Transcript dr hab. Robert Grzeszczak

Studia Podyplomowe
Uniwersytet Wrocławski
Podstawy prawa europejskiego
Dr hab. Robert Grzeszczak
Katedra Prawa Europejskiego
WPiA UW
Podział kompetencji -uwagi
wprowadzające
 Kompetencje UE są zawarte w TUE i TFUE. Za
wykładnię tych Traktatów odpowiada ETS (art. 19 ust
1 zd. 2 TUE). Jednakże to, które kompetencje i w
jakim zakresie będą mogły być przeniesione,
określają konstytucje państw członkowskich oraz
ustawy wyrażające zgodę na przyjęcie lub zmianę
Traktatów założycielskich.
 Natomiast za wykładnię krajowych konstytucji są
odpowiedzialne sądy konstytucyjne państw
członkowskich, co może prowadzić (i prowadzi) do
konfliktów między nimi a ETS.
Traktat z Lizbony dzieli kompetencje Unii na
trzy zasadnicze dziedziny (Tytuł I TFUE –
„Kategorie i dziedziny kompetencji Unii”):



kompetencje wyłączne UE: obejmują dziedziny, w której
traktaty przyznają Unii wyłączność stanowienia prawa oraz
przyjmowania aktów prawnie wiążących, natomiast państwa
członkowskie mogą podejmować takie działania wyłącznie z
upoważnienia Unii lub w celu wykonania jej aktów
kompetencje UE dzielone z państwami
członkowskimi: obejmują dziedziny, w których Unia i jej
państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować
akty wiążące prawnie, przy czym państwa członkowskie
wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie
wykonała swojej kompetencji (art. 2 ust. 2 TFUE).
kompetencje UE w zakresie prowadzenia działań w
celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania
działań państw członkowskich: w takim przypadku
kompetencja Unii nie zastępuje kompetencji państw
członkowskich w odnośnych dziedzinach (art. 4 ust. 5 akapit
1 TFUE).
Kompetencje UE
 Rządzone są zasadą przyznania, nie
są dzielone według dziedzin, lecz
ograniczone funkcyjnie tym co jest
niezbędne do osiągnięcia celów
(proporcjonalność) i wypełnienia
zadań, podlegają zasadom
subsydiarności (kompetencje
dzielone).
Art. 352 TFUE i doktryna spill over
 W doktrynie przyjęto, w zw. z art. 352 TFUE, że doktryna
implied powers obejmuje kompetencje wywiedzione z
już posiadanej kompetencji, jednak w niewystarczającym
stopniu do uzyskania celu traktatowego.
 W związku z tym możliwe jest rozszerzenie istniejących
kompetencji na obszary sąsiadujące (tzw. teoria spill
over). Są to kompetencje dodatkowe, które rozciągają
istniejące kompetencje na środki przygotowawcze lub
wykonawcze.
Katalog instytucji UE (art. 13
TUE)
TUE formułuje jednolity katalog „instytucji Unii”,
są to:
• Parlament Europejski
• Radę Europejską
• Radę
• Komisję Europejską
• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
• Europejski Bank Centralny
• Trybunał Obrachunkowy
System instytucjonalny UE to obok instytucji także
organy i jednostki organizacyjne UE.
Zasady systemu instytucjonalnego UE
 zasada równowagi instytucjonalnej: w myśl której każda
z instytucji działa w granicach uprawnień przyznanych jej
na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na
warunkach i w celach w nich określonych; art. 13 ust. 2
TUE. Instytucje działają w granicach również „warunków i
celów” określonych w traktatach
 Zasada autonomii instytucji UE
 zasada lojalnej współpracy między instytucjami:
wywodzona obecnie w orzecznictwie Trybunału
Sprawiedliwości z traktatowej zasady lojalności
odnoszącej się do państw członkowskich, została wyraźnie
sformułowana w art. 13 ust. 2 w zdaniu ostatnim –
„Instytucje lojalnie ze sobą współpracują”
 Zasada otwartości instytucji, organów i jednostek
organizacyjnych UE
Rada Europejska
 Rada Europejska (RE) –
instytucja UE (1974,
1977, 1983, 1986,
2009),istota, skład,
tryb działania (tzw.
Szczyty europejskie),
funkcje (art. 15 TUE)
 Od Nicei spotkania w
Brukseli
 Od Lizbony – wydaje
wiążące decyzje
Zmiany instytucjonalne
 TL ustanawia się urząd
Przewodniczącego
Rady Europejskiej,
wybieranego na 2,5nią kadencję.
 Początek kadencji
1.01.2010 r.
 Spór szwedzki ad skład
na Szczyt w Brukseli
(…)

http://www.youtube.com/watch?v=byp
LwI5AQvY&feature=channel
Rada (dawna: Rada UE)
Podstawy prawne:
Art. 16 TUE
Art. 237-243 TFUE
Protokoły: 6, 9, 36
Deklaracje: 7,9
Rada - formacje
 Rada ds. Ogólnych
 Rada ds.
Zagranicznych
 Rada ds.
Gospodarczych i
Finansowych (Ecofin)
 Rada ds. Wymiaru
Sprawiedliwości i
Spraw Wewnętrznych
 Rada ds. Rolnictwa i
Rybołówstwa
 Rada ds. Zatrudnienia,
Polityki Społecznej,
Zdrowia i Ochrony
Konsumentów
 Rada ds.
Konkurencyjności
 Rada ds. Transportu,
Telekomunikacji i Energii
 Rada ds. Środowiska
 Rada ds. Edukacji,
Młodzieży i Kultury.
PODEJMOWANIE DECYZJI W
RADZIE
 System głosów ważonych / liczba ludności z modyfikacją
na rzecz państw małych
 Zwykle jeden z elementów układu politycznego
 Kompromis luksemburski (konkluzje
nadzwyczajnego posiedzenia Rady 29.1.1966 r.)
 Kompromis z Ioannina/ z Janniny / poszerzenie
UE w 1995 r.
Rada – nowe zasady podejmowania
decyzji w systemie większ.
 Od 1 listopada 2014 roku większość kwalifikowaną
w Radzie stanowi co najmniej 55 % członków Rady,
jednak nie mniej niż 15 z nich, reprezentujących
Państwa, których łączna liczba ludności stanowi co
najmniej 65 % ludności UE
 Mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej 4
członków Rady, w przeciwnym razie uznaje się, że
większość kwalifikowana została osiągnięta.
 Postanowienia przejściowe dotyczące definicji
większości kwalifikowanej, które obowiązują do
31.10.2014 r., jak również postanowienia, które będą
obowiązywać między 1.11.2014 r. a 31.03.2017 r.,
określone są w Protokole w sprawie postanowień
przejściowych.
Prezydencja i system trojek od
2006 do 2020 r.:
Niemcy, Portugalia i Słowenia (stycz. 2007– czerw. 2008)
Francja, Czechy, Szwecja (lipiec 2008 – grudzień 2009);
Hiszpania, Belgia, Węgry (styczeń 2010 – czerwiec 2011);
Polska, Dania, Cypr (lipiec 2011 – grudzień 2012)
Irlandia, Litwa, Grecja (styczeń 2013 – czerwiec 2014);
Włochy, Łotwa, Luksemburg (lipiec 2014 – grudzień 2015)
Holandia, Słowacja, Malta (styczeń 2016 – czerwiec 2017);
Wielka Brytania, Estonia, Bułgaria (lipiec 2017 – grudzień
2018);
 Austria, Rumunia, Finlandia (styczeń 2019 – czerwiec
2020)








Rada Europy (Europejski Trybunał Praw
Człowieka w Strasburgu)
nie mylić z instytucjami WE/UE!!!
 Rada Europy powstała
w 1949 roku
 Polska jest członkiem
Rady Europy od 1991
roku. Aktualnie skupia
ona 47 (48) państw.
 Trybunał Praw
Człowieka w
Strasburgu
Parlament Europejski (PE):
• Funkcje:
ustawodawcze,
budżetowe i
kontrolne
• Siedziby: Bruksela,
Luksemburg i
Strasburg
• Przewodniczący
PE- kadencja 2,5
roku (2012-1014 to
Martin Schulz)
PARLAMENT
EUROPEJSKI
754 posłów
Ombudsman
 Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich,
art. 228 TFUE
 Wybór i odwołanie Europejskiego
Rzecznika Praw Obywatelskich przez PE
 Zadania Rzecznika Praw Obywatelskich
 Podmioty uprawnione do składania skarg
 Skarga do Rzecznika Praw Obywatelskich
 Relacja postępowania ERPO do
postępowania sądowego i
administracyjnego
Maladministartion
 Zadaniem ERPO jest rozpatrywanie skarg na złe zarządzanie
(ang. maladministration) w działalności instytucji, organów
i jednostek organizacyjnych UE, z wyjątkiem ETS oraz SPI,
sprawujących funkcje sądownicze.
 Pojęcie złego zarządzania, w świetle praktyki ERPO,
obejmuje działanie organów unijnych, które pozostaje w
sprzeczności z postanowieniami traktatów oraz innych aktów
prawa UE, jak również z zasadami tego prawa ustalonymi
między innymi w orzecznictwie sądów UE.
 W praktyce za przykład złego zarządzania uważa się
nieprawidłowości proceduralne, nadużycie władzy,
dyskryminację, przewlekłość postępowania czy też odmowę
udzielenia informacji.
Komisja Europejska (KE):
 Charakter wykonawczy
Wysokiej Władzy (ang.
High Authority) był
wyeksponowany już w
EWWiS.
 W JAE państwa
członkowskie uzgodniły
wprowadzenie do
Traktatu obowiązek
delegowania przez Radę
uprawnień
wykonawczych na rzecz
Komisji
O Komisji 2010 - 2014
 Struktura
Komisji
 Tryb wyboru i
skład Komisji
 Prerogatywy
 Komisja spotyka się raz
w tygodniu, zwykle w
środę, w Brukseli.
Każdy punkt porządku
obrad prezentowany
jest przez komisarza
odpowiedzialnego za
dany obszar polityki,
zaś decyzja w danej
sprawie podejmowana
jest wspólnie przez cały
zespół (kolegium).
Dyrekcje generalne i służby
Komisji Europejskiej
Sprawy gospodarcze i walutowe
Rolnictwo i rozwój obszarów
wiejskich
Pomoc humanitarna
Budżet
Wspólne Centrum Badawcze
Handel
Komunikacja społeczna
Konkurencja
Rozwój
Edukacja i kultura
Rozszerzenie
Zatrudnienie, sprawy społeczne i
równość szans
Przedsiębiorstwa i przemysł
Środowisko
EuropeAid – Biuro Współpracy
Eurostat
Podatki i unia celna
Sprawiedliwość, wolność i
bezpieczeństwo
Rynek wewnętrzny i usługi
Urząd Publikacji Unii Europejskiej
Europejski Urząd ds. Zwalczania
Nadużyć Finansowych
Rybołówstwo i gospodarka
morska
Zdrowie i ochrona konsumentów
Służba Prawna
Społeczeństwo informacyjne i
media
Transport i energia
Prerogatywy KE:
 zajmuje się wszystkimi bieżącymi zagadnieniami
dotyczącymi funkcjonowania Unii, m.in. Polityką rolną,
gospodarczą, społeczną, obronnością i polityką
międzynarodową
 konstruuje i przedstawia Radzie i PE projekty aktów
prawnych
 przygotowuje propozycje traktatów (umów) i innych
aktów prawa międzynarodowego, które są później
dyskutowane na zebraniach Rady Europejskiej
 Nadzoruje państwa członkowskie we wdrażaniu i
stosowaniu prawa UE
 prowadzi bieżące negocjacje z państwami
kandydującymi do UE
Inicjatywa obywatelska
 By wniosek był ważny i w ogóle nadawał się do
rozpatrzenia przez KE, będzie musiał uzyskać poparcie
co najmniej jednego miliona obywateli z co najmniej
jednej trzeciej państw członkowskich. Przy tym nie
wystarczą np. dwa podpisy z Polski i dwa z innego
kraju, a przytłaczająca większość np. z Wielkiej
Brytanii. W przypadku każdego z państw
członkowskich wyznaczono konieczną minimalną
liczbę podpisów, mnożąc liczbę członków Parlamentu
Europejskiego z tego państwa przez współczynnik
750. W przypadku Polski (50 posłów) jest to więc 37,5
tys.
 Organizatorzy będą dysponować rokiem na zebranie
koniecznych podpisów.
Inicjatywa obywatelska szczegóły




KE uściśliła reguły dotyczące minimalnego wieku sygnatariuszy - ma
odpowiadać wiekowi uprawniającemu do głosowania w wyborach do PE
w danym kraju.
Proponowane inicjatywy należy rejestrować w rejestrze internetowym
udostępnionym przez KE. Rejestracja może być odrzucona w przypadku
jawnego naruszania podstawowych wartości UE. Nie ma ograniczeń co
do sposobu zbierania deklaracji poparcia, jednak odpowiednie organy
krajowe będą sprawdzać, czy internetowe systemy zbierania podpisów
są prawidłowo zabezpieczone, tak by nie dochodziło do oszustw.
Po zebraniu 300 tys. podpisów KE będzie sprawdzać, czy inicjatywa jest
dopuszczalna i czy dotyczy dziedziny, w której stanowienie prawa UE
jest w ogóle możliwe. Po pozytywnej ocenie inicjatywy KE ma 4
miesiące na decyzję, co dalej: czy sporządzić wniosek ustawodawczy,
czy nie podejmować w ogóle żadnych działań.
Jakąkolwiek decyzję KE podejmie, będzie musiała ją uzasadnić.
Wysoki przedstawiciel Unii do spraw
zagranicznych i polityki bezpieczeństwa
 Wciąż duża niewiadoma: MA 2 KAPELUSZE,
bo skupia w jednym ręku kompetencje
wcześniejszego Wysokiego
Przedstawiciela ds. WPZiB oraz
komisarza ds. stosunków
zewnętrznych – powinien zapewniać
spójne postrzeganie Unii w stosunkach
międzynarodowych
 Przesłuchanie C. Ashton w PE – urzędnik
bez wiedzy o stosunkach zagranicznych!
 Przewodniczący KE wybrał 6 dodatkowych
wiceprzewodniczących KE …
Wysoki przedstawiciel Unii do spraw
zagranicznych i polityki bezpieczeństwa
 Rozdzielono urząd
przedstawiciela
ds. II filaru
(dotąd Javier
Solana) od
sekretarza Rady
 Czy stanie się
uznanym urzędem
i „twarzą UE”?
ESDZ
•Unia Europejska,
będzie miała na świecie
137 ambasad
• ich utrzymanie to ok.
9,1 miliarda euro rocznie
• Krajowi (ok. 1/3) i unijni
(głównie z Dyrekcji ds.
Stosunków
Zewnętrznych KE)
dyplomaci będą
zatrudniani na 4-letnich
kontraktach nie
dłuższych niż 10 lat.
2010: faza organizacji pod
kierunkiem Wysokiej
Przedstawicielki
Trybunał Obrachunkowy (TO)
Luksemburg
 Trybunał
Obrachunkowy (TO) –
1975, istota, skład,
organizacja, tryb
działania, funkcje
 Art. 285 – 287 TFUE
TO sprawuje kontrolę
rachunków Unii, a w jego
skład wchodzi jeden
obywatel z każdego
Państwa. Członkowie TO
są urzędnikami (nie
sędziami!) i są w pełni
niezależni w pełnieniu
swoich funkcji, w
ogólnym interesie Unii.
Europejski Bank Centralny
 to bank centralny UE, a
także bank emisyjny w
odniesieniu do waluty euro,
przyjętej przez 16 państw
 Siedziba: Frankfurt/Men
 Przy realizacji zadań EBC
wspierany jest przez
Europejskim Systemem
Banków Centralnych, tj. EBC
oraz 27 banków centralnych
państw czł., w tym NBP.
 Problem (nie)dyscypliny
budżetowej państw czł.
 Niezależność
EBC :
• polityczna
• personalna
• finansowa
• funkcjonalna
Skład KES i KR
Obywatelstwo Unii Europejskiej
Traktat z Maastricht – 1992 sytuuje w TWE, doszło zatem do
paradoksu prawnego
 Jest to personalna, wzajemna,
akcydentalna, zależna i pozorna więź
między osobą fizyczną a Unią
Europejską.
 Obywatelstwo UE, jako nietożsame z
obywatelstwem narodowym, jest
odrębną kategorią określoną w TWE jako
citizenship of the Union, dla odróżnienia
od obywatelstwa narodowego –
nationality.
 Lojalność obywatelska
Podstawy traktatowe obywatelstwa UE:
artykuł 20 TFUE
1. Ustanawia się obywatelstwo Unii.
Obywatelem Unii jest każda osoba mająca
przynależność Państwa Członkowskiego.
Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy
w stosunku do obywatelstwa krajowego, nie
zastępując go jednak.
2. Obywatele Unii korzystają z praw i podlegają
obowiązkom przewidzianym w Traktatach.
(art. 20 TFUE)
Mają między innymi prawo do:
a)
swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium
Państw Członkowskich;
b) głosowania i kandydowania w wyborach do PE oraz w wyborach
lokalnych w Państwie Cz., w którym mają miejsce zamieszkania,
na takich samych warunkach jak obywatele tego Państwa;
c) korzystania na terytorium państwa trzeciego, w którym Państwo
Członkowskie, którego są obywatelami, nie ma swojego
przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej
każdego z pozostałych Państw Cz., na takich samych warunkach jak
obywatele tego Państwa;
d) kierowania petycji do PE, odwoływania się do Europejskiego
Rzecznika Praw Obywatelskich oraz zwracania się do instytucji i
organów doradczych Unii w jednym z języków Traktatów oraz
otrzymywania odpowiedzi w tym samym języku.
Prawa te są wykonywane na warunkach i w granicach określonych
przez Traktaty i środki przyjęte w ich zastosowaniu.
Obowiązki obywatela UE:
 Traktat o Funkcjonowaniu Unii
Europejskiej nie nakłada na
obywateli UE żadnych
obowiązków o „obywatelskim”,
powszechnym charakterze.
 ale!
 Możliwość istnienia takich
obowiązków przewidziana jest w art.
20 TFUE
Studia Podyplomowe
Uniwersytet Wrocławski
cz. II:
Źródła prawa europejskiego
Dr hab. Robert Grzeszczak
Katedra Prawa Europejskiego
WPiA UW
Źródła prawa Unii Europejskiej:
prawo pierwotne i prawo pochodne UE
 są zróżnicowane i tworzą układ hierarchiczny. Prawo
pierwotne (ang. primary law) ma w systemie źródeł prawa
rangę najwyższą i zawiera przepisy regulujące
podstawowe zasady funkcjonowania Unii.
 Prawo pierwotne ma bezwzględne pierwszeństwo przed
prawem pochodnym, które musi być z nim zgodne (por art.
263 TFUE).
 Prawu pierwotnemu podporządkowane są umowy
międzynarodowe zawierane przez UE, a stanowiące drugi
poziom w strukturze prawa Unii Europejskiej, a także
prawo pochodne, tj. akty prawne stanowione przez
instytucje Unii (por art. 218 TFUE)
Pisane i niepisane prawo
pierwotne
 W katalogu prawa pierwotnego odnajdujemy
pisane normy prawa oraz normy niepisane.
1. Pierwszą grupę stanowią traktaty założycielskie,
traktaty zmieniające traktaty założycielskie (tzw.
traktaty rewizyjne), umowy o przystąpieniu
(traktaty akcesyjne) oraz inne akty prawne,
których ranga jest równa przywołanym traktatom.
2. Do grupy drugiej, tj. do prawa niepisanego,
zaliczamy natomiast zasady ogólne prawa oraz
normy prawa zwyczajowego.
Traktat z Lizbony
Włączenie
Karty Praw Podstawowych
do prawa pierwotnego
PRAWNIE WIĄŻĄCA
Prawo pierwotne niepisane
 Do prawa pierwotnego Unii Europejskiej
zaliczane są również normy, które nie znalazły
się literalnie w przepisach traktatów. Są to
normy niepisane, obejmujące przede
wszystkim ogólne zasady prawa, zasady
wspólne systemom prawnym państw
członkowskich Unii Europejskiej, a także
ogólne zasady prawa międzynarodowego
oraz tzw. prawa podstawowe.
 Osobną kategorią jest prawo zwyczajowe
Zakres obowiązywania prawa
UE: Ratione materiae
 Prawo UE nie tworzy systemu
jednorodnego i pełnego.
 Konsekwencją jest wyróżnienie reżimu
prawa unijnego i międzynarodowego (tytuł
V TUE: działania zewnętrzne UE, zasady i
cele z art. 22 TUE oraz WPZiB).
Ratione personae: 3 grupy
podmiotów:
 Wskazać można na trzy zasadnicze
kategorie podmiotów objętych prawem
unijnym:
1. Instytucje, organy i jednostki organizacyjne
UE
2. państwa członkowskie
3. jednostki (obywatele państw członkowskich
- obywatele Unii) i podmioty gospodarcze
mające siedzibę na terytorium któregoś z
państw członkowskich UE.
Systemy prawa
 Autonomia i trzy systemy – kierunek – to
monizm źródeł prawa
 Adresatami przepisów traktatowych swobód
rynku wewnętrznego – jest szeroko rozumiana
strefa imperium, tj. podmioty stanowiące
emanację państwa.
 Natomiast nie są nimi bezpośrednio związane,
co do zasady, podmioty indywidualne (tzw.
strefa dominium, czyli osoby fizyczne lub osoby
prawne).
Sprawy wewnętrzne i unijne
 Rozróżnienie <sytuacji czysto
wewnętrznych>(ang.: purely
internal), innymi słowy – krajowych i
<sytuacji unijnych> (tj. z elementem
transgranicznym)
 Na podstawie orzecznictwa …
 Konsekwencją przyjęcia koncepcji
sytuacji czysto wewnętrznych jest
dopuszczalność zjawiska <odwrotnej
dyskryminacji>
Doktryna, jak również TSUE, charakteryzują
sprawę unijną, tj. nakazują stosowanie prawa
UE, wskazując na takie przesłanki, jak:
 istnienie elementu transgranicznego – który
należy wykazać w sprawach dotyczących swobód
rynku wewnętrznego, prawa konkurencji oraz
obywatelstwa UE (spr. Zambrano …)
 roszczenia lub zarzuty wywodzone z bezpośr.
skutecznych przepisów prawa UE
 stosowanie przepisów prawa krajowego, które
implementują akty prawa pochodnego UE
 odwoływanie się do zasad ogólnych prawa UE
 bezpośrednie odesłanie do prawa unijnego, np.
przepisy krajowe, które służą dochodzeniu roszczeń
opartych na prawie unijnym
Ale… (1)
spr. 34/09 Ruiz Zambrano, wyrok z 8 marca 2011 r.
prawa do pobytu wynikające z obywatelstwa Unii
przysługuje nawet w sytuacji, gdy obywatel ten nie
skorzystał przedtem ze swobody przemieszczania się.
Państwo członkowskie musi zezwolić
cudzoziemcom, będącym rodzicami dziecka z
paszportem belgijskim, na pobyt i pracę. Dlatego, że
w razie odmowy dziecko zostałoby pozbawione
możliwości skutecznego korzystania z istoty praw
związanych ze statusem obywatela Unii .
Zakres obowiązywania
ratione temporis:
 Traktaty stanowiące UE zostały zawarte na
czas nieograniczony. Tylko Traktat
ustanawiający EWWiS - zawarty na
czas określony 50 lat (art. 97 TEWWiS).
Po upływie tego okresu wygasł 23 lipca
2002 r., a jego kompetencje i zadania
przejęła WE, a następnie UE (2009 r.).
 Postanowienia Traktatów
stanowiących UE zawierają
postanowienia dotyczących ich
wypowiedzenia: art. 50 TUE.
Zakres obowiązywania prawa
UE: Ratione loci
– terytorium UE (co jest umowne) – funkcja
terytoriów narodowych – art. 349 i 355
TFUE/ niektóre aspekty prawa UE są
stosowane poza terytorium państw
członkowskich – układy stowarzyszeniowe/
terytoria zamorskie/ niektóre części prawa
UE nie są stosowane w niektórych częściach
Unii, nie obowiązują na terytorium np. Danii,
przepisy dot. wiz, azylu imigracji i polityk zw.
ze swobodnym przepływem osób nie są
stosowane w Irlandii, Wielkiej Brytanio i
Królestwa Danii …
Ratione loci
 Dodatkowo znacząca część prawodawstwa
unijnego (gospodarczego) jest stosowana
na terenie Europejskiego Obszaru
Gospodarczego/ EFTA (Szwajcaria).
 EOG to strefa wolnego handlu i wspólnego
rynku obejmująca państwa UE i państwa
Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego
Handlu (Norwegię, Islandię i Liechtenstein,
z wyjątkiem Szwajcarii).
TL porządkuje procedury stanowienia prawa
pochodnego i hierarchię aktów tego prawa,
wyróżniając:
akty ustawodawcze: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje
są przyjmowane przez Parlament i Radę w ramach (art. 289
TFUE) zwykłej procedury ustawodawczej: akt
przyjmowany jest wspólnie przez PE i Radę na wniosek KE
(procedura zbliżona do dawnejprocedury
współdecydowania);
oraz
w ramach jednej ze specjalnych procedur
ustawodawczych: akt przyjmowany jest przez PE z
udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE; w toku tej
procedury w szczególnych przypadkach inicjatywa
legislacyjna może pochodzić od grupy państw
członkowskich, PE, EBC, Trybunału Sprawiedliwości lub EBI;
możliwe jest również zastosowanie tzw. procedury kładki,
tj. Rada Europejska może podjąć decyzję o zmianie
„specjalnych procedur prawodawczych” na „zwykłą
procedurę prawodawczą”
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE.
Art. 290 TFUE: akty delegowane
1. Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji
uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze
nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które
uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż
istotne, elementy aktu ustawodawczego.
Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele,
treść, zakres oraz czas obowiązywania
przekazanych uprawnień. Przekazanie
uprawnień nie może dotyczyć istotnych
elementów danej dziedziny, ponieważ są one
zastrzeżone dla aktu ustawodawczego.
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE.
Art. 290 TFUE: akty delegowane
2. Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie
określone w aktach ustawod. i mogą być następujące:
a) PE lub Rada może zadecydować o odwołaniu
przekazanych uprawnień;
b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy PE
lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym
przez akt ustawodawczy (jest to tzw. dwuwariantowa procedura
typu call-back).
Do celów litery a) i b) PE stanowi większością głosów
wchodzących w jego skład członków, a Rada większ. kwal.
3. W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik
„delegowane” albo „delegowana”.
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE,
art. 291: akty wykonawcze:
1. Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki
prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w
życie prawnie wiążących aktów Unii.
2. Jeżeli konieczne są jednolite warunki
wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty
te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji
lub, w należycie uzasadnionych przypadkach
oraz w przypadkach określonych w artykułach 24
i 26 Traktatu o Unii Europejskiej, Radzie.
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE,
art. 291: akty wykonawcze:
3. Do celów ustępu 2 PE i Rada, stanowiąc w
drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą
procedurą prawodawczą, ustanawiają z
wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne
dotyczące trybu kontroli przez Państwa
Członkowskie. wykonywania uprawnień
wykonawczych przez Komisję
4. W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się
przymiotnik „wykonawcze” albo
„wykonawcza”.
Definicja z art. 291 TFUE
 Definicja z art. 291 TFUE jest rodzajem definicji
negatywnej.
 Akty podstawowe musza mieć formę aktów prawodawczych
(288), powierzenie uprawnień wykonawczych jest
obowiązkowe jeśli wymagają tego
 Mimo rozdzielenia tych ww. rodzajów aktów, to
merytorycznie – to nie są one jasno rozdzielone,
pojawiają się spory, i trzeba case by case rozstrzygać
jaki akt należy przyjąć, KE proponuje test
„najprostszego rozstrzygnięcia”.
Zwykła procedura ustawodawcza (art. 294
TFUE) Komisja  projekt  PE i Rada
Pierwsze czytanie
Parlament Europejski uchwala stanowisko i przekazuje je Radzie
Jeżeli Rada zatwierdzi  przyjęcie (w brzmieniu PE)
Jeżeli Rada nie zatwierdzi  przyjmuje własne stanowisko i przekazuje je PE
Drugie czytanie
PE  3 miesiące:

zatwierdza stanowisko Rady albo nie wypowie się,  akt przyjęty w brzmieniu stanowiska
Rady

odrzuci stanowisko Rady większością bezwzgl.  akt nie przyjęty

poprawki (większością bezwzgl.) do stanowiska Rady  tekst przekazywany Radzie i KE
(wydaje opinię co do poprawek)
Rada  3 miesiące (większością kwalifikowaną)

przyjmie wszystkie poprawki (QMV – jeśli opinia KE pozytywna, jednomyśl. – jeśli negatywna)
 akt przyjęty

nie przyjmie wszystkich poprawek, przewodniczący Rady z przewodniczącym PE  komitet
pojednawczy (6tygodni)
Procedura pojednawcza
Komitet pojednawczy, - równa liczba członków Rady i PE - 6 tygodni na porozumienie w sprawie
wspólnego projektu
Porozumienie - większością kwalifikowaną członków Rady i większością głosów członków
reprezentujących PE
Jeżeli nie  akt nie przyjęty
Trzecie czytanie
Jeżeli komitet pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt  PE i Rada 6 tygodni na przyjęcie aktu (PE –
większość, Rada – większość kwalifikowana. Jeżeli nie  akt nie przyjęty
Przykłady postanowień traktatowych w których brak
odniesienia do którejś z procedur.










W ramach obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości: art. 74,
art. 78 ust. 3, art. 81 ust. 3, art. 82 ust. 2, art. 83 ust. 1
Transportu: art. 95 ust. 3
Konkurencji: art. 103 ust. 1, art. 109
unii gospodarczej i pieniężnej: art. 125 ust. 2, art. 126 ust. 14, art. 128
ust. 2, art. 129 ust. 4
Zatrudnienia: art. 148 ust. 2, art. 150
polityki socjalnej: art. 160
zawierania umów międzynarodowych - art. 218
środków budżetowych pozostających do dyspozycji Komisji - art. 322
ust. 2
wzmocnionej współpracy - art. 329, 332
kompetencji uzupełniających - art. 352 ust. 1
Komitologia
 Delegacja zewnętrzna i wewnętrzna
 Komitologia: działalność specjalnych komitetów
nadzorujących wykonywanie przez Komisję
Europejską przekazanych jej uprawnień.
 Komitety te, zwane komitetowymi, działały do 2011 r.
na podstawie czterech znormalizowanych procedur:
procedury doradczej, procedury zarządzania,
procedury regulacyjnej oraz procedury regulacyjnej
połączonej z kontrolą (ta ostania od decyzji Rady z
2006 r.).
Decyzja z 2006 r. w sprawie
procedur komitetowych

Było tak:
 Znaczenie opinii komitetu zależał od typu procedury. W
procedurze doradczej komitet opiniował projekt w sposób
niewiążący, a w procedurze zarządzania negatywna opinia
komitetu powodowała przekazanie uprawnień decyzyjnych
Radzie (tzw. odesłanie). W skomplikowanej procedurze
regulacyjnej nie tylko opinia negatywna, ale i brak opinii
komitetu, powodowała przeniesienie uprawnień decyzyjnych
na poziom Rady. W przypadku procedury regulacyjnej
połączonej z kontrolą (tzw. PRAC) przewidziano dodatkowo
automatyczną kontrolę decyzji komitetu i aktywności Komisji
przez organy prawodawcze, czyli PE i Radę. W praktyce
spotykano można także mieszane typy komitetów.
Komitologia po 2011 r
 Nowa rozporządzenie nr 181/2011 zastępująca decyzję
Rady w spr. procedur komitetowych z 2006 r.
 Co do zasady: KOMITOLOGIA zmieniła się nieznacznie, tj. jej
„istota" nie, natomiast szczegóły i podział kompetencji tak.
 Postępowanie w każdej sprawie rozpoczyna przedstawienie
przez Komisję danemu komitetowi projektu aktu wykonawczego
w celu zaopiniowania go.
 Akty delegowane przyjmowane przez KE formalnie bez
udziału komitetów (!!!), ale KE zobowiązała się do
konsultowania z tzw. grup eksperckich, co nie do końca
było jasne, jacy i skąd – to przypomina d. komitety

Tymczasowo utrzymano procedurę PRAC
Komitologia po 2011 roku:
 Akty wykonawcze przyjmowane z udziałem komitetów (to
ta właściwa komitologia po 2011 roku)
 Został utrzymany komitet doradczy (dla najmniej
wrażliwych kwestii) i komitet sprawdzający, a wszystkie
kwestie, które nie są procedowane w komitecie
sprawdzającym, są przekazywane do doradczego.
 Ww. komitety opiniują projekt aktu wykonawczego
przyjmując ów opinię większością kwalifikowaną.
 Brak opinii komitetu sprawdzającego – KE musi przekazać
projekt komitetowi odwoławczemu (który jak dotąd
obradował ok. 3 razy w składzie z COREPERu), np. w
sprawie własnego reg. wew.
Prawo pochodne:
 Jest wydane przez organy UE i opierające się na kompetencjach
udzielonych w prawie pierwotnym!!!
 Wg. art. 288 TFUE są to: rozporządzenia/ dyrektywy/ decyzje
oraz niewiążące zalecenia i opinie
Dodatkowo:
 wewnętrzne prawo organizacyjne UE – regulamin Parlamentu i
Radu (akty pro foro interno)
 umowy międzynarodowe
 ogólne zasady prawa UE związane ze stosowanie tych aktów
 prawo sędziowskie – na podstawie art. 267 TFUE - ETS
uprawniony jest do formułowania ostatecznie obowiązującej
wykładni prawa pierwotnego i pochodnego
Prawo pochodne UE
Artykuł 288 (dawny artykuł 249 TWE)
 W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują
rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.
 Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest
bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach
Członkowskich.
 Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do
którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który
ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym
swobodę wyboru formy i środków.
 Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje
adresatów, wiąże tylko tych adresatów.
 Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.
Rozporządzenie:







wyd. przez instytucje UE (art. 288 TFUE)
w dziedzinach wymagających ujednolicenia stanowisk
MS: WPRiR, inne wspólne polityki, UgiW, prawo
konkurencji
zasięg ogólny: stosuje się obiektywnie do określonych
sytuacji i pociąga za sobą skutki prawne dla kategorii
osób oznaczonych w sposób ogólny i abstrakcyjny
związanie co do wszystkich elementów
wejście w życie – określone w akcie lub 20 dni po publ.
W DZ.Urz.
bezpośrednia stosowalność (obowiązywanie) – akty ze
swej natury stają się częścią krajowych systemów
prawnych bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek
czynności transpozycyjnych i wywierają skutek
bezpośredni w stosunku do jednostek
zakaz transpozycji – niwelowałoby to unijny charakter
norm (sp. 34/73 Variola)
Przykłady najczęstrzego
zastosowania rozporządzenia





Prawo celne, np. rozp. Rady nr 2913/92/WE ustanawiające
Wspólnotowy Kodeks Celny
Wspólna Polityka Rolna, np. rozp. Rady nr 404/93/WE w sprawie
wspólnej organizacji rynku bananów
Prawo konkurencji i pomocy państwa, np. rozporządzenie Rady nr
139/2004/EWG w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw
polityka transportowa, np. rozporządzenie nr 684/92/EWG
o wspólnych zasadach międzynarodowego przewozu pasażerów
autokarami i autobusami)
w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych (np.
rozporządzenie Rady nr 44/2001/WE w sprawie jurysdykcji
i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach
cywilnych i handlowych
Rozporządzenia mogą być bezpośrednio
skuteczne zarówno w układzie wertykalnym jak
i horyzontalnym
 Sprawa 34/73 Fratelli Variola v. Amministrazione
Italiana delle Finanze:
Dzięki swej specjalnej naturze i miejscu w systemie
źródeł prawa UE, rozporządzenie skutkuje
natychmiastowo i w konsekwencji działa w ten
sposób, że nadaje prawa osobom prywatnym, które
sądy krajowe mają obowiązek chronić.
Bezpośrednia skuteczność rozporządzenia oznacza, ze
jego wejście w życie i stosowanie na korzyść lub
przeciwko tym, którzy mu podlegają, jest niezależne
od wszelkich środków recepcyjnych prawa krajowego.
Dyrektywa:
 wyd. przez PE z R, R, K, instrument
harmonizacji
 adresaci: wskazane państwa członkowskie
 związanie co do rezultatu (urzeczywistnienie
wszystkich merytorycznych przepisów dyr. w
kontekście ogólnego zamierzonego celu,
wyrażonego w tym akcie w określonym
terminie), swoboda co do formy i sposobów
jego osiągania
 implementacja (transpozycja – czynność
stanowienia prawa krajowego), brak w
terminie – uprawnienia dla jednostek, które
mogą być dochodzone przed sądem krajowym
w ramach koncepcji skutku bezpośredniego +
prawo do odszkodowania
Dyrektywa
 Ta forma aktu oddaje najlepiej istotę
europejskiego modelu integracji gospodarczej i
prawnej. Dlatego jej konstrukcja od początku
EWG była przedmiotem wzmożonego
orzecznictwa TSUE.


ZOB. wyrok TSUE z 14.06.2007 r. w spr. C422/05
Komisja p. Belgii
Zob. wyrok TSUE z 04.07.2006 r. w spr. C-212/04
Adeneler i inni p. ELOG, Zb.Orz. 2006, s. I6057
Z nowszego zob. wyrok TSUE z 14.06.2007 r. w spr.
C422/05 Komisja p. Belgii Zb.Orz. 2007, s. I-4749

Stan faktyczny dotyczył dyrektywy 2002/30/WE w spr. zasad
ograniczania ruchu lotniczego związanego z poziomem hałasu
w portach lotniczych UE. Termin implementacji mijał
28.09.2003 r. Belgia, dekretem królewskim z 14.04.2002 r.,
wydała przepisy mogące, wg Komisji, w poważny sposób
utrudniać osiągnięcia rezultatu przewidzianego w dyrektywie.
 W efekcie z sentencji takie tezy:



Państwo ma obowiązek wdrożenia dyrektywy w terminie przez
nią określonym i nie można się domagać implementacji
wcześniejszej.
W okresie poprzedzającym termin implementacji – państwo
MUSI POWSTRZYMAĆ SIĘ OD WYDAWANIA PRZEPISÓW,
KTÓRE MOGŁYBY PODWAŻYĆ CELE DYREKTYW!!!
Rozwiązanie to jest znane też na gruncie prawa traktatów – art
18 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów...
Wyrok TSUE z 04.07.2006 r. w spr. C-212/04
Adeneler i inni p. ELOG, Zb.Orz. 2006, s. I6057
 Stan faktyczny: instytucje sektora publicznego
zawierały ze swoimi pracownikami umowy o pracę na
czas określony, które wygasały w okresie letnim 2003
r. Zainteresowani pracownicy podważali legalność
takiej praktyki w świetle aktów unijnych, w tym
dyrektywy nr 1999/70. Sądy greckie przedstawiły
wiele pytań prejudycjalnych, dotyczących m.in.
Zakresu zcasowego wymogu wykładni zgodnej z
dyrektywą, która nie była bezpośrednio skuteczna.
Rodzaje harmonizacji
 Harmonizacja prawa polega na zastąpieniu
wielu zróżnicowanych przepisów krajowych
regulujących daną kwestię jedną normą unijną.
 art. 114 TFUE jako podstawa przyjmowania
środków harmonizujących mających na celu
utworzenie rynku wewnętrznego.
 W praktyce wyróżnia się trzy podstawowe
rodzaje harmonizacji: wyczerpującą,
opcjonalną i minimalną.
Obowiązek implementacji
prawa UE
 Trzy elementy
- transpozycja
- stosowanie
- egzekwowanie (kontrola
przestrzegania)
Obowiązek implementacji
prawa unijnego




Transpozycja
wiernie (rola definicji)
nie zmieniając treści
nie przeinaczając skutku
poprzez akt prawa powszechnie
obowiązującego (sprawa 96/81 KE v.
Holandia)
Obowiązek implementacji
(I)
 Pierwszeństwo stosowania prawa UE przed
prawem krajowym
 Rozwiązanie konfliktów między prawem
krajowym a unijnym
 Dotyczy wszystkich aktów prawa unijnego
(prawa pierwotnego i pochodnego)
 Dotyczy wszystkich norm prawa krajowego,
w tym konstytucji (choć tu: czasem opór
państw członkowskich)
Obowiązek implementacji
prawa UE
 Polega na obowiązku odmowy zastosowania przez
organy krajowe (sądy, administrację – sprawa
Costanzo p. Comune di Milano) normy krajowej
sprzecznej z unijną
 Norma krajowa obowiązuje jednak nadal i może być
stosowana w sprawach, gdzie nie wchodzi w grę
prawo UE
 Przepisy wspólnotowe mają pierwszeństwo
niezależnie od tego czy są wcześniejsze czy
późniejsze niż niezgodne z nimi normy krajowe
(sprawa Simmenthal II 106/77)
 Rozbudowane orzecznictwo: 6/64 Costa v. ENEL;
11/70 Internationale Handelgesellschaft v. Einfuhr,
106/77 Simmenthal II;
Egzekwowanie prawa UE
 Podmioty egzekwujące przestrzeganie prawa UE
(II)
 Inne państwo członkowskie (w relacji państwo Unia) - skarga państwa członkowskiego do
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (art. 259
TFUE)
 Osoba, której prawa zostały naruszone przez
nieprzestrzeganie przepisów UE (w relacji państwo podmiot indywidualny) - dochodzone na forum
krajowym
Decyzja:
 Charakter – podobny do krajowej
decyzji administracyjnej:
 wyd. przez PE i R, R, K, EBC, zwłaszcza w
dziedzinach pr. konkurencji, UGiW, WPR
 obowiązuje we wszystkich w elementach,
ale tylko swego adresata – są „aktami
administracyjni” UE
Decyzja
 Jezeli jest skierowana do państwa - to wiąże
wszystkiej jego organy (sposób rozumienia
„emanacja państwa”)
 Jeżeli decyzja zawiera przepisy bezpośrednio
skuteczne to ...
 O ile wymaga aktów ją implementujących – to
państwo ma obowiązek wydania takowych –
nie można jej wykoannia oprzeć tylko o
odesłąnie do decyzji unijnej
Przykład:
 Decyzje są wydawane w wielu dziedzinach, w których UE
ma kompetencje, najczęściej w obszarze prawa
konkurencji, pomocy państwa i Wspólnej Polityki Rolnej.
 Podstawa prawna do wydania decyzji może być określona
zarówno w TFUE, jak i w prawie pochodnym. Co do
zasady jednak instytucje UE w stosunkowo niewielkim
zakresie mają stosować ogólne regulacje unijne do sytuacji
indywidualnych – jest to raczej zadanie organów
krajowych, a zwłaszcza sądów. W praktyce najwięcej
decyzji podejmuje Komisja
Sprawa 9/70 Franz Grad v.
Finanzamt Traunstein
 (…) przepis art. 288 TFUE stanowi, że decyzje wiążą
adresatów w całości. (...)
 Generalne wyłączenie możliwości powołania się przez
zainteresowaną osobę na obowiązek wynikający z
decyzji byłoby sprzeczne z wiążącym skutkiem
przyznanym decyzji przez art. 189 [288 TFUE] TWE.
W przypadkach, w których organy wspólnotowe
(unijne) nałożyły decyzje na państwo lub wszystkie
państwa obowiązek działania w określony sposób,
skuteczność takiego środka zostałaby osłabiona,
gdyby obywatele państw-adresatów nie mogli powołać
się na treść decyzji przed sądami, zaś sądy krajowe
nie mogłyby brać jej pod uwagę jako części prawa
unijnego.
Akty niewiążące: zalecenia i opinie
 Zalecenia – mają skutek
interpretacyjny C-322/88 Grimaldi
 Instrumenty nieformalne (wytyczne,
guidelines,
komunikaty,
noty
wyjaśniające) – zasadniczo: brak
związania
C-322/88 Salvatore Grimaldi p. Fonds des maladies
professionelles
 Orzeczenie dotyczyło kompetencji Komisji do wydania
zalecenia w celu stwierdzenia, jakie skutki prawne
ewentualnie mogłoby ono wywołać.
 ETS: mimo braku skutku bezpośredniego, środki o
których mowa mają skutki prawne. Skutek ten polega
na tym, iż „sądy krajowe są zobowiązane do wzięcia
pod uwagę zaleceń w celu rozstrzygnięcia sporów im
przedstawionych, w szczególności gdy rzucają one
światło na interpretację środków krajowych przyjętych
w celu implementowania ich lub gdy mają na celu
uzupełnienie wiążących postanowień Wspólnoty”.
Obowiązek uzasadniania aktu
prawnego
 Art. 296 TFUE:
(…) Akty prawne są uzasadniane i
odnoszą się do propozycji,
inicjatyw, zaleceń, wniosków lub
opinii przewidzianych w
Traktatach.
Obowiązek uzasadniania aktu
prawnego
 Uzasadnienie aktu ma zapewnić p. czł. i
zainteresowanym podmiotom możliwość zapoznania
się z warunkami, w jakich powstała dana norma
unijna, oraz z motywami jej przyjęcia przez
instytucje Unii (wyrok z 4.07.1963 r. w sprawie
24/62 Komisja p. Niemcom)
 Ułatwia to ETS-owi wykonywanie kontroli
sądowej danego aktu oraz zastosowanie aktu
przez sądy krajowe i organy administracyjne
Obowiązek publikacji aktu
prawnego
 Wg. art. 297 TFUE: wszystkie akty ustawodawcze powinny
zostać opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE, jest to
obowiązek instytucji UE

Akty te wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub, w razie jego
braku, dwudziestego dnia po ich publikacji.
 Obowiązek publikacji w Dz.Urz. UE dotyczy też aktów o
charakterze nieustawodawczym przyjętych w formie
rozporządzeń, dyrektyw skierowanych do wszystkich
państw członkowskich oraz decyzji niewskazujących
adresata.

Dyrektywy nieskierowane do wszystkich państw członkowskich i
decyzje wskazujące adresata, są notyfikowane ich adresatom i stają
się skuteczne wraz z tą notyfikacją.
Część III
 Zasady prawa UE
Autonomia i pierwszeństwo
(lata 60-te)
 Prof. K. Wójtowicz (przegląd Sejmowy 4/2010):
W fundamentalnych orzeczeniach van Gend en Loos i
Costa p ENEL Trybunał obrał metodę korygowania
niedostatkow regulacji traktatowej droga
orzeczniczą. Przede wszystkim ustalił, że państwa
członkowskie, przekazując niektóre swoje kompetencje
Wspolnotom, wyposażającje w odrębne instytucje,
osobowość i zdolność prawną oraz tworząc system
norm prawnych obowiązujących zarowno obywateli
tych państw, jak i je same, ograniczyły, choć w nie
których tylko materiach, swoje prawa suwerenne.
Cechy prawa UE: autonomia
 autonomiczny porządek prawny ponadnarodowy (odrębny od krajowego i
międzynarodowego – brak scentralizowanego
twórcy, brak hierarchii źródeł prawa, brak
zorganizowanego aparatu przymusu/ brak
obligatoryjnego systemu rozstrzygania
sporów)
Por. orzeczenie ETS: Costa v. ENEL 1964:
„w odróżnieniu od zwykłych traktatów
międzynarodowych, Traktat EWG ustanowił
własny porządek prawny, zintegrowany z
systemami prawnymi Państw Członkowskich”.
Cechy prawa UE: prymat




Zasada prymatu prawa UE przed (nad) prawem
krajowym
Stanowisko ETS – Costa v. ENEL (1964) i
Internationale Handelsgesellschaft C- 11/70 [1970]
Stanowisko trybunałów konstytucyjnych państw
członkowskich – orzeczenia Solange I (1974),
Solange II (1986), sprawa Simmenthal II (106/77),
Maastricht (1993), Lissabon-Urteil (2009)
Sprawa C-285/98, T. Kreil v RFN z 11.01.2000
Orzeczenie w spr. Filipiak 19.11.2009 r.
Spr. C-6/64 Costa pv. ENEL : tezy:
 “W przeciwieństwie do zwykłych traktatów
międzynarodowych Traktat o EWG stworzył swój własny
system prawny, który w momencie wejścia Traktatu w życie
stał się integralną częścią systemów prawnych państw
członkowskich i który zobowiązane są stosować sądy tychże
państw.
Tworząc wspólnotę o nieograniczonym czasie istnienia, posiadającą
własne instytucje, własną osobowość, własną zdolność prawną i
zdolność reprezentowania na płaszczyźnie międzynarodowej, w
szczególności zaś realne uprawnienia wywodzące się z ograniczenia
suwerenności lub przeniesienia uprawnień państw na szczebel
wspólnoty, państwa członkowskie ograniczyły swoje suwerenne
prawa, jakkolwiek tylko w niektórych dziedzinach, tworząc w tym
celu porządek prawny, który wiąże zarówno ich obywateli, jak i je
same. “
W kolejnych orzeczeniach, TSUE wyartykułował
zasadę pierwszeństwa (nadrzędności), zob.:
Internationale Handelsgesellschaft C- 11/70 [1970]
 W sprawie Internationale Handelsgesellschaft dano do
zrozumienia, że zasada ta ma także zastosowanie do
niezgodności pomiędzy prawem wspólnotowym (unijnym), a
nawet konstytucją.
 Sprawa dotyczyła m.in. supremacji prawa unijmnego
(wspólnotowego), nad prawem krajowym wydanym przed
wejściem w życie Traktatu ...

... a dokładniej - zarzutu, że porozumienia w sprawie licencji
eksportowych w ramach wspólnej polityki rolnej naruszają pewne
fundamentalne prawa i zasady niemieckiej ustawy zasadniczej.
 ETS przedstawił następującą wykładnię odnośnie relacji:
prawo UE a konstytucje państw:
Sprawa 106/77 Amministrazione delle
Finanze dello Stato v. Simmenthal

„(...) każdy sąd krajowy musi, w ramach swojej jurysdykcji,
stosować prawo wspólnotowe w całej rozciągłości oraz
chronić prawa, które prawo to przyznaje podmiotom
indywidualnym. W konsekwencji nie może stosować
przepisów prawa krajowego, które są sprzeczne z prawem
wspólnotowym, bez względu na to, czy zostały one wydane
przed, czy po wydaniu przepisów wspólnotowych. (§ 21)
(...) sąd krajowy, wezwany do zastosowania w ramach
swojej jurysdykcji przepisów prawa wspólnotowego, ma
obowiązek zapewnić pełną skuteczność tych
przepisów, nie stosując, jeżeli jest to konieczne,
jakichkolwiek sprzecznych z nimi przepisów prawa
krajowego, bez względu na datę ich wydania. Nie jest
konieczne, by sąd najpierw domagał się lub oczekiwał
uchylenia takich przepisów na drodze ustawodawczej lub
inny przewidziany w Konstytucji sposób”. (§ 24)
Sprawa 103/88 Fratelli
Constanzo
 Zasada pierwszeństwa stosowania
prawa UE: Czy organy samorządu
miejskiego były zobowiązane stosować normy
prawa krajowego czy nieimplementowanej
dyrektywy?
 Powinny stosować normy dyrektywy  z tych
samych powodów co sądy (byłoby to nie do
pogodzenia z regułą, że jednostki mogą
oprzeć się na przepisach dyrektywy w
postępowaniach)
Prymat prawa UE
Zasada pierwszeństwa dotyczy także organów administracji
Nie tylko w odniesieniu do norm generalnych i abstrakcyjnych,
ale również indydiwudalno-konkretnych
 C-224/97 Erich Ciola
„... zakaz, który jest sprzeczny ze swobodą przepływu ...,
ustanowiony przed przystąpieniem państwa członkowskiego
do Unii Europejskiej nie poprzez generalną normę
abstrakcyjną, lecz specjalną indywidualną decyzję
administracyjną, która stała się ostateczna, nie może
być brany pod uwagę przy ocenie ważności kary
nakładanej z tytułu niewywiązywania się z tego zakazu po
dacie przystąpienia.”
Zasada pierwszeństwa i zakaz
kontroli wazności przez sądy krajowe
 Sądy krajowe nie są uprawnione do
samodzielnego orzekania o nieważności aktów
wydawanych przez instytucje UE
 Pierwszy wyrok TS w tej kwestii, z 22.10.1987 r.
w spr. 314/85, Foto-Frost oraz jeden z ostatnich – z
21.12.2011 r. w spr. C-366/10, Air Transport
Association of America i in., niepublikowany
 Ale zob. wyrok TK z 16.11.2011 r. w spr. 45/09,
skarga konstytucyjna Anny Supronowicz o zbadanie
zgodności: art. 36 i innych rozporządzenia 44/2001 z dnia
22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania
orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach
cywilnych i handlowych nr 44/2001 z art. 8, 32, 45, 78 i
176 Konstyt. RP - TK zbadał rozporządzenie Rady
Prymat prawa UEpodsumowanie
 prawo UE ma pierwszeństwo przed prawem krajowym
państwa członkowskiego  spr. C-6/64 Costa pv.
ENEL; Internationale Handelsgesellschaft C- 11/70
 państwa mają obowiązek zapewnić skuteczność prawa
UE  spr. 106/77 Amministrazione delle
Finanze dello Stato p. Simmenthal
 zasada pierwszeństwa dotyczy także
organów administracji - nie tylko w
odniesieniu do norm generalnych i
abstrakcyjnych, ale również indydiwudalnokonkretnych  spr. C-224/97 Erich Ciola
Cechy prawa UE: bezpośrednie
obowiązywanie
Zasada bezpośredniego obowiązywania,
stosowania i skutku bezpośredniego
prawa UE w prawie krajowym
 Bezpośredni skutek – stanowisko ETS 
sprawa Van Gend en Loos
 Warunki bezpośredniej skuteczności
dyrektyw  sprawa U. Becker
Bezpośrednie obowiązywanie
prawa UE


Oznacza, iż jego postanowienia stają się automatycznie
częścią krajowego porządku prawnego.
Odnosi się to w szczególnie do rozporządzeń (art. 288
TFUE: „Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w
całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich
państwach członkowskich”).
 Początkowo, również w orzecznictwie TSUE,
utożsamiano pojęcia bezpośredniej stosowalności i
skutku bezpośredniego prawa UE.
 Należy jednak zauważyć, iż odnoszą się one do
różnych kwestii, mianowicie zasada skutku
bezpośredniego do możliwości powoływania się na
dane przepisy przed sądami i organami krajowymi,
natomiast bezpośrednia stosowalność do braku
konieczności implementacji danych przepisów UE do
prawa krajowego.
BADANIE PRAWA POCHODNEGO UE PRZEZ SĄDY
KONSTYTUCYJNE PAŃSTW CZŁONKOWSKICH A
KOGNICJA POLSKIEGO TK
 Akty podlegające ew. kontroli to:
 Akty prawa pochodnego
 Ale także orzeczenia TSUE
2 (odmienne) perspektywy zasady
pierwszeństwa:
 Perspektywa UE (TSUE)
 Perspektywa krajowa
Bezpośredni skutek (I)
 Zasada direct effect
 Ma zastosowanie np. wtedy, gdy brak przepisów
krajowych transponujących daną dyrektywę (lub
na tyle niewłaściwe, że nie udaje się zastosować
pro-unijnej interpretacji)
 Osoby, którym prawo UE daje jakieś prawa
mogą się na nie powołać bezpośrednio
przed organami krajowymi
Bezpośredni skutek (II)
 Warunki
1) przepis dostatecznie jasny, wyraźny
2) precyzyjny (opisuje konkretne prawa
podmiotowe)
3) przepis bezwarunkowy, tj. przepis nie
może uzależniać swego skutku od
uznania państwa
Bezpośredni skutek (III)
 W stosunku wertykalnym (podmiot
prywatny - państwo) - prawo
pierwotne i pochodne
 W stosunku horyzontalnym (dwa
podmioty prywatne) - prawo
pierwotne oraz rozporządzenia
Skuteczność dyrektyw
 Kwestia bezpośredniego skutku dyrektyw jest od
dawna przedmiotem kontrowersji.
 Jednakże jeśli państwo w wyznaczonym czasie dokona
implementacji, w krajowym porządku prawnym
stosowane są przepisy krajowe wydane w celu
transpozycji dyrektyw (…)
 Problem powstaje wówczas, gdy dyrektywa nie jest w
ogóle lub jest nieprawidłowo implementowana.
 ETS w licznym orzecznictwie podniósł przede
wszystkim argument, iż państwo członkowskie nie
może wyciągać korzyści z własnego bezprawnego
zachowania (ex injuria non oritur ius).
Zasada bezpośredniego
stosowania
A zatem - bezpośrednie stosowanie – również organy
administracji
 103/88 Fratelli Costanzo v. Comune di Milano
wszystkie
organy
administracyjne,
włączając
zdecentralizowane, podlegają obowiązkowi prymatu, i
jednostki mogą powoływać postanowienia [objęte
prymatem] przeciwko nim - „(...) gdy spełnione są
warunki, zgodnie z którymi jednostka może powołać
dyrektywę przed sądem krajowym (...), wszystkie
organy
administracyjne,
włączając
organy
zdecentralizowane takie jak samorządowe władze
miejskie (municipalities), są zobowiązane do
stosowania tych postanowień”
Obowiązek pro-unijnej
interpretacji
 Obowiązek związany z zasadą pierwszeństwa prawa
Unii Europejskiej
 Organy stosujące praw krajowe (sądy, administracja)
muszą interpretować prawo krajowe w taki sposób,
aby było zgodne z prawem UE - tak dalece jak to
możliwe (nie contra legem - wtedy dla zapewnienia
skuteczności prawa unijnego stosuje się zasadę
skutku bezpośredniego)
 Akty krajowe wydane w celu transpozycji
dyrektyw tracą samoistność i muszą być
interpretowane w świetle tych dyrektyw
OBOWIĄZEK PRO-unijnej WYKŁADNI PRAWA
KRAJOWEGO tzw. ZASADA SKUTKU POŚREDNIEGO PRAWA
unijnego



Sformułowanie zasady skutku pośredniego było
początkowo sposobem na wzmocnienie ochrony
prawnej jednostek, osłabionej z powodu braku
bezpośredniej skuteczności dyrektyw lub ich
nieprawidłowej implementacji.
Następnie zasadą tą objęto całe prawo unijne.
Z zasady skutku pośredniego, zwanej również
obowiązkiem prounijnej wykładni prawa krajowego
wynika, że sądy oraz organy administracyjne
państw członkowskich mają obowiązek
interpretować prawo krajowe zgodnie z
prawem UE.
Reguła Marleasing
(dyrektywy)
 Rozszerzenie obowiązku interpretacyjnego w świetle „treści
i celu” innych norm prawa UE znajdujemy m.in. w
orzeczeniach 157/86 Murphy i inni
 Prounijna wykładnia prawa krajowego ma być dokonywana
„tak dalece, jak to jest możliwe”, (sprawa C-106/89
Marleasing), przy czym oczywiście niedopuszczalna jest
wykładnia contra legem.
 Zasada interpretacji zgodnej z prawem UE obejmuje także
przypadki, w których sąd stosuje przepisy prawa
wewnętrznego wydane nie w celu wykonania dyrektywy, w
tym przepisy wydane przed wejściem w życie dyrektywy, z
zastrzeżeniem, że wykladnia taka jest możliwa (wyrok z dnia
13 listopada 1990 r., reguła Marleasing)
Reasumując


•
•
Doktryna bezpośredniego skutku zawiera wymaganie,
które prowadzi do poważnego ograniczenia zakresu jej
zastosowania: jednostka może powoływać się przed
sądem na przepisy dyrektywy tylko w jej sporach z
państwem.
Ograniczenia wynikające z tego zakazu są łagodzone przez
dwie linie orzecznictwa ETS:
poprzez poszerzanie pojęcia państwa (wyroki w sprawach
von Colson; Harz, Marleasing, Dori, Arcaro)
koncepcję prawa do efektywnego środka prawnego
(wyroki w sprawach Harz, Tradax, Dekker), koncepcję
prawa do (efektywnej) ochrony prawnej ( wyrok w
sprawie Johnston), koncepcję odpowiedzialności
państwa za szkody wyrządzone naruszeniem prawa
wspólnotowego przez państwo członkowskie (Francovich)
Reasumując
 Doktryna zgodnej z dyrektywami
wykładni prawa wewnętrznego
państwa członkowskiego, początkowo
dotyczyła wykładni przepisów prawa
wewnętrznego wykonujących przepisy
dyrektywy (wyrok w sprawie von Colson).
Następnie rozszerzono zakres tego
obowiązku na wszystkie przepisy,
niezależnie od tego, kiedy i w jakim celu
zostały ustanowione ( wyrok w sprawie
Marleasing).
 Obowiązek wykładni zgodnej z dyrektywami
ma jednak swoje granice!!!!
Reasumując


Sędzia interpretujący prawo wewnętrzne zgodnie z
dyrektywami nie może bowiem dokonywać wykładni contra
legem ( sprawa Miret, par 22) oraz jest związany w tym
zakresie zasadami ogólnymi prawa UE, a także w
rezultacie takiej wykładni nie może stwierdzić nałożenia na
obywatela obowiązku przewidzianego w dyrektywie, która
nie została wykonana (wyrok w sprawie Kolpinghuis).
W wyroku z 13 lipca 2000 r. w sprawie Centrosteel, ETS
wyraził pogląd, że sąd państwa członkowskiego stosując
przepisy prawa wewnętrznego (wydane przed lub po
wejściu w życie dyrektywy) jest obowiązany
interpretować te przepisy, jak dalece jest to możliwe, w
świetle brzmienia i celu dyrektywy w taki sposób, aby
zapewnić stosowanie przepisów prawa wewnętrznego
zgodnie z rezultatem przewidzianym w dyrektywie.
ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ
PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO WOBEC JEDNOSTEK Z
TYTUŁU NARUSZENIA PRAWA UE
 ETS wyposażył jednostkę w niezwykle
ważny instrument prawny: możliwość
dochodzenia odszkodowania od
państwa, które w wyniku naruszenia
prawa UE wyrządziło tej jednostce
szkodę.
 Roszczeń tych dochodzi się w sądach
krajowych zgodnie z procedurą krajową
Sprawy połącz. C-6/90 i C-9/90 Francovich
& Bonifaci p. Włochy
 Sprawa ta dotyczyła nieimplementowania przez Włochy
Dyrektywy 80/987 nakładającej na państwa członkowskie
obowiązek ustanowienia funduszy gwarancyjnych w
odniesieniu do wypłaty świadczeń pracownikom w przypadku
upadłości pracodawcy.
 Ponieważ dyrektywa nie określała podmiotu, który był
zobowiązany do wypłaty funduszy, jej przepisy nie były
bezpośrednio skuteczne, a więc sąd włoski nie mógł
przyznać na jej podstawie wypłaty pracownikom upadłych
spółek.
 Powstało pytanie, czy państwo włoskie ponosi w takiej
sytuacji odpowiedzialność odszkodowawczą za naruszenie
prawa UE polegające na nieimplementowaniu Dyrektywy?
Sprawy poł. C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pecheur S.A. i inni p.
Niemcy oraz Factortame p. W. Brytanii
Odpowiedzialność państwa za naruszenie (ISTOTNE) prawa UE
 „(...) prawo UE nadaje uprawnienie do odszkodowania
w wypadku spełnienia trzech warunków:
1. naruszona zasada prawna musi mieć w zamiarze
nadanie uprawnień jednostkom
2. naruszenie musi być wystarczająco poważne
3. musi istnieć bezpośredni związek przyczynowy
pomiędzy złamaniem zobowiązania obciążającego
państwo i szkodą poniesioną przez poszkodowane
strony.
 Jeżeli chodzi o drugi warunek (…), testem
rozstrzygającym, czy naruszenie prawa UE jest
wystarczająco poważne, jest stwierdzenie, czy
państwo członkowskie albo instytucja UE w
sposób oczywisty i rażący przekroczyło granice
swojego uznania.
Przesłanki odpowiedzialności
 Wymogi z Brasserie mają charakter minimalny, a
państwa mogą ustanawiać łagodniejsze przesłanki
odpowiedzialności.
 Państwo członkowskie jest zobowiązane ustanowić
łagodniejsze warunki odpowiedzialności, jeśli takie
ustanowiono dla odpowiedzialności odszkodowawczej
organów publicznych za naruszenie prawa krajowego
(zasada ekwiwalentności).
 Polskie prawo przewiduje łagodniejsze przesłanki
odpowiedzialności za naruszenie prawa przez organy
władzy publicznej, nie wymaga bowiem spełnienia
wymogu powagi naruszenia.
Aspekt podmiotowy zasady
odpowiedzialności odszkodowawczej
 W świetle dotychczasowego
orzecznictwa ETS odpowiedzialność
dotyczy zarówno działania władzy:
• ustawodawczej (Brasserie, Factortame
oraz Francovich),
• wykonawczej
• sądowniczej (Koebler).
A sądy arbitrażowe? (Nordsee p. Reederei Mond,
C-102/81).
Zasada autonomii, efektywności a zmiany w
prawa krajowego w zw. z zasadą
odpowiedzialności
 Dyskusja w doktrynie europejskiej: czy krajowe regulacje
procesowe w dziedzinie prawomocności orzeczeń
sądowych powinny być zmienione w następstwie
działania takich zasad prawa unijnego jak zasada
efektywności, ewentualnie zasada pierwszeństwa bądź
ekwiwalencji, a jeśli tak, to w jakim zakresie.

Por. orzeczenie ETS z 16.03.2006 r. w spr. C-234/04 Rosmarie
Kapferer przeciwko Schlank & Schick GmBH
 Ww problem dynamiczny w zw. z ewoluującym orzecz.
TSUE, które interpretuje prawo UE i jest, co do zasady,
skuteczne ex tunc – jednak TSUE nie jest wyższą
instancją względem sądów krajowych państw członk.
Przykład podważenia prawomocnej decyzji wskutek
wykładni prawa przez TSUE
 Wyrok ETS z 22 maja 2008 r., 499/06, H. Nerkowska p.
ZUS, Oddział w Koszalinie - kwestionowanym przepisem
był uchylony art. 5 ustawy z 29 maja 1974 r. o
zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz
ich rodzin.

TSUE podobnie orzekał wcześniej: zob. spr. z 29.10.2006 r.,
192/05, K. Tas-Hagen, R. A. Tas p. Raadskamer WUB O
 TSUE przesądził, że prawidłowa wykładnia prawa unijnego
stoi na przeszkodzie stosowaniu przepisu, który in casu
stanowił podstawę zawieszenia prawa do renty. W reakcji na
to orzeczenie ubezpieczona wniosła skargę o wznowienie
postępowania, wskazując jako podstawę art. 403 § 2 i 3 k.p.c
Wznowienie postępowania cywilnego wskutek
sprzeczności wykładni przyjętej przez sąd krajowy z
wykładnią Trybunału Sprawiedliwości UE
 SN nie uznał, w zw. z korzystną dla skarżącej,
interpretacja prawa ETS, możliwość wznowienia
postępowania cywilnego, gdyż art. 403 KpC nie
daje podstaw wznowienia ze względu na
niezgodność zaskarżonego wyroku sądu
polskiego z prawem unijnym, art. 403 KPC
dotyczy sfery faktów, a nie sfery prawa, a
wykładnia prawa nie stanowi ani okoliczności
faktycznej ani środka dowodowego, niezależnie
od charakteru sądu lub trybunału, od którego
pochodzi (SN postanowienie z 23 października
2008 r., V CO 28/08)
Polskie regulacje dotyczące odpowiedzialności
odszkodowawczej państwa
 Dochodzenie odszkodowania za niezgodne z prawem
(sprzeczne również z prawem UE) działania władzy
publicznej: w art. 417 i 417 (1) kc.
 Państwo odpowiada też za szkodę wywołaną niewydaniem
aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje
przepis prawa.

W przypadku wyrządzenia szkody przez wydanie aktu
normatywnego niezgodnego z przepisami wyższego rzędu,
wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia
(ostatecznej decyzji) albo niewydanie orzeczenia lub decyzji,
gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, polskie
regulacje przewidują możliwość żądania naprawienia szkody po
stwierdzeniu niezgodności z prawem takiego
działania/zaniechania w odpowiednim trybie.
ZASADA AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW
CZŁONKOWSKICH ORAZ ZASADA
RÓWNOWAŻNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI
 Obowiązkiem sądów krajowych jest
zapewnienie efektywności prawu UE w
krajowych porządkach prawnych. Istotnym
elementem realizacji tego obowiązku jest
umożliwienie dochodzenia roszczeń wynikających z
prawa UE. Sądy krajowe zobowiązane są do ochrony
interesów podmiotów, których prawa mogą zostać
podważone poprzez naruszenie prawa UE. Według
ETS to sąd krajowy zobowiązany jest „(...) w zakresie
jego jurysdykcji, stosować prawo unijne w całości i
chronić uprawnienia, które to prawo nadaje
jednostkom” (sprawa 106/77 Simmenthal II, § 21).
Podsumowując:
Zasady dotyczące skutku prawa UE
Bezpośredni skutek (nie ma explicite w Traktatach)  jednostka może
wywodzić uprawnienia z prawa UE (26/62 Van Gend en Loos)
Bezpośrednie stosowanie (w Traktatach wprost tylko w odniesieniu do
rozporządzeń)  organy państwa przyjmują normy prawa UE za
podstawę rozstrzygnięć indywidualno-konkretnych 6/64 Costa v. ENEL,
106/77 Simmenthal II
Prymat (deklaracja nr 17)  normy prawa UE mają pierwszeństwo stosowania
w razie kolizji z normami krajowymi, także późniejszymi , również konst.
6/64 Costa v. ENEL, C-258/98 Tanja Kreil, C-224/97 Ciola
Pośrednie stosowanie (nie ma explicite w Traktatach)  prawo krajowe
podlega wykładni przyjaznej prawu UE 14/83 Von Colson
Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa za naruszenie prawa UE (nie ma
explicite w Traktatach)  państwo ma wynikający z prawa UE obowiązek
pokrycia szkody powstałej po stronie jednostki wskutek naruszenia prawa
UE C-6 i 9/90 Francovich, C-46 i 48/93 Brasserie du Pêcheur i
Factortame, C-224/02 Köbler