Transcript Ekološka sigurnost

Ekološka sigurnost
SAVREMENE EKOLOŠKE PRIJETNJE
 Savremene ekološke prijetnje su “konkretne pojave čije je
nastupanje najmanje neizvjesno, a štetni efekti nesporni”
po biosferu;
 Biosfera je je površinski dio planete Zemlje u kojem se
odvija život;
 Život na planeti Zemlji se odvija na vrlo malom dijelu
Planete, odnosno na uskom pojasu zemlje, vode i
vazduha. Najdublja tačka hidrosfere kao dijela biosfere
na Planeti dopire do 11 kilometara u dubinu, a najviša
tačka biosfere je Mont Everest sa nešto manje od 9 km, te
donji dio atmosfere, koji ne prelazi 24 km, jer je do ove
visine moguć život.
 Biosfera je prastari termodinamički otvoren,
autoregulativni sistem živih bića i nežive prirode, ona
akumuliše i preraspodjeljuje ogromne resurse
materije i određuje sastav i dinamiku Zemljine
površine, atmosfere i hidrosfere. Biosfera posjeduje
plastičnost i reziztentnost u odnosu na spoljašnje
uticaje.
 Plastičnost se odnosi na mogućnost čovjeka da
mijenja određene komponente biosfere prema
svojim potrebama;
 Savremene ekološke prijetnje predstavljaju
ugrožavajuće pojave sa najnižim stepenom opštosti i
najvećom dozom destruktivnosti.
Ugrožavanje hidrosfere
 Hidrosfera potiče od grčke riječi hydor, voda i

-
-
sphaira lopta.
Hidrosfera predstavlja vodeni omotač Zemlje, koji
uključuje:
Sve tekuće vode;
Sve stajaće vode i
Sve zamrznute vode na Zemlji i
Vodenu paru u atmosferi.
Ugrožavanje hidrosfere
 Površina pod hidrosferom na Zemlji je veća od
površine pod kopnom.
 Hidrosfera čini 70,8% cjelokupne površine Zemlje.
 Međutim, unato ovako velikom procentu količine
vode na Zemlji, na osnovu kojeg se stiče dojam o
neiscrpnosti ovog resursa, treba imati u vidu
činjenicu da pijaća voda čini svega 2,5 % svih
vodenih resursa
Ugrožavanje hidrosfere
 U Sjevernoj Americi prosječan građanin troši oko
600 litara vode dnevno;
 U Evropi je taj broj duplo manji- 300 litara;
 U zemljama subsaharske Afrike s obzirom na
problem nestašice- za dnevne potrebe, čovjeku je na
raspolaganju 10-20 litara.
 Dok je prema standardima Svjetske banke za
normalan život potrebno 100-200 litara dnevno
Ugrožavanje hidrosfere
 Osnovne funkcije vode:
- Stanište za veliki broj organizama;
- Važna funkcija u rekacijama fotosinteze;
- Rastvarač za hranljive elemente zemljišta;
- Hrana za većinu živih organizama;
- Prenosnik energije;
- Bitan klimatski faktor u toplotnom balansu Zemlje.
Hidrozagađenje
 Zalihe čiste vode se smanjuju, jer velike količine
otpada svakog dana direktno ili indirektno
dospijevaju u rijeke, jezera i potoke;
 Voda je u stalnom kružnom kretanju (hidrološki
ciklus), koji obuhvata isparavanje, padavine,
poniranje i oticanje;
 Tokom njene cirkulacije u njoj se otapaju razne
supstance, kao što su gasovi, mineralne supstance,
mikroorganizmi, radioaktivne supstance, zbog čega
je kvalitet voda promjenljiv
 Načini zagađenja vode:
- direktno: ispuštanjem štetnih materija i otpadnih
voda u vodotoka;
- Indirektno: preko pesticida koji se koriste u
poljoprivredi;
 Direktno zagađenje vode najčešće potiče od
industrije i komunalnih otpadnih voda velikih
gradskih sredina;
Brojni su izvori zagađenja voda
Čista voda je uslov opstanka na Zemlji,
Neprečišćena voda je najveći zagađivač na svijetu i
izazivač velikog broja bolesti ( tifuzna groznica,
kolera);
Prema brojnim autorima, nestašica vode će obilježiti
treći milenijum.
Ugrožavanje atmosfere
 Atmosfera je gasoviti i nevidljivi Zemljin omotač koji
se sastoji od smjese različitih gasova koji se nazivaju
vazduhom;
 Zemljina atmosfera je nastala sa nastankom planete
pod uticajem fizičkih, bioloških i geoloških faktora;
 Svaka vrsta koja je živjela ili živi je sudjelovala,
odnosno sudjeluje u stvaranju i konstantnom
mijenjanju atmosfere;
 Vazduh je osnova života i on ima dvije osnovne
funkcije:
- Biološku (primarnu): vazduh osigurava život na
Zemlji, jer sadrži kiseonik koji je neophodan za
disanje; ugljen-dioksid koji je nužan za fotosintezu i
azot neophodan za sintezu biljnih bjelančevina;
- Atmosferski vazduh predstavlja prozirnu smjesu
različitih gasova i sitnih čestica koji imaju stalan
sastav, a sastoji se od: aproksimatvno 4/5 azota, 1/5
kiseonika, i vrlo malih količina argona, helijuma,
azot oksida, neona, metana, vodonika, kriptona,
ksenona.
 Gasovi koji se pojavljuju u promjenljivim količinama
su: vodena para, ozon, ugljen-dioksid, sumpordioksid i azot-dioksid.
 U vazduhu se također nalaze čvrste čestice tvari kao
što su aerosoli, prašina, dim i razne soli;
Aerozagađenje
 Pod aerozagađenjem podrazumijeva se prisustvo u
atmosferi supstanci koje normalno nisu prisutne ili
su prisutne u nedozvoljenim koncentracijama;
 Zagađen vazduh je vazduh koji sadrži gasove, vodenu
paru, aerosole i druge zagađujuće materije iznad
propisane granične vrijednosti;
 Izvori zagađenja vazduha mogu se podijeliti na
prirodne i antropogene;
 U prirodne izvore spadaju vulkani, kao i požari
izazvani prirodnim putem;
 Kada govorimo o vulkanima, ima ih na Zemlji preko
700 aktivnih. Prilikom erupcije, oni izbacuju znatne
količine gasova i vulkanske prašine;
 Antropogeni izvori zagađenja atmosfere su
industrijska postrojenja, termoenergetska
postrojenja, zanatska postrojenja, komunalna
postrojenja, saobraćaj i drugo.
 Osnovne posljedice koje priozlaze od zagađenja
vazduha su:
- Pojava efekta staklene bašte;
- Kisele kiše;
- Ozonska rupa (degradiranje ozonskog omotača)
Efekat staklene bašte
 Pojava efekta staklene bašte na Zemlji zasniva se na
principima staklenika u poljoprivredi;
 Prirodni efekat staklene bašte ostvaruje se tako što
kratkotalasne sunčeve zrake prodiru velikim dijelom
na površinu Zemlje, ali dugotalasne toplotne zrake
koje Zemlja isijava sa svoje zagrijane površine
dobrim dijelom apsorbuje atmosfera. Na taj način
smanjuje se zahlađivanje
 Bez efekta staklene bašte na površini Zemlje bi bila
mnogo niža temperatura (bez efekta staklene bašte
prosječna temperatura koja iznosi oko 15 stepeni
Celzijusa, bila bi daleko niža i iznosila bi -18.
 Prirodni efekat staklene bašte povećava se sa

-
povećanom koncentracijom gasova antropogenog
porijekla: ugljendioksid, metan, azot oksid,
sumporheksafluorid, vodonikfluorougljovodonici;
Sektori i kategorije izvora gasova staklene bašte
prema Kjoto protokolu su:
Energetika (sagorijevanje goriva, energetska
industrija);
Industrijska proizvodnja i građevinarstvo;
Saobraćaj;
Emisija iz goriva;
- industrijski procesi;
- Upotreba rastvarača i ostalih proizvoda;
- Poljoprivreda;
- Otpad.
Antropogene promjene u atmosferi uzrokuju
povećanje prosječne globalne temperature;
Toplotni efekat bi bio joše veći da mora i okeani svojim
površinskim slojem ne apsorbuju značajne količine
ugljendioksida, ublažavajući temperaturne ekstreme;
 Predviđa se povećanje temperature Zemlje za 1,5-4,5
stepeni Celzijusa, ukoliko se udio ugljendioksida u
atmosferi udvostruči;
 Posljedice takvog povećanja temperature bile bi:
otapanje lednika, porast nivoa mora i okeana za 0,5
m svakih 10 godina, dezertifikacija i slično;
 Koncentracija ugljendioksida prosječno godišnje
raste za 0,4 % i smatra se jednim od glavnih uzroka
globalnog zagrijavanja, sve izraženijih temepraturnih
ekstrema;
 Od 1800. godine koncentracija ugljendioksida se
povećala za oko 35%, a tokom 20. stoljeća njegova
globalna emisija je povećana za 77%, što je jedan od
glavnih uzroka rasta temperature za oko 0,7 stepeni
Celzijusa;
 Sa povećanjem globalne temperature, povećava se
sposobnost atmosfere da zadrži veću količinu vodene
pare, što uzrokuje snažne vjetrove: na Atlantikuuragani, na Indijskom okeanu-cikloni, Zapadnom
Pacifiku-tajfuni
 Najbolji primjer je uragan Katrin (2005) sa 1.800
žrtava, 100 milijardi dolara štete, i najvećim
egzodusom stanovništva, nakon Građanskog rata u
Americi;
Kisele kiše
 Vodena para u atmosferi reaguje sa nekim od
zagađujućih supstanci u vazduhu i uz energiju
sunčeve svjetlosti i kiseonik stvaraju se kisele kiše,
koje dopsijevaju u rijeke, jezera;
 Sniženjem pH vrijednosti propadaju brojne vodene i
životinjske vrste;
 Kisele kiše, naime, povećavaju količinu toksičnih
metala u vodi, što uzorokuje pomor riba;
 Štetno djelovanje kiselih kiša vidljivo je i na kopnu:
one spiraju minerale neophodne za rast biljaka,
klijanje sjemena; spajuju lišće, koru biljne vegetacije
itd.
 Djeluju negativno i na šume, izazivajući njihovo
umiranje;
Smanjenje ozonskog omotača
 Ozonski omotač je tanak zaštitini slok oko Zemlje,
sastavljen od molekula ozona, čiji je osnovni zadatak
da filtrira zračenje koje dolazi sa Sunca: propušta
dobro zračenje neophodno sa život, a zadržava loše
zračenje koje utiče na zdravlje ljudi i izaziva
oboljenje kože i očiju;
 Dakle najznačajnija je funkcija ozonskog omotača da
apsorbuje ultraljubičasto zračenje;
 Polovinom sedamdesetih godina 20. stoljeća se
uvidjelo da ozonski omotač oštećuju akumulacije
hlorofluorougljenika i industrijskih rastvarača, kao i
prevelika i nekontrolisana upotreba freona
(hemikalije koje su se koristile kao potisni gas u
dezodoransima, lakovima za kosu, kao rashladni
mediji u frižiderima, klima uređajima) i halona
(sredstvo za gašenje požara u protivpožarnim
uređajima)
 Smanjenje koncentracije ozona ima sigurnosne i
zdravstvene implikacije:
- Negativno utiče na fitoplankton u površinskom sloju,
čime se narušava lanac ishrane;
- Povećano ultraljubičasto zračenje izaziva oštećenje
na biljkama i životinjama;
- Uzrokuje brojne promjene na koži: povećava se broj
oboljelih od karcinoma i melanoma kože; povećava
se broj oboljelih se sivom mrenom, pad imunološkog
sistema
 Radi zaštite ozonskog sloja potpisani su brojni
međunarodni sporazumi:
- Bečka konvencija o zaštiti ozonskog sloja (1985)
- Monteralski protokol o supstancama koje
osiromašuju ozonski sloj (1987)
- Monteralski protokolo o supstancama koje oštećuju
ozonski omotač (1987), koji je izmijenjen i dopunjen
sa nizom amandmana:Londonskim,
Kopenhagenškim, Montrealskim, Pekinškim
Ugrožavanje zemljišta
 Zemljište kao tipična komponenta biosfere osnov je
života na Zemlji;
Osnovne funkcije zemljišta su:
- proizvodna: stanište je živih organizama i izvor 90%
ukupne količine hrane za čovječanstvo;
- Transformacijska: prostor za procese raspadanja i
razgradnje;
- Sirovinska funkcija: izvor energetskih i mineralnih
resursa;
- Građevinska- stanište saobraćajnica, građevina i sl.
 Zemljište je ključni izvor nacionalnog bogatstva, jer
su zemljišni resursi osnova stvaranja ekonomske
koristi;
 Istraživanja i statistički podaci upozoravaju na
alarmantnu ugroženost zemljišta:
- oko 1/3 zemljišnih površina na Zemlji odražavaju
malu biološku aktivnost (pustinje, popločani
gradovi);
- Oko 1/3 čine šume i savane;
- 1/3 usjevi i pašnjaci
- OBRAĐUJE SE SAMO 10% KOPNENE POVRŠINE
 Godišnje se gubi više miliona hektara zemljišta, što
zbog industrije, što zbog izgradnje naselja i prateće
infrastrukture;
 Nasuprot ovoj tendenciji, evidentna je ona kojom se
obradivo zemljište povećava, na štetu šuma i
preoravanjem travnjaka;
Zemljište je tanak površinski sloj litosfere nastao
dugotrajnim uzajamnim djelovanjem geološke
podloge, klime i živih bića;
 Zemljišta (tlo) se sastoji od dobro izraženih slojeva
nazvanih zemljišnim horizontima koji se razliku po
strukturi, sastavu i boji:
- Površinski humusni horizont sadrži ostatake biljaka i
životinja;
- Sljedeći horizont se sastoji od mineralnog dijela tla;
 Ugrožavanje zemljišta je vrlo kasno postalo
predmetom razmatranja;
 Razloge za ovo treba tražiti u činjenici da se smatralo
da je zemljište otporno na razne procese njegovog
oštećenja, te da se raspolaže sa velikim zemljišnim
fondom, koji je neiscrpan;
Najčešći izvori njegovog zagađenja jesu: zagađenje
otpadnih voda, deponije različitog materijala, teški
metali, radioaktivne materije, gradska, seoska i
vikend naselja, industrijska preduzeća, saobraćajnice
i drugo.
Dezertifikacija
 Jedan od globalnih negativnih ekoloških procesa,
uzrokovanih promjenom klime i ljudskim
aktivnostima
 Pod pojmom dezertifikacije podrazumijeva se proces
napredovanja, širenja pustinja, iz čega proizlazi
pogoršanje kvaliteta zemljišta u relativno sušnim
područjima;
 Proces dezertifikacije zemljišta je osobito izražen od
druge polovine 20. stoljeća;
 UN su 1994. godine usvojile Konvenciju o borbi
protiv dezertifikacije
Dezertifikacija
 Posljedice dezertifikacije su:
- Smanjenje sposobnosti tla da podržava život, što ima
negativne posljedice na ljude, životinje, nasade;
- Smanjenje vegetacije usljed ubrzane erozije tla
vodom i vjetrom, pri čemu dolazi do povećanog
uticaja kiselih kiša i oticanje voda; gube se nutrijenti
iz tla, te dolazi do učestalijih poplava;
- Migracije stanovništva;
Dezertifikacioni procesi nesumniivo utiču na
sigurnost, jer ukoliko je smanjen biološki potencijal
zemljišta, dolazi do oskudice u prehrambenim
namirnicama, što dovodi do tenzija koje mogu imati
sigurnosne implikacije
Deforestacija
 To je proces trajnog uništavanja autohtonih šuma;
 To je proces pretvaranja šumskog zemljišta u oblast
bez šumskog pokrivača;
 Ukupna površina zemlje pod šumama iznosi oko 1/3
kopna;
 Prema istraživanjima Svjetskog instituta za resurse,
površina pod šumama danas iznosi samo polovinu
površine od prije 300 godina;
 Najveće površine pod šumama se nalaze u Rusiji,
Brazilu, Kanadi, SAD, Kini, Australiji, Indoneziji,
Peruu i Indiji
 Uzroci koji dovode do deforestacije mogu biti

-
-
prirodni (požari, uragani, poplave) ili antropogeni.
Antropogeni uzroci su:
Porast broja stanovnika i potreba za plodnim
zemljištem;
Korištenje drveća za energetske potrebe,
Zloupotreba za industriju namještaja.
 Posljedice deforestacije:
- Negativan uticaj na atmosferu,
- Smanjenje biodiverziteta;
- Remećenje vodenih ciklusa i drugo