Faktori korporativnog upravljanja
Download
Report
Transcript Faktori korporativnog upravljanja
MENADŽMENT KORPORATIVNOG
UPRAVLJANJA
Doc. dr Ostoja Travar
Menadžment korporativnog
upravljanja
Potrebe privrede nameću se kao osnovni razlog
izučavanja ove, danas, zasebne discipline. Prema
dosadašnjim saznanjima ovaj predmet se, kao takav,
izučava na osnovnom studiju kao obavezni ili izborni
predmet, a nezaobilazan je kao samostalan na
drugom ciklusu studija.
Cilj menadžmenta korporativnog
upravljanja
Predmet: Menadžment korporativnog upravljanja ima
za cilj omogućiti polaznicima ovog studija sticanje
potrebnih
znanja
o
privrednim
društvimakorporacijama, njihovim upravljačkim strukturama i
procesima. Da studentima, poslovnim ljudima i svim
ostalim sa radnim iskustvom u oblasti privrede i
vanprivrede omogući da steknu stručna i naučna
znanja u oblasti korporativnog upravljanja koja će
neposredno
doprinijeti
jačanju
menadžmenta
korporativnog upravljanja sa ciljem približavanja
Bosne i Hercegovine evropskim integracijama i
uključivanje u globalnu privredu.
Kompentencije
Korporativno upravljanje je i “kičma” najvećeg broja
privrednih društava koja definišemo kao kapitalna
privredna društva.
Korisnici, sve strukture u javnim korporacijama kao
što su: privredna društva, berze, finansijske,
zdrastvene, obrazovne i druge institucije.
Pojam korporativnog
upravljanja
Pojam “korporativnog upravljanja” podrazumijeva
odgovorno upravljanje i kontrolu privrednih društava
usmjerenih prema stvaranju dugoročne vrijednosti
koja se odvija kroz zaštitu interesa, članova društva,
akcionara kao i transparentnost prema svim
zainteresovanim stranama.
Ekonomisti
ukazuju
da
dobro
korporativno
upravljanje
omogućava
jeftinije
finansiranje
preduzeća i pridonosi njegovom poslovnom razvoju.
Definicije
korporativnog upravljanja
Korporativno upravljanje je sistem putem kojeg se
upravlja organizacijama i nad njima vrši kontrola.
Takođe,
korporativno
upravljanje
je
skup
mehanizama kroz koje firme funkcionišu kada je
svojina odvojena od upravljanja.
Dakle, specifičnost korporacije se
razdvajanju vlasništva i upravljanja.
ogleda
u
Istraživanja primjene
korporativnog upravljanja u RS
Akcionarska društva u Republici Srpskoj ubjedljivo
najmanje primjenjuju standarde korporativnog
upravljanja među zemljama srednje i istočne Evrope,
pokazuju istraživanja.
Uočljivo je da akcionarska društva sa banjalučke
berze imaju izuzetno nizak nivo korporativnog
upravljanja.
Istraživanja su pokazala da nivo primjene
korporativnog upravljanja u RS iznosi 12,4 %, što je
daleko ispod deset analiziranih zemalja srednje i
nastavak
istočne Evrope u kojima se kreće od 21,3 % u
Hrvatskoj do 38 % u Češkoj.
Podaci
o
stepenu
transparentnosti
u
korporativnom upravljanju su:
- U Republici Srpskoj 2,4 % ,
- U Hrvatskoj 14,8 %,
- U Sloveniji 29,6 %,
- U Češkoj sa 33,2 %, s tim da analizom nisu
obuhvaćene FBiH, Srbija, Crna Gora, Makedonija i
Albanija.
Nivo korporativnog upravljanja
nastavak
U drugom istraživanju o korporativnom upravljanju
koje je banjalučka berza u 2011. godini sprovela na
uzorku od 15 društava, sa službenog tržišta, dobijena
je prosječna ocjena od 65,7%, što se smatra
nezadovoljavajućim nivom.
Naime, 2/3 analiziranih društava nema usvojen
vlastiti kodeks ponašanja, nitu su prihvatili standarde
upravljanja akcionarskim društvima.
Akcionarska društva su najslabiju ocjenu
dobila u segmentu uloge i odgovornosti odbora
(54,6%).
nastavak
Navedeno ukazuje da se akcionarskim društvima
upravlja neefikasno i da nema konsekvenci za loše
upravljanje.
Naknade članova odbora najčešće nisu vezane za
ostvarene rezultate, odbori nemaju dovoljan broj
nezavisnih i kompetentnih članova niti postoje jasne
procedure prilikom sukoba interesa.
Sa druge strane, relativno visoko je ocijenjenja uloga
zainteresovanih strana – nosilaca interesa u
upravljanju akcionarskim društvima (89,3%).
Propisi koji utiču na
korporativno upravljanje u RS
-
-
-
Zakon o privrednim društvima reguliše osnivanje,
poslovanje, reorganizaciju i likvidaciju privrednih
subjekata.
Zakon o tržištu hartija od vrijednosti uređuje emisiju
hartija od vrijednosti, poslove sa hartijama od
vrijednosti, osnivanje i poslovanje berze, centralnog
registra, organizaciju i nadležnosti Komisije za hartije
od vrijednosti.
Zakon o preuzimanju akcionarskih društava uređuje
postupak preuzimanja akcionarskih društava.
Pojam korporacije
Pod korporacijom se podrazumijeva preduzeće
oganizovano kao akcionarsko društvo ili javna
kompanija (engl.public company). Ovako shvaćena
korporacija je ustvari kompanija ili preduzeće koje
svoj
akcijski
kapital
inicijalno
i/ili
kasnije
dokapitalizacijom pribavilo kapital putem instituta
javne ponude ili prodaje.
Korporacija ima neograničenu mogućnost pribavljanja
dodatnog kapitala potrebnog za rast i razvoj
posredstvom finansijskog tržišta.
Privredna društva
-
-
Zakonom o privrednim društvima (“Službeni glasnik
Republike Srpske” broj 127/08) uređuje se:
osnivanje privrednih društava,
prava i obaveze osnivača, ortaka, članova, akcionara,
povezivanje i reorganizacija (statusne promjene i
promjene pravne norme privrednih društava) i
likvidacija privrednih društava.
Pojam i pravne forme
privrednih društava
Privredno društvo je pravno lice koje osnivaju pravna
i/ili fizička lica radi obavljanja djelatnosti u cilju
sticanja dobiti,
Pravne forme privrednih društava su: društvo lica
(ortačko društvo i komanditno društvo) i društvo
kapitala (društvo sa ograničenom odgovornošću i
akcionarsko društvo - otvorno i zatvoreno),
Pored navedenih pravnih formi privrednih društava,
posebnim zakonom mogu se odrediti i druge pravne
forme društava.
Ortačko društvo
Ortačko društvo je privredno društvo koje osnivaju
dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica u svojstvo ortaka
društva radi obavljanja određene djelatnosti pod
zajedničkim poslovnim imenom.
Ortačko društvo odgovara za svoje obaveze
cjelokupnom imovinom.
Ortaci ortačkog društva odgovorni su solidarno za sve
obaveze društva cjelokupnom svojom imovinom, ako
sa povjeriocem nije drugačije ugovoreno.
Komanditno društvo
Komanditno društvo je privredno društvo koje
osnivaju dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica u svojstvu
ortaka, radi obavljanja određene djelatnosti, pod
zajedničkim poslovnim imenom, od kojih najmanje
jedno lice odgovara neograničeno za njegove
obaveze (komplementar), a najmanje jedno lice snosi
rizik do visine svog ugovorenog uloga (komanditor).
Komanditno društvo za svoje obaveze odgovara
cjelokupnom imovinom.
Društvo sa ograničenom
odgovornošću
Društvo sa ograničenom odgovornošću je privredno
društvo koje osniva jedno ili više pravnih i/ili fizičkih
lica, u svojstvu članova društva, radi obavljanja
određene djelatnosti pod zajedničkim poslovnim
imenom.
Društvo sa ograničenom odgovornošću odgovara za
svoje obaveze cjelokupnom imovinom.
Član društva sa ograničenom odgovornošću ne
odgovara za obaveze društva, osim do iznosa
neunesenog uloga u imovinu društva.
nastavak
Društvo sa ograničenom odgovornošću može imati
najviše 50 članova.
Ako se broj članova društva sa ograničenom
odgovornošću poveća iznad broja članova (50), ali ne
više od 100 članova, i ako se taj broj održi u periodu
dužem od godinu dana, to društvo mijenja pravnu
formu u formu zatvorenog akcionarskog društva.
Članovi društva sa ograničenom odgovornošću čine
skupštinu.
DOO može da ima direktora ili upravni odbor, te
nadzor: internog revizora i odbor za reviziju, a može
da ima nezavisnog revizora i stručnog povjerenika.
Akcionarsko društvo
Akcionarsko društvo je privredeno društvo koje
osniva jedno ili više pravnih i/ili fizičkih lica u svojstvu
akcionara radi obaljanja određene djelatnosti pod
zajedničkim poslovnim imenom, čiji je osnovni kapital
utvrđen i podijeljen na akcije.
Akcionarsko društvo odgovara za svoje obaveze
cjelokupnom imovinom.
Akcionari akcionarskog društva ne odgovaraju za
obaveze društva, osim do iznosa ugovorenog a
neuplaćenog uloga u imovinu društva.
Zatvoreno akcionarsko društvo
Zatvoreno akcionarsko društvo je društvo čije se
akcije izdaju samo njegovim osnivačima ili
ograničenom broju drugih lica.
Može imati najviše 100 (sto) akcionara.
Ako se broj akcionara poveća i održi iznad 100
akcionara u periodu dužem od godinu dana, to
društvo postaje otvoreno društvo.
Zatvoreno društvo ne može vršiti upis akcija javnom
ponudom ili na drugi način nuditi svoje akcije javnim
putem.
Otvoreno akcionarsko društvo
-
-
-
Akcionarsko društvo smatra se otvorenim ako
osnivači objave javni poziv za upis i uplatu akcija u
vrijeme osnivanja društva, odnosno ako takav poziv
učini društvo nakon osnivanja.
Otvoreno akcionarsko društvo se uvrštava na berzu ili
druga uređena javna tržišta, u skladu sa zakonom,
kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti.
Svoja
vlasnička
prava
akcionari
otvorenih
akcionarskih društava ostvaruju kroz učešće u radu
skupština akcionara dok se upravljanje povjerava
upravnom odboru.
Organi upravljanja
- Skupština
-
-
Skupština akcionara je organ vlasnika akcionara
društva i najviši organ društva. Kao najviši organ
društva Skuština je nadređena upravnim i nadzornim
organima društva, ona ih redovno postavlja i
smjenjuje te na taj način ostvaruje kontrolu nad
njihovim radom. Ona utvrđuje:
poslovnu politiku,
donosi najvažnije odluke koje se tiču raspolaganja
imovinom i dobiti društva,
odlučuje o statusnim pitanjima i promjenama.
nastavak
Vrste skupština:
Godišnja skupština saziva se najkasnije 90 dana od
dana podnošenja finansijskog izvještaja,
Vanredna skupština saziva se na zahtjev :
1/3 članova upravnog odbora, likvidatora društva,
akcionara sa najmanje 10% akcija sa pravom glasa,
u slučaju poslovanja sa gubitkom, te
- Skupština po nalogu suda.
Pravo akcionara
-
-
Pravo akcionara je:
da učestvuje u radu i odlučivanju skupštine akcionara
(osnovno pravo),
pravo na sigurnu registraciju vlasništva nad akcijom,
pravo prenosa,
pravo na blagovremeno i redovno obavještavanje,
pravo da bira članove odbora i da učestvuje u
raspodjeli dobiti društva.
Pretpostavke
za uspješan rad skupštine
Učešće u radu i odlučivanju skupštine akcionara je
pravo, ne i obaveza akcionara za koje akcionari, vrlo
često, nisu zainteresovani da ga koriste.
Da bi se akcionarima olakšalo korišćenje njihovih
prava potrebno je da budu blagovremeno informisani
o svim pitanjima koja su bitna za poslovanje društva.
Blagovremeno
obavještavanje
podrazumijeva
dostavljanje potrebnih informacija prije održavanja
godišnje skupštine društva ili na samoj skupštini ali
prije samog odlučivanja.
Kvorum za održavanje
sjednice skupštine akcionara
Da bi propisno sazvana skupština mogla da donosi
pravno valjane odluke, mora ispunjavati utvrđeni
kvorum za njen rad. Utvrđivanje kvoruma za rad
svodi se na utvrđivanje najmanjeg potrebnog broja
glasova akcionara koji moraju biti prisutni da bi njen
rad bio punovažan.
Kvorum može biti različit, zavisno od toga o kojoj se
vrsti skupštine radi, ili koja su pitanja predmet njenog
odlučivanja.
Osnivačkim aktom ili statutom može se odrediti veći,
ali ne i manji od zakonom propisanog kvoruma za
održavanje sjednice skupštine akcionara.
Većina za odlučivanje
Većina potrebna za donošenje odluka može biti
različita zavisno od značaja pitanja o kojem se
odlučuje.
Npr. Zakon o privrednim društvima propisuje da je
potrebno najmanje 2/3 glasova akcionara koji
posjeduje akcije sa pravom glasa:
- za promjenu osnivačkog akta,
reorganizaciju društva,
sticanje ili raspolaganje imovinom velike vrijednosti,
povećanje ili smanjenje osnovnog kapitala.
Pravo glasa
-
Pravo glasa je osnovno člansko upravljačko pravo
akcionara koje se iskazuje na skupštini akcionara
glasanjem o prijedlogu koji je stavljen na glasanje.
Akcionar ima mogućnost da glasa:
za i protiv prijedloga odluke,
da se suzdrži od glasanja.
Akcionar se ne može odreći prava glasa ali ima pravo
da ga i ne koristi.
nastavak
-
-
-
Akcionari imaju pravo glasa o pitanjima koja se
odnose na:
povećanje ili smanjenje ukupnog broja odobrenih
akcija,
izmjenu bilo kog prava ili privilegija akcije,
utvrđivanje prava imalaca,
izmjenu akcija akcionara,
limitiranje ili negiranje postojećeg prava prečeg upisa
akcija, i
limitiranje ili negiranje prava glasa akcija te klase
Način glasanja
-
-
Zakon o privrednim društvima propisuje da je
glasanje na skupštini akcionara u načelu javno.
Tajno glasanje se može koristiti ako akcionarsko
društvo ima više od 100 akcionara ili ako to
zahtijevaju akcionari sa najmanje 10% prisutnih ili
zastupanih akcija sa pravom glasa o određenom
pitanju, kada se odlučuje o:
izboru i razrješenju direktora ili članova upravnog
odbora, nezavisnog revizora,
finansijskim izvještajima i izvještajima o poslovanju.
Isključenje
prava glasa
-
-
-
-
Akcionar ne može glasati na skupštini akcionara, ni
lično ni preko punomoćnika, kada se odlučuje o:
oslobađanju ili smanjenju njegovih obaveza i obaveza
sa njim povezanih lica prema društvu,
pokretanju ili odustajanju od spora protiv njega ili sa
njim povezanih lica,
odobravanju poslova u kojima postoji sukob interesa
između njega i/ili sa njim povezanih lica i društva,
isključenju prava preče kupovine u postupku emisije
akcija u privatnoj ponudi u kojoj je on i/ili sa njim
nastavak
-
-
povezano lice određeno kao unaprijed poznati kupac,
osnivanju i povezivanju sa drugim pravnim licem u
kojem on i/ili sa njim povezano lice ima vlasnički udio
veći od 5% u osnovnom kapitalu, i
isplati dividende za zaposlene i članove upravnog
odbora u slučaju da to lice i/ili sa njim povezano lice
imaju taj status u društvu.
Glasovi akcionara čije je pravo glasa isključeno ne
uzimaju se u obzir ni prilikom utvrđivanja kvoruma za
odlučivanje u konkretnom slučaju.
Zapisnik
Na skupštini akcionara obavezno se vodi zapisnik o
njenom radu u koji se unosi svaka odluka skupštine.
Svaka odluka skupštine akcionara unosi se u zapisnik.
Presjednik skupštine akcionara odgovaran je za
uredno sačinjavanje zapisnika. Zapisnik sa sjednice
skupštine akcionara sačinjava se najkasnije 15 dana
od dana njenog održavanja.
Zapisnik potpisuje predsjednik skupštine akcionara,
zapisničar i dva ovjerača. Kod otvorenih akcionarski
društava zapisnik vodi notar.
Upravni odbor
Zatvoreno akcionarsko društvo ima direktora ili
upravni odbor.
Otvoreno akcionarsko društvo ima upravni odbor.
Broj
članova
upravnog
odbora
otvorenog
akcionarskog društva utvrđuje se osnivačkim aktom.
U otvorenom akcionarskom društvu upravni odbor
ima najmanje 3 člana a najviše 15 članova.
Otvoreno akcionarsko društvo čije su akcije na berzi,
moraju u upravnom odboru imati većinu neizvršnih
članova od kojih su najmanje dva nezavisna člana.
Izvršni odbor
Otvoreno akcionarsko društvo ima izvršni odbor.
Zatvoreno akcionarsko društvo može imati izvršni
odbor.
Upravni odbor bira članove izvršnog odbora.
Članovi izvršnog odbora su izvršni direktori.
Izvršni odbor bira se iz reda lica koji su članovi
upravnog odbora ili drugih lica, s tim da članovi ovog
odbora čine manje od polovine članova upravnog
odbora.
Nadzor
Kod otvorenog akcionarskog društva čije su akcije
uvrštene na službeno berzansko tržište, mora se
odrediti da društvo ima internu reviziju i odbor za
reviziju te nezavisnog revizora a može imati i
stručnog povjerenika.
Odbor za reviziju ima najmanje 3 člana. Broj članova
Odbora za reviziju mora biti neparan.
Poslove interne revizije vrši interni revizor kao fizičko
lice.
Internog revizora i članove odbora za reviziju bira
Skupština akcionarskog društva iz reda nezavisnih
lica.
Nezavisni revizor
Otvoreno akcionarsko društvo ima nezavisnog
revizora.
Bira se na redovnoj skupštini akcionara tekuće godine
za reviziju finansijskih izvještaja za narednu poslovnu
godinu.
Nezavisni revizor akcionarskog društva može biti
biran na period određen u skladu sa zakonom kojim
se uređuje računovodstvo i revizija.
Uprava
kompanije - društva
Uprava društva je nadležna za nezavisno rukovođenje
društvom i treba da osigura poštovanje svih zakona i
drugih propisa, kao i da uzme u obzir sve interese
zainteresovanih strana za rad društva, u skladu sa
poslovnim rizikom kojem je društvo izloženo.
Član uprave društva ne smije pri donošenju odluke
pretpostaviti lične interese interesima društva, niti
svojim odlukama smije za sebe iskoristiti poslovne
prilike namijenjene društvu.
Članovi uprave ne smiju, pri obavljanju svojih
djelatnosti, zahtijevati niti prihvatati od trećih lica
nastavak
plaćanja, niti bilo koje vrste pogodnosti za sebe niti
za bilo koje drugo lice, niti davati trećim licima
nezakonite prednosti na osnovu kojih ta lica mogu
steći korist.
Uprava društva:
- utvrđuje ili odobrava poslovne planove društva,
- izrađuje strategiju poslovanja društva,
- osigurava njeno sprovođenje,
- uspostavlja unutar društva odgovarajući sistem
sistem interne kontrole i upravljanje rizicima.
Osnovne prednosti korporativne
forme preduzeća
-
-
-
Korporativni oblik organizovanja preduzeća ima, kao i
sve drugo, svoje dobre i loše strane.
Osnovne prednosti korporativne forme preduzeća se,
u osnovi, svode na sljedeće:
gotovo
neograničene
mogućnosti
pribavljanja
dodatnog kapitala potrebnog za finansiranje rasta i
razvoja preduzeća posredstvom finansijskog tržišta;
javnost i transparentnost poslovanja, te dostupnost
finansijskih i nefinansijskih informacija;
pozitivna slika o korporaciji formirana na prethodni
način dorpinosi jačanju njene tržišne pozicije,
nastavak
-
-
privlačenju kadrova i, u krajnjem, rastu tržišne
kapitalizacije što povećava “bogatstvo” njenih
vlasnika kroz isplatu dividendi i/ili rast tržišne cijene
prilikom prodaje akcija;
mehanizmi zaštite interesa vlasnika/akcionara,
pogotvo manjinskih, kroz regulativu zasnovanu na
zakonskim propisima, principima, smjernicama i
standardima korporativnog upravljanja;
mogućnost
da svoje odluke
zasnivaju
na
informacijama do kojih bi inače teško došli ukoliko
kompanija/emitent nema takvu propisanu obavezu.
Osnovni nedostaci korporativne
forme preduzeća
-
-
-
Status kompanije/korporacije ima i svoju “cijenu”
koja se ogleda, prije svega, u:
troškovima kotiranja na organizovanim javnim
tržištima, uključujući i zahtjeve za objavljivanjem
propisanih finansijskih i nefinansijskih informacija,
naknadama regulatorima i sl;
obaveznom poštovanju i promjeni strožih zahtjeva za
finansijsko izvještavanje,
posebnoj “društvenoj osjetljivosti” u pogledu
nastavak
-
-
1.
2.
poštovanja prava zaposlenih, manjinskih akcionara,
ekoloških standarda i sl;
većim troškovima funkcionisanja i rada organa
upravljanja, održavanju redovnih i vanrednih
skupština akcionara i organa nadzora (interna i
nezavisna revizija, odbor za reviziju).
Vođenje korporacije u najboljem interesu svih,
uspjeh zavisi od nekoliko preporuka, ali četiri, su
jedne od značajnih, kao što su:
Ukupne uspješnosti poslovanja kompanije;
Povjerenja u korporaciju kao osnovu razvoja;
nastavak
realnog ekonomskog sektora, odnosno nosioca
održivog ekonomskog razvoja, zaposlenosti i
životnog standarda;
3. Povjerenja insvestitora u najširem smislu riječi,
kreditora i drugih povjerilaca,
da su njihovi
materijalni i drugi interesi zaštićeni;
4. Uključivanja korporacije u međunarodne ekonomske
i finansijske tokove u svjetskim okvirima koje
unaprijed zahtijevaju poznate, jasne, stabilne i
pouzdane principe korporativnog upravljanja.
Razvoj
korporativnog upravljanja
Korporativno
upravljanje
(engl.
Corporate
governance)
je
sistem
putem
kojeg
se
organizacijama upravlja i nad njim vrši kontrola.
Struktura
korporativnog
upravljanja
određuje
raspodjelu prava i obaveze među različiti učesnicima
u korporaciji, kada je svojina odvojena od
upravljanja.
Jednostavno
rečeno,
korporativno
upravljanje
predstavlja ono što dobijete kada se “oprostite” od
vašeg novca i kupite akcije neke kompanije.
nastavak
Danas se gotovo ne može govoriti o uspješnoj i
efikasnoj kompaniji koja ne primjenjuje i ne
unapređuje standarde korporativnog upravljanja.
Empirijska istraživanja koja analiziraju povezanost
između korporativnog upravljanja i efikasnost
poslovanja, pokazuju da kompanije koje imaju i
primjenjuju standarde korporativnog upravljanja
ostvaruju bolje rezulatate od kompanija koje to ne
čine.
Sa inteziviranjem finansijske i ekonomske krize
korporativno upravljanje sve više dobija na značaju.
nastavak
Integracija tržišta kapitala, naročito u Evropskoj uniji,
te pribavljanje kapitala na različitim tržištima od
strane velikih privrednih društava i njihovih grupacija
pospješuju analizu efikasnosti različitih modela
korporativnog upravljanja.
I u poslovnoj praksi Republike Srpske vode se žive
aktivnosti i rasprave o tome šta je to korporativno
upravljanje. Osnovo pitanje koje se postavlja kod
korporativnog upravljanja je raspodjela moći unutar
društva, odnosno pitanje ko donosi odluke u
privrednim društvima i čiji se interesi pri tom uzimaju
u obzir.
Osvrt na stanje i probleme u
funkcionisanju korp. upravljanja
1.
2.
Uspostavljanje adekvatnog koncepta korporativnog
upravljanja, usklađenim sa principima koji važe u
Evropi i svijetu, te njegova stalna nadogradnja,
naročito u domenu nadzora, posebno je značajno u
zemljama u tranziciji iz tri razloga:
Relativno niskog znanja i iskustva učesnika u
procesima korporativnog upravljanja.
Specifičnosti koje se ogledaju u nižem stepenu
povjerenja u institucionalni i realni ambijent u
cjelini, pa prema tome, i u domenu ostvarivanja
prava akcionara.
nastavak
3. Te, specifičnosti koje su posljedica postprivatizacionih
procesa nakon masovne privatizacije.
Korporativna forma preduzeća u Republici Srpskoj je
u najvećoj mjeri rezultat okončanja procesa
(vaučerske) privatizacije.
Međutim, pri tom, ne bi trebalo zaboraviti na ozbiljne
ograničavajuće faktore koji će bar u početku biti
limitirajuće, a ogledaju se u:
nastavak
-
-
-
Još uvijek nedovoljno razvijenom finansijskom tržištu,
što, uz nedovljno povjerenje u ukupni finansijski
sektor u cjelini, ograničava finansijske izvore na koje
bi naše korporacije mogle računati.
U niskoj kreditnoj sposobnosti i ukupnom bonitetu
naših preduzeća što će za posljedicu imati njihov teži
pristup finansijskim tržištima i višoj cijeni kapitala.
Nedovoljna i neusaglašena institucionalna osnova
(relevantni
zakonski
propisi,
te
standardi
korporativnog upravljanja, koji imaju snagu
preporuka).
Ekonomski aspekti
korporativnog upravljanja
Korporativno upravljanje je definisano, pored ostalog,
što je već naprijed rečeno, kao skup mehanizama
kroz koje firma funkcioniše kada je svojina odvojena
od upravljanja.
Društva kojima se dobro upravlja rentabilnija su i
daju bolji doprinos nacionalnoj privredi i društvu.
Dva su centralna pitanja korporativnog upravljanja, a
njihovo postojanje i rješavanje zavise od strukture
vlasništva u preduzeću.
nastavak
Prvo pitanje. Kako obezbijediti da profesionalni
menadžement u preduzećima sa disperziranim
vlasništvom (koliki je interes za nadzor menadžera)
radi u interesu vlasnika, a ne u svom sopstvenom
(principal – agent problem)?
Drugo pitanje. Kako u preduzećima sa
koncentrisanim vlasništvom obezbijediti da kontrolni
vlasnik ne zloupotrebljava svoju kontrolu nad firmom
kako bi iz nje izvukao više nego što mu pripada
(principal – principal problem)?
Ispitati: Primjenu OECD-e principe i smjernice.
Mogući pravci unapređenja
korporativnog upravljanja u RS
-
-
Imperativno se nameće potreba da se u Republici
Srpskoj mora posvetiti posebna pažnja uspostavljanju
adekvatnog sistema korporativnog upravljanja. Tu
posebnu pažnju bi, po našem mišljenju, trebalo, prije
svega, usmjeriti na:
stalnu profesionalnu edukaciju, ali i edukaciju najšire
javnost sa ciljem upoznavanja osnovnih postulata
tržišne privrede i korporativnog upravljanja, a
posebno akcionarstva u najširem smislu riječi.
Kontinuiran nadzor nad primjenom uspostavljenih
instituta korporativnog upravljanja kojim se afirmiše
nastavak
-
-
pozitivna, a sankcioniše, negativna praksa, vezana
prije
svega:
za
zaštitu
prava
akcionara,
ravnopravnost svih, a posebvno manjinskih
akcionara, objelodanjavanje značajnih informacija i
odgovornosti odbora i uprave korporacije.
Stalna dogradnja koncepta korporativnog upravljanja,
bazirana na vlastitim iskustvima i najboljoj praksi te,
OECD standardima i principima korporativnog
upravljanja.
Kako povećati nivo znanja i svijesti “armije” sitnih
akcionara i sprovesti odgovoran i efikasan nadzor.
Problematika
korporativnog upravljanja
-
Menadžment kompanije je dužan da identifikuje
potencijalna područja problematike korporativnog
upravljanja od strane većinskog vlasnika i da definiše
metode i sisteme zaštite malih akcionara. Područja
zloupotreba mogla bi biti:
enormna zarada,
poslovanje sa povezanim kompanijama,
skrivene informacije većinskog vlasnika,
obezvrijeđivanje akcija kroz dinamiku vlasništva
(spajanja, pripajanja, integrisanja i dr).
nastavak
-
-
-
-
Zaštita podrazumijeva definisanje mjera kojima se
omogućava stabilno funkcionisanje malih akcionara,
kao što su:
kumulativno glasanje za članove upravnog odbora,
za nove emisije pravo preče kupovine,
aktivnosti u upravljačkim organima u uslovima
vanrednih situacija,
identifikacija konflikta interesa,
efikasna pravna zaštita,
javnost u radu.
Društvo kapitala u
Evropskoj uniji
-
U državama članicama Evropske unije razvila su se
različita shvatanja o samom pojmu privrednih
društava, kao pravnog lica,
a zasnivaju se na
principima:
organizovanja,
upravljanja,
odlučivanja od strane osnivača,
ovlašćenja u pravnom prometu i
zastupanja.
nastavak
Prema ugovornoj koncepciji postoje dva koncepta i
to
1. Institucionalna koncepcija kojom se smatra da je
pravno lice samo institucija koja se uspostavlja
propisima te predviđa norme po kojima takve
institucije funkcionišu, te njihov pravni položaj u
poslovnim odnosima, kao i organi odlučivanja i
zastupanja.
2. Funkcionalna koncepcija koja se predviđa propisima,
a posmatra se kao okvir za utvrđivanje mogućih
opcija izbora, dok je na osnivačima sloboda da ovaj
izbor izvrše u granicama predviđenih mogućnosti.
Investicione odluke u uslovima
korporativnog upravljanja
Da bi razmatrali investicione odluke, prvo je potrebno
razmotriti pojam racionisanja kapitala, odnosno
situaciju kada korporacije imaju na raspolaganju veći
broj rentabilnih investicionih projekata, ali ograničena
kapitalna sredstva za njihovu realizaciju.
Zatim, se razmatraju razlozi koji uslovljavaju
racionisanje kapitala kao što su nedovoljan obim
interno kapitala, zadržavanje kontrolnog uticaja u
kompaniji, averzija prema dodatnom zaduživanju,
potcijenjenost hartija od vrijednosti kompanije na
finansijskom tržištu i dr.
nastavak
-
-
Finansijski aspekti planiranja kapitalnih ulaganja
pretpostavljaju da su za svaki projekat unaprijed
utvrđeni:
Kapitalni izdatak,
Ekonomske koristi od projekta,
Koristan ekonomski vijek trajanja projekta,
Kriterijum rentabilnosti (prosječna cijena kapitala ili
neka druga zahtijevana stopa prinosa), i
Likvidaciona vrijednost projekta.
nastavak
-
-
-
U toku ocjene rentabilnosti projekta mogu se javiti
različiti problemi:
mora se izvršiti izbor jednog projekta iz grupe
međuzavisnih projekata,
može se javiti konflikt između interne stope prinosa i
neto sadašnje vrijednosti kod međusobno zavisnih
projekata,
u uslovima inflacije mora se voditi računa o
nominalnim i realnim novčanim tokovima,
Razlozi za racionalizaciju
kapitala
Racionalizacija kapitala se često javlja kod
korporacija koje vode politiku finansiranja kapitalnih
ulaganja. Osnovni interni izvor finansiranja je
akumulirani, odnosno neraspoređeni dobitak. Kao
interni izvor finansiranja može se, u finansijskom
smislu, posmatrati i amortizacija, s obzirom da ona u
trenutku nastanka troškova ne predstavlja izdavanje
gotovine, ali se naplatom potraživanja dobija
gotovina, odnosno priliv gotovine u kome je sadržan i
iznos amortizacije. Teško je zamisliti korporaciju koja
se u cjelini finansira sopstvenim kapitalom.
Selekcija projekata i
racionalizacija kapitala
Da bi se objasnilo kako se donosi odluka o izboru
grupe projekata, odnosno selekciji projekata, prvo će
se pretpostaviti da se ograničenje kapitalnog budžeta
odnosi samo na jednu poslovnu godinu.
Konačan izbor projekta, iz niza predloženih projekata,
odnosi se samo na međusobno nezavisne projekte.
Kada korporacija ima na raspolaganju veći broj
rentabilnih projekata, a ima ograničen kapitalni
budžet, ono tada mora izvršiti izbor grupe projekata
koja će najviše doprinijeti povećanju vrijednosti za
vlasnike.
Mehanizmi korporativnog
upravljanja
Mogu biti različiti u zavisnosti od konteksta u kom
se upotrebljavaju. Moguće ih je svrstati u dvije
osnovne grupe i to interne i eksterne.
Interne mehanizme čine: upravni odbor, odbor
direktora, naknade menadžmentu, koncentracija
vlasništava,
stejkholderski/interesni
odnosi i
korporativno izvještavanje.
Eksterne
mehanizme
čine:
korporativne
kontrole, zakonska i normativna regulativa, zaštita
prava manjinskih akcionara.
nastavak
-
-
-
Mehanizmi korporativnog upravljanja treba da
obezbijede odgovore na sljedeća pitanja:
Koga menadžeri zastupaju i na koji način?
Kako se menadžment nadzire i kontroliše?
Kakvi su odnosi između većinskih i manjinskih
akcionara?
Kako se štite prava manjinskih akcionara i radnika?
Kakav je odnos prema sadašnjim i potencijalnim
investitorima?
Kako se iskazuje društvena odgovornost korporacije?
Korporativno izvještavanje
Korporativno izvještavanje čine aktivnosti vezano za
objavljivanje svih važnijih informacija o poslovanju
akcionarskih društava, čijim akcijama se trguje na
organizovanom tržištu kapitala.
Korporativno izvještavanje je širi pojam od
finansijskog izvještavanja, jer obuhvata sve
relevantne
informacije
za
poslovanje
korporacije, koje ne moraju biti isključivo
finansijske prirode.
Osnovni elementi korporativnog izvještavanja su
finansijski izvještaji.
Finansijski izvještaj
Finansijsko izvještavanje je najvažniji proces
cjelokupnog korporativnog upravljanja.
Finansijski izvještaji predstavljaju podlogu za
komunikaciju poslovne organizacije sa javnošću,
odnosno sa svim postojećim i potencijalnim
investitorima,
te
drugim
interesno-uticajnim
grupama.
Finansijski izvještaji su značajan izvor informacija za
akcionare, ali i povjerioce investitore, zaposlene,
državu i širu javnost.
Glavni korisnici ovih izvještaja su ulagači – investitori.
nastavak
Međunarodni standardi finansijskih izvještaja (MSFI)
takođe određuju investitore kao glavne korisnike
finansijskih izvještaja. Finansijsko izvještavanje je
svakako jedno od najvažnijih područja standardizacije
finansija.
Važan dio finansijskog izvještavanja je računovodstvo
privrednih i vanprivrednih društava, iako se
finansijsko izvještavanje ne iscrpljuje isključivo u
računovodstvu. Na sadržaj i obim finansijskog
izvještavanja veliki uticaj ima finansijska supervizija.
Sadržaj finansijskog
izvještavanja
Finansijsko
izvještavanje
izvorno
predstavlja
standardnu praksu komunikacije privrednog društva
s njegovom investitorskom javnošću. Instrumenti
finansiranja imaju svojstva tržišne finansijske imovine
i strukturirani su, u pravilu, kao vrijednosni papiri sa
aktivnim tržištem.
Dakle, sadržaj finansijskog izvještavanja svodi se na
komuniciranje s investitorima o informacijama o
očekivanom
zarađivanju
privrednih
društava,
prinosima na njegove dionice i rizicima ostvarivanja
rezultata.
nastavak
Finansijsko izvještvanje je pod uticajem regulacije
finansijskih tržišta i supervizije finansijskih institucija
svakim danom sve zahtjevnije.
U tranzicijskim zemljama ukazuje se potreba za sve
brojnim finansijskim ekspertima i računovođama koji
će, između ostalog , zadovoljiti praksu finansijskog
izvještavanja.
Dakle, jedan od osnovnih ciljeva finansijskog
izvještavnja je obezbjeđivanje adekvatne
informacije – osnove za potrebe sadšnjih i
budućih investtora.
Računovodstvo
1.
2.
3.
Računovodstvo je najobuhvatnija i najbolja
evidencija o poslovima i poslovanju privrednog
društva. Računovodstvo se može definisati kao
umijeće komuniciranja finansijskih informacija o
poslovnim entitetima korisnicima tih informacija. U
kontekstu definisanja računovodstva svakako da je
ono važan dio korporativnog upravljanja. Na taj se
način ono može podijeliti u tri dijela:
Knjigovodstvo,
Računovodstveno izvještavanje, i
Revizija.
Knjigovodstvo
Knjgovodstvo se može označiti osnovom cjelokupnog
računovodstva. Ono je najobuhvatnija i najiscrpljivija
evidencija u privrednom društvu u kojoj ne bi smjela
izostati bilo koja poslovna promjena (događaj) koja je
predmet te evidencije.
Dokumentovanje knjigovodstvenih evidencija, kao
osnovna pretpostavka unosa podataka, smanjuje
mogućnost dvojnog knjigovodstva, kao što i
omogućava lakše otkrivanje načinjenih nepravilnosti,
naravno za one koji su upoznati s matematikom
omeđenim knjigovodstvenim prepostavkama.
Revizija
Zbog
postojanja
nepovjerenja
prema
javno
objavljenim informacijam i podacima koje javno
društvo komunicira s investitorskom javnošću o
samom sebi, treći sastav računovodstva javnih
dioničarskih društava je revizija.
Revizija treba dati legitimitet finansijskim izvještajima
koji će se objaviti.
Uspješnost društva koja obavljaju reviziju zavisi o
naknadama koje se naplaćuju od društva čiji se
izvještaji revidiraju.
Uloga nadzora u
korporativnom upravljanju
Nadzor u privrednim društvima. Nadzorom se
posebno naglašavaju nadzori u vezi sa kontrolom i
jačanjem konkurentne sposobnosti društva.
U društvima sa ograničenom odgovornošću
uspostava nadzora je fakultativna a efektira se kroz
internu reviziju, odbor za reviziju, nezavisnu reviziju i
stručnog povjerenika.
Kod akcionarskih društava fakultativna ili obavezna
forma uspostave nadzora zavisi od toga da li je
društvo otvoreno ili zatvoreno.
nastavak
Ako su akcije otvorenog društva uvrštene na
službeno berzansko tržište onda je uspostava interne
revizije i obora za reviziju obavezna.
Sem
toga, otvorena akcionarska društva, imaju
nezavisnog revizora.
A, na prijedlog manjinskih akcionara društva koji
raspolažu sa najmanje 20% osnovnog kapitala
društva, skupština akcionara može da izabere
stručnog povjerenika radi pregleda finansijskih
izvještaja i poslovnih knjiga u posljednje tri godine.
Društvo sa ograničenom
odgovornošću
DOO može imati internu reviziju, ako je tako
određeno osnivačkim aktom ili ugovorom članova
društva.
Pored interne revizije doo može imati i odbor za
reviziju.
Poslove interne revizije vrši interni revizor kao fizičko
lice.
Internog revizora i članove odbora za reviziju bira i
razrješava skupština članova društva.
DOO - Odbor za reviziju
-
-
-
Nadležnosti su:
donosi plan o radu interne revizije;
razmatra izvještaje interne revizije i daje preporuke
po izvještajima o reviziji;
izvještava direktora, odnosno upravni odbora, ako
društvo ima upravni odbor, o realizaciji prepuruka po
izvještajima o reviziji;
Izvještava
skupštinu
članova
društva
o
računovodstvu, izvještajima i finansijskom poslovanju
Nastavak
društva i njegovih povezanih društava;
izjašnjava se o prijedlogu odluke o raspodjeli dobiti
koju usvaja skupština;
izvještava o usklađenosti poslovanja društva sa
zakonskim i drugim regulatornim zahtjevima i
predlaže skupštini izbor nezavisnog revizora, ako
društvo sa ograničenom odgovornošću ima obavezu
reviziju finansijskih izvještaja.
DOO - interni revizor
U izvršenju svojih dužnosti interni revizor:
kontroliše i izvještava odbor za reviziju o
vjerodostojnosti i kompletnosti finasijskog izvještaja
društva o finansijskim i drugim informacijama;
kontroliše usklađenost poslovanja društva sa
odredbama zakona o finansijskim pitanjima i
poslovima iz sukoba interesa;
kontroliše postupak rješavanja prigovora članova
društva, članova organa društva ili drugih lica.
Akcionarska društva
Osnivačkim
aktom
ili
statutom
otvorenog
akcionarskog društva može se odrediti, a kod
otvorenog akcionarsko društva čije su akcije uvrštene
na slušbeno berzansko tržište mora se odrediti da
društvo ima internu reviziju i odbor za reviziju.
Takođe, osnivačkim aktom ili statutom zatvorenog
akcionarskog društva može se odrediti da društvo
ima internog revizora ili odbora za reviziju.
Internog revizora i članove odbora za reviziju bira
skupština iz reda nezavisnih lica, a razrješava se na
isti način na koji su i birani.
AD - Odbor za reviziju
Djelokrug i način rada odbora za reviziju svodi se na:
donosi plan rada interne revizije;
razmatra izvještaje interne revizije i daje preporuke
po izvještajima o reviziji;
izvještava upravni odbor o realizaciji preporuka po
izvještajima o reviziji;
izvještava skupštinu
akcionara društva o
računovodstvu, izvještajima finansijskom poslovanju
društva i njegovih povezanih društava;
nastavak
izjašnjava se o prijedlogu odluke o raspodjeli dobiti
koju usvaja skupština;
izvještava o usklađenosti poslovanja društva sa
zakonskim i drugim regulatornim zahtjevima i
predlaže skupštini izbor nazavisnog revizora, ako
društvo ima obavezu revizije finansijskih izvještaja.
Sem navedenog, odbor za reviziju podnosi izvještaj
akcionarima akcionarskog društva na svakoj godišnjoj
skupštini, a vanrednoj kada smatraju da je
izvještavanje prikladno i nužno ili kada to traži UO.
AD - interni revizor
Nadležnosti internog revizora su:
kontroliše i izvještava odbor za reviziju o
vjerodostojnosti i kompletnosti finansijskih izvještaja
društva;
kontroliše i izvještava odbor za reviziju o
vjerodostojnosti
i
kompletnosti
izvještavanja
akcionara društva o finansijskim i drugim
informacijama;
kontroliše i izvještava odbor za reviziju o ugovorima
sklopljenim između društva i članova upravnog
odbora društva, kao i sa povezanim licima;
nastavak
Kontroliše usklađenost organizacije i djelovanja
društva sa kodeksom ponašanja i
Kontroliše postupak rješavanja prigovora akcionara
društva, članova organa društva ili drugih lica.
U izvršenju svojih dužnosti interni revizor može
pregledati sva dokumenta društva, provjeravati
njihovu vjerodostojnost i podatke koji se u njima
nalaze, zahtjevati izvještaje i objašnjenja od
upravnog odbora i zaposlenih i pregledati stanje
imovine.
Korporativno upravljanje u funkciji
unapređenja stabilnog poslovnog
ambijenta
Faktori korporativnog upravljanja
Kad se govori o korporativnom upravljanju u
akcionarskim društvima, treba imati na umu uticaj
različitih elemenata na sistem upravljanja i nadzora
nad akcionarskim društvima.
S jedne strane, se analizira efikasnost i struktura
unutrašnjeg uređenja akcinarskog društva, a naročito
odnosa upravnih i nadzornih tijela unutar
akcionarskog društva, tada se govori o unutrašnjem
korporativnom upravljanju.
nastavak
S druge strane, na akcionarsko društvo i sistem
korporativnog upravljanja utiču i spoljni faktori,
naročito tržišta kapitala, te se dolazi do pojma
spoljnog korporativnog upravljanja.
Osim toga, između unutrašnjeg i spoljnog
korporativnog upravljanja pojavljuju se pravne
obaveze
izrade
finansijskih
izvještaja
i
transparentnost poslovanja akcionarskih društava, te
revizije finansijskih izvještaja. Izrada finansijskih
izvještaja i njihova revizija odvija se unutar
akconarskog društva, ali ima svoje reperkusije na
tržište kapitala.
Kodeksi korporativnog
upravljanja
Problematika korporativnog upravljanja inicirala je
izradu nacionalnih kodeksa korporativnog upravljanja
početkom devedesetih godina dvadesetog vijeka u
evropskim državama.
Prvi nacionalni kodeks donijet je u Australiji 1991.
godine pod nazivom Bosch Report (Boš Riport).
Prvi evropski nacionaln kodeks donijet je u Velikoj
Britaniji 1992. godine pod nazivom Cadbury Report
(Kedburi Riport) i uticao je na izradi nacionalnih
kodeksa ostalih evropskih država, njih oko pedesak
donijeto je u razdoblju do 2004. godine.
nastavak
U Sjedinjenim Američkim državama prvi kodeks
donijet je od strane upravnog obora General Motors
(Dženeral Motors).
Treba spomenuti Principe korporativnog upravljanja
Organizacije za privredu, saradnju i razvoj (OECDPrinciples of Corporate Governance) iz 1999. godine,
a objavljen je i Nacrt izmjenjenog teksta Principa
korporativnog upravljanja 2004. godine.
Komisija za hartije od vrijednosti Republike Srpske
donijela je Standarde korporativnog upravljanja.
Korporativna strategija
Osiguravanje
strateškog
vođenja
kompanije
podrazumijeva osmišljavanje vizije i usmjerenja, čime
se određuju dugoročni i kratkoročni ciljevi kompanije.
To zahtijeva konkretno razrađivanje i usaglašavanje
strategije kompanije sa upravom.
Korporativna strategija je strategija utvrđivanja misije
kompanije (preduzeća) kao skupa organizicijskih
ciljeva kojima se detaljno opisuje svrha postojanja i
željeni pravci kretanja preduzeća. Ova strategija
vezana je za vrh preduzeća.
nastavak
1.
2.
3.
Na nivou je cjelokupnog preduzeća, te mora biti u
skladu sa prioritetima preduzeća. Dijeli se na tri
područja:
Strategija rasta (razvoja)
Strategija stabilizacije (normalizacije) i
Strategija redukcije (dezinvestiranja)
U tom smislu treba smatrati da je upravljački tim
odboru bitan resurs, koji mu pruža široko znanje i
iskustvo.
Poslovna strategija
1.
2.
3.
Poslovna strategija je specifična vrsta strategije
kojom se utvrđuju metode i postupci preduzeća sa
svrhom postizanja ciljeva u području izabrane
poslovne aktivnosti. Usmjerena je na postizanje
strategijske konkurentske prednosti. Poslovne
strategije imaju tri smjera razvoja:
Poslovne strategije zasnovane na portfolio matrici
Generičke poslovne strategije
Strategije zasnovane na modelu životnog ciklusa
proizvoda.
nastavak
Bez obzira o kojoj se poslovnoj strategiji radi,
kompanija će nastojati da maksimizira profit i ostvari
što bolju konkurentsku poziciju na tržištu. Naravno,
od konkretnog menadžmenta te njegove povezanosti
sa odborom, opšteg stanja u kompaniji zavisiće i
izbor date strategije.
Dakle, poslovna strategija obuhvata ciljeve s obzirom
na proizvode i tržišta za određenu stratešku poslovnu
jedinicu.
Javnost i informacije u
kontekstu finansijskog tržišta
Efikasno upravljanje korporativnim sektorom ključno
je za održavanje povjerenja javnosti u cjelokupni
finansijski
sektor.
Postojanje
kvalitetnog
korporativnog upravljanja unutar svakog preduzeća
pa tako i cjelokupne ekonomije pomaže da se osigura
veći stepen povjerenja potreban za razvoj i pravilno
funskcionisanje tržišne ekonomije.
Informacija, u formi kakvu srećemo danas, nastala je
istovremeno sa pojavom upravljanja, pa možemo reći
da su informacija i upravljanje dvije neodvojive
kategorije.
nastavak
Za korporativno upravljanje od posebnog značaja su
sve informacije koje su vezane i/ili proističu iz
svakodnevnog poslovanja preduzeća uključujući i
informacije iz užeg i šireg okruženja preduzeća. Ove
informacije mogu dolaziti iz sektora: računovodstva,
finansija, marketinga, nabavke, proizvodnje i prodaje
i iz sektora upravljanja poslovanja preduzeća.
Zainteresovani korisnici informacija koje su vezane za
korporativno upravljanje su: akcionari, povjerioci,
dužnici, radnici, država i njeni organi itd.
Otklanjanje problema informacione
asimetrije sa osvrtom na finansijsko
tržište Republike Srpske
Problem efikasnosti finansijskog tržišta i inforamcione
asimetrije možemo posmatrati analizom dešavanja na
banjalučkoj berzi nakon objavljivanja Odluke Savjeta
ministara BiH o izmjenama i dopunama Odluke o
kvalitetu tečnih naftnih goriva koja se prodaju na
čitavoj teritoriji BiH.
Primjer: Rafinerija nafte u Brodu i Rafinerija ulja u
Modriči, te distributivnog preduzeća “Petrol” Banja
Luka.
Vrijednost akcija:
nastavak
Cijena akcije Rafinerije nafte Brod je dostigla 1,44 KM
što je predstavljalo porast cijene od 9,92 % u odnosu
na prethodni dan trgovanja.
Cijena akcije Rafinerije ulja Modriča porasla je za
5,82% i dostigla nivo od 1,41 KM u odnosu na
prethodni dan trgovanja.
Akcije Petrola Banja Luka su porasle za 6,29% i
dostigle nivo od 1,86 KM po akciji u odnosu na
prethodni dan trgovanja.
nastavak
-
-
Zakonska obaveza objavljivanja finansijkih izvještaja
sadržana je u odredbama Zakona o tržištu hartija od
vrijednosti gdje je precizirano da su emitenti čije su
hartije od vrijednosti emitovane javnom ponudom,
dužni da objavljuju:
godišnje i polugodišnje finansijske izvještaje,
revizorske izvještaje ako su dužni da vrše reviziju u
skladu sa propisima i
izvještaj o značajnim događajima i radnjama koje
utiču na poslovanje emitenta.
nastavak
-
Berza i drugo uređeno javno tržište su ovlašćeni da
godišnje i polugodišnje finansijske izvještaje
preuzimaju iz institucije koja je određena za
prikupljanje i obradu finansijskih izvještaja, te su
dužni da ih javno objalvljuju. Svaki emitent hartija od
vrijednosti je obavezan da redovno objavljuje:
godišnje finansijske izvještaje,
polugodišnje finansijske izvještaje i
kvartalne finansijske izvještaje.
Primjena OECD-ovih principa i procesa
približavanja Evropskim integracijama u
funkciji korporativnog upravljanja
Ekonomska transformacija i stabilizacija u procesu
izgradnje efikasnije tržišne privrede je osnovno
opredjeljenje zemalja u tranziciji. Takvo opredjeljenje
nije imalo alternative ni u slučaju izbora BiH sa
ekonomskim posljedicama proizašli iz ratnih
događaja, niskog nacionalnog dohotka, tehnološke
zastarjelosti, izgubljenih tržišta i drugih teškoća.
Ekonomske reforme, koje treba da dovedu do
efikasnije samoodržive privrede su složeni prcesi koji
se neminovno odražava na rezultate tekućeg
poslovanja.
nastavak
Prva faza provođenja reforme u pravilu je obilježena
tranziconom recesijom čiji intenzitet i dužina trajanja
zavise od izabranih rješenja i efikasnog provođenja
reformi.
U drugoj, odnosno završnoj fazi provođenja tranzicije
dolazi do postepene konsolidacije privredne
aktivnosti. Dužina i intenzitet trajanja tranzicione
recesije zavisi od kvaliteta izabranih rješenja i
efikasnosti
provođenja
procesa.
Ekonomskim
opredjeljenjem za izgradnju tržišne ekonomije u BiH
ušlo se u proces ekonomskih reformi, odnosno proces
tranzicije.
Transparentnost i objelodanjivanje u
kontekstu OECDE-ovih principa
Uprkos talasima privatizacije, državna preduzeće su i
dalje istaknuta karateristika širom svijeta. U BiH,
preduzeća u državnom vlasništvu još uvijek čine veći
dio BDP-a, zapošljavanja i kapitalizacije tržišta, nego
privatna preduzeća. Ona su zastupljena u strateškim
industrijskim granama, velikm javnim državnim
preduzećima kao što su: električna energija, gas,
telekomunikacije, transport i upravljanje šumama, čiji
je rad od velikog značaja za veliki broj segmenata
populacije i za druge dijelove ekonomije.
nastavak
-
Javna preduzeća treba da razviju kozistentno i
zajedničko izvještavanje o javnim preduzećima i
jednom godišnje objavljuje zajednički izvještaj o
javnim preduzećima, da ga učini ključnim sredstvom
za
objelodanjivanje
usmjereno
ka
javnosti,
parlamentu i medijima. Izvještaj treba primarno da se
fokusira na finansijski učinak i vrijednosti javnih
preduzeća. On treba da obuhvata:
pokazatelj ukupne vrijednosti državnog portfolia,
informaciju o organizaciji vlasničke funkcije,
nastavak
-
-
-
finansijske informacije i izvještavanje o promjenama
u odborima javnih preduzeća,
glavni finansijski pokazatelji, uključujući obrt, profit,
gotovinske tokove, bruto investicije, prinos na vlastiti
kapital, odnos vlastiti kapital/sredstva i dividende,
informacije o metodama koje se koriste za skupljanje
podataka.
U nekim zemljama se pokazalo korisnim za javna
preduzeća da izrade website, koji javnosti omogućava
lak pristup informacijama.
Objavljivanje informacija u skladu sa
Zakonom o privrednim društvima
Obaveza informisanja o poslovanju i finansijskom
položaju kompanije primarno je urađena Zakonom o
privrednim društvima, osnivačkim aktom ili Statutom
društva.
Privredno društvo koje izdaje hartije od vrijednosti
putem javne ponude dužno je da objavi odgovarajuće
informacije koje uređuju tržište hartija od vrijednosti.
U izvještaju o poslovanju akcionarskog društva
moraju se objektivno prikazati razvoj, rezultat
poslovanja društva i finansijsko stanje u kome se ono
nalazi uz opis glavnih rizika kojima je izloženo.
Objavljivanje informacija prema
Zakonu tržišta hartija od vrijednosti
Emitent koji hartije od vrijednosti namjerava da
emituje kroz javnu ponudu dužan je da objavi
prospekt. Prospekt obavezno sadrži cjelovitu, tačnu i
objektivnu informaciju o: imovini i obavezama,
gubitku ili dobitku, finansijskom položaju i
perspektivama emitenta, svrsi prikupljanja sredstava,
faktorima rizika, pravima povezanim sa hartijama od
vrijednosti na koje se prospekt odnosi i dr.
Na osnovu finansijskih i nefinansijskih informacija
prikazanih u prospektu, potencijalni investitor bi
trebao da bude u mogućnosti da objektivno procijeni
investicioni rizik i da donese investicionu odluku.
Objavljivanje informacija u skladu sa
Zakonom o računovodstvu i reviziji
Republike Srpske
-
-
-
-
Ovim zakonom uređena je obaveza za sva pravna lica
da sastave i javnosti prezentuju svoje finansijske
izvještaje. Finansijske izvještaje čine:
bilans stanja – izvještaj o finansijskom položaju na
kraju perioda,
bilans uspjeha – izvještaj o ukupnom rezulatatu za
određeni period,
bilans tokova gotovine – izvještaj o tokovima
gotovine,
izvještaj o promjenama na kapitalu i
napomene uz finansijske izvještaje.
Korporativna etika i društvena
odgovornost
Odrediti granicu poslovne etike predstavlja veliki
izazov za svakog rukovodioca, ali i za sve zaposlene.
Novija istraživanja u oblasti etike pokazuju da
odsustvo etičkih normi u poslovanju nanose veliku
štetu kako pojedinim kompanijama tako i ukupnoj
našoj i svjetskoj ekonomiji.
Situacija u RS i BiH trenutno nije na
zadovoljavajućem nivou s aspekta etičkog ponašanja,
a razlozi za to su mnogobrojni. Ipak, sa podizanjem
standarda i svijesti društva, i novi vlasnici, novi
preduzetnici, menadžeri će biti primorani da svoje
poslovanje prilagode etičkim principima.
Etika u korporativnim
društvima
Preduzetnička etika objedinjuje u sebi ponašanje
preduzetnika na poseban, neobičan, inovativan,
kreativan i nadsve rizičan način, koji mora zadovoljiti
osnovne specifične norme ponašanja okruženja gdje
djeluje. Etika u korporativnim društvima isključuje
pogrešno predstavljanje svog rada bilo prema
potrošačima, dobavljačima, a uključuje pravilne
postupke. Preduzetnička etika se takođe bavi
zaradom.
Radi neetičkih radnji sve više preduzeća uvode
redovne programe obuke zaposlenih iz domena etike.
Korporativna društvena
odogovornost
Društvena odgovornost je uticaj, podsticanje ili
osjećaj odgovornosti menadžera, koji radeći u svojim
oficijelnim kapacitetima, služi ili štiti interese drugih
grupa kao svoje.
Pitanje etičnosti i društvene odgovornosti svodi se na
pitanje koje određuje da li je nešto moralno ili nije.
To pitanje Aristotel rješava uvođenjem pojma
“svrsishodnost” kojim on praktično objašnjava
prirodu.
On kaže: “Priroda sve čini radi neke svrhe”.
nastavak
Korporativnu društvenu odgovornost čine četiri vrste
odgovornosti:
ekonomska odgovornost
+
zakonska odgovornost
+
etička odgovornost
+
filantropska odgovornost
Odgovornosti
Ekonomske
odgovornosti
se oslanjaju na
primarnu funkciju biznisa kao proizvođača, dobara i
usluga koje žele i koji trebaju potrošačima, uz
pravljenje prihvatljivog profita. Ova odgovornost se
smatra primarnom zato što bez finansijskih
vrijednosti, druge vrijednosti postaju besmislene.
Zakonske odgovornosti su vezane za ekonomske
odgovornosti obzirom da se od biznisa očekuje da
izvršava rad u skladu sa zakonom. Vođenje biznisa
prema zakonskim smjernicama je fundamentalno
pitanje u slobodnom korporativnom sistemu koje
postoji sa ekonomskim odgovornostima.
nastavak
Etičke odgovornosti nisu društvena očekivanja
koja mogu biti kodifikovana u zakonu. Zato su etičke
odgovornosti više generalna orjentacija šta je
ispravno/neispravno, u onome što radimo. Zakon je
sredstvo kojim se određuje apsolutni minimum koji se
očekuje od naše aktivnosti, on ne određuje šta mi
radimo ili treba da radimo.
Filantropske odgovornosti uključuju korporativne
aktivnosti koje promovišu blagostanje ili good will
(dobra volja).