Transcript Egzersiz
HAREKET VE EGZERSİZ 2013-2014 ABDÜKSİYON Vücut bölümünün/parçasının vücudun orta hattından yana doğru hareketi Vücut bölümünün/parçasının vücudun orta hattına doğru hareketi ADDÜKSİYON SİRKUMDİKSİYON Kemiğin proksimal ucu sabitlendiğinde , distal bölümü ile tam bir daire çizme Fleksiyon Bükülme, kıvrılma durumu Düz bir çizgide olma Ekstansiyon durumu FLEKSİYON EKSTANSİYON HİPEREKSTANSİYON Aşırı olarak düz bir çizgide olma durumu DORSİFLEKSİYON (yukarı çekilme) El veya ayağın geriye doğru bükülmesi PLANTAR FLEKSİYON Ayağın fleksiyonu ROTASYON Bir eksen üzerinde dönme İNTERNALROTASYON Vücut parçasının orta hatta doğru kendi ekseni etrafında dönmesi EKSTERNALROTASYON Vücut parçasının orta hattın dışına doğru kendi ekseni etrafında dönmesi PRONASYON Önkolun ya da ayağın subtalar dışa yaptığı dönme hareketidir Prone (sırt üstü) yatma pozisyonu verme SUPİNASYON Yüzüstü yatma (Supine) poziyonu verme veya avuç içinin aşağı bakacak şekilde çevrilmesi İNVERSİYON Ayağın içe doğru hareketi EVERSİYON Ayağın dışa doğru hareketi BECERİ: EKLEM AÇIKLIĞI EZERSİZLERİNİ UYGULAMA Doğru hasta doğru uygulama Açıklama anksiyeteyi giderir Paravan, uygun pozisyon, mahremiyet Her egzersiz 2-5 kez Yatak kenarlıklarını kaldırma, güvenlik Beklenmeyen Durumlar Hasta yorulduğunda aktiviteyi durdur Gün içinde farklı egzersizlere yer verin Farklı zaman dilimlerinde farklı egzersizler hastayı dinlendirir Egzersiz esnasındaki keskin ağrılarda hekimi bilgilendirin, rapor tutun Genel Olarak Göz Önünde Bulundurulacak Noktalar Hastanın tıbbi durumu göz önünde bulundurulmalı Eklem açıklığı hareketleri yaşlı hastalarda uygulanmaya çalışılmalı Propriyosepsiyon Vücudun ve parçalarının pozisyonunun farkında olma Kas, tendon, eklemlerdeki sinir uçlarındaki propriyoseptörler Postür: propriyosepsiyon, sinir sistemi, denge koordinasyonu Denge Serebellum ve iç kulak sağlar VÜCUT MEKANİĞİ Vücudun verimli kullanılması • Tüm hareket durumlarında kullanılır • Yaralanma, kas ve eklem ağrılarını önler Vücut Mekaniği Doğru vücut mekaniği; Hastalıkları önler Sağlığı yükseltir Kimler kullanmalı? Bakım verenler (hemşireler) Bakım alanlar (hastalar) Vücut Bütünlüğü Vücut bütünlüğü yatay ve dikey bir hat boyunca bir vücut parçasının diğer bir vücut parçasına olan ilişkisi = Doğru konumlandırma = Pozisyon verme Kas-iskelet sistemi denge sağlar, çalışır, fizyolojik fonksiyonlar geliştirir Denge Vücut dengesi; ağırlık merkezi ve ağırlık çizgisinin taban yüzeyi içinde bulunması durumunda oluşur Denge Ağırlık merkezi; kütlenin merkezi olan orta nokta İnsanlarda; ayaktayken umblikus ve simfizis pubis arasında yaklaşık ortada pelvisin merkezindedir Ağırlık çizgisi; ağırlık merkezinden taban yüzeyine dikey doğrultuda geçen çizgi Denge Doğru vücut postürü için DENGE Taban yüzeyi genişledikçe denge daha kolay sağlanır Ağırlık merkezi taban yüzeyine yaklaştıkça denge artar Vücut dengesi; bireyin ayakları birbirinden uzaklaştıkça artar, • destek tabanı genişler, • kalça ve diz esner, • kas-iskelet sisteminin yükü azalır Koordineli Vücut Hareketleri Dengesiz bir objenin ağırlık merkezi; taban yüzeyi dışındadır ve desteksiz tarafa doğru düşer Ağırlık merkezine göre dengesi sağlanmayan birey düşme riski taşır Postüral Refleksler Vücut yapısı ve dengesi için; kas-iskelet ve sinir sistemi birlikte çalışmalıdır Postüral tonüs, iskelet kaslarının sürekli kasılıp, yer çekimi kuvvetine karşı dik bir pozisyonda insan vücudunu koruması Tonüs; normal kasın kısmi olarak kasılama durumu, hissedilen gerginlik Sürtünme Hareketin tersi yönde oluşan güç Objeyi hareket ettirirken; temas yüzeyi büyükse fazla olur sürtünme Yarı/tam bağımlı hastalar hareket ettirilirken sürtünmeyi azaltmak için; Mümkünse bireyin katılımı sağlanmalı İşlem açıklanmalı, bireye hareket zamanı söylenmeli Vücut Mekaniğini Uygulamak Vücut mekaniği; o aşırı yorgunluk o boyun o omuz o sırt yaralanmalarını önler Vücut Mekaniğini Uygulama 1 o Dik durma alışkanlık haline getirilmelidir o Kamburluk, boyun ve sırt kaslarını zorlayabilir o Otururken tüm omurga sandalyenin arkasına yerleşmeli o Omuzlar arkada ama rahat olmalı o Baş omuzlar üzerinde dengede olmalı Vücut Mekaniğini Uygulama 2 Kollar (uzun ve güçlü kaslar) kullanılmalı, bacaklar aktivite için gerekli olan gücü sağlamalıdır Sırt kasları (en güçsüz kaslar), yanlış kullanıldığında kolayca zarar görür Vücut Mekaniğini Uygulama 3 Uzun bir diyafram kullanılmalı • İç kemer ve pelvisi sabitler Ayaktayken, yatarken, ayağa kalkıldığında veya bir nesneyi iterken karın iç organları korunmalı İç kemer: kalça bölgesinde gluteal kasların kasılması ile elde edilir ve karın kasları yukarı doğru hareket eder Vücut Mekaniğini Uygulama 4 Bir nesneyi kaldırırken veya hareket ettirirken birey kendi ağırlık merkezi ile cismin ağırlık merkezinin mümkün olduğunca birbirine yaklaştırmalıdır Bacağın arka kısmı ve kol kasları kemik yükünün en fazla taşındığı yerdir Vücut Mekaniğini Uygulama 5 Bir nesneyi çekerken veya iterken, güç kaynağı olarak vücut ağırlığı kullanılmalıdır Kol ve kolun arkasındaki kaslar gerginliği azaltır Vücut Mekaniğini Uuygulama 6 Bir nesneyi kaldırmaktan çok kaydırma, çekme veya itme etkinlikleri tercih edilmelidir Ağırlık merkezine karşı cismin kaldırılması enerjiyi azaltır Vücut Mekaniğini Uygulama 9-10 taşırken, yüzeyin kuru ve pürüzsüz hareket sonra ara verilmeli HAREKET VE EGZERSİZİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Büyüme-gelişme Biyolojik faktörler Kemik yapısı-kas gelişimi ile ilişkili sorunlar Eklem hareketlerini etkileyen sorunlar Kas-iskelet sisteminde travma Santral sinir sistemini etkileyen sorunlar Diğer vücut sistemlerindeki sorunlar Psikolojik faktörler Sosyokültürel faktörler Çevresel faktörler Büyüme - Gelişme Adölesan dönem; düzensiz motor fonksiyonları beden imajını etkiler 20-40 yaş çok az fiziksel değişiklik Gebelik, travma, uzun süre bilgisayar ile çalışma 40-60 yaş; kas tonüsü, kemik dansitesi ve kütlesi azalır eklemler esneklik ve elastikiyetini kaybeder osteoporoz, kemik kırıkları, yürüyüşte bozulma Büyüme-Gelişme Yaşlılık Postüral değişiklikler, kronik hastalıklar Bel omurgasında düzleşme, intervertabral disklerdeki değişim ağırlık merkezinde değişim Yürüyüşte değişim Biyolojik Faktörler Sağlıklı kas - iskelet sistemi Sağlıklı sinir sistemi Kırık - kemiklerdeki sorun Eklemle ilişkili hastalıklar Serebrovasküler hastalıklar (hemipleji, parapleji) Solunum sıkıntısı, görme kusurları Konjenital (doğumsal) / Edinsel (sonradan kazanılan) Postüral Anomaliler Tortikolis, Lordoz Kifoz Skolyoz, Kifoskolyoz Konjenital kalça çıkığı, Genu valgum, Genu varum, Halluks Valgus, Çarpık ayak, Ayak düşmesi, Düz tabanlık, Cubitus varus, Cubitus valgus Güvercin parmak, Akondroplazi, Cam kemik hastalığı, Pectus Excavatum, Pectus Karinatum Tortikolis Lordoz 13.04.2015 Kifoz 13.04.2015 Skolyoz 13.04.2015 Kifoskolyoz Kifoskolyoz, hem skolyoz hemde kifoz açılarını bulunduran deformite “Skolyozla birlikte görülen kifoza kifoskolyoz” Omurga skolyoz da sadece yana bakan açıklığa sahiptir. Kifoz da ise öne bakan bir açıklığa sahiptir. Kifozskolyoda açı hem öne hemde yana bakmaktadır Konjenital kalça çıkığı Kifoz Lordoz Skolyoz A B C Genu Valgus Genu Varus 13.04.2015 D E a Deformite orta hattan dışa doğrudur Cubitus varus b Cubitus valgus Deformite orta hatta doğrudur Düz Tabanlık (pes planus) 13.04.2015 Çarpık ayak Ayak düşmesi • Ayağın öne doğru düşmesi • Çoğunlukla başparmak dışa dönüktür 13.04.2015 Halluks Varus Baş parmağın içe doğru dönmesi Halluks valgus Baş parmağın dışa doğru dönmesi Kunduracı Tipi Göğüs (Pectus Excavatum) Sternumun alt kaburga ve kıkırdakları ile beraber yani omurga kemiklerine doğru arkaya çökmesi Kuş Tipi Göğüs Pectus Karinatum) Göğüs ön duvarının öne doğru aşırı çıkıntılı olması durumu 13.04.2015 Kemik Yapısı-Kas Gelişimi İle İlgili Sorunlar Kemik erimesi Osteomalazi (kemik mineralizasyondaki defekt sonucunda kemiklerdeki mineralizasyon eksikliği) Raşitizm-beslenme ile ilgili Paget hastalığı-hastalıkla ilgili Osteoporoz-yaş ile ilgili Kas distrofileri Kemik Yapısı-Kas Gelişimi İle İlgili Sorunlara Yönelik Hemşirelik Girişimleri Hastanın bireysel motor kapasitesini tanılama (hekim ve sağlık ekibi üyeleriyle beraber) Hareket düzeyine ve hastanın isteğine göre hasta ve ailesinin eğitimini planlama Kemik Yapısı-Kas Gelişimi İle İlgili Sorunlara Yönelik Hemşirelik Girişimleri Hastalık süreci hakkında temel bilgiye sahip olmanın önemini vurgulama Hastaya pozisyon verme, kaldırma, taşıma ve egzersiz yaptırma Hastanın güvenliğine ve konforuna dikkat etme Eklem Hareketlerini Etkileyen Sorunlar Eklem hareketleri Enflamatuar eklem hastalıkları Enflamatuar olmayan eklem hastalıkları Kemik Yapısı-Kas Gelişimiİle İlgili Sorunlara Yönelik Hemşirelik Girişimleri Eklem hareketliliğini korumak için işbirliği yapma (hekim ve sağlık ekibi üyeler) Hasta eğitimi, doku onarımı ve günlük yaşam aktivitelerinde maksimum bağımsızlığı kazandırmak için hastanın hareket yeteneğine ve bakım planına göre bakımını planlama Kas-İskelet Sisteminde Travma Kas-İskelet Sisteminde yaralanma Kırık Yumuşak doku yaralanmaları (burkulma, gerilme, çıkıklar) Santral Sinir Sistemini Etkileyen Sorunlar Merkezi sinir sisteminin(MSS) herhangi bir bölümünde meydana gelen yaralanmalar vücut bütünlüğü ve hareketi etkiler Egzersiz ve Hareketsizliğin Organizmaya Etkileri Kardiyovasküler Sistem Egersiz Hareketsizlik Kalbin etkililiği ↑ Kardiyak işgücü ↑ İstirahat halinde kalp hızı ve kan basıncı ↓ Ortostatik hipotansiyon riski ↑ Tüm vücut dokularına kan akımı ve O2 miktarı ↑ Venöz trombüs riski ↑ Solunum Sistemi Egzersiz Hareketsizlik Solunum derinliği ↑ Solunum derinliği↓ Solunum hızı↑ Solunum hızı↓ Alveolar düzeyde gaz değişimi↑ Sekresyon birikir CO2 atılım hızı↑ Gaz değişiminde yetersizlik↑ Gastrointestinal Sistem Hareketsizlik İştah↓ Egzersiz İştah↑ Barsak hareketleri ↑ Protein metabolizmasında değişme Besinlerin sindirimin ve kullanımının değişmesi Üriner Sistem Egzersiz Hareketsizlik Böbreklere kan akımı↑ o Üriner staz↑ Sıvı ve asit-baz dengesinin sağlanmasında etkililik↑ o Böbrek taşı riski ↑ Vücut atıklarının atılmasında etkililik↑ o Mesane kas tonüsü ↓ Staz; belli bir vücut bölgesinde vücut sıvılarının dolaşımının ileri derecede yavaşlaması veya durması Kas- İskelet Sistemi Hareketsizlik Egzersiz Kas hacmi, tonüsü, gücü↓ o Kas etkililiği ↑ Eklem hareketliliğiesnekliği↓ o Koordinasyon ↑ o Sinir uyarıları taşınma hızı↑ Kemik demineralizasyonu Kontraktür oluşma riski↑ Metabolik Sistem Egzersiz Metabolik sistemin etkiliği↑ Vücut ısısını düzenlemede etkililik↑ Hareketsizlik Elektrolit dengesizliği riski↑ Besin ve gaz değişiminde bozulma Deri Egzersiz • Dolaşımın hızlanmasına bağlı tonüs, renk, turgorda gelişim 13.04.2015 Hareketsizlik Deri bütünlüğü bozulma riski Basınç yarası oluşma riski Psikolojik Esenlik Egzersiz Hareketsizlik o Enerji, canlılık, genel esenlik o Güçsüzlük duygusu ↑ o Uykunun sağlanması o Benlik kavramı ↓ o Görünümde iyileşme o Sosyal etkileşim ↓ o Benlik kavramında gelişme o Pozitif sağlık davranışları 13.04.2015 o Uyuma-uyanma paterninde değişim o Depresyon riski ↑ EGZERSİZ Kasların; aktif, eforlu kasılmasına ve kas gruplarının gevşemesine denir Egzersiz Vücudun kondisyonunu sağlar Vücudun formda kalmasını sağlar ve sürdürür Egzersiz ve aktivitenin türü bireye göre belirlenir (miktarı, yeteneği) Fizyolojik, psikolojik ve gelişimsel faktörler bireyin aktivite toleransını etkiler Egzersiz Türleri Kas kasılmasına dayalı egzersiz İzotonik İzometrik izokinetik Sağlığı geliştirme için yapılan egzersiz İzotonik Egzersiz Kas kasılır Eklemde hareket meydana gelir Aktif hareket (+) Koşma, yüzme, yürüme↑ • Kas hacmi, tonüsünün, gücünü↑ • Eklem hareketlerini; • Kalp ve solunum işlevlerini; • Kan dolaşımını güçlendirir • Osteoblastik etkinlikleri ↑ İzometrik Egzersiz Kas uzunluğunda değişim Ø Eklemde hareket Ø Hareket gözle görülmez Quadriseps ve gluteal kasların kasılması Kas hacmi, tonüsü, gücünü ↑ Egzersiz yaptırılan beden parçasının dolaşımında ↑ Osteoblastik aktivite ↑ İzokinetik Egzersiz Kas dirence karşı kasılır Bir araç kullanılır Aracın hızı ↑ /↓ Diz-dirsek yaralanmalarının rehabilitasyonunda Sağlığı Geliştirme İçin Yapılan Egzersiz Aerobik egzersizler Germe egzersizleri Güç ve dayanıklılık egzersizleri Hareket ve Günlük yaşam aktiviteleri Aerobik egzersizler Kan akımını, kalp hızını, zamanla oksijen için metabolik gereksinimi arttıran, kardiyovasküler durumu geliştiren genellikle ritmik, uzun süreli kas hareketleri Yüzme, yürüme, kayak, aerobik dans, Germe ve dayanma egzersizleri Kas geliştirme egzersizleridir Ağırlık çalışma, beden eğitimi ve özel izometrik egzersizler EGZERSİZİN YARARLARI Daha güçlü, esnek ve enerjik olunmasını sağlar Kalp hastalığı riskini ↓ Kan basıncının düşmesine yardım eder Lipid profilini geliştirir Kan glikoz düzeyini ayarlar İdeal kiloda kalmayı sağlar Sağlıklı yaşlanmaya yardım eder EGZERSİZİN YARARLARI İmmün sistem işlevlerin geliştirir İş performansını arttırır Kaliteli uyku sağlar Stresi azaltır Duygu durumu ve özsaygıyı geliştirir Kendine güveni sağlar Kendi farkındalığını arttırır Sosyalleşmeyi sağlar Hemşirelik Süreci YÜRÜME Ritim, ahenk ve hızı kapsayan bir alışkanlık ya da tarz Hasta odanın içinde yürütülür, istemli hareketler, vücut parçalarının koordineli çalışması (tremor, tik) gözlenir Dengede durma gözlenir Yürüyüş anormallikleri Yardımcı araç kullanma durumu AYAKTA POSTÜR/DURUŞ Doğru vücut duruşu optimal kas-iskelet dengesi sağlar Fizyolojik kapasiteyi arttırır Birey ayakta, yatarken, otururken vücut postürü değerlendirilmeli Ayakta Duruş Baş dik ve orta hatta Omuzlar ve kollar düz ve paralel; omurga düz Yandan bakıldığında; baş dik ve spinal eğim ters S şeklinde, boyun omurları öne doğru hafifçe eğik, sırt omurları dışarı çıkık Yandan bakıldığında; karın rahat ve diz ile ayak bilekleri hafif fleksiyonda Kollar her iki yanda rahat Ayaklar birbirinden açık ve parmaklar ileriyi gösterecek biçimde Ağırlık merkezi: alnın ortasından ayaklar arasındaki orta noktaya kadar oluşan dikey bir çizginin orta hattında yer alır. Ağırlık çizgisi kafatasının ortasından dikey olarak ayağın üçte bir arka tarafında OTURMA Baş dik çene ve vertebra omurgası dik durumda Vücut ağırlığı kalça ve bacaklara eşit dağılmıştır Bacaklar paralel ve yatay düzlemde Her iki ayak zemine dayanır ve ayak bilekleri rahatça fleksiyonda OTURMA Sandalye yüksekliği bireyin bacak uzunluğuna uygun olmalı Sandalye ile dizin arka yüzündeki popliteal alan arasındaki boşluk 2,5 - 5 cm Hastanın önkolu, sandalyenin önündeki masanın üzerinde, kolçakta veya dizlerin üzerinde desteklenmeli YATMA Rahat ve vücudu destekleyici özellikte bir yatak. Supine, prone pozisyonunda yatarken, omurga düz olmalı Lateral pozisyonda gerekli vücut alanları desteklenmeli Kullanılan yastık yüksekliği, baş-boyun aralığına uygun olmalı EKLEM YAPISI VE FONKSİYONLARI İnspeksiyon, palpasyon, goniyometre EKLEM YAPISI VE FONKSİYONLARI Eklemlerin boyut, şekil ve simetrisi Kitle, deformite, kas atrofisi kontrol edilmeli Her bir eklemin Eklem Açıklığı Hareketi(AEH) kontrol edilmeli Normal EAH’de normallik/anormallik Şişme, ısı, gerginlik, ağrı, nodüller, krepitasyon Simetriği ile birlikte değerlendirme KAS KÜTLESİ - TONÜSÜ - GÜCÜ DAYANIKLILIĞI Kütle: kasın boyutu Atrofi: azalmış kas kütlesi Kas tonüsü: kasın doğal gerginliği Kas gücü: kasın dirence karşı gösterdiği, aktif hareket KAS KÜTLESİ TONÜSÜ GÜCÜ DAYANIKLILIĞI Hipertrofi; Kasın fazla çalışması sonucu büyümesi Kas tonüsü; Kasın doğal gerginliği Hipotoni; Kas tonüsünün azalması Kas gücü; Kasın dirence karşı gösterdiği, aktif hareket Parezi; Kas gücü zayıflığı Paralizi; Sinir yetersizliğine sekonder kas gücü yokluğu KAS KÜTLESİ TONÜSÜ GÜCÜ DAYANIKLILIĞI Hemiparezi; Vücudun bir tarafının güçsüzlüğü Hemipleji; Vücudun bir parçasının paralizisi Parapleji; Bacakların paralizisi Quadripleji; Kollar ve bacakların paralizisi HASTANIN GÜCÜ Yatakta dönme yeteneği Ayakta, otururken, özbakım aktivitelerini yerine getirirken vücut mekaniğini doğru kullanma durumu HASTANIN GÜCÜ Hastanın gücü etkilediğinde; Hasta istirahat halindeyken yaşam bulgularını ölçün Hastaya aktiviteleri nasıl yapacağını öğretin Aktivite sırası ve sonrası hastanın durumunu gözleyin HASTANIN GÜCÜ Hastanın gücü etkilediğinde Aktivite sonrası yaşam bulgularını ölçün Hasta 3 dk. istirahatten sonra yaşam bulgularını tekrar ölçün Hastanın egzersize toleransı; nabız, solunum, KB artışı, solunum uzunluğu, kısalığı, dispne, güçsüzlük, solgunluk, konfüzyon, baş dönmesi belirtilerini değerlendirin AKTİVİTE TOLERANSI Bireyin yapabildiği aktivite ve egzersizin türü ve miktarıdır AKTİVİTE TOLERANSI FİZYOLOJİK ETMENLER DUYGUSAL ETMENLER İskelet Anomalileri Kas sorunları Endokrin hastalıklar Kardiyak işlevde ↓ Dayanıklılıkta ↓ Anksiyete Depresyon Kimyasal bağımlıklık Motivasyon Fiziksel stabilitede yetersizlik Ağrı Uykuda bozulma Önceki olumsuz egzersiz deneyimleri Ateş/enfeksiyon süreci GELİŞİMSEL ETMENLER HAMİLELİK Yaş Cinsiyet Kas-iskelet desteğinin fiziksel olarak büyüme ve gelişmesi HEMŞİRELİK TANISI Ör: Fiziksel Harekette Yetersizlik Aktiviteleri Tanımlayıcı özellikler tanılama Bireyin yürüyüşünü tanılama Ayaklarını sürterek yürüme Koordine olmayan yürüyüş Yürürken hızının azaldığına ilişkin bireyin ifadesi Ör: Fiziksel Harekette Yetersizlik Aktiviteleri tanılama Tanımlayıcı özellikler Bireyin beslenme, giyinme ve boş vakitlerini değerlendirme aktivitelerini gözleme Koordine olmayan hareket Sınırlı ince motor koordinasyonu Ör: Fiziksel Harekette Yetersizlik Aktiviteleri tanılama Tanımlayıcı özellikler Eklem açıklığı Üst/alt hareketlerini hareketlerinde azalma ekstremitelerdeki eklem değerlendirme Eklemlerde tutukluk HAREKET İLE İLGİLİ HEMŞİRELİK TANISI ÖRNEKLERİ Aktivite intoleransı Fiziksel harekette bozulma HAREKETSİZLİK İLE İLGİLİ HEMŞİRELİK TANISI ÖRNEKLERİ Aktivite intoleransı: Kardiyak işyükünde artma Etkisiz doku perfüzyonu: Trombüs oluşumu Yaralanma riski: Ortostotik hipoyansiyon Etkisiz solunum örüntüsü Etkisiz havayolu açıklığı Etkisiz gaz değişimi (O2/CO2 oranı) Aktivite intoleransı riski: Özbakım eksikliği Fiziksel harekette bozulma Yaralanma riski: Patolojik kırıklar Beslenmede değişim: Vücut gereksiniminden az beslenme Beslenmede değişim: Vücut gereksiniminden fazla beslenme Sıvı-volüm fazlalığı: Ödeme bağlı Konstipasyon İdrar boşaltımında değişim Üriner retansiyon Enfeksiyon riski Deri bütünlüğünde bozulma (Basınç Yarası) Kronik veya durumsal düşük benlik saygısı Güçsüzlük Sosyal izolasyon Düşünce sürecinde değişim Bilgi eksikliği Bireysel başetmede yetersizlik Aile içinde başetmede yetersizlik Uyku düzeninde bozulma Bağımsız Hemşirelik Girişimleri Hastaya pozisyon vermek Hastayı transfer etmek Hastayı ayağa kaldırmak Yardım, hastanın fonksiyonlarını bağımsız olarak sürdürebilmesini destekler tarzda olmalıdır UYGULAMA Hareketin Düzenlenmesi Vücut hareketlerinin koordinasyonu; • iskelet, • kas ve • sinir sisteminin uyumlu bir şekilde çalışması ile sağlanır Akut Bakım Hastaya pozisyon verme Hastayı kaldırma Hastayı yürütme Egzersiz programı kapsamında germe ve izometrik egzersizler Aktif Eklem Açıklığı Hareketi (AEH) Pasif EAH (konraktür gelişmesini önlemek için) Kas-iskelet Sisteminin Desteklenmesi İzometrik egzersizlerde kas grubu 10 saniye kasılır Birkaç saniye tümü ile gevşer 8-10 kez tekrarlanır Her kas grubu için tekrar yaptırılır Hasta ayağa kalkana kadar 4 kez/24 saat yürümek için kullanılan kas gruplarına izometrik egzersizler yaptırılmalıdır EAH Hareketleri Amaç: Hastanın yatakta istirahat halinde olduğu zaman, fiziksel durumunu mümkün olduğunca en iyi şekilde korumak Hekimine danışarak uygulanmalıdır EAH için Yönerge Göstererek anlatmalı (niçin ve nasıl yapıldığı) Hastada yorgunluğa ve aşırı güç harcanmasına neden olan egzersiz programından kaçınılmalı Boynun hiperekstansiyonundan kaçınılmalı Yaşlı hastalarda tüm EAH uygulanmalı Kademeli ve yavaş bir şekilde tüm hareketler ritmik ve yumuşak bir şekilde yapılmalıdır Dirençle karşılaşıncaya kadar fakat ağrı olmadan her eklem hareket ettirilmelidir EAH için Yönerge Eklemlere egzersiz yaptırıldığında, kas gerilmesini önlemek ve desteklemek için gerekli araç gereç kullanılmalı Her işlem sonunda eklemi normal pozisyonuna geri getirin Ekstremiteler hareket ettirildiğinde sürtünmeyi en aza indirin EAH günde 2 kez (her birini 2-5 kez) uygulayın Düzenli yapın EAH için yönerge Egzersiz sırasında hastanın solunum ve kalp hızında artış olması beklenir Gerekli durumlarda pasif egzersizleri uygulayı Hastaya Pozisyon Verme Amaç: Hastanın doğru vücut duruşunu koruyarak, fiziksel ve psikolojik iyilik halini katkıda bulunma Fiziksel hareketi arttırır Hastaya Pozisyon Verme Yastık Ayarlanabilir karyola Karyola kenarlıkları Trapez bar Ayak tahtası Kafes Kum torbası Torakanter rulo Atel-rulo Pozisyonlar Doğru pozisyon teknikleri En az 2 saatte bir pozisyon değişimi Ekstremiteler için egzersiz ve masajın önemi Çevirme programı Yarı oturur/oturur pozisyon (Fowler/Semifowler) Yatak içinde dik yada yarı oturur pozisyon Kalp ve solunum fonksiyonlarını geliştirmek için kullanılır Yatak başı 45-60° kaldırılarak baş ve boyun, bel, diz altı boşluğunu ince yastıkla desteklenir Yarı oturur/oturur pozisyon (Fowler/Semifowler) Ayak dorsifleksiyonda olmalı Yemek yeme, TV seyretme, konuşma Yüksek fowler Düşük/yarı fowler Fawler’s Pozisyonu Semi-Fawler’s Pozisyonu Kollar hafif içe doğru çevrilip, dirsekleri destekleyecek şekilde kollar altına yastık yerleştirilmeli Eller yastıktan aşağı sarkmamalı Avuç içine rulolar yerleştirilerek kavranması sağlanmalı Diz altındaki boşluğa yumuşak ve küçük yastıklar yerleştirilmeli Ayak tabanları ayak düşmesini engellemek için sert bir yastıkla / ayak tahtası ile dik pozisyona getirilmelidir Bu pozisyonda vücudun ağırlığı kalçalar ve topuklara biner * * Basınç yaraları yönünden risklere dikkat edilmeli Supine Pozisyonu (Sırtüstü yatış) Vücut parçaları, sanki birey ayakta dik pozisyondaymış gibi durmalıdır 13.04.2015 Supine Pozisyonu Başın altına (boyun boşluğunu dolduracak şekilde) yastık yerleştirilmelidir Kolların altına, omuz hizasına kadar kaldıracak biçimde ince bir yastık yerleştirilmelidir Kollar içe doğru hafifçe döndürülmeli ve vücuttan biraz uzaklaştırılmalıdır 13.04.2015 Supine Pozisyonu Parmakların kavraması için avuç içine küçük bir rulo yerleştirilmeli Diz altına rulo havlu / ince bir yastık konulmalı, ayak tabanları sert bir yastıkla / ayak tahtası ile desteklenmelidir. 13.04.2015 Supine Pozisyonu Çok kalın ve sert yastık servikal fleksiyonu arttırır Omuzlar iyi desteklenmezse içe doğru döner el bileği ekstansiyonda kalabilir ayak düşmesi görülebilir basınç noktalarında basınç yaraları oluşabilir 13.04.2015 13.04.2015 13.04.2015 13.04.2015 13.04.2015 Lateral Pozisyon (Yan Yatış) Lateral Pozisyon (Yan Yatış) 13.04.2015 Lateral Pozisyon (Yan Yatış) Sol ya da sağ yan yatış pozisyonu Omurga düz, baş altına yerleştirilen yastık omuz yüksekliğine uygun olmalı Vücudun altında kalan kol, dirsekten bükülmeli ve avuç içi yukarı bakacak şekilde yastık hizasına getirilmelidir 13.04.2015 Lateral Pozisyon Üstte kalan kol, göğüs üzerine yerleştirilen kalın bir yastık etrafına sarılmalı Yerleştirilen yastık üstteki kolu omuz hizasına kadar kaldırmalıdır (kolun içe dönmesi, aşağı düşmesi engellenmiş olur) Üstte kalan bacak dizden hafifçe bükülmeli ve altına ayağı kalça hizasına kaldıracak yükseklikte yastık yerleştirilmeli Ayak yastıktan aşağı sarkmamalıdır 13.04.2015 Lateral Pozisyon Alttaki bacak geride ve çok hafif dizden bükülmüş olmalı Geriye düşmeyi engellemek için sırt sert ve büyük bir yastıkla desteklenmeli 13.04.2015 13.04.2015 13.04.2015 Prone Pozisyonu(Yüzüstü yatış) Baş sağ / sola çevrilmeli, başın altı ince bir yastıkla desteklenmeli Boyun ve bel kavislerinin normal eğimleri korunmalı Başın döndürüldüğü taraftaki kol yukarıya diğer kol aşağıya uzatılabilir 13.04.2015 13.04.2015 Prone Pozisyonu Parmak uçlarının yatak ile temas etmesini ve basınç altında kalmasını engellemek için ayak sırtı altına yastık yerleştirilmeli Kilolu / iri memeli kadınlarda, göğüs altına bir yastık yerleştirilebilir 13.04.2015 13.04.2015 13.04.2015 13.04.2015 SİM’S POZİSYONU Rektal muayene ve lavman uygulamaları Lateral pozisyona benzer Üstte kalan bacak karına doğru bükülür Yüzün döndürüldüğü tarafta, üstte klan kol dirsekten bükülerek, altına imce bir yastık yerleştirilirken, diğer kol arkaya doğru alınır ve uzatılır. 13.04.2015 13.04.2015 SİM’S POZİSYONU Altta kalan bacak geriye doğru alınır ve düz uzatılır Her iki omuz ve her iki kalça aynı hizada olmalıdır (omurganın kendi ekseni etrafında dönmesini engeller) 13.04.2015 Sims’ = Koruyucu Yarı Yüzükoyun Yatış Pozisyonu ***** Bu pozisyon genellikle bilinçsiz hastalarda, ağızdan müküs drenajını artırmak için kullanılır 13.04.2015 13.04.2015 Hastayı Taşıma ve Hareket Ettirme İyi vücut mekaniği Kaldırma teknikleri Araç gereç kullanımı Hasta hareket ettirilirken yaralanmalardan korunmalı, vücudu doğru bir pozisyonda tutulmalıdır Hasta Hareket Ettirme/Kaldırma Rehberi Hasta tanılama Hastanın yapabileceği yardımcı hareketleri belirleme Hastanın açıklamaları anlama yeteneğini değerlendirme Hastayı taşımada kullanılacak yardımcı araçları belirleme Hasta Hareket Ettirme/Kaldırma Rehberi Hastayı taşımadan önce yapılacakları belirleme/planlama Hastaya planı anlatma Transfer öncesi gerekiyorsa analjezik uygulayın Hasta hareket ettirme/kaldırma rehberi Gerekli durumlarda karyolayı kaldırma ve buna ilişkin güvenlik önlemlerini alma Hemşirenin vücut mekaniklerini kullanması Hastayı korumak için hastanın doğru vücut duruşunda olmasını sağlama Hastanın vücudunu destekleme Hasta hareket ettirme/kaldırma rehberi Hastayı sürtünmelerden koruma Hastayı nazik hareket ettirme Hastayı transferde yardımcı araç kullanma ***Güvenli Hasta Taşıma-Pozisyon Verme İlkeleri Birey tümüyle hareketsiz ise mekanik kaldıraç ve taşıma ekibinden yararlanın Mümkün olduğunca hastanın katılımını sağlayın ***Güvenli Hasta Taşıma-Pozisyon Verme İlkeleri Hemşire denge ve güç kazanmak için: Ayak tabanlarını açmalı Ağırlık merkezini taban yüzeyine yaklaştırmalı Denge ağırlık çizgisi taban düzlemi içinde olduğunda sağlanır Güvenli Hasta taşıma-pozisyon verme ilkeleri Yüz ile tüm vücut döndürülerek, omurganın bütün halinde hareket etmesi sağlanmalı Aktivite kol ve bacaklara dengeli bir şekilde dağıtılmalı Kaldıraç, döndürme ve yuvarlamadan daha az enerji gerektirir Sürtünme azaldıkça gereken güç miktarı azalır Hemşirelerin hasta hareketinden dolayı karşılaştıkları yaralanmaların NEDENLERİ Bilinçsizce taşıma Araç-gereç olmadan hastayı el ile kaldırmatransfer etme Yorgunken hastayı kaldırma Sırt yaralanması iyileşince hastayı kaldırma Uzun süreli tekrarlayıcı hareketler Uzun süre ayakta kalma Yardımcı Araçlar Kullanılarak Hastanın Taşınması 13.04.2015 Yürüyüş kemeri (gait belts) Yürüyüş kemeri (gait belts) Karın ve toraks insizyonu olan Hastalarda KULLANILMAMALIDI R Yürüyüş kemeri (gait belts) Hastanın ayağa kaldırılmasında kullanılır Dönme sırasında stabilizasyonu sağlar Bacak güçsüzlüğü olan, ama bilinci yerinde ve iletişim kurabilen hastada hemşirenin minimal düzeyde yardımcı olmasını sağlar Ayakta kalma denge cihazı 13.04.2015 Hasta taşımaya ve pozisyon vermeye yardımcı cihazlar Pozisyon verme sırasında hastanın yüzeye sürtünmesini azaltır Transferi konforlu ve güvenli hale getirirler Rulo tahtası Kayma tahtası Transfer tahtası Şişme minderler 13.04.2015 Transfer tahtası Taşıma Tahtası 13.04.2015 Elektronik / Mekanik Taşıyıcı ile Hastayı Sedyeye Alma Portable 13.04.2015 Elektronik / Mekanik Taşıyıcı ile Hastayı Sedyeye Alma Tavana Sabit 13.04.2015 Elektronik / Mekanik Taşıyıcı ile Hastayı Sedyeye Alma Portable 13.04.2015 Trapez Askı Yatak içinde oturma, Kendini yukarı çekme / kaldırma 13.04.2015 Küçük Taşıyıcı Bezler • Yatak içinde oturma • Ayağa kaldırma • Sandalyeye oturtma BECERİ: YATAKTA HASTANIN POZİSYONUNU DEĞİŞTİRME Hasta ile ilgili bilgileri toplama (Yetenek ve sınırlılıkları) Hastaya işlemi açıklama El hijyeni, eldiven Mahremiyeti sağlama Yatağın pozisyonunu sağlama Yatağın güvenliğini sağlama Yatak kenarlıklarını ayarlama Bireye pozisyon verme *** Güvenlik önlemlerini alma Yatak Kenarına Çekme Hemşire, yatak başucuna yakın, yüzü ve gövdesi yatağa dönük olacak biçimde durmalı Hastayı yatak içinde kolayca kaydırabilmek için kollar göğüs üzerinde çaprazlanmalıdır 13.04.2015 Yatak Kenarına Çekme Hemşirenin ayak tabanları yer ile tam temas etmeli, bir ayak önde ve dizden hafifçe kırılmış, diz yatağa dayanmalıdır Hemşire bir kolunu boynun altından uzatarak, boyun ve omuz desteklenmeli, diğer kol skapula altına uzatılmalı Hemşirenin dirsekleri yatak ile tam temas etmeli ve yataktan güç almalıdır 13.04.2015 13.04.2015 13.04.2015 Yatak Kenarına Çekme Hemşire bireyin üst gövdesini kendine doğru çekerken, vücut ağırlığını öndeki ayaktan arkadaki ayağa doğru vermeli Hastanın baş ve omuzları yatak kenarına çekildikten sonra, kalça hizasına geçilir 13.04.2015 Yatak Kenarına Çekme Bir kol belin, diğer kol kalçanın altına yerleştirilir. Aynı basamaklar izlenerek bireyin kalçası yatak kenarına çekilir Bireyin omurga ve vücudu düz bir şekilde uzanmalıdır 13.04.2015 13.04.2015 13.04.2015 Yatak İçinde Yan Çevirme Hemşire bireyin döndürüleceği yönde, yüzü ve vücudu yatağa dönük olmalıdır Bireyin kolları göğüs, ayakları birbiri üzerinde çaprazlanmalı Bireye sağa döndürülecek ise; sol el ve ayak üstte çaprazlanmalıdır Bireye sola döndürülecek ise; sağ el ve ayak üstte çaprazlanmalı 13.04.2015 13.04.2015 Yatak İçinde Yan Çevirme Kollar bireyin vücudu üzerinden uzatılıp bir el ile omuz başı, diğer el ile ilyak çıkıntı kavranmalıdır Hemşirenin ayak tabanları yer ile tam temas etmeli, bir ayak önde ve dizden hafifçe kırılmış, diz yatağa dayanmalıdır Hemşire dizleri ile yataktan destek alarak bireyin gövdesini kendine doğru 13.04.2015 Yatak İçinde Yan Çevirme Düşmeyi önlemek için yatak kenarları kaldırılmalı Gerekli vücut bölümleri desteklenmeli 13.04.2015 13.04.2015 BECERİ 2: HEMŞİRE İLE HASTAYI YATAKTA YUKARI DOĞRU ÇEKME Bireyin yatağın ortasına doğru kayması, ayakların kıvrılmasına, rahat uzanamasına neden olur Sadece hemşire Bireyden destek alınarak 13.04.2015 Birey bacaklarını hareket ettirebiliyorsa, Supine pozisyonunda bacaklarını dizden kıvırarak, ayak tabanlarını yatakla tam temas ettirmesini ve avuç içleri ile yataktan / yatak kenarlarından destek alması istenir 13.04.2015 Hemşire yüzü ve gövdesi yatak başucuna bakacak şekilde durmalı Hemşirenin ayak tabanları yerle tam temas etmeli ve yatağa yakın bacak geride uzak taraftaki bacak önde olacak biçimde yerleştirilmeli ve dizlerden hafifçe kırılmalıdır Birey çenesini göğsüne doğru yaklaştırarak, topuklarından destek alarak kendini yukarı doğru itmeli 13.04.2015 Hemşire, kolunu bireyin koltuk altına yerleştirerek, aynı zamanda yukarı doğru çekmelidir 2 Hemşire ile yapıldığında Aynı anda iki koldan destek verilerek, birey yukarı doğru çekilir 13.04.2015 Birey vücudunu hareket ettiremiyorsa 2 hemşire ile çekilmelidir Hemşireler yatağın her 2 tarafına geçerek, yüz yüze durmalıdır Ayak tabanları yerle tam temas etmeli ve kalça genişliğinde açılmalı, dizlerden hafifçe kıvrılarak yataktan destek alınmalıdır 13.04.2015 Aynı anda hafifçe yukarı doğru kaldırılarak, gövde yatak başucuna doğru itilmeli Gövde yeterince yukarı doğru çekilmemiş ise işlem tekrarlanmalıdır 13.04.2015 13.04.2015 13.04.2015 13.04.2015 13.04.2015 BECERİ: HASTANIN YATAKTAN SEDYEYE ALINMASI 13.04.2015 Sedye ile taşıma en uygun transfer yöntemidir Taşıyıcı sayısı bireyin boy uzunluğuna ve ağırlığına göre değişir Hasta sarsılmadan, vücudun pozisyonu bozulmadan sedyeye yerleştirilmelidir Doku travmasını önlemek taşıyıcılar saat yüzük gibi aksesuarlarını çıkarmalı 13.04.2015 Hasta supine pozisyonunda Kollar göğüs üzerinde Ayaklar birbiri üzerine çaprazlanmalı → Travmayı azaltır Taşıyıcılar: Boy sırası: Uzundan kısaya En uzun boylu → hastanın başı 13.04.2015 Sedye başucu yatak ayakucuna gelecek şekilde 90° (L şeklinde) Sedye başucu yatak ayakucuna gelecek şekilde 180° (I şeklinde) 13.04.2015 3 taşıyıcı ile Baş tarafındaki taşıyıcı (1. Taşıyıcı) • Bir kolunu boyun altından geçirerek diğer omzu kavramalı • Diğer kol belin altından hastayı kavramalı Ortadaki taşıyıcı (2. Taşıyıcı) • Bir kolunu hastanın beli altına yerleştirmeli • Diğer kolunu hastanın kalçaları altına uzatmalıdır 13.04.2015 3 taşıyıcı ile Sondaki taşıyıcı (3. Taşıyıcı) • Bir kolunu hastanın dizleri altından • Diğer kolunu hastanın ayak bilekleri altından uzatmalıdır 13.04.2015 Tüm taşıyıcılar aynı anda ve birlikte hareket etmeli Komut Tüm taşıyıcıların ayak tabanları yere tam temas etmeli, ayaklar kalça genişliğinde açılmalı, dizler hafifçe bükülerek yataktan destek alınmalı 13.04.2015 Komutla hasta sedyeye yerleştirilmeli Sedye kenarlıkları kaldırılmalı → düşme !!! 13.04.2015 2 taşıyıcı ile Hastanın vücut yapısı küçük ise Hasta başını kaldırabiliyorsa; 1. Taşıyıcı • Bir kolunu boyun altından geçirerek diğer omuz başını kavramalı • Diğer kolunu hastanın kalçası altından uzatmalı 13.04.2015 2 taşıyıcı ile Ortadaki taşıyıcı (2. Taşıyıcı) Bir elini hastanın gövdesi üzerinden uzatarak 1. taşıyıcının elini tutmalı Diğer elini hastanın dizleri altına uzatmalıdır Aynı anda hareket ederek hastayı kaldırmalılar Komut 13.04.2015 BECERİ HASTAYI YATAKTAN SANDALYEYE ALMA Hastaya yatak kenarında oturma pozisyonu ver, sandalye yatağa 45°’lik açı ile dursun, hasta yatak kenarında bir süre otursun Hastaya kaymayan ayakkabı giydir, hastanın güçlü bacağını ilerde zayıf bacağı geride dursun Ayakların arasını aç Hastanın dizini kendi dizine yasla, diz ve kalçayı bük 13.04.2015 BECERİ HASTAYI YATAKTAN SANDALYEYE ALMA Kalça ve bacakları düzleştirirken ve dizleri hafif bükülü tutarken üçe kadar sayarak hastayı ayakta duruş pozisyonuna getirmek için geriye doğru sallan Hastanın kuvvetsiz bacağını dizinle sabitle Sandalyeden uzak ayak üzerinde ekseninizi genişletin 13.04.2015 BECERİ HASTAYI YATAKTAN SANDALYEYE ALMA Hastaya destek alması için sandalyenin kenarlarını kullanmasını söyleyin, hafifçe sandalyeye bırakın Hastaya sandalyeye otururken diz ve kalçanızı bükün 13.04.2015 SÜREKLİ PASİF HAREKET MAKİNESİ Kalça, ayak bileği, diz, omuz ve el bileği gibi eklemlere egzersiz yaptırır Diz cerrahisinden sonra oldukça yaygın kullanılır Kontraktürleri, kas atrofisini ,venöz stazı, tromboemboliyi önlemek için eklem hareket ettirilir Hastanede kalış süresini kısaltır Hekim istemi ile kullanılır 13.04.2015 Yatağa Bağımlı Hastada Komplikasyonların Önlenmesi Kardiyak iş yükünü azaltma Valsalva manevrasını kullanma Doğru nefes alıp verme Trombüs oluşumunu önleme İlaç uygulaması Aralıklı pnömotik kompresyon Elastik çorap Doğru pozisyon verme EAH Rehabilitasyon ve Sürekli Bakım Bireyin taburculuk sonrası evinde yaşarken de sağlık kurumundan bakım ve tedavi alması (günde 2-3 kez) Yeni hareketlilik sürecine uyum sağlama Yardımcı araç kullanmayı öğrenme ve uyum sağlama Yürüme için yardımcı araçlar Hastaya destek sağlama Yürütme Yürümeye yardım için yardımcı bir aracın kullanımı Ortostatik / Postüral Hipotansiyon Hemşire hastayı yürütmeden önce; alt ekstremitelerde kanın durgunluğunu azaltmak ve kalbe venöz dönüşü artırmak için kas tonüsünü sürdürmeyi sağlayan girişimlerde bulunmalı Düşmelere karşı güvenlik önlemleri… Egzersiz programını geliştirmede dikkat edilecek noktarlar Hastanın sağlık hedeflerini ,ilgilerini, becerilerini, olanaklarını ve egzersiz kapasitesini araştırma Egzersiz için uygun zamanı ayarlama Hasta ile birlikte uygun egzersiz programını araştırma Isınma ve soğuma hareketlerinin olduğu bir egzersiz programı hazırlama Günlük aktiviteler ile egzersiz programını tamamlama Programı aksatacak durumları belirleme Programın gereksinimleri karşılama durumu ve hastanın programa bağlılığını belirlemek için sürekli