Transcript Κακοποιημένα παιδιά και ΕΕΑ

Κακοποίηση παιδιών:
χαρακτηριστικά & στρατηγικές
παρέμβασης
Η. Ε. Κουρκούτας
Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μιο Κρήτης
• Η κακοποίηση του παιδιού αναφέρεται
στην σωματική, συναισθηματική
κακομεταχείριση και παραμέληση, και
στην σεξουαλική εκμετάλλευση του
• Πάντοτε υπήρχε/Μηχανισμοί που
αναδεικνύουν την κακοποίηση (σήμερα)
• Ευρύ φάσμα μορφών κακοποίησης /μη
σαφή όρια μεταξύ κακοποίησης /κακής
συμπεριφοράς
Είδη κακοποίησης
Σωματική κακοποίηση: χτυπήματα., τσιμπήματα,
κλωτσιές, χαστούκια, καψίματα, κακώσεις,
σπάσιμο οστών
Συναισθηματική κακοποίηση: ενέργειες που
βλάπτουν σοβαρά την γνωστική,
συναισθηματική, συμπεριφορική ανάπτυξη του
παιδιού
Σεξουαλική κακοποίηση: σεξουαλικές πράξεις,
παρενοχλήσεις, αγγίγματα, προαγωγή
Παραμέληση /εγκατάλειψη: μη ικανοποίηση
βασικών σωματικών, εκπαιδευτικών,
συναισθηματικών, γνωστικών αναγκών
Μορφές & ορισμοί της
κακοποίησης
• Η παραμέληση των παιδιών: έμμεση πιο
συνηθισμένη μορφή κακοποίησης
• Σωματικός σωφρονισμός
• Συστηματική σωματική τιμωρία
• Σποραδικές ακραίες βίαιες συμπεριφορές
γονέων
• Ψυχολογική βία: συστηματικές απειλές,
ύβρεις
Οριακές μορφές κακοποίησης
Συναισθηματική ακαμψία, αυστηρότητα
Λεκτικές & μη λεκτικές πιέσεις
Λεκτικές & μη λεκτικές καταναγκαστικές
μεθόδους πίεσης & μείωση των
ικανοτήτων του παιδιού
Αποστασιοποίηση /είδος αναισθησίας
απέναντι στις ανάγκες του παιδιού
• Συστηματικές κριτικές & άδικες συγκρίσεις
του παιδιού
• Αγνοούνται ή δεν λαμβάνονται υπόψη οι
ανάγκες εξάρτησης ή υποστήριξης του
παιδιού, εκμετάλλευση της αδυναμίας του
• Κατάλυση κάθε έννοιας προσωπικού
χώρου /ορίων του παιδιού (επιθετικά
παρεμβατικές /παρεισφρητικές τακτικές
ελέγχου)
Ακατάλληλες συμπεριφορές/
συμπεριφορές κακοποίησης
/παραμέλησης
Υποβιβασμός /εξευτελισμός του παιδιού,
χρήση ύβρεων
Εκδήλωση της αγάπης υπό όρους &
αμφιθυμικά συναισθήματα για το παιδί
Συναισθηματική /σωματική απόρριψη του
παιδιού
Χρήση σκληρών σωφρονιστικών μεθόδων
/μεθόδων ελέγχου
Απάθεια απέναντι στις ανάγκες του
παιδιού
Σκόπιμη αναζήτηση τρόπων εκφοβισμού,
απειλής ή πρόκλησης φόβου στο παιδί
Συχνά & απρόβλεπτα ξεσπάσματα πάνω
στο παιδί συναισθηματικών εντάσεων
Επιβολή στο παιδί με απειλές,
καταναγκασμούς, εγκλεισμούς, χτυπήματα
Σεξουαλική ή σωματική παρείσφρηση
Χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την βαρύτητα &
τον χρόνο της κακοποίησης
• Τα μικρά παιδιά πιο ευάλωτα σε διάφορες
μορφές βίας, σε σωματικά & ψυχικά τραύματα
• 9/10 των μοιραίων ατυχημάτων συμβαίνουν σε
ηλικία κάτω των 5 ετών
• 43% παιδικής κακοποίησης συμβαίνει στο
πρώτο έτος ηλικίας (USDept Health, 2001)
• 3 εκατομμύρια καταγγελίες (ΗΠΑ)/2001
• Ενδοοικογενειακές συγκρούσεις-βία
/κακοποίηση παιδιού
Λόγοι σχετικά με την πρώιμη κακοποίηση
 Ανωριμότητα, ανευθυνότητα γονέων
 Σοβαρά κοινωνικά, επαγγελματικά προβλήματαστρες /άγχος /επιθετικότητα
 Αδυναμία επίλυσης προβλημάτων του ζεύγους
 Αδυναμία ανάληψης του γονικού ρόλου
 Αδυναμία κατευνασμού του παιδιού &
διαχείρισης των απαιτήσεων
 Περιορισμένη ικανότητα έκφρασης των αναγκών
στην νηπιακή ηλικία-σύγχυση στους γονείς
 Μη σταθεροποίηση του γονικού ρόλου
• Φτωχές, περιθωριοποιημένες & από
μειονότητες οικογένειες: υψηλά ποσοστά
συμμετοχής στο δείγμα των οικογενειών
που κακοποιούν
• Προσοχή στην ερμηνεία των δεδομένων:
οι υψηλού Μ.Κ.Ο. επιπέδου οικογένειες
συχνά δεν αποκαλύπτονται
Χαρακτηριστικά γονέων
• Οι ίδιοι έχουν υποστεί κακοποίηση, κακή
ανατροφή, έκθεση σε αρνητικές εμπειρίες,
προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις
• Άγνοια, κοινωνική απομόνωση
• Ψυχολογικά προβλήματα, αδυναμία
συγκράτησης αρνητικών συναισθημάτων
(θυμού)
• Έλλειψη ικανοτήτων επίλυσης προβλημάτωνψυχοκοινωνική ανωριμότητα
• Τα κακομεταχειρισμένα και κακοποιημένα παιδιά
(φτωχών οικογενειών) δέχονται λιγότερη γονική
ποιότητα σχέσης (Azar, 2002)
• Οι γονείς αυτοί συζητούν και αιτιολογούν τις
πράξεις τους πολύ λιγότερο από τους άλλους
γονείς & χρησιμοποιούν πιο σκληρές
τιμωρητικές μεθόδους
• Είναι πιο ευέξαπτοι & έχουν δυσκολίες στη
διαχείριση του άγχους τους (Azar, 2002),
• Salzinger, S., Feldman, R. S., Ng-Mak, D., Mojica, & Stockhammer,
T. F. : The effect of physical abuse on children’s social and affective
status: A model of cognitive and behavioral processes explaining
the association.. Development and
Psychopathology, 2001;13: 805-825
Τύποι ενδοοικογενειακής
κακοποίησης /βίας
•
•
•
•
Άμεση /απευθείας κακοποίηση παιδιού
Παιδί μάρτυρας συζυγικής βίας
Συνδυασμός των δύο μορφών βίας
Πολλαπλές μορφές βίας /κακοποίησης
(φυσική, σεξουαλική κακοποίηση,
συζυγική βία)
Επιπτώσεις της κακοποίησης
• Σωματικές επιπτώσεις: αιμορραγίες,
καψίματα, σπασίματα οστών, σοβαρές
κακώσεις /Θάνατο
• Καθυστέρηση σωματικής ανάπτυξης
• Νευρολογικές βλάβες
• Γνωστικές & γλωσσικές δυσλειτουργίες
• Προβλήματα στις κοινωνικές,
διαπροσωπικές, συναισθηματικές σχέσεις
& στην προσαρμογή στο σχολείο
• Προβλήματα στην ρύθμιση των
συναισθημάτων
• Συναισθηματικές διαταραχές
• Κατάθλιψη, αυξημένος κίνδυνος για ιδέες
& τάσεις αυτοκτονίας
• Συμπτώματα μετατραυματικής διαταραχής
(φοβίες, κρίσεις πανικού, κλπ.)
• Αυξημένοι κίνδυνοι για κατάχρηση αλκοόλ
/ουσιών (εφηβεία /ενήλικη ζωή)
Σύμφωνα με τον μοντέλο οργάνωσης της
προσωπικότητας των 5-παραγόντων
Τα κακοποιημένα παιδιά ήταν
περισσότερο «εσωστρεφή»
λιγότερο «ανοιχτά στην εμπειρία»
περισσότερα δείγματα «νευρωτισμού»
Περισσότερο προβληματική
«προσωπικότητα»
Διαταραχή αισθήματος ασφάλειας στη
σχέση με τους γονείς
Ενδογενής κατάσταση φόβου
Ενοχές & αμφιβολίες για τον εαυτό του
Αμφιθυμικά συναισθήματα για γονείς
Δυσπιστία /φόβο στις διαπροσωπικές
σχέσεις
Χαμηλή αυτοπεποίθηση
Διαταραχές στην εικόνα εαυτού /σώματος
(εφηβεία: μίσος για το σώμα)
Επιθετικότητα, προβλήματα
συμπεριφοράς, αντικοινωνικές
/παραβατικές τάσεις & συμπεριφορές
(εφηβική /ενήλικη ζωή)(ένα μικρό
ποσοστό)
Παιδιά με ψυχολογική πίεση (προβλήματα)
(emotional distress) που υπόκεινται σε
κακοποίηση διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο να
αναπτύξουν επιθετικές συμπεριφορές
• Κορίτσια σεξουαλικά κακοποιημένα
Λιγότερες ικανότητες κατανόησης &
ρύθμισης των συναισθημάτων
Διαταραχή της σχέσης με το σώμα & τη
σεξουαλικότητα
Επιπτώσεις ανάλογα με την μορφή
ενδοοικογενειακής βίας
 Παιδιά θύματα κακοποίησης & παιδιά
μάρτυρες βίας
Υψηλές «επιδόσεις» στις κλίμακες
διαταραχών συμπεριφοράς
 Παιδιά θύματα κακοποίησης, αλλά όχι
μάρτυρες βίας
Μεσαίες «επιδόσεις» στις κλίμακες
διαταραχών συμπεριφοράς
 Παιδιά ούτε θύματα κακοποίησης, αλλά
ούτε μάρτυρες βίας
Δεν παρουσίαζαν συναισθηματικά ή
συμπεριφορικά προβλήματα
 Κάθε μορφή ενδοοικογενειακής βίας
Διαταράσσει την ανάπτυξη του παιδιού
 Πρώιμη κακοποίηση
Συναισθηματικές & συμπεριφορικές
διαταραχές
 Ηλικία παιδιού: σημαντική παράμετρος
Σε πρώιμα στάδια διαταράσσεται σε
μεγάλο βαθμό η διαδικασία ανάπτυξης
Σε μεγαλύτερες ηλικίες τα παιδιά έχουν
δυνατότητες να αναπτύξουν στρατηγικές
άμυνας, αντίδρασης & επεξεργασίας των
βιωμάτων βίας /κακοποίησης
 Η κακοποίηση αλλάζει ανάλογα με την
ηλικία
Χαρακτηριστικές, συμπεριφορές &
στάσεις του κακοποιημένου παιδιού
στην τάξη
Άρνηση επιστροφής στο σπίτι
Παιδιά εγκαταλειμμένα /παραμελημένα
(σωματικά, μαθησιακά)
Παιδιά με συχνές εκδορές, μελανιές,
τραύματα συχνές απουσίες
Πλήρης απουσία των γονέων
Γονείς φαινομενικά ζεστοί /κατά βάθος
ψυχροί
 Παιδιά υπερβολικά κλειστά, εσωστρεφή,
μελαγχολικά, πολύ φοβισμένα
 Απομονωμένα κοινωνικά
 Ψυχολογικά, μαθησιακά & κοινωνικά, ευάλωτα,
αδύναμα, ανύπαρκτα
 Ανίκανα να εκφράσουν & να εκδηλώσουν τα
συναισθήματα τους
 Αισθήματα απελπισίας που μπορεί να
εκφράζονται με διάφορους τρόπους
 Παιδιά με ακραίες ή ασυνήθιστες συμπεριφορές
Παιδιά με πρώιμη ωρίμανση
Νήπια και παιδιά χωρίς ή με ελάχιστες
αναστολές, με τάσεις επιδειξιμανίας,
ανώριμες ή κακές συμπεριφορές σε σχέση
με το σώμα τους
Κακοποίηση & παιδιά με ειδικές
ανάγκες
• Μη συστηματική μελέτη της κακοποίησης σε ομάδες
παιδιών με Ε.Α.
• Παλαιότερες έρευνες: 1.7 μεγαλύτερη συχνότητα
κακοποίησης σε παιδιά με Ε.Α.
• Σύμφωνα με τα στοιχεία από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής
Προστασίας του παιδιού (Η.ΠΑ.) ΟΙ 47% ΤΩΝ
περιπτώσεων κακοποίησης σχετίζεται με την αναπηρία
• Νέες έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά με Ε.Α
κακοποιούνται 3.4 φορές συχνότερα από τα παιδιά
χωρίς Ε.Α.
• Κακοποίηση-απόρριψη /παραμέληση & στην οικογένεια
/Σχολείο
• Η κακοποίηση παιδιών με Ε.Α. έχει σοβαρές
συναισθηματικές, συμπεριφορικές & σωματικές
επιπτώσεις στην εξέλιξη τους
 Επηρεάζει σημαντικά την ψυχοκοινωνική τους αυτονομία
& ένταξη
 Συχνά οι επιπτώσεις είναι δύσκολο να ανιχνευτούν διότι
επικαλύπτονται από τις πρωτογενείς δυσκολίες του
παιδιού
 Η πιο συνηθισμένη μορφή κακοποίησης παιδιών με Ε.Α.
φαίνεται να είναι η απόρριψη /παραμέληση
 Συχνά τα παιδιά με Ε.Α. αδυνατούν να αντιδράσουν
(υπερασπίσουν τον εαυτό τους) & κυρίως αδυνατούν να
εκφράσουν τα συναισθήματα που προέρχονται είτε από
την κακοποίηση, είτε από την παραμέληση των βασικών
τους αναγκών /συμμόρφωση /υποταγή που δείχνουν
στους ενηλίκους/η συναισθηματική τους εξάρτηση
 Η παραμέληση σχετίζεται
• με την απογοήτευση & τις διαψευσμένες
προσδοκίες των γονέων για το παιδί τους
• με την ανάπτυξη υπερβολικών προσδοκιών
/απαιτήσεων από παιδιά με ήπιες αναπηρίες
μπορεί να οδηγήσει στην απόρριψη
• με τα συναισθήματα ντροπής, άγχους,
αδυναμίας που νοιώθουν οι γονείς μπροστά στις
αναπηρίες /δυσκολίες των παιδιών τους
• την έλλειψη γνώσης, πληροφόρησης για τις
προοπτικές εξέλιξης, ανάπτυξης & ενίσχυσης
των δεξιοτήτων του παιδιού
• τις δυσκολίες που συναντούν συχνά στην
επικοινωνία, διαχείριση καθημερινότητας
• με την ανυπαρξία εξειδικευμένων
υπηρεσιών για πρώιμη υποστήριξη της
οικογένειας
• την έλλειψη κοινωνικών δικτύων βοήθειας
/ένταξης /την κοινωνική απόρριψη
• Στρες & οικογενειακές προστριβές,
συγκρούσεις αποτελούν παράγοντες
κινδύνου για την ανάπτυξη απορριπτικών
στάσεων
 Οι εκπαιδευτικοί & οι επαγγελματίες των σχολείων
(σχολικοί σύμβουλοι Ε.Α., ψυχολόγοι, δάσκαλοι Ε.Α.)
παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανίχνευση & αντιμετώπιση
της κακοποίησης
 Συστηματικές επαφές & συναντήσεις με την οικογένεια
 Σημαντικότητα της πρόληψης μέσω της πρώιμης
παρέμβασης, πριν οι γονείς αναπτύξουν απορριπτικές
στάσεις απέναντι στο παιδί
 Πλαισίωση & υποστήριξη της οικογένειας, μείωση του
στρες, ενημέρωση της οικογένειας για τις αδυναμίες &
δυνατότητες του παιδιού
 Εστίαση στο παιδί για την ψυχοκοινωνική του
υποστήριξη & την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων έκφρασης
Παρεμβάσεις
• Έγκαιρη /πρώιμη παρέμβαση σε επίπεδο
οικογένειας (περιπτώσεις σωματικής
κακοποίησης)
Υποστήριξη /ψυχοθεραπεία γονέων
Επίλυση προβλημάτων γονέων /έμφαση
στην επανασύνδεση γονέων /παιδιών
Ενίσχυση δεσμών με την κοινότητα
/υποστηρικτικά δίκτυα
• Παρέμβαση σε ατομικό επίπεδο (παιδιού)
 Εξασφάλιση μίας σταθερής σχέσης, ενός
ασφαλούς πλαισίου για την συναισθηματική
ανάκαμψη (π.χ. απομάκρυνση ενοχών,
αισθήματος ντροπής, απάντηση σε αγχώδη
ερωτήματα)
 Γνωστική /συμπεριφορική θεραπεία με σκοπό
την τροποποίηση των αρνητικών γνωστικών
σχημάτων (π.χ. αυτοκατηγορίες που οδηγούν
στην κατάθλιψη, χαμηλή αυτοπεποίθηση)
 Εκπαίδευση /ενίσχυση διαπροσωπικών
/κοινωνικών δεξιοτήτων
 Ενίσχυση σχολικής ένταξης
Προγράμματα πρόληψης
• Προγράμματα πρόληψης στο σχολείο,
οικογένεια, παιδιά
«Απίστευτα χρόνια» πρόγραμμα
εκπαίδευσης παιδιών
Πρόγραμμα «ενίσχυσης δεσμών με
συνομηλίκους στο σχολείο»
 Πρόγραμμα οικοδόμησης «οικογενειακής
εστίας»
Πολυσυστημική θεραπεία
• Προγράμματα πρώιμης παρέμβασης: εστίαση
στην υποστήριξη της οικογένειας για μείωση των
κινδύνων παραμέλησης /κακοποίησης
• Πρωτογενής, δευτερογενής & τριτογενής
πρόληψη
 Πρώιμη ψυχοκοινωνική υποστήριξη της
οικογένειας
 Συμβουλευτική σε όλα τα επίπεδα (ιατρικό,
παιδιών, ψυχολογικής, σωματικής λειτουργίας)
 Ενίσχυση θετικών αλληλεπιδράσεων γονέων
παιδιών /αλλαγή ατμόσφαιρας
Απάντηση στα ερωτήματα: γιατί υπήρξε
σεξουαλική κακοποίηση /κακοποίηση
Ο ρόλος εκπαιδευτικού
• Ανίχνευση /εντοπισμός
• Αντιμετώπιση από μέρους των δασκάλων
Κατανόηση της ψυχολογίας του
κακοποιημένου παιδιού: πολλά
κακοποιημένα παιδιά δεν μπορούν να
ελέγξουν τα συναισθήματα τους
(συναισθηματική υπερδιέγερση) και την
συμπεριφορά τους (επιθετικότητα)
• Ο εκπαιδευτικός μπορεί να λειτουργήσει
θεραπευτικά έχοντας μία καλή σχέση &
κινητοποιώντας το ενδιαφέρον τους για τα
μαθήματα
Πλαίσιο με όρια & κανόνες: το παιδί
πρέπει να προσαρμοστεί στην
πραγματικότητα
Οι καθημερινές ρουτίνες βοηθάνε τα
παιδιά που προέρχονται από
αποδιοργανωμένες οικογένειες να
οικοδομήσουν σταθερές συμπεριφορές
Μία σταθερή φιλική & υποστηρικτική
σχέση του δασκάλου με το παιδί
Αποφυγή εκδικητικών /τιμωρητικών
στάσεων για παιδιά με παρεκκλίνουσες
συμπεριφορές
Σχέση εμπιστοσύνης με τα φοβισμένα &
εσωστρεφή παιδιά
Οι δάσκαλοι μπορούν να επηρεάσουν
πολύ θετικά σε γνωστικό επίπεδο τα
κακοποιημένα παιδιά (Craig, 1992)
Είναι σημαντικό να προσφέρουν ένα
σταθερό διαπροσωπικό /κοινωνικό
πλαίσιο /ένα πλαίσιο φροντίδας (Veltman
& Brown, 2001)
Έρευνες σε σχέση με τους εκπαιδευτικούς
Το 16% αναφορών για κακοποίηση
παιδιών έγιναν από
δασκάλους(ΗΠΑ)(2001)
Υπάρχει νομική κατοχύρωση για
αναφορές από κακοποίηση
Διάφοροι παράγοντες εμποδίζουν τους
δασκάλους να αναφέρουν περιπτώσεις
κακοποίησης
Αβεβαιότητα για την ευθύνη & τα όρια του
ρόλου τους
Αβεβαιότητα & άγνοια σε σχέση με
την νομική τους κατοχύρωση
Έλλειψη ενημέρωσης για την έγκυρη
διάγνωση
Κύριοι στόχοι σε σχέση με το ρόλο
του σχολείου
• Σπάσιμο του φαύλου κύκλου της σιωπής
• Ενεργή στάση απέναντι στην κακοποίηση
παιδιών
• Σχολείο: φορέας ενημέρωσης ευρύτερης
κοινωνίας: διοργάνωση ημερίδων,
διαλέξεων
 Ευαισθητοποίηση, υπευθυνοποίηση
εκπαιδευτικών μέσα από εκπαίδευση,
επιμόρφωση με σεμινάρια & εργαστήρια πάνω
σε θέματα κακοποίησης παιδιών
 Σεμινάρια & εργαστήρια: ανάλυση δυναμικής
των οικογενειών, ψυχολογικές επιπτώσεις στα
παιδιά, ψυχολογικές εκφράσεις &
χαρακτηριστικά κακοποιημένων παιδιών, τρόποι
παρέμβασης στην τάξη, δεξιότητες
συμβουλευτικής
 Ολοκληρωμένες πολιτικές ανάδειξης &
στρατηγικές αντιμετώπισης των περιπτώσεων
κακοποίησης (σχολικοί σύμβουλοι, ψυχολόγοι)
Ενημέρωση, επιμόρφωση γονέων:
συστηματικά σεμινάρια επιμόρφωσης
γονέων σε θέματα ψυχικής υγείας &
διαπαιδαγώγησης παιδιών
Προαγωγή επικοινωνίας & σχέσεων
σχολείου /οικογένειας: σχέση
εμπιστοσύνης γονέων & εκπαιδευτικών
(γονέας που εμπιστεύεται τα προβλήματα
του στον εκπαιδευτικό)