Transcript Ośrodek Wczesnej Interwencji – 25 lat historii Zofia Pakuła

INTEGRACJA SENSORYCZNA
OPRACOWAŁA:
ANNA DAROWSKA
INTEGRACJA SENSORYCZNA (wg A. Jean Ayres)
-to proces dzięki, któremu mózg otrzymując informacje
ze wszystkich zmysłów segregując, rozpoznając
interpretując i integrując ze sobą i wcześniejszymi
doświadczeniami odpowiada adekwatną reakcją.
Inaczej mówiąc integracja sensoryczna jest taką
organizacją wrażeń by mogły być użyte w celowym
działaniu.
Teoria integracji sensorycznej opiera się na kilku
podstawowych założeniach odwołując się do neurologii,
psychologii i pedagogiki.
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA INTEGRACJII SENSORYCZNEJ:
-PLASTYCZNOŚĆ NEURONA- zdolność mózgu do modyfikacji i zamian,
możliwość zmian w obrębie systemu
nerwowego pod wpływem kontrolowanej
stymulacji systemów sensorycznych
w szczególności dotykowego,
przedsionkowego i prioproceptywnego
-SEKWENCYJNY ROZWÓJ PROCESÓW INTEGRACJI SENSORYCZNEJzłożone kompleksowe zachowania rozwijają się
w oparciu o bardziej podstawowe wcześniej
wykształcone
-INTEGRALNOŚĆ SYSTEMU NEWOWEGO- integralność i hierarchizacja
mózgu polega na kontroli ośrodków podkorowych
przez ośrodki korowe i odwrotnie
-REAKCJE ADAPTACYJNE- wymagają organizacji wrażeń, porównania ich
z wcześniejszymi doświadczeniami, dokładnego osądu
wymagań płynących z otoczenia i udzielenia adekwatnej odpowiedzi
-WEWNĘTRZNY POPĘD SENSORYCZNY- każdy człowiek, a szczególnie dzieci mają wbudowany
popęd dostarczania sobie właściwych wrażeń sensorycznych
-
CEL terapii SI
►
Cel terapii – poprawienie jakości przesyłania i organizacji
informacji sensorycznej. Następnie wytworzenie odpowiedniej
reakcji adaptacyjnej
►
Terapia może obejmować: rozwijanie podstawowych reakcji
posturalnych, integracji obu stron ciała; stymuluje rozwój reakcji
równoważnych, praksji, orientacji wzrokowo-przestrzennej,
somatognozji, lateralizacji, czucia głębokiego i powierzchownego
( w zależności od potrzeb dziecka)
►
W konsekwencji wpływa na sprawność w zakresie dużej i małej
motoryki, percepcję wzrokowo – przestrzenną, koncentrację
uwagi i samoocenę – co z kolei pozwala dziecku na zdobywanie
nowych umiejętności w zakresie samoobsługi, w zabawie, w
uczeniu się
BAZOWE SYSTEMY
SENSORYCZNE
I ZWIĄZANE
Z NIMI ZABURZENIA
Wg Ayres podstawowe znaczenie dla rozwoju integracji
zmysłowej ma funkcjonowanie układów odbierających i
analizujących informacje związane z ciałem.
Są to: - układ przedsionkowy
- układ prioproceptywny
- układ dotykowy
UKŁAD PRZEDSIONKOWY
System przedsionkowy wspólnie z systemem proprioceptywnym
ma wpływ na subiektywną świadomość pozycji i ruchów ciała w
przestrzeni, napięcie posturalne, równowagę, oraz stabilizację oczu
podczas ruchów głowy
Podstawowe funkcje układu przedsionkowego:
►
Kontrolowanie ruchów związanych z przyspieszeniami liniowymi i kątowymi
działającymi na organizm człowieka
►
Odbieranie informacji związanych z działaniem siły grawitacji i poczuciem
bezpieczeństwa grawitacyjnego
►
Orientacja w położeniu ciała w stosunku do powierzchni ziemi. Informowanie
OUN o położeniu głowy w relacji do szyi i reszty ciała oraz otaczającej
przestrzeni
►
Podtrzymywanie prawidłowego napięcia mięśniowego
►
Wyzwalanie odruchów niezbędnych do utrzymania pozycji ciała w spoczynku
►
Wpływ na odruch błędnikowo – oczny, koordynację pracy obu oczu, płynne
ruchy gałek ocznych
►
Zabezpieczanie prawidłowej organizacji wokół środkowej linii ciała (rozwój
koordynacji obustronnej)
►
Wpływ na przetwarzanie słuchowo – językowe (bliskie powiązania
anatomiczne z układem słuchowym)
►
Wpływa na autonomiczny układ nerwowy
► Funkcjonowanie
systemu
przedsionkowego ma więc wpływ na
utrzymywanie równowagi, koordynacji
oraz płynności ruchów ciała i gałek
ocznych. Ma to swoje odzwierciedlenie
w możliwościach ruchowych dziecka
(w zakresie dużej i małej motoryki),
zachowaniu prawidłowej postawy
podczas ruchu ale i zabaw przy stole,
także w lepszej koncentracji i
mniejszej męczliwości
UKŁAD PROPRIOCEPTYWNY
Słowo propriocepcja odnosi się do informacji
sensorycznych
powodowanych przez ucisk, kurczenie się i rozciąganie
mięśni, ścięgien
i stawów. Dzięki informacjom z propreceptorów mózg może
kształtować właściwą postawę, może kierować naszymi
ruchami
szczególnie gdy odbywają się poza kontrolą wzroku.
czucie
► Pod
względem budowy i czynności czucie
powierzchowne i proprioceptywne nie dają
się ostro odgraniczyć
► Narządy czucia głębokiego przewodzą ucisk,
ból, ruch, czucie zmiany ułożenia, skurcze
mięśni i inne.
► Pełne ,, normalne ‘’ czucie powstaje przy
współdziałaniu czucia skórnego i
głębokiego.
Podstawowe funkcje układu propproceptywnego:
►
Poczucie cielesnej obecności ciała, odczuwanie ciężaru ciała i
poszczególnych jego części w przestrzeni.
►
Wytwarzanie odruchów prostowania i równowagi, które służą
prawidłowej motoryce i przyczyniają się do przeciwdziałania
sile grawitacji.
►
Poruszenie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli
wzroku
►
Swobodne wykonywanie ruchów precyzyjnych.
►
Percepcję kształtów drobnych przedmiotów.
►
Percepcję położenia narządów jamy ustnej podczas mówienia.
►
Tworzenie somatognozji.
►
Tworzenie lateralizacji.
UKŁAD PROPRIOCEPTYWY C.D.
Aktywność ruchowa dziecka z zaburzeniami
propriocepcji staje się chaotyczna gdy
dziecko nie może kontrolować wzrokiem,
ruchów swojego ciała.
UKŁAD DOTYKOWY
DWA RODZAJE
DOZNAŃ CZUCIOWYCH
DOTYK PROTOPATYCZNY
(pierwotny)
OBRONNOŚĆ DOTYKOWA
Daje świadomość bycia dotykanym
bez informacji jaki to rodzaj dotyku
DOTYK EPIKRYTYCZNY
(różnicujący)
ROZPOZNAWANIE WŁAŚCIWOŚCI
PRZEDMIOTÓW BEZ UDZIAŁU WZROKU
(waga, faktura, kształt)
UKŁAD DOTYKOWY
Zmysł dotyku ma wpływ na:
► rozwój
percepcji schematu ciała
► wczesne poznawanie przedmiotów
► rozpoznawanie przedmiotów bez
pomocy wzroku
► różnicowanie bodźców dotykowych
► rozwój emocjonalny
ZABURZENIA WYNIKAJĄCE Z NADWRAŻLIOWŚCI
LUB NIEDOWRAŻLIWOŚCI POSZCZEGÓLNYCH
UKŁADÓW ZMYSŁOWYCH:
UKŁAD PRZEDSIONKOWY
nadwrażliwość- objawy wegetatywne
- brak tolerancji ruchów obrotowych głowy
lub całego ciała
- niepewność grawitacyjna
- lęk przed huśtaniem
- może wystepować nadwrażliwość
emocjonalna,
dotykowa i słuchowa
niedowrażliwość- wzmożona aktywność ruchowa ( potrzeba
biegania, skakania, hustania się)
- problemy z koncentracją uwagi
UKŁAD PRIOPROCEPTYWNY
nadwrażliwość- nie odnotowano
niedowrażliwość- niekontrolowane chaotyczne ruchy
- duża ilość ruchów mimowolnych
- ściskanie ołówka podczas rysowania, oraz innych
narzędzi podczas czynności manipulacyjnych
- nieumiejętne podskakiwanie
UKŁAD DOTYKOWY
nadwrażliwość- dziecko nie lubi bliskości, może unikać kontaktu
dotykowego
- drażni je ubieranie, mycie włosów
- nie lubi bawić się w piasku
- nie lubi malowania farbami, lepienia
- ma trudności z koncentracją uwagi
niedowrażliwość- dziecko samo dostarcza sobie bodźców dotykowych
np. obijając się o sprzęty, uderzając się po twarzy
- nie potrafi różnicować miejsc w które jest dotykane
- może mieć trudności z odczuwaniem, iż ma na sobie
ubranie
Rozwój integracji czynności zmysłowo – ruchowych od
urodzenia(poziom I) do 6 – 7 roku życia (poziom IV)
Poziom
I
Ewolucja czynności odruchowych (odruchy postawy,
prostowania i równowagi).
Dalszy rozwój (doskonalenie się) narządów zmysłów (dotyku,
czucia głębokiego, równowagi i innych)
Poziom
II
Rozwój schematu ciała
(wyobrażenia i świadomości
posiadania ciała.
Poziom
III
Rozwój zdolności do wykonywania
bardziej złożonych i skomplikowanych ruchów
(koordynacja „dotykowo – wzrokowo –
kinestetyczna”), zwiększona celowość czynności.
Poziom
IV
Zdolność do:
-Koncentracji uwagi, organizacji i porządkowania wrażeń oraz odpowiedniego reagowania na nie.
-Nauki (czytanie, pisanie, liczenie).
-Wykonywania skomplikowanych czynności ruchowych.
-Samokontroli, szacunku do samego siebie, myślenia abstrakcyjnego i rozumowania.
-Ustalenie dominacji półkul mózgowych i stron ciała.
Rozwój dużej
motoryki i
planowania
czynności
ruchowych.
Integracja ruchów obu stron ciała
(obustronność)
Rozwój „małej motoryki”, planowanie
czynności ruchowych i dominacji storn
NIEPRAWIDŁOWOŚCI I ZABURZENIA POWSTAŁE NA POZIOMIĘ
PIERWSZYM:
NIEZINTEGROWANY ODRUCH TONICZNY BŁĘDNIKOWY
- dziecko, u którego nie nastąpiło wygaszenie tego odruchu porusza się
niepewnie, garbi się, ma obniżone napięcie mięśniowe, niechętnie ćwiczy,
ma problemy z poczuciem czasu i przestrzeni, może mieć zaburzenia
wokalizacji i mowy, trudności z poruszaniem się po nierównym terenie,
szybko się męczy
NIEPEWNOŚĆ GRAWITACYJNA
- porusza się na lekko ugiętych nogach, jest przygarbione, stopy stara się
mieć cały czas blisko ziemi, nie lubi wspinania, skakania, chodzenia po
nierównym terenie, ma trudności z pokonywaniem przeszkód, niechętnie
uczestniczy w zabawach
NIETOLERANCJA RUCHU I WIĄŻĄCA SIĘ Z NIĄ CHOROBA LOKOMOCYJNA
- powstaje z powodu nieprawidłowego odczuwania ruchu liniowego
ZMNIEJSZONA WRAŻLIWOŚĆ UKŁADU PRZEDSIONKOWEGO
- dziecko lubi się huśtać, kręcić, skakać, poszukuje wrażeń. Jednak tych, które sobie
dostarcza nie zaspokajają jego potrzeb
OBRONNOŚC DOTYKOWA
- nasilone reakcje na dotyk, reaguje tak, jakby dotknięcie było bolesne, nawet głaskanie może
wywołać gwałtowną reakcję
ZMNIEJSZONA WRAŻLIWOŚĆ NA BODŹCE DOTYKOWE
- dziecko jest mniej wrażliwe na dotyk i często ulega urazom, bardzo się brudzi, zaczepia inne dzieci
ZWIĘKSZONE NAPIĘCIE MIĘŚNIOWE
- porusza się sztywno, ma problemy z ruchami precyzyjnymi
NIEPRAWIDŁOWOŚCI I ZABURZENIA DRUGIEGO POZIOMU
DYSPRAKSJA
- dotyczy planowania ruchowego, trudności
z opanowaniem nowych zadań ruchowych, niezręczność,
psucie zabawek
ZABURZENIA INTEGRACJI OBUSTRONNEJ
- dysfunkcje w obrębie kontroli nad własnym ciałem, jak
i zaburzeniami czucia proprioceptywnego, informującego
o położeniu poszczególnych części własnego ciała
SŁABA PERCEPCJA PRZESTRZENI I FORMY
- trudności z zabawami konstrukcyjnymi, łatwa utrata
orientacji w terenie, brzydkie pismo, malowanie i
wycinanie
NIEPRAWIDŁOWOŚCI I ZABURZENIA TRZECIEGO POZIOMU
NIEPRAWIDŁOWA KOORDYNACJA WZROKOWO- RUCHOWA
- występuje u dzieci u których przetrwał odruch
asymetryczny toniczny szyjny, kłopot z
podrzucaniem i odbijaniem piłki, zawiązywaniem
butów
TRUDNOŚCI Z CHWYTEM I CELNYM RZYTEM
- problemy z planowaniem motorycznym, rzutem
do celu, wycofanie podczas zabaw sportowych
NIEUMIEJĘTNOŚĆ PRZEKRACZANIA LINII ŚRODKA CIAŁA
- trudności z czytaniem, rysowaniem, pracami
ręcznymi
ZACHWIANIA RÓWNOWAGI PRZY RUCHACH GŁOWY
- trudności z jazda na rowerze i wrotkach, dyskomfort
podczas przebywania na statkach
RUCHY JEDNOSTRONNE ZAMIAST NAPRZEMIENNYCH, NIEUSTALONA LATERALIZACJA
- brak obustronnej koordynacji ruchowej, nieefektywne poruszanie się
brak płynności ruchów w sporcie
TRUDNOŚCI W WODZENIU WZROKIEM
- przetrwały odruch toniczny szyjny, zbyt wolne czytanie
NIEPRAWIDŁOWOŚCI I ZABURZENIA CZWARTEGO POZIOMU
- zaburzenia koncentracji uwagi
- problemy z samooceną i samokontrolą
- brak dominacji półkul mózgowych
Rezultat prawidłowej integracji wrażeń
zmysłowych:










orientacja w schemacie ciała
koordynacja obu stron ciała
właściwe planowanie motoryczne ( praksja)
odpowiedni poziom aktywności
prawidłowa koordynacja wzrokowo – ruchowa
prawidłowe wzorce ruchowe
prawidłowy rozwój orientacji wzrokowo – przestrzennej
rozwój mowy
prawidłowe skupienie uwagi
stabilność emocjonalna
Zaburzenia SI
problemy zauważane przez rodziców lub nauczycieli:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
hiperaktywność
hipoaktywność
problemy z koncentrację uwagi
nadpobudliwość emocjonalna
obniżony poziom koordynacji ruchowej ( niezdarność ruchowa) lub
wzrokowo – ruchowej
zaburzenia mowy
słaba organizacja zachowania
problemy z funkcjonowaniemw grupie
problemy z nauką rysowania, czytania i pisania
problemy z rozwojem samodzielności w zakresie samoobsługi
niska samoocena
słaba równowaga
wrażliwość na bodźce
Zaburzenia SI – objawy widoczne w
badaniu klinicznym
Narzędzia badawcze:
•
•
•
Kwestionariusz rozwoju sensomotorycznego
Obserwacja kliniczna funkcji neurofizjologicznych
Bateria Południowokalifornijskich
Testów Sensorycznej Integracji
Objawy:










Obniżone napięcie mięśni
Obecność tonicznych odruchów we wzorcach postawy
Brak poczucia środkowej linii ciała i trudności z jej przekraczaniem
Trudności w utrzymaniu równowagi
Zaburzenia koordynacji ruchowej i wzrokowo - ruchowej
Zaburzenia praksji
Zaburzenia somatognozji
Zaburzenia lateralizacji
Zaburzenia percepcji dotykowej
Zaburzenia percepcji bodźców przedsionkowych i propriceptywnych
SPRZĘT WYKORZYSTYWANY W SALI NTEGRACJII
SENSORYCZNEJ:
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
hamak
huśtawka
deskorolka
deska rotacyjna
beczka
kołyska
helikopter
podwieszany wałek
materace
maty
piłki do skakania
piłka Bobath
drabinki
zjeżdżalnia
stolik
pomoce do stymulacji dotykowej, węchowej, wzrokowej
W JAKI SPOSÓB TERAPIA MOŻE POMÓC DZIECKU?
►
►
►
►
►
Podczas terapii dziecko będzie zachęcane i kierowane do
wykonywania aktywności, które będą wyzwalać i prowokować
odpowiednie, skuteczne reakcje na bodźce sensoryczne.
Preferowane są ukierunkowane zabawy i swobodne aktywności
Ćwiczenie konkretnych umiejętności nie jest celem terapii lecz
stosowanie aktywności rozwijających podstawowe umiejętności,
które umożliwią nauczenie się efektywne czynności wyższych
Ważnym aspektem jest motywacja dziecka
Terapia Integracji Sensorycznej jest zazwyczaj dla dziecka
przyjemnością, zabawą- ale jednocześnie ciężką pracą pod okiem
terapeuty
Jeżeli efekty terapii są pozytywne, dziecko jest w stanie w sposób
bardziej efektywny automatycznie przetwarzać i wykorzystywać
skomplikowane informacje sensoryczne