Transcript indir - Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü

ÇÖLLEŞMENİN SOSYO-EKONOMİK NEDENLERİ
SONUÇLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Prof.Dr.Özden GÖRÜCÜ
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi
Orman Fakültesi
Orman ve Su İşleri Bakanlığı
Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü
Çölleşme ile Mücadele Eğitimi
4-6 Nisan 2012
Antalya
EKONOMİ NİÇİN GERİLER VEYA DARALIR ?
Yoksulluk
 Siyasi istikrarsızlık
 Ormanların tahrip olması
 Aşırı ve plansız hayvan otlatımı
 Yanlış sulama teknikleri
 Toprağın verimliliğinin azalması
 Aşırı nüfus artışı
 Teknoloji edinmede ve kullanımında zayıflık

ÇÖLLEŞMENİN NEDENLERİ
Ekonomik
Sosyal
Yoksul kesimin tamamen
doğal kaynaklara bağımlılığı,
Göç ve
Gıda güvenliği tehditi
Biyolojik
Çevresel
Biyolojik çeşitliliğin azalması
Orman yangınları
Erozyon
Taşkın ve sel
Makroekonomide Milli Gelir Dengesi (Görücü,2012)
Gelir
Tasarruf
Yatırım
Sermaye
ÇÖLLEŞME ve YOKSULLUK Kısır Döngüsü
(Görücü,2012)
Düşük Gelir
Düşük Tasarruf
İşsizlik
Yetersiz Sermaye
Birikimi
Yetersiz Yatırım
Aşırı Nüfus
Artışı
YOKSULLUK
Doğal
Kaynakların Aşırı
ve Yanlış
Kullanımı
(ÇÖLLEŞME)
Çölleşmenin Biyofizik Nedenleri
Aşırı ve düzensiz otlatma
 Tarıma uygun olmayan arazilerde tarımsal faaliyet
 Kurak ve yarıkurak alanlardaki bitki örtüsünün yok
edilmesi
 Kurak bölgelerde tarımda yanlış ve aşırı sulama sonucu
oluşan tuzlanma

Çölleşmenin Biyofizik Sonuçları





Rüzgar ve yağmur ile yıkanan toprağın bitki besin
maddesi içeriği azalır.
Toprak üstü bitkisel formasyon nitelik ve nicelik olarak
zayıflar,bitki türleri kaybolur.
Kıtlık oluşur.
Gıda üretiminde kayıplar oluşur,nüfus artışı ile beraber
açlık tehlikesi baş gösterir.
Sel,taşkın,kalitesiz su,kum fırtınaları ve kirlilik
oluşarak,insan yaşam kalitesi olumsuz etkilenir.
SOSYO-EKONOMİK AÇIDAN ÇÖLLEŞME NEDİR?







İnsanların sebep olduğu bir problemdir.
Toprak verimliliğinin azalmasıdır.
İç ve dış göçleri tetikleyen güçlü bir argümandır.
Kırsaldan sosyal kaçışın temel nedenidir.
Kırsaldaki üretim ve istihdam kaybıdır.
Kent ve kırdaki gayri safi milli hasıla azalmasıdır.
Yoksulluğun içini dolduran; sosyal,ekonomik ve kültürel
fakirlik oluşumudur.
Çölleşmenin Dünya’daki Sosyo-Ekonomik Boyutları




250 milyon kişi çölleşmeden doğrudan etkilenmektedir.
1.2 milyar insanın gıda güvenliğini tehdit etmektedir.
4 milyar hektar alan çölleşme tehdidi
altındadır(Gezegenimiz 12 milyar hektardır.).
1997-2020 arasında 60 milyon Afrikalının Sahra’dan
Avrupa’ya göç etmesi beklenmektedir.
ÇİN’de Son 50 Yılın Çölleşme Bilançosu
700.000 hektar tarım alanı çölleşmiştir.
 2,5 milyon hektar mera tahrip olmuştur.
 6,5 milyon hektar ormanlık alan yok olmuştur.
 Ekonomik yıllık kayıp 6,5 milyar $ dolayındadır.
 24.000 köy,1.400 km. tren yolu,30.000 km. karayolu ve
50.000 km. kanal ve su yolu kronik çölleşme tehdidi
altındadır.

Çölleşme ve Tarım Alanları Etkileşimi

2025 yılına kadar tüm dünyada tarım alanları azalacak;





Afrika’da 2/3
Asya’da 1/3
Güney Amerika’da 1/5
Dünya’da tarımda kullanılan 5,2 milyar hektar arazinin
%70’i çölleşme tehdidi altındadır(UNEP).
Önümüzdeki 30 yılda nüfus artışına bağlı olarak gıda
üretiminin %75 oranında artması gerekiyor(FAO).
Çölleşme ve Su İlişkisi




Dünya’da 1990 yılında kişi başına su tüketimi 1.300 m3.
2025 yılında 650 m3’e düşecektir.
Dünya’da her yıl 12 milyon kişi su kıtlığı ve kirli içme
suyu nedeniyle ölmektedir.
Dünya içme suyu arzı 2/3 oranında azalmıştır.
Çölleşmenin Dünya’da Neden Olduğu
Ekonomik Kayıpların Fırsat Değeri

Çölleşmenin neden olduğu yıllık gelir kaybı 42 milyar $(UNEP)







Afrika’nın yıllık gelir kaybı 9 milyar $
Asya’nın yıllık gelir kaybı 21 milyar $
Amerika’nın yıllık gelir kaybı 5 milyar $
Avrupa’nın yıllık gelir kaybı 1 milyar $
Çölleşmeyle mücadelenin yıllık maliyeti sadece 2,4 milyar $
Çölleşmeyle kırdan kente göç artıyor ve kent nüfusu şişiyor.
Sosyal istikrar ve kültürel kimlik giderek zayıflıyor,geleneklere
bağlılık zarar görüyor,sosyal çeşitlilik azalıyor(Yörük
kültürü,Kafkas yaşamı)
Çölleşme ve Yoksulluk Fenomeni





Çölleşme; yoksulluğun hem nedeni,hem de sonucudur.
Yoksulluk; geçimi toprağa dayalı kişiyi arazisini
gıda,enerji,ev ve gelir kaynağı olarak istismar etmeye
zorlamaktadır.
Geçmişte çölleşmeyle mağdur olmuş kişiler; çölleşmeye
sebebiyet verenler olarak suçlanmış,toprağı neden
istismar ettikleri,onları buna iten gerçek nedenler hiç
sorgulanmamıştır.
İnsanları toprağı istismar etmeye,toprağı sonuna kadar
kullanmaya iten şey; yoksulluktur.
Kırdan kente göçün temel nedeni;kırsaldaki çölleşme ve
kuraklıktır.
Yatırımlarda KIRSAL-KENTSEL Tercihi İkilemi
Kırsal kesimin ihmal edilip şehirlerin önemsenmesi kırsal
kesimdeki gelirin düşmesine ve işsizliğin artmasına yol
açıyor.
 Böylece kalkınma yavaşlıyor.
 Gıda güvenliği azalıyor,yoksul kesim geçim için doğal
çevreye yüklendikçe de çölleşme ve yoksulluk paralel
olarak artıyor.

DOĞAL DENGE VE İNSANİ DEĞER YARGILARI

Doğada değişim-hareket ve dengesizlik vardır;


Kararlı Denge(negatif geri besleme)(step,çöl,bataklık
oluşumu,ormansızlaşma)
Kararsız Denge(pozitif geri besleme)(kentleşme,sanayileşme)

Doğaya insanı kattığımızda denge ve dengesizlik
kavramlarının içeriği değişmektedir.

Çevre sorunlarının dile getirilmesi gereken özellikleri;


İnsana göre olması
İnsan tarafından oluşturulmasıdır
DOĞAL DENGE MEKANİZMALARI

Çevre sorunları negatif geri besleme mekanizmalarının(kararlı
denge) insan tarafından bozulmasının ürünüdür.



Örneğin meraların aşırı otlatma nedeniyle kendini yenileyememesi
Çölleşme ve erozyon insan eliyle bozulan kararlı denge
mekanizmalarının sonuçlarıdır.
Toplumumuzda meralara ve ormanlara ilişkin değerlerimiz(tutum ve
tercihlerimiz) “kısa dönemli çıkar” ve “doğrudan çıkar” sağlamak
üzerine kurulmuştur.
İnsanın doğadaki süreç ve sonuçlara kendi çıkarı açısından
bakması
kararlı denge mekanizmalarını bozarak
varolan sistemleri ortadan kaldırmaktadır,
dolayısıyla çevre sorunlarının çözümü de
insan ve toplum merkezli
olmak zorundadır.
ÇÖLLEŞMEYLE MÜCADELEDE SÜRDÜRÜLEBİLİR GEÇİM
(Görücü,2002)
Sürdürülebilir
Geçim
İnsan Sermayesi
(bilgi,beceri,
çalışabilme
kapasitesi)
Toplumsal Sermaye
(İlişki ağları ve
birbirine bağlılık)
Doğal Sermaye
Fiziksel Sermaye
(Toprak,su,orman,
bitki çeşitliliği,
toprak kalitesi,
doğal kaynak stoku)
(Altyapı,ulaşım,
konut,elektrik,
temiz su,
bilgiye erişim)
Finansal Sermaye
(Hane halklarının
maddi kaynakları,
gelir,
harcama,kredi,
Faiz)
ULUSLAR ARASI SÖZLEŞMELER
(RİO SÖZLEŞMELERİ)



İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi
Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi
Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇÖLLEŞMEYLE MÜCADELE
SÖZLEŞMESİ




Çölleşme bir kalkınma sorunudur.
Sürdürülebilir kalkınma için çölleşmenin toplumsal ve
ekonomik etkilerini hafifletmek gereklidir.
Çölleşme ve çölleşmeyle mücadele toplumsal bir
sorundur.
Çölleşme eylem planına göre;risk altındaki bölgelerde
toprağın üretkenliğini arttırmak ve insanların yaşam
kalitesini yükseltmek ana hedeftir.
Dünya Çölleşme Haritası ve
NASA Verilerine Göre



Anadolu çölleşme tehlikesi derecesi yüksek ve çok
yüksek sınıfa sokulmaktadır.
Türkiye 2040 yılında büyük oranda çölleşme ile karşı
karşıya kalacaktır.
Türkiye’de her yıl 1 milyon kişi kırdan kente göç
etmektedir.
Birleşmiş Milletler 1994 yılında aldığı bir kararla
17 Haziran tarihini
“Dünya Çölleşme ile Mücadele Günü”
ilan etmiştir.
SAHEL BÖLGESİNDE ÇÖLLEŞME



Senegal, Moritanya, Mali
Burkina-Faso, Nijer,
Nijerya, Çad, Sudan ve
Eritre
Su nedeniyle 1950’li
yıllarda insanlar buraya
yerleşti.
SAHEL BÖLGESİNDE ÇÖLLEŞME
Aşırı ve düzensiz otlatma yapıldı.
 Aşırı otlatma sonucu, çok yıllık yem bitkileri sahayı terk
etti,yerini tek yıllık mera bitkileri aldı.
 Tek yıllık bitkilerin otlatılması sonucu,toprak sertleşti,üst
toprak yıkandı,sertleşen toprakta bitki kökleri gelişemedi.
 Saha çölleşti,yağış azaldı,kum-silt topraklar rüzgarla 60
km. güneye kadar taşındı.
 Bu arada yerel halk, zaten zayıflayan bitki örtüsünü
açmaya devam etti.

SAHEL BÖLGESİNDEKİ ÇÖLLEŞMENİN
KISA VE UZUN VADELİ ETKİLERİ






Toprak bitki besin maddeleri açısından zayıfladı ve
kullanılamaz oldu.
Aşırı otlatma bitki örtüsünü tahrip etti ve erozyona yol
açtı.
Arazi tuzlandı ve ürün yetiştirilemez oldu.
İnsanlar açlıktan öldü.
Büyük baş hayvanlar açlıktan öldü.
Toprak tamamen kullanılamaz oldu.
ÖNERİLER
Tarım alanlarını genişletmek yerine,tarımsal verimliliği
arttırmak gerekiyor.
 Gıda güvenliği,her bireyin temel bir insani hak olan
gıdaya erişimini sağlayarak bölgesel toplulukların hak ve
menfaatlerini korumayı amaç edinmelidir.
 Gıda güvenliğinin sağlanması;sürdürülebilir
tarıma,ekonomik kalkınmaya ve sürdürülebilir gıda
üretiminin sağlanmasına geçmek demektir.
 Kırsal ekonomik kalkınma ile yoksulluğun azaltılmasına
yoğunlaşılmalıdır.
 Çölleşme ve kuraklığa karşı uyumlu sanayileşme teşvik
edilmelidir(ecofriendly industry).
 Tarım dışı gelir getirici fırsatların yaratılması gerekir.

ÖNERİLER
Kırsal endüstri geliştirilmelidir.
 Gıda üretiminin çeşitlenmesi ve geliştirilmesi gerekir.
 Kırsalda tıbbi bitki tedarik mekanizmalarından
yararlanılmalıdır.
 Yaban hayatı yönetim stratejileri geliştirilmelidir.
 Meralar ve planlı otlatma geliştirilmelidir.
 Kırsalda mesleki eğitim çalışmalarına ağırlık
verilmelidir.
 Teknoloji tabanlı bazı yenilikler kırsalda uygulanmalıdır.
 Kırsal sektörler için ekonomik yapılanmaları teşvik
eden politikalar geliştirilmelidir.

BİTİRİRKEN:SON SÖZ
İnsanı mutlu,ekonomisi güçlü ve umutla geleceğe bakan
Türkiye ve Dünya için;
topraklarımızı ve kaynaklarımızı daha verimli ve üretken
yönetelim.
Teşekkürler…