Transcript prezentacja prof. Janusza Hryniewicza

The turning points of world history
PTE 25 lutego 2013
Emergencja czy ewolucjonizm. Punkty zwrotne, wydarzenia
przełomowe, rewolucje itp.
•
•
•
•
•
•
•
Co powoduje, że historia toczy się tak a nie inaczej? Na czym należy się oprzeć, żeby stwierdzić, że dane
zjawisko albo wydarzenie było przełomowe – przesądziło o dalszym rozwoju w określonym kierunku?
Najczęściej wnioskujemy o tym na podstawie wydarzeń intelektualnych, politycznych i militarnych np.
przełomowe bitwy czy traktaty jak choćby pokój westfalski czy Kongres Wiedeński .
Przełomowe wytwory intelektualne. Czy można stwierdzić, że ich autorzy zupełnie inaczej niż vox populi
postrzegali rzeczywistość i zaproponowali nowe diametralnie odmienne od dotychczasowych sposoby
postępowania?. I tak np. gdy Immmanuel Kant zastanawiał się nad tym jak może doskonalić się
społeczeństwo ludzi wolnych w oczywisty sposób zarysowała się odpowiedź, że dzięki dyskusji i analizie
krytycznej /Kant 1986/. Oczywiście od dawna wiedziano, że wiece plemienne, narady wojenne i inne
uzgodnienia zbiorowe są wartościową formą podejmowania decyzji, ale Kant zdefiniował to w języku nauki
i pokazał, w jaki sposób analiza krytyczna przenika rozwój kluczowych dziedzin życia i jak się ma do
efektywnego funkcjonowania społeczeństwa ludzi wolnych. Rene Descartes gdy zmieniał epistemologię
europejską, odszedł od scholastyki tylko wtedy, gdy stwierdził, że kryterium prawdy to nie zewnętrzny
autorytet, ale poprawna logicznie analiza.
Przełomowe wydarzenia gospodarcze, to niewątpliwie znaczące wynalazki jak np. maszyna parowa, o ile
zostaną upowszechnione. A to zależy od tego czy są funkcjonalne w danych warunkach. Jeżeli nie to są
odrzucane, np. krosna w Gdańsku.
Wniosek: Innowacja przełomowa, musi być wkomponowane w już istniejące trajektorie rozwojowe. Jest
przełomowa jeżeli stanowi nowy sposób zaspokajania już istniejących potrzeb.
Przełomy są fragmentami wcześniej ukształtowanych tendencji
W rozwoju jest więcej ewolucji niż emergencji. Naznaczanie punktów zwrotnych ma sens klasyfikacyjny
i poznawczy.
O metodzie badań współczesnych przemian. Na przykładzie rynku
finansowego.
• Gdzie należy szukać przyczyn deregulacji rynków finansowych? W ideologii
i predylekcjach do teorii naukowych? Czy są to raczej reakcje
społeczeństwa ludzi wolnych na rozwój technologii stwarzający nowe
możliwości zaspokajania potrzeb, zarabiania pieniędzy, samorealizacji itp.
• W drugiej połowie lat 80. doszło do intelektualnej dominacji wiedzy
mówiącej o tym, że najlepsze efekty gospodarcze daje odwołanie się do sił
rynkowych. Rozpoczęły się procesy deregulacji rynków finansowych, zaś za
punkt przełomowy powszechnie uznaje się rok 1994, kiedy to w USA,
uchwalono ustawę Riegle – Neala, podobne regulacje wprowadzono także
w innych państwach /Kulawik 2004, s. 28/. Jednak zalążki kryzysu zaistniały
wcześniej i co więcej były już ukształtowane, podobnie jak gospodarka
oparta na wiedzy, z której się wywodziły.
• Jak pisze Ch. Geisst, autor książki o historii Wall Street, dzięki rewolucji
technologicznej już pod koniec lat 70. zapoczątkowany został niebotyczny
wzrost transakcji giełdowych” /Geisst 2008/.
O metodzie badań współczesnych przemian. Na przykładzie rynku
finansowego. Najpierw rozwój technologii potem regulacje
•
•
•
Na długo przed przełomowym aktem deregulacji, z 1994, roku, rynek derywatów był już
ukształtowany i dość dynamicznie się rozwijał. I tak, w latach 1989 – 95, oferowane wartości
umów na derywaty podwajały się, co dwa lata i „osiągnęły wartość 41 tysięcy miliardów
dolarów” /Martin, Schuman 1999, s. 66
W końcu lat 80, kiedy gwałtownie staniały procesory i opłaty telekomunikacyjne „Wymiana
danych stała się śmiesznie tania. Zaczęła się wyłaniać wielka sieć i objawiła się jej siła” /Kelly
2001, s. 23/. Ekspansja ICT i ich coraz szersze upowszechnienie miało znaczenie
porównywalne z odkryciem nowego lądu. Tak jak na nowym lądzie każde oddalenie się od
grupy odkrywców i późniejszy opis przebytej drogi jest innowacją, tak internet i związane z
nim innowacje stały się asumptem do kolejnych nowych kroków w nieznane, z których każdy
owocował nowym odkryciem. Innowacje zaczęły pączkować między sektorami
gospodarczymi, trafiły także do administracji i bankowości. Powolne gromadzenie nowych
technologii najpierw było działaniem prawie niewidocznym, potem, gdy zaczęto łączyć ich
efekty nastąpił efekt synergiczny dający wykładnicze przyrosty wartości. Już na początku lat
90 Thurow zaobserwował, że inwestycje w ICT i ich wkład w wydajność pracy nie zawsze są
chwytane przez przestarzałą metodologię zbierania danych do statystyk ekonomicznych
/Thurow, s. 251/.
Wniosek: najpierw rozwój technologii potem zmiany prawne jako reakcje na to co już się
stało. Reakcje zgodne ze stanem wiedzy i zgodne z interesem ludzi chcących wykorzystać
nowe możliwości. Analiza rozwoju GOW powinna łączyć (syntetyzować ) świadomość
korzyści z rozwoju nowych technologii i takie projektowanie nowych instytucji (regulacji)
aby temu rozwojowi nie szkodzić.
Od innowacji finansowych do powstania nowych przemysłów.
Derywaty i metody obrotu nimi = innowacja finansowa
Światowy rynek derywatów
Przeciętna roczna rata wzrostu Przeciętna roczna rata wzrostu Wartość
w latach 1995-2004
w latach 2004 - 2007
światowego
rynku
derywatów mierzona wartością
kontraktów w grudniu 2007
20% a
33% a
596,004 bln. USD b
Światowy PKB
Roczne wzrosty w latach 1993 – Roczne wzrosty w latach 2005 - Wartość światowego PKB w roku
2004, w %
2007, w %
2007
Nie mniej niż 1,5% i nie więcej Nie mniej niż 3,5% i nie więcej 54 635 bln. USD
niż 4,1%
c
niż 3,8%
Źródła: a /Bank for International Settlements 2007/
c
b /Semiannual OTC 2007/
własne na podst: / Davies, Sandström, Shorrocks, Wolff 2006, s.2/ oraz /United Nation 2008/
c
9,2% wartości derywatów
c /United Nation 2008/
d obliczenia
Od innowacji finansowych do powstania nowych przemysłów,
c.d.
Wzrost prywatnych funduszy inwestycyjnych w USA, w latach 90
Lata
Prywatne
fundusze W tym venture capital, w
inwestycyjne , w mld. USD
mld. USD
1993
22,0
3,9
1996
45,2
10,6
1999
108,1
46,6
1999/1993*100%
491,4%
1194,9%
Źródło: obliczenia własne na podst: /Craig 2002/
Skokowe przyrosty kapitału inwestycyjnego konsumowanego m.in. przez nową
gospodarkę, będącą prawdopodobnie głównym obiektem zainteresowania funduszy
ryzyka
Od innowacji finansowych do powstania nowych przemysłów,
c.d.
Wydatki światowe na technologie informacyjne i komunikacyjne w latach
2001 – 2008, w bilionach USD
2001
2005
2008
2008/2001*100
%
2,1 a
3,0
Źródła: a /Digital Planet 2006/
b / JCN Network 2008/
a
3,7 b
176%
Od innowacji finansowych do powstania nowych przemysłów,
c.d
Ekspansja
biotechnologii
w
Patenty przyznane w zakresie biotechnologii
Dynamika
1993 rok
2003 rok
2004/1993*100%
3013
6995
230%
USA
Kapitalizacja rynku biotechnologii
1994 rok
2004 rok
2004/1994*100%
45 mld. USD
399 mld. USD
886%
Wspólne przedsięwzięcia firm biotechnologicznych; liczba porozumień
1993 rok
2003 rok
2003/2003*100%
69
502
727%
Źródło: /InvestBio, Inc 2001 2008/
Derywaty
fundusze inwestycyjne
fundusze ryzyka
nie byłą by w stanie sfinansować takiej ekspansji.
nowe przemysły. Tradycyjna bankowość kredytowa raczej
Derywaty były sztuczne, ale inwestycje prawdziwe.
Czy i kiedy koniec Pax Americana? Gospodarcze czynniki mocy
geopolitycznej – diagnoza i prognoza
Czynniki mocy
USA
UE
Chiny
Wielkość PKB - bogactwo
Bardzo duże
Bardzo duże
Bardzo duże
Nasycenie gospodarki
wyrobami wiodącymi
(GOW, nowa gospodarka)
Bardzo duże
Nieco mniejsze niż w USA
Nieznaczne w skali tej
gospodarki
Innowacyjność nowej
gospodarki
Bardzo duża
Mała
Brak i mało
prawdopodobna w
przyszłości
Produktywność
gospodarki
Czołowa
Trochę mniejsza
Nieznaczna
Siła militarna
Bezwzględna dominacja, Nie wiadomo
Duży potencjał ilościowy,
zwłaszcza
słaby jakościowo
w
wymiarze
jakościowym
Miejsce w nowym
światowym podziale
pracy
Wiodąca pozycja w
światowym centrum
gospodarki opartej na
wiedzy
Podobnie jak USA
Peryferia przemysłowa , z
wyspami GOW, głównie
dla potrzeb militarnych
GOW Wnioski na
najbliższe 10-20 lat
Czołowa potęga Zachodu,
mniejsza przewaga w
wymiarze bezwzględnego
bogactwa
Brak woli politycznej do
stania się potęgą
globalną
O ile przetrwają; czołowe
mocarstwo przemysłowe.
Mogą nadal być fabryką
świata, albo nawiązać do
Co zmiany gospodarcze oznaczają dla ludzi? Czy wraz z
przemianami gospodarczymi i społecznymi następują zmiany
osobowościowe? Zmiany natężenia terminów opisujących
osobowość w latach 1860-2000
Co zmiany gospodarcze oznaczają dla ludzi, c.d.
• Zmiany osobowościowe idą w kierunku dalszej
indywidualizacji i wzrostu znaczenia
samorealizacji. Zmniejsza się „tyrania
powinności” (obowiązek, posłuszeństwo).
• Czy najpierw gospodarka a potem osobowość?
• Nie. Linie wykresu zdają się odtwarzać przełomy
ideowo kulturowe lat 20. oraz roku 1968.
Najpierw zaczęły się upowszechniać cechy
osobowości sprzyjające nowej gospodarce a
potem ona sama zaczęła ekspandować w
sprzyjającym środowisku psychologicznym.
Co zmiany gospodarcze oznaczają dla ludzi, c.d. Jak można
ocenić poziom zagrożeń będących następstwem
deindustrializacji dla stanu psychicznego?
Oszacowanie przeciętnych wielkości przypadków zaburzeń psychicznych w państwach UE-27, w latach 2005 i
2010, w %
Wybrane rodzaje zaburzeń grupy A
2005
2010
Uzależnienie od alkoholu
2,4
3,4
Uzależnienie od opiatów i leków
0,5
0,1-0,4
Zaburzenia psychotyczne
0,8
1,2
Depresja zwykła
6,9
6,9
Zaburzenia dwubiegunowe
0,9
0,9
Napady paniki
1,8
1,8
Agorafobia
1,3
2,0
Fobie społeczne
2,3
2,3
Zaburzenia psychosomatyczne
6,3
4,9
Anoreksja
0,4
0,2-0,5
82,7
118,1
27,4
27,1
Liczba
osób
dotkniętych W mln.
zaburzeniami tej grupy
W % UE
Co zmiany gospodarcze oznaczają dla ludzi, c.d. Jak można ocenić
poziom zagrożeń będących następstwem deindustrializacji dla stanu
psychicznego?
• Znaczną część wzrostu porad
psychiatrycznych i konsumpcji leków
psychotropowych możemy przypisać
zmianom definiowania zaburzeń
psychicznych i przemianom
kulturowym a nie realnemu wzrostowi
napięć psychicznych.
Czy wraz z przemianami postindustrialnymi i ugruntowaniem się
społeczeństwa GOW rośnie egzystencjalne cierpienie psychiczne?