Transcript Kalıtım ve Çaprazlamalar (sunu)

A.Ç
A.Ç
Bitki olsun,hayvan olsun bütün
canlılar,döllenmiş yumurta hücresinin
bölünerek çoğalmasından oluşmuştur.
Bu hücre gelişmesinin sonunda,kendi
türünün özelliklerini taşıyan yeni bir canlı
oluşmuştur.Bu canlı,ana,baba veya
büyükana,büyük babalarına,hatta daha
eski atalarına benzer.
A.Ç
Bir canlının ana,baba veya daha büyük
ana babalarından birine benzemesine;
yani ana baba karakterlerinin
yavrularına aktarılmasına KALITIM
( Genetik ) denir.
A.Ç
İnsanda kalıtım,bir takım fiziksel ve
ruhsal görünüşlerle ortaya çıkar.
* Saç rengi,göz rengi,dil yuvarlaması,
altı parmaklık,vücudun genel yapısı.
* Kalıtım hastalıkları vb.
NOT : Kalıtımla ilgili kuralları MENDEL
ortaya koymuştur.
A.Ç
KALITIM ( GENETİK )
Ana ve babadaki karakterlerin
yavruya aktarılmasına KALITIM
denir. Karakterler yavruya üreme ile
aktarılır.Eşeysiz ürem ile ata canlının
karakteri aynen aktarıldığından gen
yapısı aynı canlılar elde edilir.
A.Ç
KALITIMLA İLGİLİ TANIMLAR
* GENOTİP : Bir canlının genlerinin
toplamıdır.Genlerin sembolle
gösterilmesidir. Örnek: SS = Sarı ,
ss = Yeşil ,UU = Yuvarlak,
uu = Buruşuk
A.Ç
KALITIMLA İLGİLİ TANIMLAR
* FENOTİP : Bir ferdin,belli bir
karakter bakımından görünüşüne ( dış
görünüşüne ) o ferdin Fenotopisi
denir.Fenotopi canlının özelliğini belirtir.
Örnek : Sarı-Yeşil , Uzun- Kısa ,
Yuvarlak-Buruşuk
A.Ç
* GEN : Karakterin aktarılmasını
sağlayan,kromozomlar üzerinde
bulunan birimlerdir.Canlının
fenotopisinin oluşmasında gen
yapısı ve çevre etkilidir.
A.Ç
* DOMİNANT GEN: ( Baskın Gen ) :
Fenotipte etkisini her zaman gösteren
gendir. Büyük harfle gösterilir.
( A, B, K,U, S ... )
* RESESİF GEN ( Çekinik Gen ) :
Etkisini gösterebilmesi için homozigot
( arı döl ) olması gerekir. Küçük harflerle
gösterilir. ( a,b,u,k,s ... )
A.Ç
* HOMOZİGOT ( Arı döl ) :
İki geninde aynı olmasıdır.
Örnek :
AA
Arı döl baskın
aa
Arı döl çekinik
A.Ç
* HETEROZİGOT ( Melez döl ) : İki
genden birinin dominant diğerinin resesif
olmasıdır.Böyle durumda canlı baskın
gen görünümünde olur.
Örnek :
Aa
Ss
Melez baskın
“
“
Kk
“
“
Uu
“
“
A.Ç
A.Ç
MENDEL ‘İN ÇALIŞMALARI
Kalıtımla ilgili ilk kuralları,Mendel
ortaya koymuştur.
Mendel,kalıtımla ilgili çalışmalarını bezelyeler
üzerinde yapmıştır.
Mendel,ana ve baba karakterlerinin oğul
döllere nasıl geçtiğini,birinci (F1dölü )
ve ikinci (F2 dölü ) döllerde oluşan bireylerin
oranlarını ve her karakterin tamamen bağımsız
olduğunu bulmuştur.
A.Ç
Sarı tohumlu bezelyeleri arka arkaya
tozlaştırarak bir çok döl elde
etti.Bütün fertlerin incelenen özelliği
yönünden birbirine çok benzediğini
görüp ARI ( saf ) döl elde etti.
A.Ç
Bir hayvanda veya bitkide iki gen
birbirine tamamen benziyorsa
bunlara Arı döl denir.
Örnek : Ana ve babasından sarı renk gen
almış olan ve sarı renkte çiçekler veren
bir bitki,arı döldür. Ana ve babasından
yalnız sarı veya yalnız yeşil renk geni
almış döllere HOMOZİGOT, farklı renk
almış olan döllere HETOROZİGOT adı
verilir.
A.Ç
Mendel,elde ettiği arı döl olan sarı
tohumlu bezelyeyle,yeşil tohumlu
bezelyeyi birbirleriyle birleştirmiştir.
(çaprazlamıştır.) (Baba sarı,ana yeşil
veya baba yeşil ana sarı )
A.Ç
Bu çaprazlama sonucu oluşan dölün
(F1 dölü ) bütün bireylerinin sarı renkte
olduğunu görmüştür.
Bu birleşme sonucuna göre,sarı rengin,
yeşil renge baskın olduğunu bulmuştur.
Baskın gen ( DOMİNANT ) sarı,çekinik
gen (RESESİF ) yeşildir.
A.Ç
NOT
Mendel,her bir karakter için
semboller kullanmıştır.
Dominant karakter için büyük harf
( A,U,K,S ... ),
Resesif karakter için küçük harf
( a,u,k,s ... )
A.Ç
Her karakteri en az bir çift ( iki ) gen
tayın eder.Bir gen çiftinin her bir
üyesine ALEL denir.
Örnek: Daima sarı tohumlar veren anababalardan gelen bir bitki için: SS sembolü
kullanılır.Aynı şekilde daima yeşil tohum
veren ana-babadan gelen arı döl için de ss
sembolü kullanılır.
Bu sembollerdeki harfler,biri anadan,
diğeri babadan gelen geni gösterir.
A.Ç
A.Ç
MENDEL’İN 1. ÇAPRAZLAMASI
SS : sarı
Ss : sarı
Baba
Ana
FENOTİPİ
:
SARI
X
GENOTİPİ
:
SS
X
ss : yeşil
YEŞİL
ss
( P dölü )
Eşey Hücreleri : S
S
X
s
s
A.Ç
Birinci döl (F1 dölü ) :
Ss
SARI
1/4
+
Ss
SARI
1/4
+
Ss
+
Ss
SARI
SARI
1/4
1/4
4/4 = % 100 sarı. Hepsi melez sarı
Baskın( Dominant ) gen SARI, çekinik
( Resesif ) gen YEŞİL
A.Ç
MENDEL ÇALIŞMASI
Baba
SARI
FENOTİP
GENOTİPİ
Eşey hücreleri
SS
S
S
X
Ana
YEŞİL
X
s s
X
s
s
Ss
+
( GAMET )
Ss
Sarı
1/4
4/4 sarı
+
Ss
Sarı
1/4
+
Sarı
1/4
Ss
Sarı
1/4
% 100 sarı,hepsi melez Sarı
A.Ç
Mendel,daha sonra bu birinci dölün
( F1 dölü ) bireylerini kendi aralarında
çaprazlayarak oluşan ikinci dölün
(F2 dölü ) bireylerinin % 75’in SARI,
%25’inin YEŞİL olduğunu görmüştür.
A.Ç
FENOTOPİ : SARI
GENOTOPİ :
Ss
( Baba,ana melez)
X
X
SARI
Ss
F1 dölü
Eşey
hücreleri :
İkinci döl F2
dölü :
S
SS
Sarı
Homozigot
s
x
+ Ss
Sarı
+
S
s
Ss
+ss
Sarı
Yeşil
Homozigot
Heterozigot Heterozigot
A.Ç
1/4 sarı + 1/4 sarı + 1/4 sarı + 1/4 yeşil
3/4 SARI + 1/4 YEŞİL
% 75 SARI
-
% 25 YEŞİL
A.Ç
S s : sarı,heterozigot melez döl ,sarı renk baskın
S s
Baba sarı
( SARI ) melez
Ana yeşil
NOT I : S s genlerini taşıyan döller,babasından
sarı,anasından yeşil gen almıştır.Onun için melezdir.
Burada sarı baskın gendir. S S’ ler saf sarı,S s’ ler
melez sarı bireylerdir.
A.Ç
S S : Sarı , homozigot arı döl,sarı baskın( Dominant )
(Sarı ) arı döl
S S
Baba sarı
Ana sarı
NOT II : S S genlerini taşıyan döller,
babasından sarı,anasından da sarı gen
almıştır. Onun için arı döldür.Burada sarı
baskın gendir.S S’ ler saf sarı, bireylerdir.
A.Ç
s s : Yeşil, homozigot,arı döl,yeşil baskın
s
Baba yeşil
s
( Yeşil ) arı döl
Ana yeşil
NOT III : ss genlerini taşıyan döller,
babasından yeşil,anasından da yeşil gen
almıştır.Onun için arı döldür.Burada yeşil
baskın gendir. s’ ler saf yeşil bireylerdir.
A.Ç
Örnek : Y = yuvarlak taneli ,
y = buruşuk taneli bezelyeleri
gösterdiğine göre; yuvarlak taneli
bezelyelerle,buruşuk taneli bezelyelerin
çaprazlanması sonucu elde edilen F1 ve
F2 döllerinin özelliklerini ve yüzdelerini
bulunuz ?
A.Ç
Çözüm :
FENOTOPİ :
GENOTOPİ :
F1 dölü
Yuvarlak X
YY
: Yy +
yuvarlak
Yuvarlak
X
Yy
yy
+
yuvarlak
Yy
yuvarlak
+ Yy
yuvarlak
% 100 yuvarlak,hepsi melez.
A.Ç
FENOROPİ : Yuvarlak
GENOTOPİ :
F2 dölü
: YY
X
Yy
+
yuvarlak
% 75 yuvarlak
Yuvarlak
X
Yy
yuvarlak
+
Yy
Yy
+
yuvarlak
yy
buruşuk
+ % 25 buruşuk
A.Ç
Örnek : Melez ( heterozigot ) iki
bezelyenin çaprazlanmasından hangi
oranda çekinik ( resesif ) karakterde
fertler meydana gelir ?
A ) 1/4
B ) 2/4
C ) 3/4
D ) 4/4
A.Ç
Çözüm :
A = Baskın karakter
a = çekinik karakter
Aa
AA + A a
X
+
Aa
Aa
+
aa
çekinik
1/4 çekinik
A.Ç
Örnek : Bir anne babanın bütün kan gruplarını taşıyan
çocuklara sahip olduğu tespit edilmiştir.Bu anne babanın kan
grupları yönünden genotipi hangisidir?
A ) AA x BO
B ) AO x BO
C ) AB x OO
D ) AB x AO
A.Ç
Çözüm :
Bir anne babanın “ O “ kan grubundan çocuklarının
olabilmesi için her ikisinde de “O “ aleli bulunmalıdır. Yani
anne-baba heterozigot olmak zorundadır
GENOTOPİ :
AB
AO x
BO
+ AO + BO +
OO
Cevap : B
Not : A ve B eş baskın, O aleli ise A ve
B ‘ye göre çekiniktir.
A.Ç
Abdurrahman ÇIĞRIK
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENİ
SUNU HAZIRLIK:
Abdurrahman ÇIĞRIK 2001 - MALATYA