Rozwinięcie problematyki związanej ze studium przypadku – w oparciu o prace Andrzeja Janowskiego i Krzysztofa Rubachy

Studium przypadku często nie jest analizowane jako osobna metoda, ale raczej szersze zastosowanie licznych metod.

Studium przypadku to celowe, zaplanowane i wielostronne zbieranie informacji.

Podejmuje się je najczęściej ze względu na pojawiający się problem dydaktyczno-wychowawczy, który trzeba rozwiązać. Przez problem dydaktyczno-wychowawczy rozumiemy tu mocno zarysowujące się przejawy zachowania, które z jakichś przyczyn jest uważane przez szkołę za negatywne; np. kłótnie i bijatyki, które uczeń ostatnio wywołuje, czy też jego nagłe opuszczenie się w nauce.

„Studium przypadku to zebranie wszystkich dostępnych danych o psychicznym, fizycznym, emocjonalnym i społecznym życiu ucznia.

Studium przypadku nie powinno być mylone z historią przypadku. Różnica między nimi polega na tym, że w celach poznawczych potrzebne bywa zapoznanie się z życiorysem ucznia - mamy wówczas do czynienia z historią przypadku, studium przypadku odnosi się zaś do przeszłości tylko o tyle, o ile jest to potrzebne do wyjaśnienia przyczyn i motywów przebiegu sprawy”.

Historia przypadku jest jednak czymś niezwykle ważnym, aby taką historię opisać trzeba bowiem dokonać wielu zabiegów badawczych i literacko opisowych (utożsamienie historii przypadku z życiorysem ucznia wydaje się nieuzasadnione lub przynajmniej jest uproszczeniem).

Studium przypadku stosuje się dość rzadko, głównie w spawach, których nauczyciel sam nie potrafi rozwiązać. Dane dotyczące ucznia bywają często przedstawiane nauczycielowi wychowawcy klasy przez innych ludzi mających kontakt z uczniami. Istotne jest to,

aby osoby te również włączyć w proces oceny i interpretacji wspólnie zgromadzonych danych.

Właściwie zrealizowane studium przypadku wymaga dobrej współpracy kilku uzupełniających się osób, np. wychowawcy, jednego czy dwu nauczycieli innych przedmiotów oraz lekarza lub psychologa.

Dokładnie przemyślane i dobrze przeprowadzone studium przypadku jest w gruncie rzeczy wymianą informacji na temat ucznia oraz dyskusją dotyczącą ich interpretacji.

Studium przypadku umożliwia nauczycielowi:  Wgląd w większość czynników, które mogą mieć wpływ na dane zagadnienie.

   Dokładne zrozumienie, na czym polega wielość przyczyn danego zachowania ucznia, co pozwala zwrócić uwagę na problem poszczególnych dzieci oraz osłabia tendencję nauczyciela do stosowania stale tych samych poczynań wychowawczych.

Uzyskanie rzetelnych i wartościowych danych, tym lepszych, im lepiej są przygotowane do swej roli osoby biorące udział w realizacji studium przypadku.

Wczesną analizę już pierwszych sygnałów poważnych trudności, które nie badane wykazywałyby tendencję do rozwijania się.

Kolejność poczynań przy sporządzaniu studium przypadku jest następująca:



Określenie powodów przystąpienia do studium przypadku

.

   

Zbieranie danych o

:    dziecku, rodzinie, domu, środowisku, osobowości, rozwoju psychicznym badanego,  stanie zdrowia, poprzednio przebytych chorobach,  przebiegu całej kariery szkolnej, wieku umysłowym, poziomie osiągnięć, zainteresowaniach, zdolnościach, przystosowaniu społeczno-emocjonalnym.

Interpretacja i wysunięcie hipotez na temat przyczyn zachowania sprawdzającego trudności wychowawcze.

Ustalenie sposobów postępowania zaradczego.

Konsekwentna ocena skuteczności tego postępowania.

A oto lista elementów zalecanych do uwzględnienia przy opisie studium przypadku:

1.

 

Opis przypadku:

nazwisko, imię, adres, wygląd,     wiek, szkoła, klasa, nazwiska rodziców lub opiekunów, czas, jakiego dotyczą obserwacje,  definicja problemu.

2.

Charakterystyczne cechy środowiska rodzinnego.

        Lista członków rodziny.

Wiek każdego członka rodziny.

Stan fizyczny i zdrowotny każdego członka rodziny.

Wykształcenie i uzdolnienia członków rodziny, poziom wykształcenia rodziców i rodzeństwa, zawód i zatrudnienie rodziców, specjalne uzdolnienia członków rodziny.

Ocena postawy rodziców wobec dzieci, szkoły, osoby przeprowadzającej wywiad, a także wzajemnych postaw rodziców wobec siebie samych.

Zainteresowania i ulubione zajęcia członków rodziny.

Wartości i cele uznawane przez członków rodziny.

Status społeczny, kontakty z innymi ludźmi, często podejmowane działania.

3.

4.

Środowisko, miejsce zamieszkania.

  Opis społeczności, wśród której dziecko mieszka.

Opis społeczności, wśród której dziecko mieszkało poprzednio.

   Opis mieszkania dziecka.

Charakterystyka środowiska sąsiedzkiego.

Standard materialny i status społeczny domu.

Rozwój fizyczny i stan zdrowia.

 Dane dotyczące wczesnego okresu rozwoju (poród, niemowlęctwo).

  Przebyte choroby.

Aktualny stan zdrowia:   odporność na choroby, odżywianie,   wzrost i waga, ogólna ocena stanu fizycznego dziecka.

5.

6.

Rozwój umysłowy

.

  Dawne zachowanie się dziecka w przedszkolu.

Osiągnięcia szkolne.

 Inne wskaźniki rozwoju intelektualnego.

Rozwój społeczny i obecny status szkolny dziecka

  Wczesny rozwój społeczny.

Stosunki społeczne z rówieśnikami, z uwzględnieniem różnych grup rówieśniczych.

      Stosunki społeczne z dorosłymi.

Akceptacja norm społeczno-moralnych.

Umiejętność zachowania się charakterystycznego dla swej płci.

Obyczaje i umiejętności społeczne.

Zdolności przywódcze.

Wywieranie wpływu na innych.

8.

7.

Charakter i osobowość

         Obraz samego siebie.

Ideał lub cel, ku któremu dziecko dąży, uznawane wartości.

Potrzeby.

Główne konflikty.

Zainteresowania.

Poczucie niezależności.

Poczucie odpowiedzialności.

Zjawiska wywołujące lęk Wytrwałość  Uczucia.

Ogólna ocena ucznia

 Interpretacja danych, wnioski z nich wynikające i zalecenia na przyszłość łącznie ze sformułowaniem hipotez dotyczących przewidywanych efektów.

 

Do przeprowadzenia cząstkowego studium przypadku można rozbudować poszczególne punkty, ograniczyć zaś zbieranie informacji z zakresu innych.

Przeprowadzenie studium przypadku byłoby ułatwione, gdyby każde dziecko miało w szkole swą teczkę biograficzną, systematycznie uzupełnianą danymi zbieranymi trakcie rozwoju dziecka. Przy zakładaniu takiej dokumentacji trzeba starać się gromadzić dane według planu, który nazywamy

planem zapisu zbiorczego.

Przypomina on nieco plan studium przypadku.

Zapis zbiorczy powinien zawierać wszystkie istotne dane o dziecku, niezależnie od tego, czy do ich uzyskania przyczynił się wychowawca, inni nauczyciele, psycholog lub ktoś inny. Na podstawie ich informacji będzie można wyrobić sobie pogląd na całokształt zachowania ucznia i motywy jego postępowania. Istotne jest i to, że tego rodzaju zestaw informacji daje wychowawcom głębszy, nie ograniczony tylko do chwili bieżącej wgląd w sprawy rozwoju dziecka. Nie należy jednak przesadzać w zbieraniu wszystkich danych, gdy czas i środki na to poświęcone mogą być zmarnowane, a więc, na przykład, nie bardzo wiadomo, w jakich warunkach interesujące nas dane mogłyby być zużytkowane.

W ramach uzupełnienia kilka uwag pochodzących z pracy Krzysztofa Rubachy .

  Jakie stosuje się metody zbierania danych przy tworzeniu studium indywidualnego przypadku?

Badacz dokonuje oszacowania zarówno zmiennych ilościowych, jak i jakościowych. Nie istnieje więc ograniczenie metod zbierania danych. Może to zatem być wywiad narracyjny, biograficzny, etnograficzny, oba rodzaje obserwacji, przeszukiwanie źródeł wtórnych, testy itd.

  Jakie są etyczne uwarunkowania badania?

Po pierwsze, powstaje problem zakresu ingerencji badacza w zasoby osobiste badanych. Żadne oddziaływanie nie powinno naruszać ich samooceny, poczucia własnej wartości, narażać na problemy w kontaktach interpersonalnych czy negatywne przeżycia emocjonalne. Po drugie, osoba badana lub jej prawny opiekun powinien wyrazić zgodę na badanie oraz zaakceptować stosowane wobec niej oddziaływania. To samo dotyczy grupy traktowanej jako przypadek. Tutaj badacz musi zachować szczególną ostrożność, aby jej nie skonfliktować i nie naruszyć panujących zasad lojalności. Po trzecie, jeśli badaniem jest objęta instytucja, jej przedstawiciele powinni wyrazić zgodę na dostęp do określonego rodzaju danych. Po czwarte, jeśli wyniki badań mają być opublikowane, to należy dołożyć wszelkich starań, aby skutecznie ukryć tożsamość ich bohatera/bohaterów.

  Jakie są etyczne uwarunkowania badania (cd.)?

Po piąte, w przypadku, gdy omawiany schemat jest realizowany w ramach badań w działaniu i wiąże się z nim planowanie systemu oddziaływań wychowawczych, to należy szczególnie zadbać o ich jakość oraz merytoryczną koordynację z innymi oddziaływaniami. Osoba badana nie może w żadnym razie stać się ofiarą wprowadzania programów naprawczych czy optymalizujących. Po szóste, wśród zobowiązań badacza wobec środowiska naukowego szczególnie ważne jest prowadzenie pełnej dokumentacji zebranych danych (z zakodowanymi danymi personalnymi) oraz śladów wszystkich procedur związanych z weryfikacją zbudowanej teorii jednostkowej.