Transcript 5-radyolojik-nükleer ajanlar

Radyonükl
eer ajanlar
Radyasyon; enerjinin herhangi bir ortamda parçacık
şeklinde veya elektromanyetik dalgalar halinde
ilerlemesi (iletilmesi) dir.
 Nükleer; atom çekirdeği ile ilgili olan demektir.
 Radyoaktivite; bir maddenin kararsız yapı göstermesi
nedeniyle(özellikle atom çekirdeğindeki nötronların sayıs
ı, proton sayısına göre oldukça fazla olan) çekirdeğinin
alfa, beta, gama gibi çeşitli ışınlar yaymak suretiyle
parçalanmasıdır. Çevresine bu şekilde ışın saçarak
parçalanan maddelere radyoaktif madde (ışınımsal
madde) denir.

Elektromanyetik radyasyon
-Cep telefonları, görünür ışık, kızılötesi ışınlar,
mikrodalga, mor ötesi ışınlar, radyo, radar,
TV dalgaları ile X-ışınları.

Parçacık radyasyon
-Alfa ve beta parçacıkları, proton, nötron,
diğer atom altı parçacıklar.

Atomdan elektron kopararak yapısının
bozulmasına sebep olan radyasyon
türleridir.
-Parçacık radyasyon; TÜMÜ
-EM radyasyon; Sadece X ve Gamma
ışınları



Yeteri kadar enerjiye sahip olmadıkları için iyonlaştırıcı
radyasyon kadar etkili olmaz. Radyo dalgaları,
mikrodalgalar, kızıl ötesi ışık, mor ötesi ışık (ultraviyole)
ve görünür ışık iyonlaştırıcı olmayan radyasyon olarak
isimlendirilir.
Elektrik enerjisi ileten ya da enerjiyle çalışan her türlü
araç ve gereç, çalışma durumunda çevresinde bir
elektromanyetik alan oluşturur. İyonlaştırıcı olmayan
radyasyon kaynaklarının yarattığı manyetik alan,
kaynakların yoğunluğuna ve frekanslarına bağlı
olarak değişiklik gösterir. İyonlaştırıcı olmayan
radyasyon kaynaklarını ultraviyole ışınları ve EMR
nitelikli radyasyon şeklinde sınıflandırılır.

Fisyon ya da bölünme
Kütle numarası çok büyük bir atom çekirdeğinin parçalanarak kütle
numarası daha küçük iki çekirdeğe dönüşmesi olayıdır. Fisyon
reaksiyonlarında radyoaktif elementler kullanılır ve tepkimeler için bir
ilk enerjiye (aktiflenme enerjisi) ihtiyaç vardır. Reaksiyon sonucunda
kararsız çekirdekler ve nötron oluşur. Oluşan nötronların her biri yeni
bir uranyum atomu ile tepkimeye girer. Bu esnada açığa çıkan
nötronlar ortamdan uzaklaştırılmazsa tepkime zincirleme olarak
devam eder. Grubuna göre değişen bir element ile kararlı hale
gelerek sonlanır.

Füzyon ya da kaynaşma
İki hafif elementin nükleer reaksiyonlar sonucu birleşerek daha ağır
bir element oluşturmasıdır. Çekirdek tepkimesi olarak da bilinen bu
tepkimenin sonucunda çok büyük miktarda enerji açığa çıkar. Bu
işlemle oluşturulabilecek en ağır element demirdir.
1 gr U-235 deki tüm çekirdekler fisyona
uğradığı zaman;
–1.96*1010 Cal
 1 gr kömürde ise 5000 Cal
 Enerji olarak; 1 gr U-235 = 4 ton kömür






Alfa bozunumu;
çekirdeğin kendiliğinden bir alfa parçacığı
yayınlaması ile olur. iki protonla iki nötrondan veya bir
helyum çekirdeğinden oluşur.
Alfa parçacığı, bazı radyoaktif atomların bozunumu
sonucu, çekirdeklerden çıkan yüksek hızlı
parçacıklardır. Yükü ise +2e kadardır.
Kütle ve hızları dikkate alındığında çabuk yavaşlar ve
fazla uzağa gidemezler. Ölü derilerden geçemezler.
Hemen hemen bütün α-yayıcıları, doğal olarak
görülen ve radyoaktif materyal olan uranyum,
toryum ve onların ürünleridir



İki tip beta bozunumu vardır; ß- (elektron) ve ß+
(pozitron) bozunumu, Beta (β+) parçacığı elektronla
özdeş olup çekirdekten çıkan parçacıktır.
β-parçacığı (-e) yüklü olup kütlesi α-parçacığınınkinin
1/7347 sine eşittir. Bu nedenle β-parçacıkları, αparçacıklarına göre daha fazla nüfuz eder. Bu
parçacıklar deriden geçip canlı dokuya zarar
verebilir, fakat iç organlara nüfuz edemez.
Vücuda yakın kaynaktan yayılan β-parçacıkları, canlı
dokuya ve göz merceğine zarar verebilir. Biyolojik ve
tıbbi araştırmalarda kullanılan birçok izotop β aktiftir.
Çekirdeğin gamma bozunumu, alfa ve
beta yayınımı ile birlikte olur.
 Gama radyasyonu, elektromanyetik
dalga olmaları bakımından alfa ve beta
radyasyonundan farklıdır.
 • Araştırmalarda yaygın olarak 51Cr,
59Fe, 125I ve 131I kullanılır.

Alfa; 2 nötron 2 proton, yavaş hareketli, yüksek
iyonizan
Beta; yüksek enerjili elektron, güneş yanığı
Gama; yüksek enerjili dalgalar, korunma zor
Nötronlar; tıbbi etkiler? yerin metrelerce altına
iner CERN

Bilinen radyoaktif izotopların yarı ömürleri;
-(1022 )saniye kadar kısa süreden 1021 yıl
kadar uzun bir süreye kadar değişir
Radon %55
 Karasal %8
 Dahili %11
 Medikal X ışını %11
 Kozmik %8
 Nükleer tıp %4
 Tüketici %3

RADYASYON MARUZİYETİ/
KONTAMİNASYON KAYNAKLARI
• Kazalar
– Nükleer reaktörler
– Tıbbi tedavi üniteleri (radyoterapi)
– Endüstriyel radyasyon
– Kaybolan/çalınan tıbbi/endüstriyel
radyoaktif kaynaklar
– Depolama, taşıma sırasında meydana
gelen kazalar
• Terörizm
– Kirli bomba
– Nükleer tesislere saldırı, sabotaj
– Düşük kudrette nükleer silahlar
16
Genelde konvansiyonel bir bombanın
radyolojik bir madde ile karışımı ile elde
edilen bombalardır.
 uranyum, plütonyum
 temin edilmesi daha kolay olan Kobalt60, Stronsiyum-90, Sezyum-137, Iridyum192 ve Amerikyum-241 gibi radyoaktif
maddeler kullanılarak yapılmaktadır.

RADYASYON ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ
• Geiger- Müller dedektörleri (Alfa, Beta
duyarlığı fazla, gamma duyarlığı azdır)
• Kişisel dozimetre (film, dijital)
RADYASYON ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ
RADYASYONDAN KORUNMA
Noktasal
kaynaklardan
yayınlanan radyasyon şiddetleri
kaynaktan olan uzaklığın karesiyle
azaldığından,
uzaklık
iyi
bir
korunma aracı olmaktadır.
Örneğin; doz hızı 1 m de 100
mR/s ise 10 m deki doz hızı 1 mR/s
dir. Tahliyenin sebebi halkı mümkün
olduğunca
kaynaktan
uzak
tutmaktır.
RADYASYONDAN KORUNMA
Dış
radyasyon
tehlikelerinden korunmanın en etkin
yöntemi zırhlama olup radyasyonun
şiddetini azaltmak için radyasyon
kaynağı ile kişi arasına uygun
özelliklerde
koruyucu
engel
konulmalıdır.
En
yaygın
zırhlama
malzemesi beton ve kurşundur.
RADYASYONDAN KORUNMA
Radyasyon dozu miktarı
radyasyon kaynağının yanında
geçirilecek süre ile orantılı olarak
arttığından
kaynak
yakınında
mümkün olabildiğince kısa süre
kalınmalıdır.
Yani doz hızı 500 mR/s ise
bu alanda 1 s kalınırsa 500 mR , 10
s kalınırsa 5000 mR doz alınır.
Buhar, basınçlı su,
 Ultrasound
 Otların biçilmesi
 Asfaltın yıkanması
 Bana kaplamaların kaldırılması
 Yüzeyin kumla örtülmesi, betonlama
 Gıdaların imhası
 Hayvanların kapalı oramda tutulması, kuru
beslenmesi
 Kişilerin maske, kıyafet, kağıt mendil vs ile
korunması, sığınak

24/ 26
RADYASYON MARUZİYETİ/
KONTAMİNASYON KAYNAKLARI
Ermenistan'da kurulu olan Metsamor Nükleer Reaktörü
sınırımıza yaklaşık 16 km. uzaklıktadır.
Bulgaristan'da kurulu olan Kozloduy Nükleer Reaktörü
ise sınırımıza yaklaşık 300 km. uzaklıktadır
Romanya'da kurulu olan Cernavoda Nükleer Reaktörü
yine sınırımıza yaklaşık 300 km. uzaklıktadır
25
RADYASYON YARALANMALARI
Işınlama
Harici
Kontaminasyon
Dahili
Kontaminasyon
**
**

 



****
26/ 57
RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ
• Değişik seviyelerdeki biyolojik etkiler
–
–
–
–
–
Moleküler (DNA)
Sub-cellular
Hücre
Organ
Organizma
27
RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ
İnsan dokularının radyasyon duyarlılığı;
Embryonik doku
Hematopoetik sistem
Gonadlar
Epidermis
İntestinal mukozal membran
Bağ dokusu
Kas dokusu
Sinir dokusu
28
Akut Radyasyon Sendromu
• Prodromal dönem
– Bulantı, kusma, diyare, halsizlik
– Yüksek dozlarda daha ciddi ve daha erken
gelişen semptomatoloji
• Hastalık dönemi
Olay oluş zamanı
– Hematopoetik
– Gastrointestinal
– Merkezi sinir sistemi
30/ 26
Etkilerin ciddiyeti
RADYASYON YARALILARININ
TIBBİ YÖNETİMİ (DAHİLİ KONTAMİNASYON)
31
Radionüklid
Tedavi
Yol
Cesium-137
Prussian blue
Oral
Iodine-125/131
Potassium iodide
Oral
Strontium-90
Aluminum phosphate
Oral
Americium-241/
Plutonium-239/
Cobalt-60
Ca- ve Zn-DTPA
IV infüzyon
RADYASYON YARALILARININ
TIBBİ YÖNETİMİ
1 Gy
SUBKLİNİK
SEMPTOMLAR
12 Gy
HEMATOPOETİK
SENDROM
GASTROİNTESTİNAL
SENDROM
2 Gy: Destek tedavisi
2-8 Gy: Antibiyotik tedavisi,
kan infüzyonu, bakım hizmeti
8-10 Gy: Kemik iliği nakli ?
>10 Gy: Ağrı ve fiziksel sıkıntıların giderilmesi
32
30 Gy
SEREBROVASKÜLER
SENDROM
RADYASYON YARALANMALARI
- IŞINLAMA -
33
•
Yaralının kıyafetlerini ve şahsi eşyalarını dikkatlice çıkartın, torbalayın,
emniyetli bir şekilde depolayın (kontaminasyon %95 azaltılır)
•
Yaralıdan mümkünse biyolojik örnekler alın (nazal sürüntü)
•
Yabancı cisimleri aksi söylenene kadar radyoaktif materyalmiş gibi
yaklaşın
•
•
Dekontaminasyon önceliği:
–
Önce yaralar sonra sağlam cilt
–
En fazla kontamine olan bölgeden başlayın
Her yaralıdan sonra dış eldivenleri değiştirin

Kontaminasyonu en aza indirmek için bıyık ve sakalları elektrikli makine yardımı ile
traş edin

Kontamine olmayan yaraları su geçirmez malzeme ile kapatın

Kontamine yaralar:
›
Steril malzeme ile irrige edin, ılık su sabun olabilir
›
Uzman hekime danıştıktan sonra kontamine debridmanları uzaklaştırın ve güvenli
bir yerde biriktirin

Agresif müdahaleden kaçının

Sık sık temizlik malzemesini değiştirin

Saçlı deri ve sağlam cildi su ve sabun ile dekontamine edin

Temizlenmiş ve pansumanı yapılmış yaraları su geçirmez malzeme ile kapatın

IŞINLANMADA DEKONTAMİNASYOM GEREKMEZ