Transcript 5. Hafta Sunum Dosyası

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Yöntemleri
Ölçme
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
1
Plan
• Ölçme türleri
• Ölçme düzeyleri
• Ölçüm kalitesi
– Güvenlirlik
– Geçerlik
• Bileşik ölçüm türleri
– Endeksler
– Ölçekler
– Tipolojiler
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
2
Ölçme
• Kavramsallaştırma 
İşletimselleştirme  Ölçme
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
3
Ölçme
• Nesneleri ve olayları bir değişkeni
oluşturan özellikler aracılığıyla
tanımlamak için gerçek dünyanın
dikkatle ve istendik bir biçimde /
kasıtlı olarak gözlenmesi
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
4
Kavramların Ölçümü
• Sosyal bilimciler demokrasi, madde
bağımlılığı, yabancılaşma, yoksulluk,
aşk, nefret, önyargı, köktendincilik
gibi kavramları ve var olan her şeyi
ölçebilir mi?
• Kişinin sevgilisini günde kaç kez
telefonla aradığını ölçebiliriz. Ama
“aşk”ı ölçebilir miyiz?
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
5
Ölçme Türleri
1. Doğrudan gözlenebilenler (gözlem ya da
görüşme yoluyla)
2. Dolaylı olarak gözlenebilenler (anket
soruları yoluyla)
3. “Yapı”lar aracılığıyla gözlenebilenler
(doğrudan/dolaylı olarak gözlenemeyen,
ancak gözlemlere dayanan kuramsal
yapı/yaratı, örneğin IQ testleri)
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
6
Ölçme Düzeyleri I
• Özellik: Bir şeyin özelliği, niteliği (kadın,
yaşlı, vs.)
• Değişken: Özelliklerin mantıksal seti
(cinsiyet değişkeni için mantıksal set –çoğu
araştırmalarda- Erkek ve Kadın’dan oluşur)
• Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirme
süreçleri değişkenlerin ve bu değişkenleri
oluşturan değerlerin belirlenmesidir
• Değişkenlerin değerleri tam olmalı ve her
gözlem bir değer altında sınıflanmalıdır
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
7
Ölçme Düzeyleri II
• Sınıflandırma
– Cinsiyet, doğum yeri, saç rengi, vs.
• Sıralama
En az kesin /
En düşük
– Mantıksal olarak sıralanabilen değerler
(azdan-çoğa, sertten yumuşağa, uzundan
kısaya vs., manga)
• Eşit aralıklı
– Değerleri ayıran mesafe birbirine eşit ve
anlamlı
– Sıfır yokluk anlamına gelmiyor (IQ, sıcaklık)
– 20 derece 10 dereceden iki kat sıcak değil
• Oransal
– Sıfır değerinin anlamı var
– Yaş, üye sayısı, kütüphaneye gitme sıklığı vs.
– Ayda 1000TL geliri olan 2000TL geliri olanın
yarısı kadar kazanıyor
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
En kesin /
en yüksek
8
Ölçme Düzeyleri - Özet
KATEGORİLER
BİRBİRİNDEN
AYRILABİLİR
KATEGORİLER
BİRBİRİNDEN
KESİNLİKLE
AYRILABİLİR
VAKALAR
KATEGORİYE
AYRILABİLİR
SINIFLAMA
EVET
EVET
EVET
SIRALI
EVET
EVET
EVET
EVET
EŞİT
ARALIKLI
EVET
EVET
EVET
EVET
EVET
ORANLI
EVET
EVET
EVET
EVET
EVET
DEĞİŞKEN
TÜRÜ
KATEGORİLER
SIRALANABİLİR
KATEGORİLER
BİRBİRİNDEN
EŞİT
ARALIKLARLA
AYRILABİLİR
SABİT
SIFIR
DEĞERİ
VAR
EVET
Kaynak: http://edf5481-01.fa02.fsu.edu/Guide2.html
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
9
Değişkenleri Ölçme Düzeyleri Niçin Önemli? I
• Yaş (oranlı)
– Ortalaması, standart sapması alınabilir
• Cinsiyet (sınıflama)
– Erkek-kadın yüzdesi verilebilir; ort./SS
olmaz)
• Dindarlık (sıralama)
– Likert ölçeği (dağılım verilebilir)
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
10
Değişkenleri Ölçme Düzeyleri Niçin Önemli? II
• Ölçümler en ayrıntılı düzeyde yapılmalı
• Oranlı ölçüm sıralama ya da sınıflama düzeyine
çevrilerek rapor edilebilir
– Örneğin yaş bilgisi genç, orta yaşlı, yaşlı diye
sıralama düzeyinde ya da 1970 öncesi/sonrası
doğanlar diye sınıflama düzeyinde verilebilir
• Tersi doğru değil
– Ama verileri genç, orta yaşlı, yaşlı şeklinde
topladıysanız bunu oranlı düzeye çeviremezsiniz
• Ölçme düzeyleri daha sonra uygulanacak
istatistik testleri belirler
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
11
Ölçüm Kalitesi: Güvenilirlik
• Güvenilirlik tutarlılığın bir fonksiyonudur
• Güvenilirlik
– Farklı ölçümlerin tutarlı bir biçimde aynı
sonucu vermesi
– Güvenilirlik doğruluk anlamına gelmez
(ölçümler tutarlı olsa da yanlış olabilir)
• Güvenilir ölçümler yapma yöntemleri
–
–
–
–
Test – yeniden test
Yarıya bölme yöntemi
Bilinen ölçüleri kullanma
Araştırmacıların güvenilirliği
Kaynak: Babbie, 2007, s. 145-146
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
12
Ölçüm Kalitesi: Geçerlik
• Ölçüm geçerliği: Kavramsal ve işletimsel
tanımların birbirine uygun olması
• Ölçümün araştırılan kavramın gerçek
anlamını yansıtması
• Ör., zeka ölçümü için IQ testi
kütüphanede geçirilen süreden daha
geçerli sonuçlar verir)
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
13
Ölçüm Geçerliği Türleri
• Yüz geçerliği (face validity)
– Bir ölçümün görünüşte bir kavramı ölçüp ölçmediği (ör.,
dindarlıkla camiye gitme sıklığı)
• Ölçüt geçerliği
– Kestirim geçerliği (ör., sürüş testi sonuçları yüksek
olanların daha az trafik cezası almaları beklenir)
• Yapı geçerliği
– Değişkenler arasındaki mantıksal ilişkilere dayanır (ör.,
evlilikte mutluluk ölçüsü bağlılıkla ne kadar ilgili? Mutlu
olanlar daha mı az aldatıyorlar?)
• Kapsam geçerliği
– Bir ölçümün bir kavramın farklı anlamlarını kapsaması
(ör., bir IQ testi sadece aritmetik sorularından oluşuyorsa
kapsam geçerliği düşüktür
Kaynak: Babbie, 2007, s. 146-147
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
14
Ölçüm Güvenilirliği / Geçerliği Testlerinin Özeti
Güvenilirlik (güvenilebilir
ölçüm)
Kararlılık–zaman içinde (test-yeniden
test yöntemi kullanarak doğrula)
Temsil–alt gruplar arasında (yarıya
bölme yöntemi kullanarak
doğrula)
Eşdeğerlik–göstergeler arasında (alt
evren analizi kullanarak doğrula)
Geçerlik (doğru ölçüm)
Yüz geçerliği –başkalarının yargısına
göre
Kapsam–tüm anlamları içermesi
Ölçüt–dışsal bir kaynakla uyuşur
• Uyuşan (concurrent): Mevcut bir
ölçüyle uyuşur
• Kestirimsel: Gelecekteki
davranışla uyuşur
Yapı–birden çok gösterge birbiriyle
tutarlı
• Yakınsak: Benzer olanlar
benzerdir
• Ayrışan: Farklı olanlar farklıdır
Kaynak: Neuman, 2006, s. 193
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
15
Geçerlik - Güvenilirlik
Güvenilir
Ama geçerli değil
Geçerli ama
güvenilir değil
Geçerli ve
güvenilir
Kaynak: Babbie, 2007, s. 148’den uyarlandı
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
16
Sorular Sorarak Kavramları Ölçme
• Soru sorma teknikleri (anket, görüşme, deney, alan
araştırması vd.)
• Açık uçlu – kapalı uçlu sorular
• Seçenekler açık ve anlaşılır olmalı
• “Diğer” seçeneği olmalı
• Çift önermeli soru sorulmamalı
• Yanıtlayanlar işin ehli olmalı
• Yanıtlayanlar soruları yanıtlamak istemeli
• Sorular ilgili olmalı
• Sorular kısa olmalı
• Negatif soru sorulmamalı
• Önyargılı soru ve sözcüklerden kaçınılmalı
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
17
Kavramları Nasıl Ölçeriz?
• Yaş, cinsiyet gibi bazı kavramları “ölçmek”
nispeten kolay.
• Basit ölçümler yeterli (“Yaşınız? . . .” veya
“Cinsiyet: E ___ K ___” gibi
• Ama sosyal bilim kavramları genellikle karmaşık
• Bir kavram değişik anlamlara gelebiliyor
• Örneğin “yabancılaşma” kavramının çeşitli
boyutlarını ölçmek için genellikle birden fazla
gözlem yapmak, “bileşik ölçek” geliştirmek
gerekli
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
18
Yabancılaşma Kavramının Ölçümü
• Leo Srole (1956) yabancılaşma kavramını ölçmek için 5
sorudan oluşan bir bileşik ölçüm geliştirdi:
– Bazıları aksini söylese de ortalama insanın durumu
kötüye gidiyor
– Gidişata bakılırsa doğurmak adil değil
– Bugünlerde insan gününü yaşamalı, yarının ne olacağı
belirsiz
– Bugünlerde insan kime güvenebileceğini gerçekten
bilmez
– Kamu yöneticilerine yazmanın pek yararı yok, çünkü
onlar gerçekte ortalama insanın sorunlarıyla ilgili
değiller
Yabancılaşma
Az
Çok
Kaynak: Babbie, 2007, s.131; Srole, 1956, s. 712-713
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
19
Bileşik Ölçümler
• Bileşik ölçümler nicel araştırmalarda
kullanılır
• Bir kavramla ilgili farklı göstergeler
birleştirilerek tek ölçüm haline getirilir
(ör., IQ testi)
• Bir kişinin zeka düzeyi hakkında tek bir
soru kaba bir fikir verebilir
• Ama birden fazla soru daha kapsamlı ve
doğru bilgi verir
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
20
Bileşik Ölçüm Türleri
• Endeksler
• Ölçekler
• Tipolojiler
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
21
Endeksler
• Sık kullanılan bir nicel ölçüm
• Sıralama ölçümü
• Bir kavramın farklı göstergelerini ölçmek için
birden fazla “gözlem” yapılır
–
–
–
–
“Kadınlar erkeklerden farklıdırlar
Kadınlara oy verdirilmemelidir
Kadınlar erkeklerden güçsüzdürler
Kadınlar duygusal oldukları için üst düzey yönetici
olmamalıdırlar
– vs. vs.”
• Her gözlem eşit ağırlıklıdır
• Skorların toplamı endeksi oluşturur
• Ör., TÜFE , ÜFE, BM İnsani Gelişme Endeksi, vd.
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
22
Fiyat Endeksi
• Fiyat endeksi, seçilmiş mal ve hizmetlerin ortalama
fiyatlarının belli bir döneme göre değişimini ölçer
• “Hayat Pahalılığı İndeksi” - 1914 (İstanbul’da 26
maddenin perakende fiyatlarına göre hazırlanmış)
• Toptan Eşya Fiyatları Endeksi (TEFE) – 1929- İTO
(şimdiki Üretici Fiyatları Endeksi -ÜFE)
– “Belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi
yapılan ve yurtiçine satışa konu olan ürünlerin,üretici
fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat
değişikliklerini ölçen fiyat endeksidir.”
• Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE):
– “Tipik bir tüketicinin satın aldığı belirli bir ürün ve hizmet
grubunun fiyatlarındaki ortalama değişimleri gösteren bir
ölçüttür”
Kaynak: www.tuik.gov.tr; tr.wikipedia.org
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
23
TÜFE
• TÜFE Türkiye, 26 bölge ve 81 il için hesaplanmaktadır
• TÜFE sepetinde 851 ürün var (ürün listesi için bkz. www.tuik.gov.tr)
Kaynak: www.tuik.gov.tr; TÜİK, 2008, s. 56
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
24
ÜFE
• ÜFE hesaplaması için 5 sektörde 1776 firmanın ürettiği
maddelerin fiyatları kullanılıyor.
Kaynak: www.tuik.gov.tr; TÜİK, 2008, s. 56
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
25
TÜFE Yıllık Değişim Oranları
Tüketici Fiyatları Endeksi Yıllık Değişim Oranları (%)
11,00
10,19
10,13
9,56
9,24
9,10
9,00
8,19
5,00
7,58
7,17
7,00
8,62
8,33
8,37
7,29
6,24 6,31
6,40
4,90
4,26
4,16
3,99
3,00
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
Aylar
2010
2011
Kaynak: www.tuik.gov.tr
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
26
Örnek: Siyaseten Aktif Olma
• Endeksi oluşturan sorular eşit
ağırlıklıdır
–
–
–
–
“Kamu görevlilerine mektup yazarım
Siyasi dilekçelere imza atarım
Siyasi bir amaç için para yardımı yaparım
Oy veririm”
• Üç seçeneği işaretleyenler iki ya da bir
seçeneği işaretleyenlere göre siyaseten
daha aktiftirler
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
27
Örnek: İşle İlgili Depresyon
Size uygun olan seçenekleri işaretleyiniz.
_Havamda değilim
_Hiç nedensiz yoruluyorum
_Kendimi rahatsız hissediyorum
_Normalden daha çabuk sinirleniyorum”
Skorlar toplanır
4: Sık
3: Bazen
2. Nadiren
1: Asla
Hepsini işaretleyen biri ikisini işaretleyenden daha
depresiftir denebilir
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
28
Örnek: “İyi Meslek”
“Aşağıdakilerden hangisi daha iyi bir meslektir?”
•
•
•
•
•
•
•
Şoförlük
E
H
Maaşı iyi
__
__
İş güvenliği var
__
__
İlginç ve meydan okuyucu
__
__
İş koşulları (iş saatleri, vs.) __
__
Yükselme olanağı var
__
__
Prestijli
__
__
Karar verme özgürlüğü var __
__
Sekreterlik
E
H
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
Muhasebecilik
E
H
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
Kaynak: Neuman, 2006, s. 192
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
29
Endeks Oluşturma
• Soru seçimi
– Yüz geçerliliği
– Tek boyutluluk
– Genellik/spesifiklik
– Varyans
• Sorular arasındaki ampirik ilişkiler
– Sorular birbiriyle ilgili olmalı
– Eşit ağırlıklı olmalı
– Varyans (herkesin evet ya da hayır dediği seçenekler indeks
oluşturmak için iyi sorular değil)
– İki soru arasında çok güçlü bir ilişki varsa biri çıkarılmalı (iki soru
da aynı boyutu ölçüyor demektir)
– Göstergeler bir değişkenin sebebi mi yoksa sonucu mu diye
bakılmalı
– Sebebiyse aralarında ilişki olması bir şey ifade etmez (örneğin,
siyah ya da kadın olmak ayrımcılığı artıran bir husus; ama ırk ile
cinsiyet arasında ilişki var diyemeyiz
– Soruların geçerliliğinin sınanması
Kaynak: Babbie, 2007, s. 156-157
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
30
Endeks Geçerleme
• İyi endeksler bir değişkenle ilgili
ölçümleri sıralamaya yardımcı olur (az
liberal – çok liberal vs.)
• Soru analizi (içsel geçerleme)
• Dış geçerleme (mevcut endeksle
değişkenin diğer göstergeleri arasındaki
ilişki)
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
31
Ölçekler
• Nicel ölçüm
• Sıralama ölçümü
• Bir kavramın farklı göstergelerini ölçmek
için birden fazla “gözlem” yapılır
• Her gözlem farklı ağırlıklıdır
• Ölçekler göstergeler arasında yapı
oluşturarak daha emin bir sıralama
yapmayı sağlar
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
32
Örnek: Siyaseten Aktif Olma
–
–
–
–
“Oy veririm
Siyasi kampanyalara para veririm
Siyasi kampanyalarda çalışırım
Seçimlerde aday olurum”
• Ölçeği oluşturan sorular farklı ağırlıklıdır
• Seçimlerde aday olmak oy vermekten daha
ağırlıklı bir aktif olmayı temsil ediyor
• Seçimlerde aday olurum seçeneğini
işaretleyenlerin diğer seçenekleri de
olumlu yanıtlamaları beklenir
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
33
Örnek: Kadınların Kürtaj Hakkı
“__Bir kadın tecavüz sonucu hamile kaldıysa
kürtaj hakkı olmalıdır
__Hamilelik kadının hayatını tehlikeye
sokuyorsa kürtaj hakkı olmalıdır
__Evlilik dışı hamile kalan bir kadının kürtaj
hakkı olmalıdır”
• Son şıkkı işaretleyen kişi diğer şıklara da
muhtemelen “evet” der
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
34
Likert Ölçeği
• En yaygın kullanılan ölçeklerden biridir
• Standart yanıt kategorileri (Tamamen Katılıyorum,
Katılıyorum vs.) kullanılır
• Yaygın olarak beşli yanıt seçeneği sunulur
• Verilen yanıtların ortalaması alınır
TK
Kadınlar erkeklerden farklıdırlar
Kadınlara oy verdirilmemelidir
Kadınlar erkeklerden güçsüzdürler
Kadınlar duygusal oldukları için üst
düzey yönetici olmamalıdırlar
Kadınlar erkekler kadar iyi araba
süremezler
...
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
K
0
-K
x
--K
x
x
x
x
35
Bogardus Sosyal Uzaklık Ölçeği
• İnsanların toplumsal ilişkilere katılıma istekli olup
olmadıklarını ölçer
• Tek boyutlu, homojen, Evet/Hayır şeklinde
yanıtlanabilen bir dizi sorudan / önermeden oluşur.
Ör., “Türkler azınlıklara karşı önyargılı mıdır?”
__ Azınlıklarla aynı ülkede yaşamak isterim
__ Azınlıklarla aynı kentte yaşamak isterim
__ Azınlıklarla aynı mahallede yaşamak isterim
__ Azınlıklarla aynı evde yaşamak isterim
__Çocuğumun bir azınlık mensubuyla evlenmesine razı
olurum
Kaynak: Babbie, 2007, s. 168-169.
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
36
Thurstone Ölçeği
• Bir tür bileşik ölçümdür
• Bir değişkeni tanımlayan göstergeler
gruplanır ve hakemlerce ağırlıklandırılır
• Örneğin, azınlıklara karşı önyargıyı ölçmek
için hazırlanan 100 ifadeden hangilerinin
en iyi ölçtüğü hakemlere sorularak
belirlenir
• Pek ekonomik değil
Kaynak: Babbie, 2007, s. 170.
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
37
Guttman Ölçeği
Kadınların
kürtaj hakkı
Guttman
Ölçeği
Sağlık tehlikesi
Tecavüz sonucu Evlilik dışı
+
+
+
+
+
Ölçek türleri
+
Toplam
+
+
+
Karışık türler
+
+
+
Toplam
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
N
612
448
92
79
1231
15
5
2
5
27
Kaynak: Babbie, 2007, s. 173
.
www.acikders.org.tr
38
Anlamsal Fark Ölçeği
• Denekler iki zıt sıfattan hangisini hangi
düzeyde benimsediklerini seçerler
• İşaretin iki ucun neresine konduğu önemlidir
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri dersi:
Çok
Biraz
Nötr
Biraz
Çok
İlginç ___________________________ Sıkıcı
Basit ___________________________ Zor
Yararlı __________________________ Yararsız
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
39
Tipolojiler
• Sınıflama bileşik ölçümü
• Tipolojiler bağımsız değişken olarak kullanılabilir
ama tipolojileri bağımlı değişken olarak analiz
etmek ve yorumlamak zor
• Gazetelerin politik eğilimleri
Dış politika
Muhafazakar Liberal
İç politika Muhafazakar
A
B
Liberal
C
C
Kaynak: Babbie, 2007, s. 175.
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
40
Özet
• Tek gösterge nadiren bir kavramın tüm
boyutlarını ölçmeye yeterli
• Endeksler ve ölçekler sıralı ölçümlerdi
• Endekslerde göstergeler toplanır
• Ölçeklerde değişkenin göstergeleri arasındaki
mantıksal ya da ampirik yoğunluk yapıları
dikkate alınır
• Farklı sorular aynı değişkenin göstergeleriyse
birbiriyle ampirik olarak ilişkili olmalı
• İki değişken arasında mükemmel bir istatistik
korelasyon olması sosyal araştırmalarda
nedensellik için gerekli bir koşul, ama yeterli
bir koşul değil
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
41