hydrology-Dr.Hasani-part 1
Download
Report
Transcript hydrology-Dr.Hasani-part 1
درس هيدرولوژي مهندس ي
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
مراجع درس
•
مراجع اضافی
•
Hydrology and Flood-plain Analysis, P. B. Bedient et al., Addison Wisely, 1988
Engineering Hydrology, K. Subramanya, TMH, 1988
Introduction to Hydrology, W. Wiessman et al.
Elementary Hydrology, V. P. Singh, 1992
1386 ، دانشگاه صنعتی اصفهان، دکتر حمید رضا صفوی، هيدرولوژي مهندس ي
انتشارات آستان قدس رضوی، امين عليزاده،هيدرولوژي كاربردي
دانشگاه علم و صنعت ايران، محمد نجمايي، ) 2 و1 هيدرولوژي مهندس ي (ج
(Web Links) پايگاههاي مفيد اينترنت
•
•
•
•
Applied Hydrology, V. T. Chow et al., MGH, 1988
Engineering Hydrology, Principles and Practices, V. M. Ponce, Printice Hall, 1989
Hydrological Engineering Center (HEC), US Army Corps of Engineering, www.hec.usace.army.mil
Hydrology Web, http://terrassa.prl.gov.2080/EESC/resorcelist/hydrology/data/html
River Forecasting, www.nws.noaa.gov/er/iln/index1.html
Metrological/Hydrological Cycle, http://www.2010.atmos.uiuc.edu/[GH]/guides/mtr/hyd/home/rxml
ارزشيابي:
تمرينات و پروژه % 15-10؛
هفته
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
ميان ترم %35- 30؛
پايان ترم %60- % 50
موضوع درس
مقدمه و انگيزه ،تعاريف ،سيكل هيدرولوژيك ،بودجه هيدرولوژيك
اصول پايه هيدرولوژيک؛ ،بارندگي
تلفات هيدرولوژيك :برگاب ،ذخيره سطحي ،نفوذ
ادامه تلفات :تبخير و تعرق
خواص حوضه آبريز :مساحت ،شكل ،شيب و رواناب و مولفههاي آن
ادامه رواناب :روش منطقي ،روش SCS
روش هيدروگراف واحد )(UH؛ روشهاي تعيين UH؛ تعيين UHبا زمانهاي تداوم مختلف
امتحان ميان ترم
هيدروگراف S
هيدروگراف بارانهاي مركب ،تعيين ْ UHاز هيدروگراف باران مركب (كانوولوشن)
روشهاي غير مستقيم ،ساخت UHمصنوعي
تحليل فراواني :كاربرد آمار و احتماالت ،توزيعهاي آماري ،تحليل فراواني سيالب
ادامه تحليل فراواني سيل :اصول رونديابي
رونديابي هيدرولوژيك :رونديابي مخزن (روش پالس) و رونديابي رودخانه ( روش ماسكينگام)
مدلهاي شبيهسازي هيدرولوژيك
آبهاي زيزميني :انواع آبخوانها ،معادالت هيدروليكي ،هيدروليك چاهها
امتحان پايان ترم
فصل اول
فهرست مطالب فصل
• وضعيت آب در طبيعت )(Water availability
• مقدمات و تعاريف )(Introduction and definitions
• سيکل هيدرولوژيک )(Hydrologic Cycle
• بودجه هيدرولوژيک )(hydrologic Budget
• کاربردهاي هيدرولوژي مهندس ي )(Applications
نگاهي بر وضعيت آب
به عنوان ضروري ترين عامل حيات در کره خاکي
• وضعيت کمي آب )(Status of Water Quantity
• وضعيت کيفي آب )(Status of Water Quality
وضعيت کمي آب
محدوديت کمي منابع آب و-1
آبهاي قابل استفاده براي بشر
آب يک منبع کمياب است
Only this portion
is renewable
saline (salt) water: 10 to 100g/L (34g/L)
brackish water: 1 to 10g/L
freshwater: <1g/L
وضعيت کمي آب
Principal sources
of fresh water for
human activities
(44,800 km3/yr)
وضعيت کمي آب
توزيع مکاني نامناسب-2
)توزيع مکاني آبهاي جهان (نسبت منابع به جمعيت
•
Water scarcity: <1000 m3 /person/year
– chronic and widespread freshwater problems
•
Water stress: <1700 m3 /person/year
– intermittent, localised shortages of freshwater
•
Relative sufficiency: >1700 m3 /person/year
توزيع مکاني آبهاي جهان (با توجه به منابع موجود)
وضعيت کمي آب
-3توزيع زماني نامناسب و غير يکنواخت
-4افزايش روز افزون نيازها به لحاظ رشد جمعيت و فرهنگ
Population and Water Use
9000
8000
Withdrawal (km3/yr)
7000
Population (million)
6000
5000
4000
3000
2000
global freshwater use is ~4000 km3/year
~10% of the renewable supply (44,800km3/year)
1000
0
1950
1960
1970
1980
1990
2000
2010
2020
افزايش روز افزون نيازها
Global Water Consumption
Global Water Use
وضعيت کيفي آب
-1افزايش آلودگيها
-2راهيابي پسابهاي صنعتي و کشاورزي به منابع آب سطحي و زيرزميني
-3گرم شدن تدريجي زمين و تغيير اقليم )(Climate Change
-4تخريب منابع و جنگلها
و...
مقدمات و تعاريف :
تعريف هيدرولوژي :
(مطالعه))+Logyواژه يوناني آب( Hydrology=Hudor
شاخه اي از علوم زمين که به مطالعه توزيع ،گردش و حرکت و ويژگيهاي آبهاي
زمين مي پردازد.
• علم مطالعه حرکت و گردش آب در طبيعت مي باشد .
• علم مطالعه چرخه آبي يا سيکل هيدرولوژيک مي باشد .
هيدرولوژي مهندس ي
-1علم کاربرد اصول و مباني علم هيدرولوژي در مسايل تحليل و طراحي مهندس ي
-2علم کاربرد اصول و مباني علم هيدرولوژي در حل مسايل ناش ي از بهره برداري انسان از
منابع آبي
Some Terminology
• Hydrology ()
– Study of Water and its properties, distribution,
and effects on the Earth’s surface, soil, and
atmosphere
• Water Management
– Sustainable use of water resrouces
– Manipulating the hydrologic cycle
• Hydraulic structures, water supply, water treatment,
wastewater treatment & disposal, irrigation,
hydropower generation, flood control, etc.
سيکل هيدرولوژيک
• فرآيند يا مسير گردش آب را در طبيعت مي گويند
• در حقيقت سيکل هيدرولوژيک گردش پيوسته آب در طبيعت
بين اتمسفر ،خشکي و اقيانوسها مي باشد .
چرخه هيدرولوژيک آب
هيدرولوژي مهندس ي:
علم استفاده از تحليل هاي هيدرولوژيک در حل مسائل مهندس ي و بخصوص مسائل عمراني
سيستم هاي اصلی در : HC
-1اقيانوسها به عنوان منبع اصلي آب در طبيعت (هيدروسفر)Hydrosphere ،
- 2اتمسفر به عنوان عامل اصلي انتقال دهنده آب در طبيعت
-3خشکي ها و زمين به عنوان عامل مصرف کننده آب (ليتوسفر)Earth System ،
شماتيک سيکل هيدرولوژيک :
بارش
اقيانوسها
سيستم اقيانوسها
سيستم
جريانهاي رودخانه
آب هاي زيرزميني
جريانهاي ساحلي
آب هاي زيرزميني
سيستم زمين
زمين
سيستم
بارش
تبخير و تعرق
تبخير
اتمسفر
سيستم اتمسفر
سيستم
سيستم سطحي یا خشکي ها
Land System
سيستم زمين :
سيستم زير سطحي (اليه اي که در عمق کم و در زير سطح
قرار دارد)
Subsurface system
سيستم آبخوان (مخازني در زير زمين که آب در آن جمع مي
شود)
Aquifer System
شماتيک سيستم زمين :
جريان سطحي
سيستم سطحي
جريان آب
زير سطحي
سيستم زير سطحي
نفوذ عميق تر
جريان آب
زير زميني
سيستم آبخوان
جريان آب در سيستم زير سطحي به صورت غير اشباع است در حاليکه در
سيستم آب خوان به صورت اشباع است .
سيستم سطحي :
بارش
تبخير و تعرق
رواناب
سيستم سطحي
نفوذ
مؤلفه ها(فرآيندها)ی : HC
•
•
بارش ) : (Precipitationباران ،برف ،تگرگ
انآب سطحي
روانآب ) : (Run off
-رو ِ
•
جريان) زيرسطحي
روانآب ( ِآب زيرزميني
ِ
جريان ِ
تلفات :بخش ي ازبارندگي كه تبديل به روانآب نمي شود شامل :
نفوذ ()Infiltration تبخير ( )Evaporationو تعرق ()ETسطح مين توسط
برگاب ( : )Interceptionقسمتي ازبارندگي كه قبل از رسيدن بهِ
پوشش گياهي
ِ
ً
جذب ونهايتا تبخير مي شود .
ذخيره سطحي يا چاالب ( : )Depression Storageبخش ي ازبارندگي كه دريهاي سطح
ناهموار ِ
زمين جمع و سپس تبخير مي شود .
بارش
برف
باران
تگرگ
رواناب سطحي Surface RunOff
مولفه ها يا فرآيند هاي
HC
رواناب
رواناب زير سطحي Subsurface RunOff
جريان آب زير زميني Ground Water Flow
نفوذ Infiltration
تلفات
تبخير و تبخير و تعرق Evaporation
برگاب Interception
ذخيره سطحي يا چاالب Depression Storage
تعريف حوضه آبريز :
يک حوضه آبريز مولفه اي از سيستم خشکي است که روانآب بارندگي بر روي آن در
نقطه اي به نام نقطه تمرکز (نقطه خروجي) جمع شده و از آن نقطه تخليه مي
گردد .
خط ا لراس ارتفاعات
نقطه تمرکز
حوضه آبريز
وقتي حوضه آبريز بارندگي را دريافت مي كند ،قسمتي از بارندگي ،قبل از
رسيدن به شبكه آبراههها ،روي سطح حوضه به صورت يك جريان رو
سطحي )(overland flowجاري مي شود .سپس اين جريانها جمع
شده و تشكيل رودخانه اصلي را داده و نهايتأ از نقطه خروجي يا تمركز
خارج مي شود .يعني شيب نقاط به گونه اي است كه آبها به سمت نقطه
خروجي هدايت ميشوند.
حوضه آبريز
مرز هر حوضه آبريز ،خط الرأس ارتفاعات آن است ،يعني اگر
دو حوضه كنار هم باشند ،مرزهاي جدا كننده آن ،خط الرأس
ارتفاعات است.
بنابراين اشل مكاني كه تحليلهاي هيدرولوژيك روي آن انجام
مي شود ،حوضه آبريز يا بخش ي از آن است.
Watershed
• Watershed: Area of land draining to a
stream at a given location
• Watershed Divide: Line dividing land
draining to a stream from land draining
away from the stream
• Synonyms: Watershed, Catchment, Basin,
Drainage area
Waller Creek
Thanks to: Esteban Azagra
حوضه آبخيز از منظر يک سيستم ورودي-خروجي
هیتوگراف
بارش شدت
زمان
Qt
f
خروجي
حوضه آبخيز
It
ورودي
) Qt f ( I t
چرا دنبال محاسبه Qt
هستيم؟
طراحي راه ،پل ،سرريز و . ...
System
Parameters, b
System
Inputs, I
Outputs, Q
Policies,
Problem
Transformation function
Q(t) = W[(t), b(t)]*I(t)
Inputs
Parameters
Outputs
Prediction/Simulation
Known
Known
Unknown
Parameter Estimation
/Inverse
Known
Unknown
Known
Instrument/Detection
Unknown
Known
Known
شکل فرآیندهای سیستم هیدرولوژیک ورودی-
خروجی
بودجه هيدرولوژيک :
•
•
•
•
به طور كلي ،بودجه يعني بررس ي تعادل بين وروديها و خروجيها است.
مجموع و برآيند ورودي ها و خروجي هاي به يک سيستم هيدرولوژيک را بودجه هيدرولوژيک گويند .
تفسير يا کمي کردن مولفه هاي HCدر يک حوضه آبريز را بودجه هيدرولوژيک گويند .
برايند بين وروديها و خروجيها به يك سيستم هيدرولوژيك را كه معمول حوضه آبريز است ،بودجه هيدرولوژيك
مي گوئيم
مي خواهيم بدانيم در يك سيستم مثل حوضه آبريز تعادل بين وروديها و خروجيها چقدر است:
ds
رابطه پيوستگي ) I (t ) O (t
dt
حجم آب موجود در زمان t
نرخ آب ورودي به سيستم در زمان t
نرخ آب خروجي از سيستم در زمان t
S (t )
I (t )
O(t )
t
t
0
0
ds(t ) ( I (t ) O(t ))dt
t
t
0
0
) S (t ) S (0) I (t )dt O(t )dt VI (t ) VO (t
حجم آب ورودي تا زمان t
حجم آب خروجي تا زمان t
بودجه هيدرولوژيک در يک حوضه آبريز :
d
) ( S s S m S g Si ) ( I r I sn ) (Osr Og e et
dt
آب ذخيره شده در کانال ها و سيستم سطحي حوضه
ذخيره آب به شکل رطوبت خاک
Ss
Sm
ذخيره آب در آبخوان ها
Sg
ذخيره آب موجود در پوشش گياهي
Si
شدت بارندگي به شکل باران
Ir
شدت بارندگي به شکل برف
I sn
نرخ رواناب سطحي
O sr
نرخ جريان آب زيرزميني O g
نرخ تبخير
e
نرخ تعرق
et
S s (t ) S s (0) S m (t ) S m (0) S g (t ) S g (0)
P VO ( E T )
t
P ( I r I sn )dt
0
t
VO (Osr Og )dt
0
حجم يا ارتفاع بارندگي
بده سيستم ازآب سطحي و زير زميني
t
E edt
0
t
T et dt
0
حجم يا ارتفاع تبخير
حجم يا ارتفاع تعرق
( S g S m S s ) 0 P VO L
حجم يا ارتفاع تلفات
:Lتلفات هيدرولوژيك مثل تبخير ،تعرق ،نفوذ و برگاب
اگر هيچ تغييري در حجم آب ورودی در سيستم ايجاد
نشود ،حجم آب ذخيره شده به دو قسمت رواناب و
تلفات تبديل مي شود.
Units
• ½ in. of rain falls
uniformly over 1 sq. mi.
• What is the equivalent
volume of water?
0.5 in *
1 ft
2
* 1 mi * 5280ft/mi
12 in
0.0416 ft * 27,878,400ft 2
1,161,600ft3
8.67 milliongallons
That’s a lot of water!
More Units
•
•
•
•
•
1 ft = 0.3048 m
1 ft3 = 28.3168e-3 m3
1 m3 = 35.3147 ft3
1 ha = 10,000 m2
1 acre = 43,560 ft2
= 0.4047 ha
= 4047 m2
• 1 gal = 3.785x10 -3 m3
= 3.785 L
• 1 m3 = 264 gal
مثال :
مخزن سدي به مساحت 600ايكرز در مدت دو سال،
بارندگي به ارتفاع 100اينچ را دريافت مي كند.در اين مدت
دبي متوسط ورودي به مخزن برابر با ( 5 cfsفوت مكعب بر
ثانيه) است و متوسط دبي خروجي آن برابر با 4.5 cfsاست
و افزايش حجم مخزن برابر با ( 2000 ft -acreايكرـ فوت)
بوده است .مطلوبست تعيين ارتفاع يا عمق تبخير از سطح
درياچه مخزن در اين مدت.
ft
2
1acre=43560
1ft=12in
پاسخ :
سيستم مورد نظر درياچه است و فرض مي كنيم از ساير تلفات
جز تبخير صرف نظر شده است.
A= 600 acre
S=2000 acreft
O(t)=4.5 cfs
I(t)=5 cfs
P=100 in
t
t
0
0
) I (t )dt O(t
S
: پاسخ
100
(
5
4
.
5
)
* 600
2000
* 3600 * 24 * 365 * 2 E
12
43560
3723 .97
*12 74.5 in
E 3723 .97acreft E
600
تجزيه و تحليل هيدرولوژيک – آناليز در مقابل سنتز يا طراحي و انواع مدلها
= Analysis
To break apart - separation into
شکستن و جزء به جزء کردن fundamental constitutes ,
together
Qt
f
خروجي
حوضه آبخيز
Synthesis = Put
It
ورودي
) Qt f ( I t
ً
در فاز تحليل بر اساس يک سري داده هاي موجود روي Iو Oبه دنبال محاسبه تابع fهستيم مثال ساده
ترين مدل اين است .O = K * I :براي نمونه:
Q C I A Q (C A) I Q K I
ولي در مسايل سنتز يا طراحي با فرض معلوم بودن Iو fبه دنبال پيش بيني و برآورد Oمي باشيم.
تجزيه و تحليل هيدرولوژيک – آناليز در مقابل سنتز يا طراحي و انواع مدلها
براي سنتز يا طراحي فرد طراح بايستي مباني آناليز و تحليل را بداند و آناليز مقدم بر سنتز
است.
بر حسب اينکه fچگونه مي خواهد برآورد شود ،مدلهاي هيدرولوژيک مختلفي قابل
تقسيم بندي است:
تقسيم بندي اول
– فيزيکي )(Physical Models
– رياض ي
•
•
•
•
فيزيکي پايه ) :(Physically-based or deterministicتابع fاز معادالت رياض ي قابل توجيه با فيزيک
پديده قابل توجيه است.
مفهومي )(Conceptual
تجربي ) :(Empiricalروابط و معادالت از فيزيک پديده قابل استنتاج نیست.
آماري )(Statistical
تقسيم بندي دوم
– ادغامي يا رويهم )(Lumped
– توزيعي يا گسترده )(Distributed
کابردهاي هيدرولوژي مهندس ي به عنوان ابزار کاربردي در طراحي و بهره
برداري از سازه هاي آبي و منابع آب
مطالعات سيالب
–
–
–
–
–
–
طراحي حجم کنترل سيالب سدها
مانور دريچه هاي سد در زمان سيالب و بهره برداري
احداث سازه هاي کنترل در پايين دست نظير ساخت Levee
طراحي سيستم هاي هشدار سيالب ،پيش بيني سيالب و طرحهاي نجات و بحران
تحليل فراواني مقادير سيالب با احتماالت مختلف
طرحهاي کنترل سيالب
مطالعات بيالن منابع آب
– تعيين بده و دبي ساعتي ،روزانه ،ماهانه و ساالنه در يک محل مشخص و در يک زمان
مشخص براي تامين نيازهاي شرب و کشاورزي
– مطالعات بده آبهاي زيرزميني
مطالعات طراحي سيستم جمع آوري آبهاي سطحي و فاضالب
کابردهاي هيدرولوژي مهندس ي به عنوان ابزار کاربردي در طراحي و بهره
برداري از سازه هاي آبي و منابع آب
مطالعات مربوط به محاسبه و تعيين دبي طراحي سازه هاي هيدروليکي
– سريزها PMP :و PMF
–
–
سيستم هاي جمع آوري آبهاي سطحي شهري
سيستم زهکش راهها و غيره.
مطالعات مربوط به فرسايش و رسوب در حوضه ها و رودخانه ها جهت
آبخيزداري و طرحهاي حفاظت آب و خاک
مطالعات مربوط به خشکسالي و پايش و پيش بيني آن
مطالعات زيست محيطي و حداقل دبي الزم زيست محيطي و نيز تاالبها و باتالقها و
حفظ اکولوژي
کابردهاي هيدرولوژي مهندس ي به عنوان ابزار کاربردي در طراحي و بهره
برداري از سازه هاي آبي و منابع آب
تعيين ارتفاع مناسب سدهاي تأخيري و سدهاي ذخيره اي با هدف
– توليد انرژي برق آبي
– تامين نيازها
– کنترل سيل
مطالعات تنظيم مصارف آب کشاورزي (تبخير و تعرق) و صنعتي
مطالعات طراحي پلها (جنبه هيدرولوژيکي ،آبشستگي و غيره)
کابردهاي هيدرولوژي مهندس ي به عنوان ابزار کاربردي در طراحي و
بهره برداري از سازه هاي آبي و منابع آب
مطالعات زهکش پارکينگ ها ،فرودگاه ها ،راه آهن و غيره
مطالعات زهکش ناش ي از رگبارها در ساختمانها و مجتمعهاي
مسکوني و زهکش باران از بام به زمين
مديريت حوضه رودخانه (River Basin
)Management
River Basin Management
Groundwater