saygı ve yakınlık vb.)
-Tüm terapi teknikleri arasında üzerinde en fazla ampirik araştırma
yürütülen alandır.
-Etik açıdan tarafsızdır.
-Terapi bir eğitim sürecidir.
-Hastalar terapinin doğası, kullanılabilecek yöntemler ve terapinin
yararları ile risklerini öğrenirler.
Davranışçı Terapi


Davranışçı terapinin önemli özellikleri:
-Özel terapi yöntemleri hakkında önceden bilgi verilir.
-Terapist ve hasta arasında işbirliği şarttır.
Davranışçı terapinin sınırlılıkları:
1-Davranışları değiştirir ama duyguları değiştirmez.
2-Önemli ilişkisel faktörleri göz ardı eder.
3-İçgörü kazandırmaz.
4-Nedenlerden çok semptomlar üzerine odaklanır.
5-Terapi terapistin kontrolündedir.
Davranışçı Terapi


Klasik şartlanma ve Ivan PAVLOV: Bir köpeğin ağzına yiyecek
konması salya salgısına yol açar, bu tepkisel bir davranıştır. Yiyecek
tekrar tekrar nötür bir uyaranla verildiğinde, örneğin bir zil sesi,
sonunda köpek sadece zil sesini duyduğunda da salya
salgılanmasında bulunmaya başlayabilir. Ancak zil arka arkaya
çalınırken beraberinde yiyecek verilmezse salya salgılama tepkisi
zayıflayarak yok olacaktır. Sistematik duyarsızlaştırma tekniği
klasik şartlanma modelini esas alır. (Joseph WOLPE)
Operant Şartlanma: Davranışların sonuçlardan etkilendiği bir
öğrenme şeklidir. (Sevişme, Dur-Başla Tekniği ile boşalmayı
kontrol etme, okuma, yazma, araba kullanma vb.) Bir davranışın yol
açtığı çevresel değişiklikler pekiştirici özellikler taşıyorsa yani kişi
ödüllendiriliyorsa, söz konusu davranışın ortaya çıkma olasılığı
yükselmektedir. Eğer çevresel değişiklikler hiçbir pekiştirici özellik
taşımıyorsa söz konusu davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığı
zayıflayacaktır. (Pozitif ve negatif pekiştirme, cezalandırma ve
sönme teknikleri) (Skinner)
Davranışçı Terapi



Pozitif ve negatif pekiştirme: Bir tür ödüllendirme ya da bir
tepkinin ardından ortaya çıkan itici uyaranı uzaklaştırma anlamına
gelmektedir. Öğrenme için şarttır. Pekiştirilen eylemler tekrarlama
eğilimi gösterirler ve pekiştirilmeyenlerse zayıflayarak sönerler.
(Skinner)
Sosyal öğrenme kuramı: Karşılıklı etkileşime dayanır. Kişiler
kendilerinin yön verdikleri davranış değişikliklerini gerçekleştirme
yetisine sahiptirler. Kendi üzerinde etkinlik kişinin bir duruma yön
verebilme ve arzuladığı değişikliği yapabilme inancı ya da
beklentisidir. Kişisel yetkinlik kuramı da denir. (Albert BANDURA
ve Richard WALTERS)
Davranışı etkileyen bilişsel etkenler: İnançlar, tercihler,
beklentiler ve kendilik algıları gibi kişisel etkenler bireyin
davranışlarını etkiler.
Davranışçı Terapi
Davranışçı Tedavi Stratejileri
*Davranış Hedefleri
*Yüzleştirme
*Cevap/Uyarıcı Hiyerarşisi
*Modelleme
*Taklit
*Davranış Provası
*Gevşeme ve Rahatlama Çalışması
*Düşünce-Duygu-Davranış Kısır Döngüsünü Kırma
*Aktivite Programı
*Aktif Dinleme Eğitimi
*Kendini Ödüllendirme
Davranışçı Terapi
Cinsel Tiksinti Bozukluğu olan bir hastada;
Davranış Hedefi: Dokunamadığı penise dokunmak
Yüzleştirme: Dokunmaya zorlama
Cevap/Uyarıcı Hiyerarşisi: Aşamalı bir şekilde sindire sindire en az
sıkıntı veren duyguyu yaratandan en fazla sıkıntı veren duyguyu
yaratan davranışa kadar geçilmesi. 0 ile 100 arasında bir
derecelendirme yapılır.
Modelleme: Cinsel terapistin beklenen davranışı kendi hayatında
hissederek yaşadığını ve uyguladığını rahatlıkla anlatması ve
cinselliği doğal olarak konuşması hasta tarafından gözlemlenir ve
yorumlanır.
Taklit: Hasta taklit edeceği davranışa inanmalı ve taklit edilecek
davranışta gerçekçi olmalıdır. Burada arzulu ve istekli bir partneri
oynama söz konusu olabilir.
Davranış Provası: Hastanın problemine göre yapması istenen
davranış uygulamaları prova olarak seans odasında uygulatılabilir
veya hipnodramalarla senaryolar oluşturulabilir.
Davranışçı Terapi
Cinsel Tiksinti Bozukluğu olan bir hastada;
Gevşeme ve Rahatlama Çalışması
1-Düşünceyi nefese odakla
2-Planlı bir şekilde kasları kas ve gevşet
3-Olumlu bir hayal kur
4-İradeyi güçlendirici telkinlerde bulun
5-Yüzleştirerek korkulan öğenin kontrol edilebilirliğini göster
Düşünce-Duygu-Davranış Kısır Döngüsünü Kırma
Her düşünce mutlaka bir duygu ile kodlanmıştır.
Olumsuz düşüncenin yerine olumlu düşünceyi getirme ve farklı bir
düşünceye odaklanma çözüm olabilir.
Aktivite Programı
Hastanın normal zamandaki günlük aktivite programını listeleyerek
incelemek gerekir. Bu liste en hoşnutluk veren duygudan en sıkıntı
veren duyguya doğru derecelendirilmelidir.
Davranışçı Terapi
Cinsel Tiksinti Bozukluğu olan bir hastada;
Aktif Dinleme Eğitimi
Hasta öncelikle karşı tarafın ne demek istediğini tam manasıyla
kavramaya çalışarak dinlemelidir. Anladığı konuyu kendi
cümleleriyle karşı tarafa aksettirmelidir. Doğru anlayıp anlamadığını,
karşı tarafın düşüncelerini kavrayıp kavrayamadığını karşı tarafa
sormalıdır. Karşı taraftan olumlu bir cevap alırsa aktif bir şekilde,
gerçek manada karşıyı dinlediği ortaya çıkar.
Kendini Ödüllendirme
Bütün canlılar davranışlarının pekişebilmesi için ödüllendirilmelidir.
Ödüllendirilen tüm davranışlar pekişerek devam ederken
cezalandırılan davranışlar kaçınılan davranışlar olur.
Davranışçı Terapi

Davranışçı olarak hastaya örnek yaklaşım:
-Hasta: “Cinsel isteksizlik duyuyorum, yaşamın hiçbir anlamı yok.”
-Cinsel Terapist:
-”Özellikle kime karşı cinsel isteksizlik duyuyorsun?”
-”Cinsel isteksizlik yaşadığını düşündürecek neler yaşadın?”
-”Cinsel isteksizlik oluşmasına katkıda bulunabilecek neler
yapmış olabilirsin?”
-”Cinsel hayatında en çok neyi değiştirmek istersin?”
Bilişsel Davranışçı Terapi
TEDAVİ
İrade
En Zayıf
Halkayı Kopart
Düşünce
Duygu
Davranış
Bilişsel Davranışçı Terapi
Düşünce
En Zayıf
Halkayı Kopart
Duygu
Davranış
Bilişsel Terapi






Bilişsel terapi; cinsel problemlerin hatalı düşünme, yetersiz veya
yanlış bilgiye dayanarak yanlış çıkarımlar yapma ve düşle gerçeği
birbirinden ayıramama gibi genel süreçlerden kaynaklandığını
öngörür.
Bilişsel terapi; hatalı düşünceleri düzelterek cinsel sorunları
bastıran yaklaşımların tümüdür.
Bilişsel terapi; hastaların kendi dünyalarını nasıl gördüğünü
anlamak için onların iç dünyalarına odaklanan yapılandırılmış ve aktif
bir yaklaşım sağlar.
Bilişsel terapi; yaşamın anlamı, suçluluk, umutsuzluk ve umut gibi
varoluşçu çerçeveyi esas alan bütüncül/eklektik bir psikoterapidir.
Bilişsel terapi; işe yarayan, bilginin terapistten hastaya
aktarılmasını sağlayan çok faydalı bir tedavi şeklidir.
Aşırı teknik olması, terapötik ilişkiyi kullanmaması, semptom odaklı
olması, bilinçdışı ret etmesi ve duyguların rolünü görmezden gelmesi
bilişsel terapinin sınırlılıklarıdır.
Bilişsel Terapi

Kognitif Terapi;
1-Akılcı Duygusal Davranışçı Terapi ( Albert ELLIS)
-İnsanın Doğası Görüşü: İnsanların mantıklı ve mantıksız düşünme
potansiyelleri doğalarında vardır. İnsanlar hata yapan canlılardır.
İnsanların kendi iç konuşmaları, sürekli olarak kendi kendilerini
değerlendirmeleri, kendilerine bir değer atfetmeleri, sevme,
onaylanma, başarı isteği gibi temel tercihleriyle gereksinimlerini
birbirlerine karıştırmaları duygusal ve davranışsal sorunlara yol
açabilir.
-Duygusal Rahatsızlık Görüşü: İnsanların kendilerini tahrip eden
mantık dışı inançları içselleştirerek, kendilerini veya başkalarını
suçlayarak kendi kendilerini duygusal rahatsızlıklara sürükleyen
güçlü bir eğilimleri vardır.
Bilişsel Terapi

-A-B-C Kişilik Kuramı
A(Olay) – B (Düşünce) – C (Sonuç)
A; bir olayın varlığı veya bir kişinin davranışıdır. C; kişinin duygusal
veya davranışsal tepkisi veya izleyen sonuçlardır. A, C’ye yol açmaz.
C’nin oluşumunda asıl rol oynayan süreç B’dir. B; kişinin A
hakkındaki inancıdır.
Bilişsel Terapi
2-Bilişsel
Terapi ( Aaron BECK)
Temel Kabul
Şemalar
OD
Telafi Edici Stratejiler
Bilişsel Terapi
Bilişsel Tedavi Stratejileri
1-Olumsuz Düşünceleri Belirleme
Düşüncenin belirli bir yolakta ilerlemesi ve farkındalığın oluşmasıyla
birlikte kişi bir duygu hisseder. Bu duygu pozitif bir duygu ise kişi
mutlu olur, haz alır. Hissedilen duygu negatif bir duygu ise kişi acı
hisseder ve mutsuz olur. İnsan temel yaratılışı itibarıyla hazza
ulaşmak ve elemden kaçmak doğrultusunda harekete eğilimlidir.
2-Düşüncedeki İnancın ve Düşünceye Bağlı Duyguların Derecesini
Değerlendirmek
Hissedilen bu duyguların, 0 ile 100 arası bir derecelendirmede kişi
tarafından derecelenmesi istenir. 0 en hafif düzeyi ve bu duygunun
yokluğunu belirtirken, 100 bu duygunun en üst düzeyde
hissedilmesini betimler.
Bilişsel Terapi
3-Olumsuz Düşünceyi Sınıflandırma
Bilgi İşlemede Sistematik Hatalar
-Seçisi algılama
-Abartma
-Küçümseme
-Bireyselleştirme
-Genelleme
-Ya hep ya hiç tarzında düşünme
-Keyfi çıkarsama
4-Düşüncenin Doğruluğu Ne İfade Eder?
(Düşey İniş)
5-Altta Yatan Düşünceyi Tespit
6-Düşüncenin Maliyeti ve Kârı
Bilişsel Terapi
7-Delillendirme
8-Olayı Perspektife (Yelpazeye) Oturtmak
9-Çifte Standart
10-Düşünceler Hakkında Münazara Tekniği
11-Hatalı Bölgesel Çıkarımda Bulunma
12-Alternatif Bir Açıklama Arama
13-Problem Çözücü Yaklaşım
14-Kabul
Bilişsel Terapi
3-Donalt MEICHENBAUM’un Bilişsel Davranış Değişimi
-Hastaların kendi iç konuşmalarının farkına varmasını sağlamaya
odaklanır.
-Hastalara kendilik ifadelerinde bulunmayı öğretir, hastaları kendi
kendilerini değiştirme konusunda eğitir.
-Bilişsel yeniden yapılandırma esastır.
-Davranış nasıl değişir?
1.Aşama: Kendi kendini gözlemleme.
2.Aşama: Yeni bir içsel diyalog başlatma.
3.Aşama: Yeni beceriler öğrenme.
Bilişsel Terapi
-Başa çıkma becerisi programları:
1-Hastalara rol oynama ve hayal kurma aracılığıyla kaygı yaratan
durumlara maruz bırakma,
2-Hastalardan kaygı düzeylerini değerlendirmelerini istemek,
3-Hastalara stresli durumlarda yaşadıkları kaygıyı yaratan
bileşenlerin farkına varmayı öğretmek,
4-Hastaların kendilik ifadelerini tekrar değerlendirerek bu
düşünceleri incelemelerine yardımcı olmak,
5-Hastaların bu tekrar değerlendirmeden sonra kaygı düzeylerini
anlatmalarını sağlamak.