Transcript cocuklarda_kavram_gelisimi

ÇOCUKLARDA ŞEKİL
VE KAVRAM
GELİŞİMİ
ÇOCUKTA ŞEKİL GELİŞİMİ
Çocukların şekil gelişimi 3 temel dönem
doğrultusunda incelenmektedir:
1) Anlamsız, basit karalamalar dönemi
2) Belirgin şekiller dönemi
3) Anlamlı şekiller dönemi
• Çocukların basit karalamalara ilişkin
resimleri 2 yaşlarına doğru başlar.
• 2–3 yaşlarında ise belirgin şekillerin
oluştuğu görülür.
• 3–4 yaşlarında. Anlamlı şekiller ortaya
çıkar.
• 4 yaşına doğru çocuklar insan, hayvan,
bina vb. resimlerini çizerek yeni bir
aşamaya ulaşırlar.
Anlamlı şekiller, ‘bileşimler’ ve ‘kümeler’ olarak
gelişimlerini sürdürürler.
1) Bileşimler: İki şekilden oluşan
çalışmalardır. (örneğin dikdörtgenin içine
ya da dışına çizilen daire vb.) araştırmalar
bazı bileşimlerin çocuklar tarafından daha
sık oluşturulduğunu ortaya koymaktadır.
( örneğin daire içinde çapraz ile oval veya
dikdörtgen şekiller).
2) Kümeler: Üç ya da daha fazla şekilden
oluşan çalışmalardır. 3-4 yaşlarında
çocuklar karmaşık ve sonsuz sayıda
kümeleri geliştirmeye başlarlar.
Çizimlerde kendine özgü, kişisel bir stilin
oluşmaya başladığı dikkati çeker. Annebaba veya öğretmen bir resmin sahibini
diğerinden kolaylıkla ayırt edebilir.
Anlamlı şekiller aşamasında ‘mandala’, ‘güneş’ ve
‘radyal’ olarak nitelendirilen orantılı ve dengeli
çizgilerin oluştuğu görülür.
Mandala: Daire anlamına gelmektedir.
Çocuklar tarafından yapılan mandala
daire içinde çaprazlarla bölünen
dairelerden oluşmaktadır. Mandala
çocuğun sanatsal gelişiminde soyuttan
somuta geçişin ifadesidir.
Güneş: Basit bir şekilden oluşan güneş resmi
ancak 3 yaş dolaylarındaki çocuklar tarafından
çizilebilir. Çocuk önce çeşitli çizgi ve
işaretlerden oluşan oval güneşler çizer. 4
yaşlarına doğru eklediği yüz, kol ve bacaklar
gibi ayrıntılarla ‘güneş insan’ı oluşturmaya
başlar. Mandala ve güneş çocuğun ilk insan
resmini gerçekleştirmesinde birer dürtü,
uyarıcı olma işlevin görürler.
Radyal (merkezden yayılan çizgiler): Radyal
merkez olarak kabul edilen, bir noktadan ya
da alandan yayılan çizgiler olarak
nitelendirilir. Sağ elini kullanan bir çocuk,
sağ dirseğini kaldırarak resim kağıdının ol
köşesine doğru ‘radyal’ çizgiler çizer.
Kağıdın sağ tarafına benzer şekilleri
çizerken dirseğini vücuduna doğru
yaklaştırır.
ÇOCUK RESİMLERİNİN GELİŞİM
AŞAMALARI
1) Karalama dönemi (2-4 yaş)
2) Şema öncesi dönem (4-7 yaş)
3) Şematik dönem (7-9 yaş)
4) Gerçekçilik dönemi (9-12 yaş)
5) Görünürde doğalcılık dönemi (12-14 yaş)
Karalama Dönemi:
Normal bir gelişim sürecini izleyen her
çocuğun içgüdüsel olarak gerçekleştirdiği
ilk eylemler rast gele, belirsiz, bilinçli
olmayan kontrolsüz karalamalar şeklindedir.
Bu karalamalar sınırlılık- mekan kavramı
olmaksızın yüzeyin her tarafını gelişigüzel
kaplamaktadır.
Şema Öncesi Dönem:
• Çizgilerinde semboller şemalara dönüştürülerek
anlam zenginleştirilmiştir. Ev; ağaç ve insan resimleri
şemalarla anlatılır.
• Mekan düşüncesi henüz gelişmediğinden eşyalar
yüzeysel olarak yana yatık olup görünmeyen tarafları
gösterilir. Örneğin bir masanın dört ayağının bir arada
çizilmesi gibi.
• Çizdikleri çizgiler büyük ölçüde gerçekleri
yansıtmasına rağmen gördüklerinden daha çok
düşündüklerini çizmeye eğilimlidirler.
• İnsan figürü çizimlerinde giysi ve cinsiyet özellikleri
belirginleşir.
Şematik Dönem:
• Dekoratif süsleme ve renk kullanımı etkindir, özel
durumların dışında genellikle canlı renkler tercih
edilir.
• Çizim ve boyamada önemli parçaların abartılarak
gösterilmesi, önemsizlerin ise yok edilmesi fark
edilir.
• Resimde planlama, kompozisyon duygusu
belirgindir.
• Mekan kavramı gelişmiştir.
Gerçekçilik Dönemi:
• Geometrik çizgilerden uzaklaşılmıştır.
• Resimlerde katı gerçekçilik egemendir.
• İnsan figürlerinde önemli gelişme
cinsiyet ayırımları ile resimlerine yansır.
• Renk kavramının geliştiği renkleri
anlamına ve amaçlarına uygun olarak
tercih ettikleri görülür.
Doğalcılık Dönemi:
Çizim ve boyama işlemlerinde daha dikkatlidirler.
Odaklaştığı konularda kendi çabalarıyla başarılı
olabilirler. Genellikle bu döneme kadar insan
giysileri, cinsiyet ayırımında önemli bir belirtgeç
olarak görülüyordu. Oysa ki mantık döneminde
giysiler önemli bir aksesuar olarak dikkati çeker.
Örneğin bir hareket sonucunda giysi kıvrımları
görülebilir. Işık, renk, gölge ve oran gibi faktörler
üzerinde çok fazla dururlar.imgesel ve taklit çizimlere
eğilim gösterirler.
YAŞ GRUPLARINA
GÖRE KAVRAM
GELİŞİMİ
Kavram
Benzer özelliklere sahip olay, fikir ve nesneler
grubuna verilen ortak isim
 Özel isimler dışında kalan kelimeler kavramdır
* Örn, ağaç
- çok sayıda nesneyi temsil eder
- toprağa kök salma
- dik durma
- gövdesi
- dalları ve yaprakları olma
Kız, kitap, ev birer kavramdır
Kavramların yararları
 Çevrenin karmaşıklığını azaltır
 Nesnelerin tanınmasını kolaylaştırır
 Nesne/ olaylarla her karşılaşmada yeniden
öğrenme gereğini azaltır
 Etkinlikleri planlama ve onlara yön vermeye
yardım eder
 Nesne/ olay sınıflarını ilişkilendirme ve
sıralandırmaya yardımcı olur
 Düşünmeyi kolaylaştırma ve kesinleştirmeyi
sağlar
 Sağlıklı iletişim için gereklidir
Kavram öğrenme
 Bilişsel gelişimin en önemli konularından
biridir
 Yaşamın ilk günlerinden başlar
 Her çocuk algıladığı uyaranların
benzer yönlerini görmeye, seçmeye ve
kavramsal olarak birleştirmeye çalışır
 Bu uğraşılar çocuğun çevresi ile
etkileşiminde büyük kolaylık sağlar
ÇOCUKTA KAVRAM GELİŞİMİ
 Çocuğun algısallıkla egemen dünyası zamanla
yetişkinin kavramsal dünyasına dönüşür
 Çocukta algısal uyarıcıları düzenleme yeteneği
gelişir
 Düzenlemenin yolu, uyarıcıları çeşitli sınıf/
takımlara ayırmaktır
 Sınıf A’ nın Sınıf B’ den ayrı olduğunu
anlayabilmesi için Sınıf A kavramı oluşmuş
olmalıdır
ÇOCUKTA KAVRAM GELİŞİMİ
 Örn, çocuk ilk önce hayvanlar sınıfını,
nesneler sınıfına ayırır
* Daha sonra değişik hayvanlar
arasında ayırımlar yapar
* En sonunda bir hayvan örneğin
köpek türlerini köpek sınıfının
altsınıfları olarak seçebilir
ÇOCUKTA KAVRAM GELİŞİMİ
Kavramlarda örgütlenme
 Yatay: Yaklaşık olarak, benzer/ eş içerikli
kavramları kapsar. Kedi, köpek, at vb.
Dikey:Gitgide
artan
içerikli
aşamalı
kavramları kapsar
Çomar, köpek, hayvan vb.
Aşamalı olan dikey örgütlenmede mantıksal
sıraya dayalı bir soyutlama görülür
Yatay örgütlenme
 İlk kavramları yatay örgütlüdür
 Kısıtlı deneyim ve söz dağarcığını yansıtır
 hav hav/ köpek gibi kavramlar yalnızca
köpeklere değil kedi, tavşan,hayvan
resimleri gibi çeşitli nesnelere de uygulanır
 Algının kesinleşmesi, artan ve çeşitlenen
deneyimler ve gelişen söz dağarcığı ile
çocuğun kavramları farklılaşmaya başlar ve
daha kesin olarak ayırt edebilir
Yatay örgütlenme
 2-3 yaşta köpek ve at, kız ve erkek,
birbirlerinden farklılaşmıştır
 Ancak hala somutturlar, gerçek nesnelere
ve bu nesnelerin dış özelliklerine bağlıdır
 Kavramları betimleyemez ve kıyaslayamaz
Kavramların özelliklerini düşünüp, onlar
hakkında konuşabildiği zaman, gerçek
kavram edinir
 Gerçek kavram okul öncesi yılların
sonlarına doğru başlar
Dikey örgütlenme
 Üst-düzey kavramları içerir
 Kavramları, daha soyut ortak öğeleri
ile tanımaya dayanır
 Genellikle okul yıllarına kadar
başarılamaz
 Örn, elma ve şeftali ne bakımdan
birbirine benzer? sorusu ancak normal
7 yaş çocuğu tarafından yanıtlanabilir
Dikey örgütlenme (6 yaşına kadar)
 Çocuk kavramları kendi deneyim ve etkinlikleri
ile belirler
 Buna bağlı olarak tutarsızdır
 Kesin değildir
 Basittir
 Nesnenin algısal özellikleri ile yakından
ilişkilidir
 Kavramlar okul çağı süresince ve yetişkinliğe
dek farklılaşır/mantıksal olur
Dikey örgütlenme (2-6 yaş)
 Çocuğun dili
 Oyun anlayışı
 Dünya görüşü
 Kural anlayışı gelişirken
Kavramların gelişiminde de birtakım özellikler
göze çarpar
Örneğin, sayıları ezber yoluyla öğrenebilir.
10’a, 20’ye,100’e
kadar sayabilir
Dikey örgütlenme (2-6 yaş)
 Sınıflama ve gruplama yapamaz
 Çiçekler grubu olup, gelinciğin, papatyanın
bu grubun birer parçası olduğunu,
 Hayvanlar grubu olup, kedinin köpeğin bu
grubun birer parçası olduklarını
kavrayamaz
Çocuk geliştikçe
 Sayı,zaman,büyük-küçük, kendisi ve
başkalarına ilişkin kavramlarında
değişiklikler olur
 Kavramlarının gelişimi okul başarısının
en açık belirtilerinden biridir
 Akademik becerilere (matematik, okumayazma gibi) temel oluşturur
 Okulöncesi yıllarda gelişen kavramlar ve
öğrenme biçimleri önemlidir
1. KAVRAMLARIN ÖZELLİKLERİ
Aynı- Farklı Kavramları
Şekil,renk,büyüklük, sınıf/ işlev açısından
a. Verilen bir örneğin aynısını çeşitli resimler
arasından seçme
b.Verilen resimler arasından farklı olanı ayırma
c.Verilen bir çift resmin benzer ya da farklı
olduğunu belirtme
d.Çift olarak verilen resmin aynı ve farklı
olanları ayırma
Büyüklük İlişkisi
a.Verilen nesne büyüklüğünde başka bir nesne bulma
b.Verilen nesneden farklı büyüklükte bir nesne bulma
c.Değişik büyüklükte bir dizi nesne ve onların bir
parçası verildiğinde, nesne ve parçasını eşleştirebilme
d.Değişik büyüklükte bir dizi nesne verildiğinde,
belirtilen büyüklüğe uygun olanı bulma
e.Verilen değişik büyüklükte bir dizi nesneyi büyüklük
sıralarına göre dizme
f.Verilen değişik büyüklükte bir dizi nesneyi bir
dizidekilerle eşleştirme
TEMEL KAVRAMLAR
Şekil kavramı
 3-6 yaşlar arasında gelişim gösterir
 Şekilleri ayıredetme, yani farklı olarak algılama,
şekil kavramı geliştiği anlamına gelmez
 Çeşitli nesneler arasında yuvarlak olanları bir
tarafa ayırması istendiğinde bunu başarır
 Ör. top, portakal vb. nesneleri diğerlerinden
ayırabilirse şekil kavramı edinmiş olur
Büyüklük kavramı
 2-6 yaşta gelişme gösterse de, yetişkinler gibi
kavram edinilmez
 Bazı adlandırmalar (büyük, küçük vb.) oluşur,
ancak tüm büyüklük kavramları aynı anda
gelişmez
 Örn. 3 ayrı boy (büyük,orta, küçük) oyuncağın
ayırdedilmesinde okulöncesi çocuk büyük olanı
kolaylıkla seçtiği halde küçük ve orta olanları
seçmekte güçlük çeker
Büyüklük kavramı (2-6 yaş)
 Yaş ile büyüklük arasındaki ilişkiyi de
anlamayamazlar
 Uzun ağaç kısa ağaçtan daha yaşlıdır
 Büyüklüğün yaşa işaret ettiğini düşünür
Renk kavramı
 2-6 yaşta hızlı bir gelişme
gösterir
 Az bir renk ya da parlaklık
değişiklikliğini bile algılar,
ayırdeder
Mekan Kavramı
1 yaşında bir cismi yerden alır, ağzına
götürür
 1-1,5 yaşında bir engelin önünde/
arkasında olma ilişkisini görür
 Kendisi ile almak istediği oyuncak
arasında bir başka obje varsa, onun
farkına varır. Engeli iter, oyuncağı alır
 2 yaşında yukarda, içeri, dışarı, uzağa git gibi
sözcükleri kullanır
 3 yaşında hangi sokakta oturduğunu söyler,
ancak numarayı bilemez
 5 yaşında tek başına evin yakın çevresinde
dolaşır
 Okula, bakkala giderken kullandığı yolu
gösteren basit kroki ile çizer
TEMEL KAVRAMLAR
Mekan Kavramı
Okulöncesi yıllarda
 Nesneler mekanda anlam kazanır
 Bir dereceye kadar ben merkezcilikten kurtulur
 Kendisinden soyut olarak, nesnelerin yer
değiştirebileceğini hisseder
 Örn. topu koltuğun altına atan bir çocuk,
kanepenin altında aramaz
 Topun koltuğun altından geçerek arkasına,
yani odanın başka bir yerine gittiğini anlar
 Koltuğun arkasına dolanıp topu orada arar
 Örgütlü-bağımsız bir mekan kavramı
kullanır
Nicelik ve Para Kavramı
 Erken çocukluk döneminde nesne kavramı
bilişsel yapısının bir parçası olur
 Bir nesne/ olayın birden çok görünümü
olduğunu anlamaya başlar
 Nesne/ olayın özelliklerini ve özellikleri
sıralama yollarını öğrenme gereksinimi doğar
 Sayı/ nicelik kavramı önemli olur
 Sayı kavramı, nesneleri sınıflara
ayırmak, seriler oluşturmak ve ilişkileri
anlatmak için bu işlemleri birleştirme
yeteneğini içerir
* Örn, 4 rakamı dört birimden oluşan
bir sınıfı ifade eder (nesne/ olay)
* Örn, boncuk, araba, millet, vb.
 Sayı kavramı gelişme ve deneyimler
sonucu oluşur
 Okulöncesi dönemde çocuğun doğrudan
algılamasına dayanan somut kavramları
vardır
 Birimlerin yeniden düzenlenmesi
sonucu toplam miktarın
değişmeyeceğini anlayamaz 8=8(2+3+3)
 Niceliği ayırdedici / kritik özelliklerine
ilişkin kavramı yoktur
 Bu kavramlar alıştırmalarla gelişir
 Okulöncesi çocuk için para kavramı
da anlaşılmaz derecede zordur
 5 yaşın sonuna doğru en sık
kullanılan ve en az değeri olan
paraları tanımaya başlar
Zaman Kavramı
• Bebeklikte zaman kavramı daha çok şimdi ile
sınırlıdır
• 2 yaşında çok az sayıda geleceği belirleyen
sözcükler kullanır
• Geçmiş ise 3 yaş dolaylarında oluşur
1,5-2 yaşında yakın geçmiş ve gelecek zamanı
büyüklükleri taklit ederek kullanır
* Örn, baba gitti, kardeş geldi
• Zaman kavramını anladığında olaylarla günün
belirli zamanları arasında ilişki kurmaya başlar
• Okula gitme, öğle yemeği, oyun saati vb.
• 2-4 yaşta günlük etkinlikleri zamanla
bağdaştırmaya başlar; böylece akşam
yemeğinin ne zaman olacağını,vb. bilir
• Zaman kavramını geliştirirken önce tam,
sonra yarım en son çeyrek saatleri öğrenir
• Saate bakarak zaman anlama okul
çağından önce başlamaz
• Anaokulu döneminde haftanın ilk ve son
günlerinin adları öğrenilirse de hafta
ortasındaki günler hala karıştırılır
• Zaman kavramı kendiliğinden ortaya çıkmaz,
çocuk tarafından oluşturulur
• Zaman kavramının kazanılmasında hareket,
mesafe ve hız kavramı da gelişmesi gerekir
• 7 yaşına kadar hız, hareket ve zaman
kavramlarının bağdaştırılamadığı bilinmektedir
Ölüm Kavramı
 Ölüm zor öğrenilen, oldukça soyut bir
kavramdır
 Sadece çocuğa zor ve yabancı gelmez,
yetişkinlerce de açıklanması zordur
 4 yaştan önce ölüm hakkındaki fikri kısıtlı
olup, belirgin duygusal tepkiler görülmez
 Ancak sevdikleri birinin yokluğu içli ve
duygulu çocukları etkileyebilir
 4-5 yaşta ölüm kavramı daha ayrıntılı ve belirgin
olur
 Ölüm olgusunu soruşturur, kesinliğini anlamaya
başladığında annesinin de bir gün
ölebileceğinden kaygılanır
 Ölüm hakkındaki fikirlerini mantıksızca uygular,
kullanır
- Her iki dedesi ninelerinden önce öldüğünde, hep
dedeler mi ölür? diye sorabilir
 Ölümden, gidip gelinecek bir yermiş gibi
düşünür
 6 yaşında bu kavramla çok farklı şekilde
uğraşır
 Çoğu çocuk oldukça duygusal olur ve
yaşlılıkla ölümün ilişkili olduğu fikri gelişir
 İnsanlarla ilişkilerinde ölüm ile ilgili sözcük
ve cümlelere yer verir
 Kızdırıldığında en çok söyledikleri tehdit seni
öldüreceğim dir.
Nedensellik Kavramı
 Çocuk sürekli değişmelerle karşılaşır, acaba
bunları kendi kendine nasıl açıklar
 Piaget çocuklara doğayla ilgili sorular
sormuştur
- Bulut nasıl hareket eder?
- Güneş ve ay niçin hareketsiz?
- Gölgenin nedeni nedir?
 Farklı yaşdaki çocuklardan alınan tepkileri 3
grupta toplar
1. Nedenler güdüseldir
 İlk yıllarda olayın nedeni ne olursa olsun
neden her zaman bir insandır
 3-4 yaşda, herhangi bir şekilde iki obje
birbirine benziyor ise biri diğerine neden olur
- Örneğin odadaki gölge dışarıdaki gölgenin
nedeni olabilir
2. Nedensellik yapaydır
 Çocuğun ortaya koyduğu nedenler
doğrudan doğruya gerçek durumla ilgili
değildir
 Nedenler onun hayal gücü ve
yaratıcılığıyla karışır
- yaprakların içi gece, dışı gündüz
diyebilir
Nedenler dinamiktir
 7-8 yaşındaki çocuk sorusuna cevap aramaya
başlar
- Bulutlar rüzgarla hareket ediyor der
 Nedenler daha çok mekaniktir
- Rüzgarlar bulutu itti...
 Çocuk genellemeye de gider
- Güneş ateştendir
 Bilgileri üzerinde fikir yürütebilir
- Su hafiftir, çünkü sıvıdır
 10-12 yaşında mantık yetişkinin ki gibi gelişmiştir
Nedensellik Kavramı
 Nedensellik kavramını incelemenin, çocuğun
diğer kavramlarla ilgili düşünme şeklinin
anlaşılmasına daha çok yardımcı olacağı
sanılmaktadır
 Gagne (1966) ye göre, çocuklar doğrudan
doğruya edindikleri tecrübelerle kavramları
öğrenirler
SONUÇ
 Her çocuğun temel kavramlarının
desteklenerek yaşına uygun olarak öğretilmesi
gerekir. Böylece
 İletişim kurma
 Öğrenme etkinliklerinden yararlanma
becerileri daha iyi olacaktır
 Anaokullarının bu sürece katkısı son derece
önemlidir