Transcript 1906KB - merisgud

Radyasyonun Keşfi
1895 yılında Wilhelm Conrad
Röntgen tarafından X-ışınlarının
keşfi yapılmıştır.
Radyasyonun Keşfi
1896 yılında H.Becquerel tarafından
radyoaktivite keşfedilmiştir. (Uranyum
tuzları)
Radyasyonun Keşfi
1902 yılında da Piere ve Marie Curie
tarafından Radyumun keşfini takiben,
radyasyon kaynakları tıpta, sanayide,
tarım ve araştırmada artan bir hızla
kullanılmaya başlanmıştır.
ATOMUN ÜÇ TEMEL PARÇACIĞI
En basit çekirdek olan hidrojen
çekirdeği sadece protondan
oluşmuş, bundan başka bütün
diğer çekirdekler nötron ve
protonlardan oluşmuştur.
RADYOAKTİVİTE
Nötronların protonlara oranı hafif izotoplarda bir
iken, periyodik çizelgenin sonundaki ağır
elementlere doğru giderek artar. Bu oran daha çok
arttığında izotopun artık kararlı olmadığı bir yere
gelinir.
RADYOAKTİVİTE
En ağır kararlı izotop 83Bi207 olup, daha
ağır izotoplar dışarıya verecekleri fazla
enerjileri olduğundan kararsızdır.
Bunlar kararlı hale gelene dek enerji
fazlalıklarını bazı ışınlar yayınlayarak
giderirler. Bu olaya “radyoaktivite” veya
“radyoaktif parçalanma” denir.
Yarılanma Süresi
Radyoizotopların sahip oldukları kararsız
atom sayılarının yarıya inmesi için
geçmesi gereken süreye yarılanma
süresi (yarı ömür) denir ve T1/2 ile
gösterilir. (T1/2 =0.693/)
Yarılanma Süresi
Her izotopun kendine özgü bir yarı ömrü
vardır ve bu süre saniyeler kadar kısa
veya milyarca yıl gibi uzun
olabilmektedir.
Radyoaktif bir maddenin birim zamandaki
parçalanma sayısı, o andaki mevcut atom
sayısı ile orantılıdır.
RADYASYON VE ÇEŞİTLERİ
RADYASYON
İYONLAŞTIRICI RADYASYON
PARÇACIK TİPİ
DALGA TİPİ
Hızlı elektronlar
Beta parçacıkları
Alfa parçacıkları
X-Işınları
Gama ışınları
Dolaylı iyonlaştırıcı
Nötron parçacıkları
İYONLAŞTIRICI OLMAYAN RADYASYON
DALGA TİPİ
Radyo dalgaları
Mikrodalgalar
Kızılötesi dalgalar
Görülebilir ışık
RADYASYON VE ÇEŞİTLERİ
Radyasyon
Partiküler
radyasyon
-radyasyon
-radyasyon
Elektromanyetik
radyasyon
-radyasyon
X-ışını
Enerji Spektrumu
İYONİZASYON
 Kararlı durumdaki atomun elektronlarından
biri koparıldığında, protonların sayısı
elektronlardan fazla olacağından atom bir
elektrik yükü kazanacaktır.
 Bu şekilde bir elektronun atomdan
ayrılmasından sonra geriye kalan atoma
“iyon” adı verilir.
 İyonların meydana gelişi olayına da
“iyonizasyon” denir.
İYONİZE RADYASYONLAR
İyonlayıcı radyasyon olarak;
– Alfa parçacıkları
– Beta parçacıkları
– Gama ışınları
– Nötron parçacıkları
– X-Işınları
X-Işınları dışındaki radyasyonlar, atom çekirdeğinden
çıkmakta ve bundan dolayı bunlara nükleer radyasyonlar
da denilmektedir.
İYONİZE RADYASYONLAR
Çevre atomlara enerji aktarır ve elektron
kopmasına neden olur.
ALFA PARÇACIĞI
Yeni Çekirdek
Th-231
Kaynak Çekirdek
U-235
4  ++
2
Alfa Parçacığı
(Helyum Çekirdeği)
BETA PARÇACIĞI
o
0y
Netrino
Yeni Çekirdek
Kalsiyum-40
Kaynak Çekirdek
Potasyum-40
0
-1
-
Beta Parçacığı
GAMMA-IŞINI
0
Kaynak
Çekirdek
Kobalt-60
-1
-
Yeni
Çekirdek
Ni-60
Gamma
Ray
NÖTRONLAR
Yüksüz parçacıklar oldukları için çok
girgin olup, nükleer reaktörlerde
meydana getirilirler. Doğrudan
iyonizasyon meydana getirmezler ancak,
atomlarla etkileşmeleri sonucu diğer
iyonizen ışınları meydana getiriler.
Sir James Chadwick
1891-1974
X ve gama ışınlarının aksine, su ve
parafin gibi bazı hafif elementler ve
beton nötronların durdurulmasında
kullanılmaktadır.
RADYASYON VE RADYOAKTİF KONTAMİNASYON
 Radyasyon, kararsız atomların
enerjisini parçacık veya dalga
formunda yaymasıyla oluşur.
 Radyoaktif Kontaminasyon ise
kendi kendine ışıyan maddenin
istemediğimiz bir yerde
bulunmasıdır.
RADYASYON ÇEŞİTLERİNE GÖRE
ZIRHLAMA
RADYASYON DOZU ve BİRİMLERİ
Radyasyon dozu; hedef kütle tarafından,
belli bir sürede soğurulan veya alınan
radyasyon enerjisi miktarıdır.
Radyasyon dozunun hedef kütlede
meydana getireceği etki; radyasyonun
çeşidine, doz hızına ve bu doza
maruz kalış süresine bağlıdır.
RADYASYON BİRİMLERİ
Terim
Birimi
Eski
Aktivite
Curie,Ci
Işınlama Dozu Röntgen/saat, R/s
Yeni
Becquerel,Bq
Coulomb/kilogram,C/kg
Soğurulmuş Dozradiation absorbed dose,rad Gray,Gy
Doz Eşdeğeri
röntgen equivalent man, rem Sievert,Sv
RADYASYON KAYNAKLARI NELERDİR?
Doğal
88%
Yapay
12%
DOĞAL RADYASYON KAYNAKLARI
• Dünyada ve evren oluşurken var olan uzun yarı ömürlü
radyoaktif maddeler:
–
–
–
–
Radyum
Uranyum
Toryum
Potasyum
(Ra-226
(U-238
(Th-232
(K-40
1600 yıl)
4.51x109 yıl)
1.39x1010 yıl)
1.27x109 yıl)
DOĞAL RADYASYON KAYNAKLARI
TOPRAKTA
–
–
–
–
–
Toryum
Uranyum
Potasyum
Radyum
Radon
İNSAN VÜCUDUNDA
– Potasyum-40 (4400 Bq)
– Radyum
– Karbon-14
– Trityum
– Polonyum
DOĞAL RADYASYON KAYNAKLARI
Yaşantımızda, kozmik ışınlar nedeniyle
maruz kaldığımız ortalama radyasyon
dozu 0.26 mSv/yıl dır.
Radon gazından dolayı dünya genelinde
maruz kalınan ortalama yıllık doz 1.3
mSv’dir.
İÇ RADYASYON
 Vücudumuzda bulunan radyoaktif
elementlerden bir yıl boyunca maruz
kaldığımız ortalama iç radyasyon
dozu 0.55 mSv kadardır.
 Yiyecek, içecek ve teneffüs ettiğimiz
havadan maruz kaldığımız ortalama
doz ise, yaklaşık 0.25 mSv/yıl dır.
DOĞAL RADYASYON KAYNAKLARI
Kozmik
%16
Gama
19%
Radon
%55
Dahili
%10
YAPAY RADYASYON KAYNAKLARI
Tıbbi
Uy.
%96
Nükleer
Sant.
%1
Tüketici
Ürün.
Mesleki
%1
Işın.
%1
Rad.
Serpinti
%1
RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ
 Radyasyona maruz kalan hücre ölebilir veya
zamanla doku tarafından onarılarak kurtulabilir.
 Eğer kurtulan hücre, kromozomlarındaki
kırılmalar nedeniyle fiziksel ve kimyasal yapısı
değişerek mutasyona uğrarsa, bunun sonucunda
hücre normal işlevini yapamaz ve ileride kişinin
kendisinde (somatik) veya gelecek nesillerde
(genetik) zararlar meydana getirebilir.
RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ
Kısa bir süre içinde ve bir defada yüksek
dozlara maruz kalınması durumundan hemen
sonra meydana gelecek hasarlara erken
etkiler (akut ışınlanma etkileri), kanser, ömür
kısalması ve genetik bozukluklar gibi
sonradan çıkacak hasarlara da gecikmiş
etkiler (kronik ışınlanma etkileri) denir.
RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ
BiYO LOJİK ET KİLER
SO MAT İK (BEDENSEL) ET KİLER
KALITIM SAL ETKİLER
ERKEN ET KİLER
G ECİKM İŞ ET K İLER
(Akut Işınlanm a Etkileri)
(K ronik Işınlanm a E tkileri)
AKUT RADYASYO N SENDRO M LARI
(ARS)
BÖ LGESEL RADYASYON HASARLARI
(BRH)
RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ
Bir kaza oluşumu sonucu, erken
safhalarındaki en önemli ışınlanma yolları
şöyle sıralanabilir:
1- Radyoaktif kaynak, nükleer tesisten ve salınan herhangi bir
radyoaktif maddeden kaynaklanan direkt (doğrudan) radyasyon,
2- Hava ile taşınan radyoaktif maddelerin (uçucular, aerosoller,
partiküller) solunmasından,
3- Radyoaktif maddelerin toprakta veya yüzeyde birikimi nedeni ile
doğrudan radyasyon ışınlanmalarından,
4- Cilt ve giysilere bulaşan radyoaktif maddelerden kaynaklanır.
RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ
20 ila 30 Gy arasında bir doza maruz kalmış bir işçinin
ellerinde meydana gelen yanık ve su kabarcıkları.
RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ
5 – 10 Gy’lik, Ir-192 radyoaktif kaynağını iş
önlüğünün cebinde 2 saat taşıyan bir işçinin,
göğsünün ön ve sağ tarafında ışınlanmadan 5 ve 11
gün sonra oluşan kızarıklıklar
RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ
20 ile 30 Gy’lik ışımaya maruz kalan
işçinin, 21 gün sonra, ışınlanan bölgesinde
meydana gelen deri dökülmesi
TEŞEKKÜRLER