Transcript Slajd 1
Studium wykonalności projektu w kontekście „Metodologii opracowania studium wykonalności-analiza ekonomiczno-finansowa” opracowanej na potrzeby RPO WD 2007-2013 Turystyka i Kultura dr inż. Marta Kołodziej-Hajdo Plan prezentacji Źródło: 1. Metodologia opracowania studium wykonalności analiza ekonomiczno-finansowa na potrzeby Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego 2007-2013. 2. Przewodnik do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych (Fundusz Strukturalny – EFRR, Fundusz Spójności i ISPA) – www.funduszeeuropejskie.gov.pl/PoradnikBeneficjenta/St rony/poradnik_projekty_inwestycyjne.aspx 3. Wytyczne dotyczące metodologii przeprowadzania analizy kosztów i korzyści. Dokument roboczy 4, sierpień 2006. Opracowany przez KOMISJĘ EUROPEJSKĄ, DYREKCJĘ GENERALNĄ ds. POLITYKI REGIONALNEJ ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/2007/worki ng/wd4_cost_pl.pdf – 4. Wytyczne MRR Plan prezentacji 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Studium wykonalności. Definicja celów projektu. Identyfikacja projektu. Analiza wykonalności i rozwiązań alternatywnych. Analiza finansowa Poziom dofinansowania projektu. Analiza kosztów i korzyści społeczno-ekonomicznych. Analiza wrażliwości i ryzyka. Ramowa struktura studium wykonalności. Podsumowanie. 1. Studium wykonalności - definicje Studium wykonalności (feasibility study) jest kompendium wiedzy na temat projektu inwestycyjnego oraz jego otoczenia. Celem realizacji feasibility study jest dostarczenie wszelkich danych istotnych do podjęcia decyzji inwestycyjnych, zarówno samemu inwestorowi, jak i instytucji finansującej, która na jego podstawie przeprowadza ocenę inwestycji. W związku z tym studium obejmuje wszelkie aspekty handlowe, techniczne, finansowe, ekonomiczne związane ze środowiskiem naturalnym, uwarunkowania projektu inwestycyjnego. 1. Studium wykonalności - definicje Analiza ekonomiczna: analiza posługująca się wartościami ekonomicznymi, które odzwierciedlają wartości, jakie społeczeństwo byłoby gotowe zapłacić za określone dobro lub usługę. Analiza ekonomiczna wycenia wszystkie czynniki zgodnie z ich wartością użytkową lub kosztem alternatywnym dla społeczeństwa. Analiza ekonomiczna jest szczególnym rodzajem analizy kosztów i korzyści – przeprowadzana jest w drodze skorygowania wyników analizy finansowej o efekty fiskalne, efekty zewnętrzne oraz odchylenia cenowe (ceny rozrachunkowe). 1. Studium wykonalności - definicje Analiza finansowa: analiza mająca na celu ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu, weryfikację trwałości finansowej projektu oraz ustalenie właściwego (maksymalnego) dofinansowania z funduszy UE. Dokonywana jest ona zazwyczaj z punktu widzenia właściciela infrastruktury. W przypadku, gdy właściciel i operator (np. infrastruktury) są odrębnymi podmiotami, można zastosować skonsolidowaną metodę analizy. W analizie finansowej, w celu ustalenia wskaźników efektywności finansowej oraz wyliczenia luki w finansowaniu, stosuje się metodę zdyskontowanego przepływu środków pieniężnych (DCF). 1. Studium wykonalności - definicje Analiza kosztów i korzyści (ang. Cost-Benefit Analysis CBA): schemat analityczny, mający na celu ustalenie, czy lub w jakiej mierze dany projekt zasługuje na realizację z publicznego lub społecznego punktu widzenia. Analiza kosztów i korzyści różni się od zwykłej oceny finansowej tym, że uwzględnia wszystkie zyski (korzyści) i straty (koszty), niezależnie od tego, kto je ponosi (również jako Analiza K/K). Analiza K/K przybiera często postać analizy ekonomicznej, w której koryguje się wyniki analizy finansowej o efekty fiskalne, efekty zewnętrzne oraz odchylenia. Wyniki analizy K/K można wyrazić na wiele sposobów, w tym w postaci wewnętrznej stopy zwrotu, bieżącej wartości netto i współczynnika korzyści-koszty. 1. Studium wykonalności - definicje Efekty zewnętrzne: w analizie projektów efekt zewnętrzny jest to rezultat projektu odczuwany przez jego otoczenie i stąd nie uwzględniony w ewaluacji projektu jako takiego. Ogólnie rzecz biorąc, efekt zewnętrzny występuje wtedy, gdy fakt produkcji lub konsumpcji dobra lub usługi przez jedną jednostkę gospodarczą ma bezpośredni wpływ na poziom dobrobytu producentów lub konsumentów wchodzących w skład innej jednostki. Efekty zewnętrzne mogą być pozytywne lub negatywne. 1. Studium wykonalności - definicje Koszty operacyjne: całość kosztów poniesionych w związku z eksploatacją i utrzymaniem inwestycji przedstawione w układzie rodzajowym i podziale na zmienne i stałe. Nakłady inwestycyjne: nakłady poniesione na realizację projektu (poniesione w okresie realizacji projektu – na poszczególnych jego etapach, obejmujące zarówno wydatki kwalifikowane, jak i niekwalifikowane), do momentu oddania do użytkowania majątku powstałego w wyniku realizacji projektu. 1. Studium wykonalności - definicje Nakłady odtworzeniowe: nakłady inwestycyjne ponoszone w fazie eksploatacji projektu (po zakończeniu jego realizacji), przeznaczone na odtworzenie bądź ulepszenie pewnych elementów projektu i powiększające wartość tych elementów majątku powstałego w wyniku realizacji projektu, którego dotyczą. Przychody operacyjne: oczekiwane, należne jednostce kwoty za sprzedane produkty, towary, materiały i inne rzeczowe oraz finansowe składniki zasobów majątkowych. 1. Studium wykonalności - definicje Projekt generujący dochód: w myśl art. 55 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 są to wszelkie projekty współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego lub Funduszu Spójności, których całkowity koszt przekracza 1 mln EUR, obejmujące inwestycję w infrastrukturę, korzystanie z której podlega opłatom ponoszonym bezpośrednio przez korzystających oraz wszelkie projekty pociągające za sobą sprzedaż gruntu lub budynków lub dzierżawę gruntu lub najem budynków, lub wszelkie inne odpłatne świadczenie usług, dla których wartość bieżąca przychodów w rozumieniu art. 55 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 przewyższa wartość bieżącą kosztów operacyjnych. 1. Studium wykonalności - definicje Projektami generującymi dochody nie są projekty, które: • podlegają zasadom pomocy publicznej, • projekty współfinansowane przez Europejski Fundusz Społeczny oraz • projekty współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego lub Funduszu Spójności, których całkowity koszt nie przekracza 1 mln EUR. W celu ustalenia, czy całkowity koszt danego projektu przekracza powyższy próg, należy zastosować kurs wymiany EUR/PLN, stanowiący średnią miesięcznych obrachunkowych kursów stosowanych przez Komisję Europejską z ostatnich sześciu miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku o dofinansowanie. Sposób określania, czy projekt spełnia kryteria projektu 1. Studium wykonalności - definicje W art. 55 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 wyróżniono dwie kategorie projektów generujących dochód: projekty infrastrukturalne oraz inne projekty, dla których istnieje możliwość obiektywnego oszacowania dochodu z wyprzedzeniem (art. 55 ust. 2) projekty, dla których nie można obiektywnie oszacować dochodu z wyprzedzeniem (art. 55 ust 3). 1. Studium wykonalności - definicje Możliwość oszacowania dochodu Taryfy Szacowany popyt Projekty art. 55 ust.2 Jasno określona – TAK i przewidywalna polityka taryfowa, Dostępność danych i modeli, na których opierają się opinie ekspertów Projekty art. 55 ust. 3 -NIE Brak danych, opinie ekspertów wysoce subiektywne Brak danych, nowy popyt generowany przez podaż 1. Studium wykonalności - definicje Dochód generowany przez projekt: • dla projektów, dla których istnieje możliwość oszacowania dochodu z wyprzedzeniem - jest to różnica między wartością bieżącą przychodów w rozumieniu art. 55 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 oraz wartością bieżącą kosztów operacyjnych, spodziewanych w trakcie realizacji projektu oraz w późniejszym okresie funkcjonowania. Jeżeli różnica ta jest dodatnia zdyskontowany przychód netto należy powiększyć o zdyskontowaną wartość rezydualną, • dla projektów, dla których nie można obiektywnie oszacować dochodu z wyprzedzeniem – jest to różnica pomiędzy rzeczywistymi przychodami wygenerowanym w okresie do 5 lat po zakończeniu projektu a rzeczywistymi kosztami operacyjnymi projektu. 1. Studium wykonalności - definicje Wartość rezydualna: wartość bieżąca netto majątku w ostatnim roku okresu odniesienia przyjętego do analizy, obliczana jako wartość bieżąca przewidywanych przepływów pieniężnych netto w tych latach gospodarczego życia projektu, które wykraczają poza okres odniesienia. Wartość rezydualna występuje wtedy, gdy okres ekonomicznej użyteczności środków trwałych jest dłuższy niż okres ich eksploatacji wynikający z przyjętego okresu odniesienia. W przypadku gruntów wartość rezydualna wynosi 100% wartości początkowej. W przypadku, w którym budynki użyteczności publicznej będące przedmiotem projektu (np. szpitale, muzea, uniwersytety) będą wykorzystywane w tym samym celu po zakończeniu okresu odniesienia i nie ma możliwości potencjalnego osiągnięcia korzyści finansowej w wyniku sprzedaży obiektu, można przyjąć, iż wartość rezydualna wynosi 0. Wnioskodawca powinien uzasadnić we wniosku o dofinansowanie przyjętą wartość rezydualną. 1. Studium wykonalności - definicje Wpływ: to każde zwiększenie stanu środków pieniężnych podmiotu (projektu). Oznacza to, że nie wszystkie wpływy są jednocześnie przychodami. Przy porównywaniu wpływów z przychodami istnieje możliwość rozbieżności czasowej pomiędzy nimi, która odzwierciedlona jest w postaci zmiany stanu należności i rozliczeń międzyokresowych np. wystawienie dowodu sprzedaży z odroczonym terminem płatności (powstanie przychodu i należności) poprzedza wpływ środków pieniężnych (uregulowanie należności). Przykładem wpływów, które nie prowadzą do powstania przychodów są np. zaciągnięcie kredytów, pożyczek itp. 1. Studium wykonalności - definicje Wydatek: to każde zmniejszenie stanu środków płatniczych podmiotu (projektu). Wynika z tego, że nie wszystkie wydatki są jednocześnie kosztami. Przykładem wydatków, które nie prowadzą do powstania kosztów są np. spłata kredytów bankowych, wypłaty z zysku itp.; natomiast wszystkie koszty w podmiocie połączone są z koniecznością ponoszenia wydatków. Przy porównywaniu wydatków z kosztami istnieje możliwość rozbieżności czasowej pomiędzy nimi, która odzwierciedlona jest w postaci zmiany stanu zapasów, zobowiązań i rozliczeń międzyokresowych np. naliczanie wynagrodzeń dla pracowników (koszty wynagrodzeń) poprzedza wypłatę wynagrodzeń (wydatek z tego tytułu). 1. Studium wykonalności - definicje Wskaźnik „luki w finansowaniu”: to ta część zdyskontowanych nakładów inwestycyjnych pierwotnej inwestycji, która nie jest pokryta zdyskontowanym dochodem netto z projektu, generowanym w okresie referencyjnym. 1. Studium wykonalności - cel opracowania W opracowaniu beneficjent powinien wykazać, że: - projekt jest wykonalny, - dane, na podstawie których oceniany jest projekt są wiarygodne (i - na ile to możliwe - porównywalne), - planowana inwestycja jest spójna z założonymi celami, - postulowany wariant jest najlepszy z punktu widzenia społeczeństwa, - postulowana kwota dofinansowania jest niezbędna do osiągnięcia celów, - zapewniona zostanie trwałość inwestycji po jej realizacji. 1. Studium wykonalności - założenia 1. Założenia ogólne: Dla projektów realizowanych w ramach RPO WD wprowadza się podział projektów o budżecie: • projekty „mniejsze” do 1 mln euro, • projekty „większe” powyżej1 mln euro. Dla określenia wartości przedsięwzięcia należy zastosować kurs wymiany EUR/PLN, stanowiący średnią miesięcznych obrachunkowych kursów stosowanych przez Komisję Europejską z ostatnich sześciu miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku o dofinansowanie[1]. Ustalony w momencie złożenia wniosku kurs wymiany EUR/PLN jest stosowany również w celu identyfikacji, czy dany projekt nie uzyskał statusu dużego projektu w przypadku zmiany całkowitego kosztu na późniejszym etapie. [1] Miesięczne obrachunkowe kursy wymiany stosowane przez Komisję Europejską publikowane są w mediach elektronicznych (http://ec.europa.eu/budget/inforeuro/index.cfm?fuseaction=currency_historique¤cy=153&L anguage=en) 1. Studium wykonalności - założenia Punktem wyjścia dla opracowania projekcji finansowej przedsięwzięcia inwestycyjnego jest część techniczna studium wykonalności zawierająca m.in. informacje w zakresie: • Przedmiotu studium, • Otoczenia makroekonomicznego i występujących trendów, • Uwarunkowań społeczno-ekonomicznych realizacji przedsięwzięcia, • Analizy popytu/frekwencji/specyficzne (np. oddziaływania na otoczenie ekonomiczno-gospodarcze etc.), • Opisu istniejącego systemu/przedsięwzięcia (stan istniejący), 1. Studium wykonalności - założenia • Analiza wariantów alternatywnych, • Lokalizacji, • Opisu projektowanego zakresu przedsięwzięcia, • Przygotowania i realizacji inwestycji, • Planu inwestycyjnego • Kosztów realizacji przedsięwzięcia, • Planu wdrożenia i funkcjonowania przedsięwzięcia z uwzględnieniem kosztów i przychodów. 1. Studium wykonalności - zakres Wytyczne RPO WD wprowadzają następujący ramowy układ dokumentu, którego celem jest prezentacja wykonalności przedsięwzięcia (studium wykonalności lub innego dokumentu): • Definicja celów projektu. • Identyfikacja projektu. • Analiza wykonalności i rozwiązań alternatywnych. • Analiza finansowa. • Analiza kosztów i korzyści. • Analiza wrażliwości i ryzyka. 1. Studium wykonalności - zakres XIII. ZAŁĄCZNIKI Załącznik nr 1 Załącznik tabelaryczny WYNIKI analizy ekonomiczno-finansowej projektu inwestycyjnego (sprawozdania finansowe proforma) i tabela obliczeniowa luki finansowej dla projektów dochodowych – vide plik „prezentacja wyników sw.xls” i aktywny plik „luka finasowa_1.xls” 1. Studium wykonalności - zakres Załącznik nr 2 Zastosowany schemat pomocy publicznej (dla projektów kwalifikujących się do pomocy publicznej) Załącznik nr 3 Analiza zdolności kredytowej beneficjenta i struktura finansowania przedsięwzięcia Załącznik nr 4 Harmonogram realizacji, rzeczowo-finansowy 2. Definicja celów projektu Identyfikacja celów powinna odpowiedzieć na pytanie: Jakie korzyści społeczno-ekonomiczne można osiągnąć dzięki wdrożeniu projektu? Analiza celów projektu polega na sprawdzeniu tego, czy: 1. Występują społeczno-ekonomiczne zmienne, na które inwestycja będzie mieć wpływ. 2. Projektodawca wskazał szczegółowe cele polityki regionalnej, polityki spójności UE, wzrostu konkurencyjności, które projekt miałby realizować, a zwłaszcza to, w jaki sposób udane wdrożenie projektu wpłynie na osiągnięcie tych celów. 2. Definicja celów projektu W odniesieniu do określenia celów socjoekonomicznych, projektodawca musi być w stanie odpowiedzieć na następujące kluczowe pytania: 1. Czy można powiedzieć, że ogólny wzrost dobrobytu wynikający z realizacji projektu uzasadnia jego koszt? 2. Czy wzięto pod uwagę wszystkie najważniejsze bezpośrednie i pośrednie społeczno-ekonomiczne skutki projektu? 3. Jeśli brak stosownych danych uniemożliwia pomiar wszystkich bezpośrednich i pośrednich skutków społeczno-ekonomicznych, czy zidentyfikowano jakieś równoważne wskaźniki powiązane z danym celem? 2. Definicja celów projektu Cel ogólny - wskaźnik oddziaływania Cel bezpośredni – wskaźnik rezultatu Cel Działania – wskaźnik produktu W tym miejscu istotna jest kwantyfikacja wskaźników! Ta część studium powinna być tożsama z wnioskiem aplikacyjnym w punkcie: Cele i wskaźniki. 2. Definicja celów projektu Produkty projektu – bezpośredni, materialny efekt realizacji poszczególnych działań w ramach przedsięwzięcia mierzony konkretnymi wielkościami (długość drogi, zwiększona nośność mostu, przepustowość stacji uzdatniania wody, długość gazociągu, oddana do użytku powierzchnia itp.). Produkty muszą zostać skwantyfikowane. Rezultaty projektu – stanowią wskaźniki celu bezpośredniego; to bezpośrednie i natychmiastowe korzyści, jakie wynikną dla Beneficjenta po zakończeniu projektu w związku ze zrealizowanymi działaniami, tj. dostarczonymi mu usługami/dostawami materialnymi/ inwestycyjnymi. Rezultat jest w sposób bezpośredni powiązany z realizacją projektu. Rezultaty projektu powinny zostać precyzyjnie określone i przedstawione 3. Identyfikacja projektu Identyfikacja projektu powinna dostarczyć zwięzłej i jednoznacznej informacji na temat całościowej koncepcji i logicznych ram projektu. Obejmuje ona zatem następujące kwestie: a) zarys i ogólny charakter projektu (tj. prezentację projektu jako przedmiotu przedsięwzięcia wraz z opisem, całkowitym kosztem inwestycji, lokalizacją, itd.), b) analizę projektu w kontekście całego układu infrastruktury, tj. funkcjonalne i rzeczowe powiązania między danym projektem a istniejącą infrastrukturą. 3. Identyfikacja projektu Identyfikacja projektu powinna jasno wskazywać, do którego z pojęć odnosi się analiza, mając na uwadze, że zdefiniowany projekt powinien stanowić samodzielną jednostkę analizy. Niekiedy dla celów analizy należy uznać kilka podprojektów za jeden duży projekt, szczególnie w przypadku, gdy któraś z faz realizacji nie może być uznana sama w sobie za operacyjną W szczególności projekt jest wyraźnie zdefiniowany gdy, przedmiot stanowi samowystarczalną jednostkę poddawaną analizie, efekty pośrednie i sieciowe są stosowanie uwzględnione, przyjęto prawidłową perspektywę społeczną pod kątem uwzględnienia właściwych partnerów („kto się kwalifikuje”?). 3. Identyfikacja projektu Identyfikacja projektu wymaga również ustalenia całkowitego kosztu projektu w celu określenia, czy analizowany projekt został uznany za projekt duży w myśl art. 39 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 oraz czy podlega zasadom pomocy publicznej. Niezbędne jest także ustalenie - na podstawie wyników analizy finansowej oraz przy uwzględnieniu wszystkich przesłanek wskazanych w art. 55 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 - czy projekt należy do którejś z kategorii projektów generujących dochód. 4. Analiza wykonalności i rozwiązań alternatywnych Celem analizy opcji jest doradzenie potencjalnemu beneficjentowi i zarządzającemu dotacjami, która opcja pozwala na uzyskanie efektu projektu przy najniższym koszcie dla całego społeczeństwa Analiza opcji jest decydująca dla właściwej identyfikacji zakresu inwestycji oraz wyboru najbardziej opłacalnego rozwiązania technicznego. Analiza wariantów alternatywnych powinna być wykonana na wczesnym etapie przygotowania projektu, w miarę możliwości we wstępnym studium wykonalności. W sytuacji, gdy potencjalny beneficjent poniósł już znaczne koszty inwestycji (np. projekty techniczne), bardzo trudno jest nakłonić go do rozwiązania alternatywnego. 4. Analiza wykonalności i rozwiązań alternatywnych Analiza opcji powinna faktycznie przyczyniać się do określania zakresu projektu. W związku z tym beneficjent powinien skupić się na ograniczonej liczbie istotnych technicznie wykonalnych opcji. Analiza opcji ma celu zaprezentowanie rozwiązań technicznych osiągnięcia celu projektu i wybór optymalnego jego optymalnego rozwiązania Informacje uzyskane w wyniku tej analizy powinny jasno wskazywać i potwierdzać zasadność wyboru danego wariantu realizacji projektu. 4. Analiza wykonalności i rozwiązań alternatywnych W wyniku przeprowadzenia analizy wykonalności i rozwiązań alternatywnych wnioskodawca powinien dokonać wyboru wariantu realizacji projektu oraz sformułować uzasadnienie wyboru danego wariantu realizacji projektu. Instrumentem oceny optymalności rozwiązania, w zależności od specyfiki projektu, mogą być wskaźniki: K/K – wskaźnik korzyści : koszty DGC – dynamiczny koszt jednostkowy 4. Analiza wykonalności i rozwiązań alternatywnych Konstrukcja wskaźnika (korzyści : koszty) powinna być następująca: n K NPVB t K NPVC t Bt 1 r t 1 n Ct t 1 r t 1 t gdzie: Bt - korzyści finansowe generowane przez projekt w kolejnych latach okresu referencyjnego, Ct - koszty generowane przez projekt w kolejnych latach okresu referencyjnego, n - długość okresu referencyjnego w latach, t=1,..,n - kolejne lata okresu referencyjnego, r - stopa dyskontowa. 4. Analiza wykonalności i rozwiązań alternatywnych Konstrukcja wskaźnika DGC powinna być następująca: KI t KEt t ( 1 r ) DGC t 0t n . WR t t t 0 (1 r ) t n gdzie: KIt – nakłady inwestycyjne poniesione w danym roku; KEt – koszty eksploatacyjne poniesione w danym roku; WRt – wskaźnik rezultatu (efektu) w danym roku; r – stopa dyskontowa; t – kolejny rok, przyjmuje wartości od 0 do n, gdzie 0 jest rokiem, w którym ponosimy pierwsze koszty, natomiast n jest ostatnim rokiem funkcjonowania projektu. W praktyce r=0 jest rokiem wykonania analizy. 5. Analiza finansowa - istota Analiza finansowa - ma na celu wykorzystanie danych o prognozowanych przepływach w ramach projektu w celu wyliczenia odpowiednich wskaźników rentowności (stóp zwrotu), w szczególności: • Finansowej Wewnętrznej Stopy Zwrotu (FRR/C i FRR/K), • Finansowej Zaktualizowanej Wartości Netto (FNPV/C i FNPV/K) • próg rentowności, okres zwrotu (fakultatywnie). 5. Analiza finansowa - cele Cele opracowania analizy finansowej: 1. ocena finansowej rentowności inwestycji i kapitału własnego (krajowego) poprzez ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu; 2. weryfikacja trwałości finansowej projektu i beneficjenta/operatora; 3. wykazanie potrzeb finansowych projektu (tj. że dla jego realizacji niezbędna jest dotacja ze środków publicznych) i ustalenie właściwego (maksymalnego) dofinansowania z funduszy UE. 5. Analiza finansowa - zakres Powinna ona obejmować: 1. Określenie założeń dla analizy finansowej. 2. Zestawienie przepływów pieniężnych projektu, w tym planu inwestycyjnego projektu 3. Ocenę finansowej efektywności inwestycji oraz kapitału własnego 4. Określenie właściwego (maksymalnego) dofinansowania projektu z funduszy UE, 5. Weryfikację trwałości finansowej projektu. 5. Analiza finansowa - zakres Wymagany zakres analizy finansowej: Założenia do analizy finansowej. Plan inwestycyjny. Finansowanie. Prognoza przychodów i kosztów operacyjnych. Zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto. Poziom dofinansowania ze środków UE. Metoda luki w finansowaniu. Pro forma sprawozdania finansowe. Przepływy pieniężne projektu. Wskaźniki efektywności finansowej projektu. Weryfikacja trwałości finansowej. Podsumowanie i wnioski. 5. Analiza finansowa – założenia 1. Horyzont czasowy (okres odniesienia). 2. Ceny zmienne. 3. Stopa dyskontowa – 8%. 4. Podatek VAT? 5. Zaleca się wykorzystanie dwóch scenariuszy makroekonomicznych: podstawowego i pesymistycznego. 6. Wartość rezydualna nie powinna być niższa od wartości netto aktywów projektu dofinansowanego z funduszy UE i związanych z nim inwestycji odtworzeniowych na koniec ostatniego roku okresu odniesienia przyjętego do analizy. 7. Nakłady inwestycyjne projektu planowanego do dofinansowania z funduszy UE mogą obejmować rezerwy na nieprzewidziane wydatki. 8. Analiza finansowa w pełnym zakresie powinna być sporządzona dla wszystkich projektów generujących dochód, niezależnie od wartości całkowitych kosztów. 5. Analiza finansowa - założenia 8. Spójne prognozy makroekonomiczne zgodnie z informacjami, które będą aktualizowane na stronach MRR. 9. Obejmuje także niekwalifikowane koszty finansowe projektu (odsetki od kredytu na współfinansowanie części inwestycji). 10. Okres amortyzacji odpowiadający rzeczywistemu okresowi użytkowania. 5. Analiza finansowa - założenia 11. Okres odniesienia (okres referencyjny) należy jednoznacznie określić. Zgodnie z definicją pierwszym rokiem okresu referencyjnego jest rok, w którym poniesiono pierwszy wydatek inwestycyjny, w zależności od projektu składowa tego horyzontu czasowego może być różna. Dotyczy to długości okresu realizacji i eksploatacji. Wobec powyższego za okres projekcji finansowej / analizy finansowej i ekonomicznej należy przyjąć okres odniesienia/referencyjny liczony od roku złożenia wniosku o dofinansowanie, zgodnie ze wskazaniem dla poszczególnych sektorów podanych poniżej. 5. Analiza finansowa - założenia Energetyka – 15-25 lat, Gospodarka wodna i ochrona środowiska – 30 lat, Kolejnictwo – 30 lat, Porty morskie i lotnicze – 25 lat, Drogi – 25-30 lat, Przemysł – 10 lat, Inne – 15 lat. Niezależnie od przypadku okres odniesienia nie może być krótszy od wymaganego deklarowanego okresu trwałości projektu . 5. Analiza finansowa - metodologia Kategorie inwestycji: Wyróżnia się dwie kategorie inwestycji, które są przedmiotem różnych metod analizy finansowej. Kwalifikacji poszczególnej inwestycji do danej kategorii dokonuje się na podstawie odpowiedzi uzyskanych na następujące pytania: a) Czy możliwe jest oddzielenie strumienia przychodów inwestycyjnych od ogólnego strumienia przychodów beneficjenta? b) Czy możliwe jest oddzielenie strumienia kosztów operacyjnych i nakładów związanych z inwestycją od ogólnego strumienia kosztów operacyjnych i nakładów beneficjenta? 5. Analiza finansowa - metodologia Kategoria 1 dotyczy inwestycji, dla których możliwe jest oddzielenie przepływów pieniężnych od ogólnych przepływów pieniężnych beneficjenta. W tej sytuacji możliwe jest zastosowanie metody standardowej. Kategoria 2 dotyczy inwestycji, dla których niemożliwe jest rozdzielenie przepływów pieniężnych, zarówno osobno dla kategorii przychodów oraz kosztów, jak i dla obydwu kategorii równocześnie. W tym przypadku niemożliwe jest zastosowanie metody standardowej, w związku z czym analiza finansowa przeprowadzana jest metodą złożoną, która opiera się na różnicowym modelu finansowym. 5. Analiza finansowa – etapy 5. Analiza finansowa – przepływy pieniężne Przepływy pieniężne nettot = wpływyt -wydatkit Prognoza przyszłych przepływów gotówkowych projektu musi zostać wykonana dla rocznych przedziałów czasowych dla całego horyzontu czasowego. W analizie efektywności finansowej pod uwagę bierze się wyłącznie przepływ środków pieniężnych, tj. rzeczywistą kwotę pieniężną wypłacaną lub otrzymywaną przez dany projekt. W rezultacie niepieniężne pozycje rachunkowe, jak np. amortyzacja, czy rezerwy na pokrycie nieprzewidzianych wydatków nie mogą być uwzględniane w analizie. 5. Analiza finansowa – przepływy pieniężne Finansowe wpływy gotówkowe zawierają: - Przychody ze sprzedaży produktów i usług. - Wartość rezydualną (zwykle dodawana na koniec roku prognozy). 5. Analiza finansowa – przepływy pieniężne Finansowe wydatki gotówkowe zawierają: - Nakłady inwestycyjne. - Nakłady odtworzeniowe. - Zmianę w zapotrzebowaniu na kapitał obrotowy. - Koszty operacyjne. 5. Analiza finansowa – wskaźniki oceny Wskaźniki oceny efektywności finansowej projektów: • metody proste (okres zwrotu, BEP). • dyskontowe (NPV, IRR). Okres zwrotu, to czas który musi upłynąć od momentu rozpoczęcia inwestycji do chwili odzyskania początkowych nakładów przez osiągane w kolejnych latach nadwyżki finansowe. Nadwyżki te obejmują zysk netto oraz amortyzację. 2. Analiza finansowa – wskaźniki oceny Próg rentowności (BEP - break event point) to punkt graniczny, w którym badane przedsięwzięcie nie przynosi zysków ani nie powoduje strat. Próg rentowności obszar zysku Przychody Koszty całkowite obszar strat Koszty zmienne Koszty stałe BEP szt. 5. Analiza finansowa – wskaźniki oceny Zaktualizowana wartość netto (NPV) – suma bieżących wartości wszystkich przyszłych przepływów gotówkowych. NPV NCF d ... NCFndn 0 0 NCFt – różnica pomiędzy wpływami i wydatkami w okresie t , dt – współczynnik dyskontowy w okresie t. 5. Analiza finansowa – wskaźniki oceny Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) Maksymalna stopa dyskontowa przy której projekt będzie do zaakceptowania (opłacalny). Stopa przy której przepływy gotówkowe dają zerową wartość NPV. NPV = 0 5. Analiza finansowa – wskaźniki oceny Do wyliczenia wskaźników efektywności finansowej inwestycji (FNPV/C i FRR/C) stosuje się następujące kategorie strumieni pieniężnych: 1. 2. 3. 4. Przychody operacyjne. Wartość rezydualna. Koszty operacyjne (bez amortyzacji). Całkowite nakłady inwestycyjne. 5. Analiza finansowa – wskaźniki oceny Do wyliczenia wskaźników efektywności finansowej z kapitału (FNPV/K i FRR/K) stosuje się następujące kategorie strumieni pieniężnych: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Przychody operacyjne. Wartość rezydualna. Koszty operacyjne (bez amortyzacji). Koszty finansowe. Spłata kredytów. Kapitał własny prywatny. Krajowy wkład publiczny (na poziomie lokalnym, regionalnym i centralnym). Nie bierze się w tym przypadku nakładów w części refinansowanej dotacją z UE. 5. Analiza finansowa – wskaźniki oceny Dla projektów ubiegających się o dofinansowanie ze środków UE, finansowe wskaźniki efektywności powinny przyjąć następujące zależności: Finansowa wartość bieżąca netto (FNPV/C i FNPV/K): powinna być mniejsza od zera. Finansowa stopa zwrotu (FRR/C i FRR/K): powinna być mniejsza niż finansowa stopa dyskontowa (5% dla cen stałych i 8% dla cen bieżących). 5. Analiza finansowa – trwałość finansowa Finansowa trwałość – projekt posiada finansową trwałość, gdy skumulowane przepływy pieniężne w kolejnych latach horyzontu czasowego są dodatnie. Analiza trwałości projektu obejmuje następujące działania: 1. Analizę zasobów finansowych 2. Analizę sytuacji finansowej beneficjenta 3. Określenie źródeł prefinansowania nakładów inwestycyjnych współfinansowanych z funduszy UE 5. Analiza finansowa – trwałość finansowa PRZYCHODY ŹRÓDŁA FINANSOWANIA NAKŁADY INWESTYCYJNE KOSZTY OPERACYJNE (bez amortyzacji) INNE PRZEPŁYWY (M.IN. PODATKI I KOSZTY FINANSOWE) PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO SKUMULOWANE PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO 6. Poziom dofinansowania projektu Określenie poziomu pomocy wspólnotowej opiera się na stopie „luki w finansowaniu” w danym projekcie, czyli tej części zdyskontowanego nakładu inwestycji, która nie jest pokryta zdyskontowanym dochodem netto projektu. Artykuł 55 ust.2 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. utrzymuje metodę luki w finansowaniu, jako podstawę obliczania dotacji UE dla wszystkich projektów (nie tylko dużych) generujących dochody. 6. Poziom dofinansowania projektu Metodyka ta nie dotyczy projektów: z obszaru pomocy publicznej. Poziom dotacji w tym przypadku określa się w oparciu schemat wsparcia i procedury obliczania dopuszczalnej pomocy Państwa. generujących nadwyżkę kosztów operacyjnych nad przychodami. projektów o wartości poniżej 1 mln. EUR 6. Poziom dofinansowania projektu Zgodnie z wytycznymi dot. przygotowania studium wykonalności projektu dla RPO WD obliczenia wymagane są zarówno dla projektów: - dochodowych (wartość bieżąca zdyskontowana dochodów netto generowanych w ramach projektu jest dodatnia), jak i - niedochodowych (wartość bieżąca zdyskontowana dochodów netto generowanych w ramach projektu jest ujemna). 6. Poziom dofinansowania projektu Sporządzenie projekcji przychodów Uwzględnieni wartości rezydualnej w ostatnim roku horyzontu czasowego Sporządzenie projekcji kosztów operacyjnych (bez amortyzacji) Sporządzenie projekcji nakładów odtworzeniowych Ustalenie wartości przychodów (dochodów) netto projektu 6. Poziom dofinansowania projektu Etapy określania dotacji UE w okresie programowania 20072013 Krok 1. Badanie dochodowości projektu Jeżeli (zdyskontowane przychody – zdyskontowane koszty operacyjne) > 0 to wykonaj Krok 2 i następne Jeżeli (zdyskontowane przychody – zdyskontowane koszty operacyjne) < 0 to R =1 i wykonaj Krok 4 i następne 6. Poziom dofinansowania projektu Etapy określania dotacji UE w okresie programowania 20072013 Krok 2. Określenie wartości DNR DNR - zdyskontowany przychód (dochód) netto DNR = zdyskontowane przychody – zdyskontowane koszty operacyjne + zdyskontowana wartość rezydualna 6. Poziom dofinansowania projektu Krok 3. Określenie wskaźnika luki finansowej R = Max EE / DIC Max EE - maksymalny kwalifikowany wydatek Max EE = DIC - DNR DIC - zdyskontowany nakład inwestycyjny, 6. Poziom dofinansowania projektu Krok 4. Określenie „kwoty decyzji”, tzn. „kwoty, dla której ma zastosowanie stopa współfinansowania dla danej osi priorytetowej”: DA = EC * R gdzie: EC - koszty kwalifikowane niezdyskontowane Krok 5. Określenie maksymalnej wartości dotacji UE Dotacja UE = DA * Max CRpa Max CRpa - to maksymalna stopa współfinansowania określona dla osi priorytetowej. 6. Poziom dofinansowania projektu Podsumowując: – Beneficjent musi ponieść 15% wydatków kwalifikowanych (czyli luki finansowej) oraz 100% wydatków wykraczających poza lukę Przykład: • Wartość projektu: 1 mln PLN • Stopa luki finansowej 75% • Wydatki kwalifikowane 0,8 mln PLN, wydatki niekwalifikowane 0,2 mln PLN • Stopa dofinansowania priorytetu/działania: 85% DA = 0,8 mln PLN x 75% = 0,6 mln PLN Dotacja UE = 0,6 mln PLN x 85% = 0,51 mln PLN 7. Analiza kosztów i korzyści społecznoekonomicznych - istota Analiza kosztów i korzyści społecznych: przeprowadzona z punktu widzenia całego społeczeństwa, a nie beneficjenta, uwzględnia koszty i korzyści zewnętrzne, uwzględnia wszelkie zniekształcenia o charakterze np. podatkowym, które mają wpływ na rzeczywistą efektywność ekonomiczno-społeczną inwestycji, wymagana dla dużych projektów w pełnym zakresie (przeliczenie na euro), dla mniejszych może mieć charakter analizy jakościowej. 7. Analiza kosztów i korzyści społecznoekonomicznych - założenia Analiza ekonomiczna (projekty „większe” powyżej 1 mln euro) 1. Założenia do analizy ekonomicznej.: 2. Analiza kosztów i korzyści - Korekta o efekty fiskalne - Rachunek kosztów i korzyści społecznych - Odchylenia cenowe - Wskaźniki ekonomicznej efektywności projektu - Koszty i korzyści projektu o charakterze niefinansowym 3. Opis i kwantyfikacja efektów społecznych inwestycji. 4. Analiza efektywności kosztowej. 5. Podsumowanie i wnioski z analizy ekonomicznej. 7. Analiza kosztów i korzyści społecznoekonomicznych - założenia Analiza ekonomiczna (projekty „mniejsze” poniżej 1 mln euro) 1. Założenia do analizy ekonomicznej 2. Opis i kwantyfikacja efektów społecznych inwestycji – metoda wielokryterialna 3. Analiza efektywności kosztowej 4. Podsumowanie i wnioski z analizy ekonomicznej 7. Analiza kosztów i korzyści społecznoekonomicznych - CBA 7. Analiza kosztów i korzyści społecznoekonomicznych - CBA Korekty fiskalne: należy odliczyć podatki pośrednie (np. VAT), subwencje i wpłaty mające charakter wyłącznie przekazu pieniężnego (np. wpłaty z tytułu ubezpieczeń społecznych). Jednakże ceny muszą być powiększone o podatki bezpośrednie. Również w przypadku, gdy konkretne podatki pośrednie/subwencje mają za zadanie zmienić efekty zewnętrzne, należy je uwzględnić w cenie. Korekta dotycząca efektów zewnętrznych: niektóre skutki projektu mogą oddziaływać na inne czynniki gospodarcze bez żadnego odszkodowania. Skutki te mogą być negatywne (np. nowa droga powodująca zwiększenie się poziomu zanieczyszczenia) lub pozytywne (np. nowa linia kolejowa powodująca zmniejszenie się korków w ruchu drogowym). Ponieważ efekty zewnętrzne, z samej definicji, następują bez pieniężnego odszkodowania, nie są one uwzględnione w analizie finansowej, w związku z czym muszą zostać oszacowane i wycenione. 7. Analiza kosztów i korzyści społecznoekonomicznych - CBA Przekształcenie z cen rynkowych w ceny rozrachunkowe (ukryte – shadow prices): oprócz zniekształceń spowodowanych czynnikami fiskalnymi i efektami zewnętrznymi również i inne czynniki mogą oderwać ceny od równowagi konkurencyjnego (tj. skutecznego) rynku: monopole, bariery handlowe, regulacje w zakresie prawa pracy, niepełna informacja, itp. We wszystkich tych przypadkach obserwowane ceny rynkowe (tj. finansowe) są mylące; należy zatem w ich miejsce stosować ceny rozrachunkowe (ukryte), odzwierciedlające koszt alternatywny wkładu w projekt oraz gotowość klienta do zapłaty za produkt końcowy. Ceny rozrachunkowe oblicza się poprzez zastosowanie do cen finansowych czynników konwersji. 7. Analiza kosztów i korzyści społecznoekonomicznych (CBA) - wskaźniki Wskaźnik Korzyści/Koszty (B/C) Bierzemy pod uwagę sumę zdyskontowanych korzyści oraz koszty (w okresie projekcji) a nie absolutne wartości korzyści. n K NPV(Bt) K NPV(Ct) (1 r) t 0 n t Ct (1 r) t 0 Bt - korzyści w okresie t, Ct - koszty w okresie t r - stopa dyskontowa Bt t 7. Analiza kosztów i korzyści społecznoekonomicznych (CBA) - wskaźniki Dla projektu należy określić następujące ekonomiczne wskaźniki efektywności: • Ekonomiczna wartość bieżąca netto (ENPV): powinna być większa niż zero dla projektu potrzebnego z gospodarczego punktu widzenia. • Ekonomiczna stopa zwrotu (ERR): powinna być wyższa niż społeczna stopa dyskontowa (5,5%). • Stosunek korzyści do kosztów (B/C): powinien być większy niż 1. 8. Analiza wrażliwości i ryzyka - istota Analiza ryzyka może być przeprowadzona w dwóch płaszczyznach: • Analiza ryzyka czynników jakościowych, • Analiza wrażliwości wskaźników efektywności finansowej przedsięwzięcia na zmianę kluczowych parametrów ilościowych. Analizowany poziom odchyleń winien znajdować się w przedziale +/- 20%, chyba, że uzasadnione będzie dokonanie analizy w innym przedziale wrażliwości. Dla projektów „mniejszych” analizę ryzyka można ograniczyć tylko do parametrów ilościowych. 8. Analiza wrażliwości i ryzyka - istota Do jakościowych czynników ryzyka, które mogą być poddane analizie, można zaliczyć: • • • • Ryzyko formalno-instytucjonalne. Uwarunkowania społeczno-ekonomiczne. Ryzyko ekologiczne, techniczne i technologiczne. Ryzyko związane z przygotowaniem i realizacją przedsięwzięcia. 8. Analiza wrażliwości i ryzyka - istota Ryzyko \ scenariusz makroekonomiczny 10% spadek popytu na usługi w ciągu 2 lat po zakończeniu realizacji projektu 5% spadek taryf w ciągu 2 lat po zakończeniu realizacji projektu 20% przekroczenie budżetu inwestycji podczas wdrażania projektu 10% wzrost najbardziej istotnego kosztu eksploatacyjnego (np. cen paliwa w przypadku transportu miejskiego) Inne istotne czynniki Podst. Pesymist. 8. Analiza wrażliwości i ryzyka - istota Jakościowa analiza ryzyka trwałości finansowej Ryzyko/Zmiana parametru np. 10% wzrost nakładów inwestycyjnych 20% wydłużenie okresu realizacji projektu 15% wzrost największego kosztu eksploatacyjnego Zmiana innych istotnych czynników…. Prawdopodobieństwo Niskie Średni Wysokie Komentarz 9. Ramowa struktura studium wykonalności RAMOWA STRUTURA STUDIUM WYKONALNOŚCI I. PRZEDMIOT STUDIUM 1. Geneza i istota projektu. Potencjał i możliwości 2. Nazwa i cel projektu 3. Podmioty odpowiedzialne za realizację przedsięwzięcia: Inwestor, Beneficjent i Operator II. PODSUMOWANIE I WNIOSKI 1. Wprowadzenie do projektu 2. Koszty przedsięwzięcia 3. Podsumowanie wyników analiz i finansowanie 4. Główne uwarunkowania inwestycji (prawne, administracyjne) wraz zaleceniami i rekomendacjami 9. Ramowa struktura studium wykonalności III. OTOCZENIE MAKROEKONOMICZNE I TRENDY 1. Potencjał położenia geograficznego 2. Potencjał społeczno-gospodarczy 3. Zidentyfikowane problemy 4. Uwarunkowania społeczno-ekonomiczne realizacji przedsięwzięcia IV. LOGIKA INTERWENCJI 1. Źródła identyfikacji projektu 2. Cele projektu 3. Spójność z celami RPO i komplementarność z innymi programami 4. Analiza SWOT (fakultatywnie) 5. Korzyści i oddziaływanie 6. Rezultaty 7. Produkty 8. Matryca logiczna (LogFrame) 9. Ramowa struktura studium wykonalności V. ANALIZA RYNKU / ANALIZA SPECYFICZNA 1. Definicja rynku usług 2. Wielkość rynku i jego podział (podaż/popyt) 3. Udział nowego przedsięwzięcia w rynku 4. Odbiorcy usług/ 5. Konkurencja 6. Analiza popytu bieżącego i przyszłego 9. Ramowa struktura studium wykonalności VI. ANALIZA INSTYTUCJONALNO-PRAWNA 1. Status prawny beneficjenta 2. Status prawny inwestora 3. Status prawny operatora 4. Powiązania prawno-własnościowe pomiędzy uczestnikami projektu 5. Przygotowania formalno-administracyjne przedsięwzięcia • Wydane decyzje i zezwolenia administracyjne • Wymagane decyzje i zezwolenia do wydania i harmonogram ich wydania • Trwałość projektu instytucjonalna 9. Ramowa struktura studium wykonalności VII. ANALIZA TECHNICZNA 1. Opis istniejącego systemu/przedsięwzięcia (stan istniejący), 2. Analiza wariantów 3. Analiza opcji, 4. Lokalizacja, 5. Opisu projektowanego zakresu przedsięwzięcia, 6. Przygotowanie inwestycji, VIII. PLANU WDROŻENIA I FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA 1. Struktura organizacyjna wdrażania i eksploatacji 2. Strategia cenowa 3. Procedury przetargowe, harmonogram realizacji 4. Umowy z odbiorcami i inne 9. Ramowa struktura studium wykonalności IX. ANALIZA FINANSOWA 1. Założenia do analizy finansowej 2. Plan inwestycyjny 3. Finansowanie 4. Prognoza przychodów i kosztów operacyjnych 5. Zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto 6. Poziom dofinansowania ze środków UE. Metoda luki w finansowaniu 7. Pro forma sprawozdania finansowe (ograniczony zakres dla projektów mniejszych, nieprzychodowych, niedochodowych) 8. Przepływy pieniężne projektu. Wskaźniki efektywności finansowej projektu 9. Weryfikacja trwałości finansowej 10. Podsumowanie i wnioski 9. Ramowa struktura studium wykonalności X. ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI SPOŁECZNOEKONOMICZNYCH 1. Analiza kosztów i korzyści – tylko dla „większych” projektów • Korekta o efekty fiskalne • Rachunek kosztów i korzyści społecznych • Odchylenia cenowe • Wskaźniki ekonomicznej efektywności projektu • Koszty i korzyści projektu o charakterze niefinansowym 2. Opis i kwantyfikacja efektów społecznych inwestycji – metoda wielokryterialna – dla „mniejszych” projektów 3. Analiza efektywności kosztowej 4. Podsumowanie i wnioski z analizy ekonomicznej 5. Podsumowanie i wnioski z analizy CBA 9. Ramowa struktura studium wykonalności XI. ANALIZA RYZYKA I WRAŻLIWOŚCI 1. Analiza ryzyk ekonomiczno-finansowych 2. Analiza ryzyk formalno-instytucjonalnych 3. Analiza ryzyk ekologiczno-technicznych 4. Podsumowanie XII. OCENA ODZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO (odniesienie do wymogów prawa wspólnotowego i krajowego oraz realizacji polityki zrównoważonego rozwoju) 10. Podsumowanie Analiza ekonomiczno-finansowa: to nie jest tylko biurokratyczny dokument wymagany przez Komisję Europejską, który służy do uzasadnienia już wcześniej podjętych decyzji, jest ważnym instrumentem, który instytucja oceniająca wniosek powinna wykorzystywać do oceny zakresu, efektywności ekonomicznej i uzasadnienia realizacji inwestycji, bezpośrednio może wpływać na poziom dofinansowania dla projektu. 10. Podsumowanie Studium wykonalności powinno ocenić dane przedsięwzięcie w trzech płaszczyznach: Zgodności z założeniami strategii rozwoju (lub innych dokumentów programowych), Sytuacji ekonomicznej, gospodarczej, społecznej i możliwości funkcjonowania w niej przedsięwzięcia, Wykonalności projektu. 10. Podsumowanie Studium wykonalności dąży do tego by zapewnić że projekty które zostaną wybrane będą: Poprawne pod względem instytucjonalnym, Możliwe do wykonania z technicznego punktu widzenia, Rentowne pod względem finansowym, Ekonomicznie uzasadnione, Będą pasować do środowiska naturalnego. 10. Podsumowanie Błędy studiów wykonalności: 1. Zachwiana struktura studium oraz błędy formalne. 2. Nadmierna sztywność planu. 3. Błędnie sformułowane cele. 4. Brak realizmu. 5. Tworzenie planu wyłącznie dla zewnętrznego odbiorcy. 6. Nieprzestrzeganie konwencji studium wykonalności. … dziękuję za uwagę Szkolenie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Pomocy Technicznej Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 – 2013 oraz z budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego