Transcript SPEA - Instytucje i zrodla prawa oraz zasady prawa Unii Europejskiej

Instytucje i kompetencje Unii
Europejskiej
Podyplomowe Studia na Wydziale Prawa,
Administracji i Ekonomii
Uniwersytetu Wrocławskiego
Dr Robert Grzeszczak
Katedra Prawa Europejskiego
Instytut Prawa Międzynarodowego
Wydział Prawa i Administracji
Uniwersytet Warszawski
Traktat z Lizbony dzieli kompetencje Unii na
trzy zasadnicze dziedziny (Tytuł I TFUE –
„Kategorie i dziedziny kompetencji Unii”):



kompetencje wyłączne UE: obejmują dziedziny, w której
traktaty przyznają Unii wyłączność stanowienia prawa oraz
przyjmowania aktów prawnie wiążących, natomiast państwa
członkowskie mogą podejmować takie działania wyłącznie z
upoważnienia Unii lub w celu wykonania jej aktów
kompetencje UE dzielone z państwami
członkowskimi: obejmują dziedziny, w których Unia i jej
państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować
akty wiążące prawnie, przy czym państwa członkowskie
wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie
wykonała swojej kompetencji (art. 2 ust. 2 TFUE).
kompetencje UE w zakresie prowadzenia działań w
celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania
działań państw członkowskich: w takim przypadku
kompetencja Unii nie zastępuje kompetencji państw
członkowskich w odnośnych dziedzinach (art. 4 ust. 5 akapit
1 TFUE).
Katalog kompetencji wyłącznych z
TFUE (art. 3):
1. Unia ma wyłączne kompetencje w następujących
dziedzinach:
a) unia celna;
b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do
funkcjonowania rynku wewnętrznego;
c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich,
których walutą jest euro;
d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach
wspólnej polityki rybołówstwa;
e) wspólna polityka handlowa.
2. Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów
międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane
w akcie prawodawczym Unii lub jest niezbędne do
umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych
kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może
wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.
Nowość w zakresie podziału
kompetencji …
 w odniesieniu do kompetencji
dzielonych wyjaśniono (w art. 2 TFUE),
że państwa członkowskie „wykonują swoją
kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie
wykonała swojej kompetencji” oraz że w
przypadku, gdy UE postanowi zaprzestać
wykonywania swoich kompetencji,
państwa członkowskie ponownie w
odpowiednim zakresie kompetencje te
wykonują,
Katalog kompetencji dzielonych
(art. 4 TFUE):
Ust. 2: Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi
stosują się do następujących głównych dziedzin:
 a) rynek wewnętrzny;
 b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w
niniejszym Traktacie;
 c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna;
 d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich
zasobów biologicznych;
 e) środowisko naturalne;
 f) ochrona konsumentów;
 g) transport;
 h) sieci transeuropejskie;
 i) energia;
 j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości;
 k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia
publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym
Traktacie.
Kompetencje uzupełniające (art. 6
TFUE):
 Unia ma kompetencje do prowadzenia działań
mających na celu wspieranie, koordynowanie lub
uzupełnianie działań Państw Członkowskich. Do
dziedzin takich działań o wymiarze europejskim
należą:
 a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego;
 b) przemysł;
 c) kultura;
 d) turystyka;
 e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport;
 f) ochrona ludności;
 g) współpraca administracyjna.
Kompetencje UE
 Rządzone są zasadą przyznania, nie
są dzielone według dziedzin, lecz
ograniczone funkcyjnie tym co jest
niezbędne do osiągnięcia celów
(proporcjonalność) i wypełnienia
zadań, podlegają zasadom
subsydiarności (kompetencje
dzielone).
Zasada pomocniczości z TUE:
 Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie
należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania
tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele
zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób
wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na
poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze
względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania
możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.
 Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z
Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i
proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad
przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą
przewidzianą w tym Protokole.”
Test subsydiarności
 Organy UE, podejmując działania wykonawcze,
związane są w ramach kompetencji dzielonych,
zasadą pomocniczości (art. 5 TUE). Protokół
dołączony do TUE (w sprawie stosowania zasad
pomocniczości i proporcjonalności) wprowadza
dwustopniowy test subsydiarności. Nakazuje on po
pierwsze badanie czy cele UE nie mogą być w
wystarczający sposób osiągnięte przez państwa
członkowskie i po drugie czy cele te, ze względu na
skalę lub skutek proponowanego środka, mogą być
osiągnięte „lepiej” przez UE (tzw. komparatywny test
skuteczności).
Protokół w spr. stosowania zasady
pomocniczości i proporcjonalności:




Zgodnie z pkt. 5 Protokołu, przy sprawdzaniu czy warunki
subsydiarności zostały spełnione, należy kierować się tym czy:
rozważana kwestia ma aspekty transnarodowe, które nie mogą być
uregulowane satysfakcjonująco przez działania państw
członkowskich;
działania jedynie na poziomie krajowym lub brak działania UE
byłyby sprzeczne z wymogami Traktatu (takimi jak konieczność
korekty zniekształceń konkurencji lub unikania ukrytych ograniczeń
w handlu, a także wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej)
bądź w inny sposób miałyby znaczny niekorzystny wpływ na
interesy państw członkowskich;
działanie prowadzone na poziomie UE przyniosłoby wyraźne
korzyści, ze względu na ich rozmiary lub skutki w porównaniu z
działaniem na poziomie państw.
Zasada proporcjonalności
 Zasadę proporcjonalności stosuje się
do wszystkich sfer kompetencji
unijnej i nie odnosi się tyle do
rozgraniczenia kompetencji UE i
państw członkowskich, ile raczej do
konkretnego środka, wymaga, aby
środek unijny nie nakładał
niepotrzebnych ciężarów na państwo
członkowskie lub jednostki.
Elementy zasady
proporcjonalności
 Zasada ta ma kilka aspektów, m.in. wymaga by
podejmowane sankcje były proporcjonalne do
powagi naruszenia (181/84 R. Intervention Board for
Agricultural Produce, ex parte Man (Sugar)
 w przypadku szerokich uprawnień
dyskrecjonalnych UE, np. w zakresie wspólnej
polityki rolnej, środek, aby skutecznie został
podwazony, musi być w oczywisty sposób
niewłaściwy w stosunku do celu (C-331/88 Fedesa)
Zasada proporcjonalności
 Stosowana jest zgodnie z Protokołem w sprawie
stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.
Zasada ta służy także do oceny środków przyjmowanych
przez państwa członkowskie. W celu wykonania prawa UE
(np. C-285/98 Tanja Kreil),
 w ramach dopuszczalnych derogacji od zasad
swobodnego przepływu (np. 120/78 Cassis de Dijon, 36/75
Rutil, 116/81 Adoui and Cornuaille),
 powinna być uwzględniana także przy interpretacji środków
krajowych (jeśli brzmienie normy dopuszcza różną
interpretację, należy wybrać tę, która jest najmniej
uciążliwa dla jednostki).
Wyłączne kompetencje państw
członkowskich
 Część kompetencji została zastrzeżone dla państw, np.:
 wprowadzanie niektórych ograniczeń w swobodnym przepływie
kapitału i płatności (zwłaszcza podatkowych),
 stosowanie środków dla utrzymania prawa i porządku oraz
zabezpieczenia bezpieczeństwa wewnętrznego w sferze wiz,
azylu, imigracji i polityk związanych ze swobodnym przepływem
osób,
 treści nauczania, organizacja systemów edukacyjnych oraz ich
różnorodność kulturalna i językowa,
 regulacja reżimów własności,
 produkcja i handel bronią, amunicją i materiałami wojennymi
(wyrok z 2003 r. w sprawie T-26/01 Fiocchi Munizioni p. KE)
C-186/01 Alexander Dory
przeciwko Niemcy
 ETS  decyzje państw członkowskich dotyczące organizacji
ich sił zbrojnych nie mogą być całkowicie wyłączone z
zakresu stosowania prawa UE, w szczególności gdy dotyczy
to przestrzegania zasady równego traktowania mężczyzn i
kobiet w związku z zatrudnieniem, włączając dostęp do
stanowisk w armii.
  Prawo UE nie reguluje wyborów dokonywanych przez
państwa członkowskie w dziedzinie organizacji obrony ich
terytorium lub ich podstawowych interesów. Do kompetencji
państw członkowskich należy zatem wybór odpowiednich
środków w celu zapewnienia im bezpieczeństwa
wewnętrznego i zewnętrznego, w tym ograniczenie
obowiązkowej służby wojskowej tylko do mężczyzn.
W sprawie C-300/01 Salzmann
przeciwko Austria
 ETS zauważył, że chociaż regulacja reżimów
własności należy do kompetencji wyłącznej państw
członkowskich, zgodnie z obecnym art. 295, nie
oznacza to jednak, że nie dotyczą jej zasady
fundamentalne TWE. Tak więc środki krajowe, które
regulują nabywanie nieruchomości (specjalna
procedura zgody), i które mają na celu zakazanie
posiadania drugiej nieruchomości (domu) w pewnych
częściach terytorium państwa muszą być zgodne z
postanowieniami traktatu dotyczącymi swobodnego
przepływu kapitału.
Reforma instytucji i organów
doradczych
 Katalog instytucji UE
TL formułuje jednolity katalog „instytucji Unii”,
niwelując pewne niejasności, jakie mogłyby być
następstwem Traktatu konstytucyjnego. Powyższy
artykuł wylicza jako „instytucje Unii”:
• Parlament Europejski
• Radę Europejską
• Radę
• Komisję Europejską
• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
• Europejski Bank Centralny
• Trybunał Obrachunkowy
Rada Europejska
 Rada Europejska (RE) –
instytucja UE (1974,
1977, 1983, 1986,
2009),istota, skład,
tryb działania (tzw.
Szczyty europejskie),
funkcje (art. 15 TUE)
 Od Nicei spotkania w
Brukseli
 Od Lizbony – wydaje
wiążące decyzje
Rada Europejska
 „Przywództwo polityczne” w UE, spotkania
głów państw i szefów rządów państw
członkowskich UE. Rada Europejska wytycza
kierunki polityki UE, ustala priorytety polityki
i rozwiązuje problemy sporne.
Rada Europejska (RE)




Impuls polityczny dla rozwoju UE
brak władzy ustawodawczej
zasada konsensusu w pracach RE
Rada Europejska zbiera się
przynajmniej raz na półrocze
Rada Europejska (art. 15 TUE)
 Rada Europejska nie jest organem prawodawczym, co nie
oznacza, że nie podejmuje wiążących decyzji (związane jest
to z podziałem aktów prawa UE na prawodawcze i
nieprawodawcze)
 Gdy Rada Europejska wypowiada się w drodze głosowania,
to jej przewodniczący oraz przewodniczący Komisji nie
biorą udziału w głosowaniu (art. 235 TFUE). Jednak co do
zasady podejmuje się decyzje w oparciu o KONSENSUS
 W przypadku głosowania każdy członek Rady Europejskiej
może otrzymać pełnomocnictwo tylko od jednego z
pozostałych członków.
Zmiany instytucjonalne
 ustanawia się urząd
Przewodniczącego
Rady Europejskiej,
wybieranego na 2,5nią kadencję.
 Początek kadencji
1.01.2010 r.
 Spór szwedzki ad skład
na Szczyt w Brukseli
(…)

http://www.youtube.com/watch?v=byp
LwI5AQvY&feature=channel
Rada Europejska i jej
Przewodniczący (art. 15 TUE)
 Kompetencje przewodniczącego Rady Europejskiej obejmują
(art. 16 ust. 6): przewodniczenie Radzie Europejskiej i
prowadzenie jej prac, zapewnienie przygotowania i ciągłości
prac Rady Europejskiej, we współpracy przewodniczącym
Komisji i na podstawie prac Rady do Spraw Ogólnych,
wspomaganie osiągania spójności i konsensusu w Radzie
Europejskiej i przedstawianie PE sprawozdania z każdego
posiedzenia Rady Europejskiej.
 Przewodniczący Rady Europejskiej ma również pewne
kompetencje w dziedzinie stosunków zewnętrznych Unii, ma
bowiem zapewniać „na swoim poziomie oraz w zakresie
swojej właściwości reprezentację Unii na zewnątrz” w
sprawach WPZiB, przy czym wyraźnie zastrzeżono, że nie może
się to odbywać z uszczerbkiem dla uprawnień wysokiego
przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki
bezpieczeństwa.
Rada (ex-Rada UE):
Rada złożona z
przedstawicieli
państw
członkowskich w
randze ministra,
z siedzibą w
Brukseli.
Rada (ex Rada Unii Europejskiej )
 Rada – instytucja WE/UE (1957, 1965/1967), od 2009
UE
 Rada - istota, skład, organizacja i tryb działania,
COREPER, funkcje, rodzaje głosowań, prezydencja
 Podział głosów ważonych przed i wg TN i wg TL
a) próg większości kwalifikowanej i tzw. mniejszość
blokująca
b) podwójna większość (to większość państw
członkowskich i większość ludności)
 Rozszerzenie zakresu głosowań większością
kwalifikowaną (TN, Konstytucja i Lizbona - dylemat
Polski – „Nicea albo śmierć”)
Rada po 1.12.2009 r.:
 Najistotniejsze reformy dotyczą formuły
podejmowania decyzji w Radzie większością
kwalifikowaną (art. 16 ust. 4 i art. 238 ust. 2
TUE) oraz zwiększenia liczby obszarów, w
których Rada decyduje większością
kwalifikowaną.
 Art. 16 TUE przewiduje, że Rada pełni, wspólnie
z Parlamentem Europejskim, funkcje
prawodawczą i budżetową. Pełni funkcje
określania polityki i koordynacji zgodnie z
warunkami przewidzianymi w Traktatach.
Kompetencje Rady
Prawodawcze:
 wydawanie aktów prawotwórczych (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje)
 wydawanie aktów nie mających mocy prawnie wiążącej (zalecenia, opinie,
memoranda, stanowiska)
 zmiana traktatów założycielskich
 kompetencje w zakresie zawierania umów międzynarodowych - negocjuje
KE
 decyzje dotyczące zawierania wzmocnionej współpracy
Kreacyjne:
 zatwierdzanie list członków Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
 wraz z PE uczestniczy w ustalaniu budżetu UE
 koordynuje politykę gospodarczą w przypadku braku kompetencji
wyłącznych UE
Kontrolne:
 może kierować skargi do ETS o stwierdzenie nieważności aktów prawa
wspólnotowego oraz skargi na bezczynność organów
Rada – nowe zasady podejmowania
decyzji w systemie większ.
 Od 1 listopada 2014 roku większość kwalifikowaną
w Radzie stanowi co najmniej 55 % członków Rady,
jednak nie mniej niż 15 z nich, reprezentujących
Państwa, których łączna liczba ludności stanowi co
najmniej 65 % ludności UE
 Mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej 4
członków Rady, w przeciwnym razie uznaje się, że
większość kwalifikowana została osiągnięta.
 Postanowienia przejściowe dotyczące definicji
większości kwalifikowanej, które obowiązują do
31.10.2014 r., jak również postanowienia, które będą
obowiązywać między 1.11.2014 r. a 31.03.2017 r.,
określone są w Protokole w sprawie postanowień
przejściowych.
Definicja i zakres większości
kwalifikowanej w Radzie
 Według formuły wprowadzonej na mocy
Traktatu z Nicei, decyzja w Radzie zostaje
podjęta większością kwalifikowaną głosów
ważonych przyznanych w traktatach
poszczególnym państwom członkowskim
(ex art. 205 TWE) przy koniecznym
spełnieniu dwóch kryteriów i trzeciego
fakultatywnie:
• głosów ważonych
• liczby państw
• fakultatywnie: większości ludności
Równocześnie zdefiniowano:
 tzw. mniejszość blokującą: grupa państw
blokująca podjęcie decyzji musi nie tylko dysponować
co najmniej 35% populacji UE, lecz również liczyć co
najmniej cztery państwa,
 zasadę, że w niektórych szczególnie istotnych
dziedzinach (WPZiB, sprawiedliwości i spraw
wewnętrznych, polityki gospodarczej i pieniężnej,
zawieszenia w prawach państwa członkowskiego i
wystąpienia z UE oraz różnych nominacji) dla podjęcia
decyzji będzie konieczne zgromadzenie co najmniej
72% liczby państw członkowskich.
Kompromis z Joaniny
(wersja wpisana do TL: Protokół w
sprawie decyzji Rady odnoszącej się do wykonania art. 9c ust. 4 TUE i art.
205 ust. 2 TFUE w okresie między dniem 1 listopada 2014 r. a dniem 31
marca 2017 r. i po dniu 1 kwietnia 2017 r.)
 Od 2017r. - wyłącznie system podwójnej większości
 TL wprowadza także mechanizm bezpieczeństwa
podobny do kompromisu z Joaniny:
jeśli grupie członków Rady nie wystarczy głosów do
zablokowania uchwały, będą mogły odwlekać jej
podjęcie. Warunkiem będzie odpowiednia wielkość tej
grupy
do 2017: reprezentacja min. 75% ludności lub 75%
liczby państw niezbędnych do utworzenia mniejszości
blokującej;
od 2017: 55% ludności lub 55% liczby państw
niezbędnych do utworzenia mniejszości blokującej. TUE
mówi o możliwości odwlekania podjęcia decyzji przez
"rozsądny czas"…. (tzn???)
Przewodnictwo w Radzie …
 TL likwiduje rotacyjne, półroczne
przewodnictwo w Radzie UE państw UE
 Zmienia sposób przewodniczenia w Radzie
UE, które wraz z wejściem w życie Traktatu
ma trwać 18 miesięcy i być sprawowane
wspólnie przez 3 państwa
Program prezydencji w Radzie UE
(2008 – 2012)
 2009
 Czechy i Szwecja
 2010
 Hiszpania i Belgia
 2011
 Węgry i Polska
 2012
 Dania i Cypr
Prezydencja Polski w Radzie UE
(„w warunkach lizbońskich”)
 Trwa 6 miesięcy (realnie krócej, „zimowa”
tylko 4 i pół, wakacje i święta)
 Polska będzie czwartym z nowych państw
sprawującym prezydencję
 Polska będzie 1 z tzw. TRIO (Polska –
Dania – Cypr)
Trio: od 2007 do 1.12.2009 r. regulowały przepisy
wew. Rady UE, trwa 18 miesięcy, przewidziane w
Trakt. Konstyt., także Lizbona, ale wobec braku
TL – Rada „wzięła sprawy w swoje ręce”, po raz
pierwszy za prezydencji niemieckiej (I-VII.2007)
Zadania prezydencji (TN - TL):
1. Państwo (a w pewnych przypadkach
przewodniczący Rady Europejskiej)
przewodniczy posiedzeniom:
• Rady UE (9 składów), COREPER I i II i grupom
roboczym i komitetom (ok. 250)
• Radzie Europejskiej – jej przewodniczący
2. Reprezentuje UE na zewnątrz
3. Reprezentuje Radę wobec pozostałych
instytucji/organów (np. w kontaktach z PE czy
KE)
Od 1.12.2009 r. jest to prezydencja hybrydowa (…)
Dotychczasowa praktyka
prezydencji
 Spotkania Rady odbywają się w Brukseli, a
w kwietniu, czerwcu i październiku w
Luksemburgu
 Ok. 150 spotkań ważnego szczebla w
państwie prezydencji
 Spotkania z państwami spoza UE
Parlament Europejski (PE):
• Funkcje:
ustawodawcze,
budżetowe i
kontrolne
• Siedziby:
Bruksela,
Luksemburg i
Strasburg
PARLAMENT
EUROPEJSKI
751 posłów
Parlament Europejski (PE)
Funkcje PE:
 wewnątrzorganizacyjna
 prawodawcza
 kontrolna
 budżetowa
 kreacyjna
 oddziaływania na stosunki
zewnętrzne Unii
Europejskiej
 współpracy z parlamentami
narodowymi
Najważniejsze uprawnienia Parlamentu
Europejskiego obejmują:
 tworzenie prawa poprzez zwykłą (i szczególne) procedurę
(zbliżoną do danej procedury z art. 251 TWE
 uprawnienia budżetowe - Parlament zatwierdza corocznie
budżet i udziela Komisji absolutorium z jego wykonania
 uprawnienia kontrolne
 zatwierdzanie składu Komisji i jej Przewodniczącego
 prawo uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji
(większością 2/3 głosów)
 prawo zadawania pytań Komisarzom
 zwyczajowa możliwość zadawania pytań Radzie
 Wybiera Ombudsmana (Rzecznika Praw Obywatelskich)
Ombudsman
 Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich,
art. 228 TFUE
 Wybór i odwołanie Europejskiego
Rzecznika Praw Obywatelskich przez PE
 Zadania Rzecznika Praw Obywatelskich
 Podmioty uprawnione do składania skarg
 Skarga do Rzecznika Praw Obywatelskich
 Relacja postępowania ERPO do
postępowania sądowego i
administracyjnego
Wybory do PE (od 1979 roku)
 Posłów do PE wybiera się w państwach
członkowskich w tajnym, powszechnym i
bezpośrednim głosowaniu.
 Wymagane jest oparcie systemu wyborczego na
zasadzie proporcjonalności i takie kształtowanie
okręgów wyborczych, które nie naruszy zasady
reprezentacji proporcjonalnej.
 Dopuszczalne jest wprowadzenie klauzuli
zaporowej (nie wyższej niż 5% (w Zjednoczonym
Królestwie nie ma progu zaporowego, w Szwecji
wynosi on 4%, a w Polsce - 5%)
Komisja Europejska (KE):
 Jest instytucją UE
odpowiedzialną za
bieżącą politykę
Unii, nadzorującą
prace wszystkich jej
agencji i zarządzającą
jej funduszami.
Komisja posiada
inicjatywę
legislacyjną, a jej
główną siedzibą jest
Bruksela.
Komisja Europejska (Komisja)
 TUE w brzmieniu TL dzieli f-cje KE na: koordynacyjne,
wykonawcze i zarządzające. Ma ona je spełniać zgodnie z
warunkami przewidzianymi w traktatach. Do funkcji KE
można jeszcze zaliczyć funkcję reprezentacyjną, o której
także mowa w nowym art. 17 ust. 1 TUE, gdyż Komisja (z
wyjątkiem wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
oraz innych przypadków …) zapewnia reprezentację Unii na
zewnątrz oraz nadzoruje także stosowanie prawa Unii pod
kontrolą Trybunału Sprawiedliwości UE. Jej zadaniem jest
też wykonywanie budżetu UE oraz zarządzanie programami.
KE po 1.12.2009 r.
 TL potwierdza dotychczasową zasadę wyłączności inicjatywy
legislacyjnej KE, która jednak nie była do tej pory wyrażona
w przepisach traktatowych expressis verbis i rekonstruowano
ją w oparciu o przepisy szczególne.
 Art. 17 ust. 2 TUE statuuje, że akty prawodawcze
UE mogą być przyjęte tylko na wniosek KE, jeśli
traktaty nie stanowią inaczej. Natomiast inne
(pozostałe) akty są przyjmowane na wniosek KE, jeśli
traktaty tak stanowią.
 Komisja może na gruncie art. 48 TUE, podobnie jak
rząd każdego państwa członkowskiego i PE, wystąpić z
inicjatywą zmian traktatowych.
KE po 1.12.2009 r.
 Ponadto PE może żądać od KE „przedłożenia
wszelkich właściwych wniosków w kwestiach,
co do których uważa on, że akt unijny jest
niezbędny w celu wykonania Traktatów” (zob.
art. 225 TFUE).
 Natomiast Rada, na podstawie art. 241 TFUE, może
żądać od KE „przeprowadzenia wszelkich analiz, które
uzna za pożądane dla realizacji wspólnych celów i
przedłożenia jej wszelkich właściwych wniosków”.
 Zasada wyłączności inicjatywy Komisji ulega
pewnemu osłabieniu poprzez sytuacje, w których TL
przyznaje prawo inicjatywy prawodawczej nie tylko
KE, ale także państwom członkowskim.
Prerogatywy KE:






zajmuje się wszystkimi bieżącymi zagadnieniami
dotyczącymi funkcjonowania Unii, m.in. Polityką rolną,
gospodarczą, społeczną, obronnością i polityką
międzynarodową
jest instytucją zajmującą się konstruowaniem i
przedstawianiem pod głosowanie Radzie lub PE aktów
prawnych Unii
przygotowuje propozycje traktatów i innych aktów prawa
międzynarodowego, które są później dyskutowane na
zebraniach Rady Europejskiej
nadzoruje rządy państw członkowskich we wdrażaniu prawa
UE
prowadzi bieżące negocjacje z państwami kandydującymi
do Uni
jako jedyny organ wspólnotowy ma prawo inicjatywy
ustawodawczej
Wysoki przedstawiciel Unii do spraw
zagranicznych i polityki bezpieczeństwa
 Wciąż duża niewiadoma: MA 2 KAPELUSZE,
bo skupia w jednym ręku kompetencje
wcześniejszego Wysokiego
Przedstawiciela ds. WPZiB oraz
komisarza ds. stosunków
zewnętrznych – powinien zapewniać
spójne postrzeganie Unii w stosunkach
międzynarodowych
 Przesłuchanie C. Ashton w PE – urzędnik
bez wiedzy o stosunkach zagranicznych!
 Przewodniczący KE wybrał 6 dodatkowych
wiceprzewodniczących KE …
Wysoki przedstawiciel Unii do spraw
zagranicznych i polityki bezpieczeństwa
 Rozdzielono urząd
przedstawiciela
ds. II filaru
(dotąd Javier
Solana) od
sekretarza Rady
 Czy stanie się
uznanym urzędem
i „twarzą UE”?
Inicjatywa obywatelska
 By wniosek był ważny i w ogóle nadawał się do
rozpatrzenia przez KE, będzie musiał uzyskać poparcie
co najmniej jednego miliona obywateli z co najmniej
jednej trzeciej państw członkowskich. Przy tym nie
wystarczą np. dwa podpisy z Polski i dwa z innego
kraju, a przytłaczająca większość np. z Wielkiej
Brytanii. W przypadku każdego z państw
członkowskich wyznaczono konieczną minimalną
liczbę podpisów, mnożąc liczbę członków Parlamentu
Europejskiego z tego państwa przez współczynnik
750. W przypadku Polski (50 europosłów) jest to więc
37,5 tys.
 Organizatorzy będą dysponować rokiem na zebranie
koniecznych podpisów.
Inicjatywa obywatelska szczegóły

Poza kwestiami liczbowymi KE uściśliła także reguły dotyczące
minimalnego wieku sygnatariuszy - ma odpowiadać wiekowi
uprawniającemu do głosowania w wyborach do PE w danym kraju.
Proponowane inicjatywy będzie trzeba rejestrować w rejestrze
internetowym udostępnionym przez KE. Rejestracja może być
odrzucona w przypadku jawnego naruszania podstawowych
wartości UE. Nie ma ograniczeń co do sposobu zbierania deklaracji
poparcia, jednak odpowiednie organy krajowe będą sprawdzać, czy
internetowe systemy zbierania podpisów są prawidłowo
zabezpieczone, tak by nie dochodziło do oszustw.
Po zebraniu 300 tys. podpisów KE będzie sprawdzać, czy
inicjatywa jest dopuszczalna i czy dotyczy dziedziny, w której
stanowienie prawa UE jest w ogóle możliwe. Po ocenie inicjatywy
jako dopuszczalnej i sprawdzeniu podpisów KE będzie mieć cztery
miesiące na decyzję, co z nią dalej zrobić: czy sporządzić wniosek
ustawodawczy, czy przeprowadzić jakieś dodatkowe badanie, czy
też nie podejmować w ogóle żadnych działań. Jakąkolwiek decyzję
KE podejmie, będzie musiała ją uzasadnić.
Trybunał Obrachunkowy (TO)
Luksemburg
 Trybunał
Obrachunkowy (TO) –
1975, istota, skład,
organizacja, tryb
działania, funkcje
 Art. 285 – 287 TFUE
TO sprawuje kontrolę
rachunków Unii, a w jego
skład wchodzi jeden
obywatel z każdego
Państwa. Członkowie TO
są urzędnikami (nie
sędziami!) i są w pełni
niezależni w pełnieniu
swoich funkcji, w
ogólnym interesie Unii.
Organy doradcze (pomocnicze)
 Komitet Ekonomiczno-Społeczny (1957,
1998)
 a) KEiS – istota, skład, powoływanie,
organizacja, tryb działania, funkcje
b) Realokacja miejsc wg TN
 Komitet Regionów (TM) (art. 263-265 TWE)
a) KR – istota, skład, organizacja, tryb
działania, funkcje
b) Realokacja miejsc wg TN
Część II
Źródła i zasady stosowania prawa
Unii Europejskiej
Dr Robert Grzeszczak
Katedra Prawa Europejskiego
Wydział Prawa i Administracji
Uniwersytet Warszawski
Źródła prawa Unii Europejskiej:
prawo pierwotne i prawo pochodne UE
 są zróżnicowane i tworzą układ hierarchiczny. Prawo
pierwotne (ang. primary law) ma w systemie źródeł prawa
rangę najwyższą i zawiera przepisy regulujące
podstawowe zasady funkcjonowania Unii.
 Prawo pierwotne ma bezwzględne pierwszeństwo przed
prawem pochodnym, które musi być z nim zgodne (por art.
263 TFUE).
 Prawu pierwotnemu podporządkowane są umowy
międzynarodowe zawierane przez UE, a stanowiące drugi
poziom w strukturze prawa Unii Europejskiej, a także
prawo pochodne, tj. akty prawne stanowione przez
instytucje Unii (por art. 218 TFUE)
Pisane i niepisane prawo
pierwotne
 W katalogu prawa pierwotnego odnajdujemy
pisane normy prawa oraz normy niepisane.
1. Pierwszą grupę stanowią traktaty założycielskie,
traktaty zmieniające traktaty założycielskie (tzw.
traktaty rewizyjne), umowy o przystąpieniu
(traktaty akcesyjne) oraz inne akty prawne,
których ranga jest równa przywołanym traktatom.
2. Do grupy drugiej, tj. do prawa niepisanego,
zaliczamy natomiast zasady ogólne prawa oraz
normy prawa zwyczajowego.
Prawo pierwotne – uwagi
ogólne
 Prawo pierwotne jest nazywane prawem
statutowym. Unia Europejska jest
organizacją międzynarodową, a traktaty
stanowiące pełnią funkcję jej statutów. Stąd
też utrzymuje się pogląd o podwójnej
naturze prawa pierwotnego:
• wewnętrznej (statutowej)
• zewnętrznej (międzynarodowej)
Prawo statutowe UE jak prawo
konstytucyjne ….
 Takie rozumienie prawa pierwotnego
zapoczątkował Trybunał Sprawiedliwości Unii
Europejskiej (ETS), a doktryna prawa UE zgodnie
przyjmuje współcześnie to stanowisko.
 W opinii 1/91 z 14 grudnia 1991 r. dotyczącej
projektu umowy o utworzeniu Europejskiego
Obszaru Gospodarczego ETS nazwał Traktat
ustanawiający Wspólnotę Europejską (dawny
TWE, obecnie jest to TFUE) „kartą konstytucyjną
Wspólnot”.
Prawo pierwotne:
 to traktaty prawnomiędzynarodowe (statuty organizacji
międzynarodowych), wymagają ratyfikacji zgodnie z prawem
wewnętrznym państw (krajowym)
 Rola orzecznictwa ETS, wg. którego traktaty stworzyły nowy
porządek prawny. Prawo to ma charakter statutowy,
konstytucyjny (opinia ETS z 1991 roku). Są to:
 traktaty założycielskie: traktat paryski 1951 i dwa traktaty
rzymskie 1957
 protokoły i oświadczenia załączone – (np. Statut ETS), por
art. 51 TUE!
 akty rewizyjne (traktat o niektórych wspólnych
instytucjach, Traktat Fuzyjny, Akt dotyczący wyborów do
PE, traktaty budżetowe)
 traktaty rewizyjne (JAE, Maastricht, Amsterdam, Nicea,
Lizbona)
 umowy akcesyjne
Inne akty prawa pierwotnego
 Do prawa pierwotnego należą niektóre inne porozumienia
między państwami członkowskimi. Są to m.in.: Konwencja
o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA, przyjęta
łącznie z TEWG i TEWEA 25 marca 1957 r. (weszła w życie 1
stycznia 1958 r.), Konwencja dotycząca Antyli Holenderskich
z dnia 13 listopada 1962 r. zmieniająca TEWG, Luksemburski
traktat budżetowy z dnia 22 kwietnia 1970 r. oraz Brukselski
traktat budżetowy z dnia 22 lipca 1975 r., Traktat zmieniający
niektóre postanowienia Protokołu w sprawie Statutu
Europejskiego Banku Inwestycyjnego z dnia 10 lipca 1975 r.,
tzw. Traktat grenlandzki podpisany w dniu 13 marca 1984 r.
(wszedł w życie 1 lutego 1985 r.).
Ze względu na procedurę przyjęcia i przedmiot – do
prawa pierwotnego zalicza się także specyficzne akty
przyjmowane w ramach UE:
1.
•
•
•
akty konstytucyjne Rady (dawnej Rady UE), które ta przyjmuje
przy współudziale PE, a państwa członkowskie wiążą się nimi
zgodnie z wymogami konstytucyjnymi. Są to m.in.:
decyzja Rady o wprowadzeniu wyborów bezpośrednich do
Parlamentu Europejskiego – Akt o wyborach bezpośrednich do
Parlamentu Europejskiego ustanowiony decyzją Rady z 20
września 1976 r. i zmieniony decyzją Rady 2002/772/WE,
Euratom z dnia 25 czerwca i 23 września 2002 r.;
decyzja Rady 2004/752/WE, Euratom z dnia 2 listopada 2004 r.
ustanawiająca Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej
czy decyzja Rady w sprawie systemu środków własnych
Wspólnot 2000/597/WE, Euratom z dnia 29 września 2000
Karta praw podstawowych UE
Traktat z Lizbony
Włączenie
Karty Praw Podstawowych
do prawa pierwotnego
PRAWNIE WIĄŻĄCA
Protokoły, załączniki i
deklaracje
 Załączniki i protokoły, przyjęte za wspólnym
porozumieniem państw członkowskich
i dołączone do traktatów stanowiących Unię,
stanowią integralny element systemu prawa
pierwotnego Unii Europejskiej . Mają moc prawnie
wiążącą, równą traktatom założycielskim.
 Deklaracje dołączane do traktatów stanowiących
Unię nie mają mocy wiążącej, ale jedynie walor
deklaracji politycznych.
Przykłady załączników, protokołów i
deklaracji z Traktatu z Lizbony:
 Załącznik: tabele ekwiwalencyjne, o których
mowa w art. 5 TL
 Protokół nr 2 zmieniający Traktat ustanawiający
Europejską Wspólnotę Energii Atomowej
 Deklaracja nr 54 grupy państw czł. (Niemcy,
Irlandia, Węgry, Austria i Szwecja) wzywająca do
jak najszybszego zwołania kolejnej Konferencji
celem poddania TEWEA rewizji.
Do Traktatu z Lizbony dołączono Akt Końcowy
Konferencji Międzyrządowej, w którym zamieszczono
65 deklaracji, ujetych w 3 grupach:
–
w grupie A – deklaracje odnoszące się do
postanowień Traktatów (od nr 1 do nr 43)
– w grupie B – deklaracje odnoszące się do
protokołów dołączonych do Traktatów (od nr 44
do nr 50),
– w grupie C – deklaracje poszczególnych państw
członkowskich lub grup tych państw, jako
deklaracje, które „Konferencja przyjęła do
wiadomości” (od nr 51 do nr 65)
Umowy międzynarodowe Unii Europejskiej z
państwami trzecimi lub organizacjami
międzynarodowymi
 Po wejściu w życie Traktatu z Lizbony
zaczęła obowiązywać jednolita
procedura zawierania przez Unię
umów międzynarodowych
(określona w art. 218 TFUE).
Zakres kompetencji Unii Europejskiej do
zawierania umów międzynarodowych
 Unia może więc zawierać umowy
międzynarodowe, jeżeli:
• przewidują to postanowienia TUE lub TFUE,
• zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia, w
ramach polityk Unii, jednego z celów, o których
mowa w Traktatach,
• zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie
wiążącym akcie Unii,
• zawarcie umowy może mieć wpływ na wspólne
zasady lub zmienić ich zakres.
Cz. II
 Prawo UE
 Źródła prawa
pochodnego UE
TL porządkuje procedury stanowienia prawa
pochodnego i hierarchię aktów tego prawa,
wyróżniając:
akty ustawodawcze: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje
są przyjmowane przez Parlament i Radę w ramach (art. 289
TFUE) zwykłej procedury ustawodawczej: akt
przyjmowany jest wspólnie przez PE i Radę na wniosek KE
(procedura zbliżona do dawnejprocedury
współdecydowania);
oraz
w ramach jednej ze specjalnych procedur
ustawodawczych: akt przyjmowany jest przez PE z
udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE; w toku tej
procedury w szczególnych przypadkach inicjatywa
legislacyjna może pochodzić od grupy państw
członkowskich, PE, EBC, Trybunału Sprawiedliwości lub EBI;
możliwe jest również zastosowanie tzw. procedury kładki,
tj. Rada Europejska może podjąć decyzję o zmianie
„specjalnych procedur prawodawczych” na „zwykłą
procedurę prawodawczą”
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE.
Art. 290 TFUE: akty delegowane
1. Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji
uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze
nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które
uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż
istotne, elementy aktu ustawodawczego.
Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele,
treść, zakres oraz czas obowiązywania
przekazanych uprawnień. Przekazanie
uprawnień nie może dotyczyć istotnych
elementów danej dziedziny, ponieważ są one
zastrzeżone dla aktu ustawodawczego.
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE.
Art. 290 TFUE: akty delegowane
2. Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie
określone w aktach ustawod. i mogą być następujące:
a) PE lub Rada może zadecydować o odwołaniu
przekazanych uprawnień;
b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy PE
lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym
przez akt ustawodawczy (jest to tzw. dwuwariantowa procedura
typu call-back).
Do celów litery a) i b) PE stanowi większością głosów
wchodzących w jego skład członków, a Rada większ. kwal.
3. W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik
„delegowane” albo „delegowana”.
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE,
art. 291: akty wykonawcze:
1. Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki
prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w
życie prawnie wiążących aktów Unii.
2. Jeżeli konieczne są jednolite warunki
wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty
te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji
lub, w należycie uzasadnionych przypadkach
oraz w przypadkach określonych w artykułach 24
i 26 Traktatu o Unii Europejskiej, Radzie.
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE,
art. 291: akty wykonawcze:
3. Do celów ustępu 2 PE i Rada, stanowiąc w
drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą
procedurą prawodawczą, ustanawiają z
wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne
dotyczące trybu kontroli przez Państwa
Członkowskie. wykonywania uprawnień
wykonawczych przez Komisję
4. W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się
przymiotnik „wykonawcze” albo
„wykonawcza”.
Procedury przyjmowania aktów prawnych
w UE (art. 289 TFUE)
1. Zwykła procedura ustawodawcza polega na przyjęciu
rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez PE i Radę
na wniosek Komisji.
2. W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach
przyjęcie rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji przez PE z
udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE stanowi specjalną
procedurę ustawodawczą.
3. Akty prawne przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej
stanowią akty ustawodawcze.
4. W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach akty
ustawodawcze mogą być przyjmowane z inicjatywy grupy
Państw Członkowskich lub PE, na zalecenie EBC lub na wniosek
TS lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
Procedury ustawodawcze
 Zwykła procedura ustawodawcza (art.
294 TFUE)
 Specjalne procedury ustawodawcze
(np. art. 203 TFUE):
Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji, ustanawia,
na podstawie doświadczeń nabytych w ramach stowarzyszenia
krajów i terytoriów z Unią oraz zasad ustanowionych w
Traktatach, przepisy dotyczące sposobów i procedury
stowarzyszenia krajów i terytoriów z Unią. W przypadku gdy
przepisy te są przyjmowane przez Radę zgodnie ze specjalną
procedurą prawodawczą, stanowi ona jednomyślnie na wniosek
Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim
Zwykła procedura ustawodawcza (art. 294
TFUE) Komisja  projekt  PE i Rada
Pierwsze czytanie
Parlament Europejski uchwala stanowisko i przekazuje je Radzie
Jeżeli Rada zatwierdzi  przyjęcie (w brzmieniu PE)
Jeżeli Rada nie zatwierdzi  przyjmuje własne stanowisko i przekazuje je PE
Drugie czytanie
PE  3 miesiące:

zatwierdza stanowisko Rady albo nie wypowie się,  akt przyjęty w brzmieniu stanowiska
Rady

odrzuci stanowisko Rady większością bezwzgl.  akt nie przyjęty

poprawki (większością bezwzgl.) do stanowiska Rady  tekst przekazywany Radzie i KE
(wydaje opinię co do poprawek)
Rada  3 miesiące (większością kwalifikowaną)

przyjmie wszystkie poprawki (QMV – jeśli opinia KE pozytywna, jednomyśl. – jeśli negatywna)
 akt przyjęty

nie przyjmie wszystkich poprawek, przewodniczący Rady z przewodniczącym PE  komitet
pojednawczy (6tygodni)
Procedura pojednawcza
Komitet pojednawczy, - równa liczba członków Rady i PE - 6 tygodni na porozumienie w sprawie
wspólnego projektu
Porozumienie - większością kwalifikowaną członków Rady i większością głosów członków
reprezentujących PE
Jeżeli nie  akt nie przyjęty
Trzecie czytanie
Jeżeli komitet pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt  PE i Rada 6 tygodni na przyjęcie aktu (PE –
większość, Rada – większość kwalifikowana. Jeżeli nie  akt nie przyjęty
Akty WPZiB
Art. 25 TUE: Unia prowadzi wspólną politykę zagraniczną i
bezpieczeństwa poprzez:
a) określanie ogólnych wytycznych;
b) przyjmowanie decyzji określających:
(i) działania, które powinny być prowadzone przez Unię;
(ii) stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię;
(iii) zasady wykonania decyzji, o których mowa w podpunktach (i) i (ii);
oraz
c) umacnianie systematycznej współpracy między Państwami
Członkowskimi w prowadzeniu ich polityki.
Art. 37 TUE: Unia może zawierać umowy z jednym lub z większą liczbą
państw lub z organizacjami międzynarodowymi w dziedzinach
objętych niniejszym rozdziałem.
Akty WPSSK
Art. 34 ust. 2 TUE (w brzmieniu obowiązującym do 30.11.2009 r.)
a)
b)
c)
d)
Rada, w stosownej formie i według właściwych procedur przewidzianych w
niniejszym tytule, przyjmuje środki i sprzyja współpracy, przyczyniając się do
osiągnięcia przez Unię jej celów. W związku z tym, stanowiąc jednomyślnie z
inicjatywy Państwa Członkowskiego lub Komisji, Rada może:
przyjmować wspólne stanowiska ustalające sposób postępowania Unii w
określonej sprawie;
podejmować decyzje ramowe w celu zbliżania przepisów ustawowych i
wykonawczych. Decyzje ramowe wiążą Państwa Członkowskie w odniesieniu do
rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiają jednak organom krajowym
swobodę wyboru formy i środków. Nie mogą one wywoływać skutku
bezpośredniego;
podejmować decyzje dla osiągnięcia jakichkolwiek innych rezultatów zgodnych z
celami niniejszego tytułu, z wyłączeniem zbliżania przepisów ustawowych i
wykonawczych Państw Członkowskich. Decyzje te są wiążące i nie mogą
wywoływać skutku bezpośredniego. Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną,
przyjmuje środki niezbędne do wykonania tych decyzji na poziomie Unii;
sporządza konwencje, których przyjęcie zaleca Państwom Członkowskim,
zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. Państwa Członkowskie
wszczynają właściwe procedury w terminie ustalonym przez Radę.
Akty WPSSK
Skutek i kontrola legalności – Protokół 36
Artykuł 9: Skutki prawne aktów /…/ przyjętych na podstawie TUE przed wejściem w życie
Traktatu z Lizbony zostają utrzymane do czasu uchylenia, unieważnienia lub zmiany
tych aktów w zastosowaniu Traktatów. /…/
Artykuł 10
1. Jako środek przejściowy i w odniesieniu do aktów prawnych Unii w dziedzinie
współpracy policyjnej i współpracy sądowej w sprawach karnych, które zostały
przyjęte przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony, w dniu wejścia w życie tego
Traktatu instytucje dysponują następującymi uprawnieniami: uprawnienia przyznane
Komisji na mocy artykułu 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej nie mają
zastosowania, a uprawnienia przyznane Trybunałowi Sprawiedliwości Unii
Europejskiej na mocy tytułu VI Traktatu o Unii Europejskiej - w wersji tego Traktatu
obowiązującej przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony - pozostają niezmienione,
także w przypadku gdy zostały one uznane zgodnie z artykułem 35 ustęp 2
wspomnianego Traktatu o Unii Europejskiej.
Akty WPSSK
Skutek i kontrola legalności – Protokół 36
Art. 10 ust. 2. Zmiana aktu prawnego, o którym mowa w ustępie 1,
pociąga za sobą stosowanie - w odniesieniu do tego zmienionego
aktu prawnego i względem Państw Członkowskich, do których taki
zmieniony akt ma zastosowanie - uprawnień instytucji
wspomnianych w tym ustępie zgodnie z Traktatami.
3. W każdym przypadku środek przejściowy, o którym mowa w ustępie
1, przestaje obowiązywać pięć lat po dacie wejścia w życie
Traktatu z Lizbony.
Skargi przeciwko państwu i pytania prejudycjalne – tylko o ile złożono
deklarację (d. art. 35 ust. 2 TUE)
Komitologia
 delegacja zewnętrzna i wewnętrzna
 Komitologia: działalność specjalnych komitetów
nadzorujących wykonywanie przez Komisję
Europejską przekazanych jej uprawnień.
Komitety te, zwane komitologicznymi, działają
na podstawie czterech znormalizowanych
procedur: procedury doradczej, procedury
zarządzania, procedury regulacyjnej oraz
procedury regulacyjnej połączonej z kontrolą.
Komitologia
 Postępowanie w każdej sprawie rozpoczyna przedstawienie
przez Komisję danemu komitetowi projektu aktu wykonawczego
w celu zaopiniowania go.
 Znaczenie opinii komitetu zależy zaś od typu procedury. W
procedurze doradczej komitet opiniuje projekt w sposób
niewiążący, a w procedurze zarządzania negatywna opinia
komitetu powoduje przekazanie uprawnień decyzyjnych Radzie
(tzw. odesłanie). W skomplikowanej procedurze regulacyjnej nie
tylko opinia negatywna, ale i brak opinii komitetu, powoduje
przeniesienie uprawnień decyzyjnych na poziom Rady. W
przypadku procedury regulacyjnej połączonej z kontrolą
przewidziano dodatkowo automatyczną kontrolę decyzji komitetu
i aktywności Komisji przez organy prawodawcze, czyli PE i Radę.
W praktyce spotkać można także mieszane typy komitetów.
Traktat z Lizbony: reforma komitologii na
poziomie prawa pierwotnego
 Zmiany w systemie źródeł prawa i procedur ich
tworzenia
 Dla komitologii podstawowe znaczenie mają normy
zawarte w art. 290 i art. 291 TFUE. Przepisy te
zastępują art. 202 tiret 3 TWE. W art. 290 TFUE
stwierdzono, że akt ustawodawczy może
przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów
o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym,
które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż
istotne, elementy aktu ustawodawczego. Akty te
nazwano aktami delegowanymi.
Traktat z Lizbony: reforma komitologii na
poziomie prawa pierwotnego
 W art. 291 TFUE uznano, że w zasadzie to państwa
członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego
niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów
Unii. Jeżeli jednak konieczne są jednolite warunki wykonywania
tych aktów, uprawnienia wykonawcze powierzane są Komisji lub,
w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w zakresie
wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, Radzie. Wtedy
to Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze
rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą,
ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne
dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie
wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję. W
nagłówku aktów wykonawczych dodaje się przymiotnik
„wykonawcze” albo „wykonawcza”.
Prawo pochodne:
Jest wydane przez organy UE i opierające się na
kompetencjach udzielonych w prawie pierwotnym!!!
 Wg. art. 288 TFUE są to: rozporządzenia/ dyrektywy/
decyzje oraz niewiążące zalecenia i opinie
Dodatkowo:
 wewnętrzne prawo organizacyjne UE – regulamin
Parlamentu i Radu (akty pro foro interno)
 umowy międzynarodowe
 ogólne zasady prawa wspólnotowego – art. 288 TWE, art. 6
TUE
 zasady uznane w porządkach wew. państw członkowskich
 prawo sędziowskie – na podstawie art. 234 TS
uprawniony jest do formułowania ostatecznie obowiązującej
wykładni prawa pierwotnego i wtórnego

Prawo pochodne UE
Artykuł 288 (dawny artykuł 249 TWE)
 W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują
rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.
 Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest
bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach
Członkowskich.
 Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do
którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który
ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym
swobodę wyboru formy i środków.
 Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje
adresatów, wiąże tylko tych adresatów.
 Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.
Rozporządzenie:







wyd. przez instytucje UE (art. 288 TFUE)
w dziedzinach wymagających ujednolicenia stanowisk
MS: WPRiR, inne wspólne polityki, UgiW, prawo
konkurencji
zasięg ogólny: stosuje się obiektywnie do określonych
sytuacji i pociąga za sobą skutki prawne dla kategorii
osób oznaczonych w sposób ogólny i abstrakcyjny
związanie co do wszystkich elementów
wejście w życie – określone w akcie lub 20 dni po publ.
W DZ.Urz.
bezpośrednia stosowalność (obowiązywanie) – akty ze
swej natury stają się częścią krajowych systemów
prawnych bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek
czynności transpozycyjnych i wywierają skutek
bezpośredni w stosunku do jednostek
zakaz transpozycji – niwelowałoby to wspólnotowy
charakter norm (sp. 34/73 Variola)
Przykłady najczęstrzego
zastosowania rozporządzenia





Prawo celne, np. rozp. Rady nr 2913/92/WE ustanawiające
Wspólnotowy Kodeks Celny
Wspólna Polityka Rolna, np. rozp. Rady nr 404/93/WE w sprawie
wspólnej organizacji rynku bananów
Prawo konkurencji i pomocy państwa, np. rozporządzenie Rady nr
139/2004/EWG w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw
polityka transportowa, np. rozporządzenie nr 684/92/EWG
o wspólnych zasadach międzynarodowego przewozu pasażerów
autokarami i autobusami)
w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych (np.
rozporządzenie Rady nr 44/2001/WE w sprawie jurysdykcji
i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach
cywilnych i handlowych
Dyrektywa:
 wyd. przez PE z R, R, K, instrument
harmonizacji
 adresaci: wskazane państwa członkowskie
 związanie co do rezultatu (urzeczywistnienie
wszystkich merytorycznych przepisów dyr. w
kontekście ogólnego zamierzonego celu,
wyrażonego w tym akcie w określonym
terminie), swoboda co do formy i sposobów
jego osiągania
 implementacja (transpozycja – czynność
stanowienia prawa krajowego), brak w terminie
– uprawnienia dla jednostek, które mogą być
dochodzone przed sądem krajowym w ramach
koncepcji skutku bezpośredniego + prawo do
odszkodowania
Decyzja:
 Charakter – podobny do krajowej
decyzji administracyjnej:
 wyd. przez PE i R, R, K, EBC, zwłaszcza w
dziedzinach pr. konkurencji, UGiW, WPR
 obowiązuje we wszystkich w elementach,
ale tylko swego adresata – są „aktami
administracyjnymi” WE
Zalecenia i opinie, przykład:
 Upoważnienie traktatowe do wydawania zaleceń i opinii zawarte
jest choćby w TFUE (zalecenia Komisji) w dziedzinie transportu,
opinie Europejskiego Banku Centralnego, zalecenia Komisji dla
Rady dotyczące negocjowania umów międzynarodowych
z zakresu Wspólnej Polityki Handlowej, zalecenia Rady
w dziedzinie kultury
 Zalecenia i opinie mogą dotyczyć różnych dziedzin objętych
zakresem prawa Traktatu. Przykład:
 Zalecenie Komisji 96/280 dotyczące definicji małych i średnich
przedsiębiorstw; opinia Komisji o wniosku Słowenii
o przystąpieniu do Unii Europejskiej; opinia Komisji w kwestii
utylizacji odpadów radioaktywnych powstałych w wyniku
likwidacji elektrowni jądrowej w Hunterston w Wielkiej Brytanii
Obowiązek implementacji
prawa UE
 Trzy elementy
- transpozycja
- stosowanie
- egzekwowanie (kontrola
przestrzegania)
Obowiązek implementacji
prawa unijnego




Transpozycja
wiernie (rola definicji)
nie zmieniając treści
nie przeinaczając skutku
poprzez akt prawa powszechnie
obowiązującego (sprawa 96/81 KE v.
Holandia)
Cechy prawa UE: autonomia
 autonomiczny porządek prawny ponadnarodowy (odrębny od krajowego i
międzynarodowego – brak scentralizowanego
twórcy, brak hierarchii źródeł prawa, brak
zorganizowanego aparatu przymusu/ brak
obligatoryjnego systemu rozstrzygania
sporów)
Por. orzeczenie ETS: Costa v. ENEL 1964:
„w odróżnieniu od zwykłych traktatów
międzynarodowych, Traktat EWG ustanowił
własny porządek prawny, zintegrowany z
systemami prawnymi Państw Członkowskich”.
Cechy prawa UE: prymat




Zasada prymatu prawa UE przed (nad) prawem
krajowym
Stanowisko ETS – Costa v. ENEL (1964) i
Internationale Handelsgesellschaft C- 11/70 [1970]
Stanowisko trybunałów konstytucyjnych państw
członkowskich – orzeczenia Solange I (1974),
Solange II (1986), sprawa Simmenthal II (106/77),
Maastricht (1993), etc.
Orzeczenie w sprawie C-285/98, T. Kreil v RFN z
11.01.2000
Orzeczenie spr. Filipiak 19.11.2009 r.
Zasada pierwszeństwa prawa
UE
 podstawowa zasada systemu, nie
zapisano jej w Traktacie
 sformułowana w orzecznictwie ETS.

W początkowym okresie nie było jasne, jak ma ona funkcjonować w praktyce,
tj. co się dzieje w przypadku konfliktu normy wspólnotowej i normy krajowej.
Kontrowersje w wielu państwa członkowskich wzbudził zakres zasady
pierwszeństwa, a zwłaszcza jej zastosowanie wobec wszystkich norm
krajowych, także konstytucji.
ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ
PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO WOBEC JEDNOSTEK Z
TYTUŁU NARUSZENIA PRAWA UE
 ETS wyposażył jednostkę w niezwykle
ważny instrument prawny, mianowicie
dał jej możliwość dochodzenia
odszkodowania od państwa, które w
wyniku naruszenia prawa UE wyrządziło
tej jednostce szkodę.
 Roszczeń tych dochodzi się w sądach
krajowych zgodnie z procedurą krajową
Sprawy połącz. C-6/90 i C-9/90
Francovich & Bonifaci p. Włochy



„Pełna skuteczność przepisów wspólnotowych (unijnych) oraz
ochrona praw przez nie gwarantowanych zostałaby osłabiona,
gdyby podmioty indywidualne nie miały możliwości uzyskania
odszkodowania w przypadku naruszenia powyższych praw wskutek
naruszenia prawa UE, za które państwo członkowskie ponosi
odpowiedzialność.
Możliwość uzyskania odszkodowania od państwa członkowskiego
jest niezbędna, gdy, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, pełna
skuteczność przepisów wspólnotowych jest uzależniona od
uprzedniego działania ze strony państwa i gdy w rezultacie jego
braku podmioty indywidualne nie mogą dochodzić przed sądami
krajowymi praw przyznanych im na podstawie prawa
wspólnotowego.
Wynika stąd, że zasada, na mocy której państwo ponosi
odpowiedzialność za szkody wyrządzone podmiotom
indywidualnym wskutek naruszenia prawa UE, za które
może być obarczone odpowiedzialnością, jest właściwa dla
systemu prawnego stworzonego na podstawie Traktatu.
Sprawy poł. C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pecheur S.A. i inni p.
Niemcy.
Odpowiedzialność państwa za naruszenie (ISTOTNE) prawa UE
 „(...) prawo UE nadaje uprawnienie do odszkodowania
w wypadku spełnienia trzech warunków:
1. naruszona zasada prawna musi mieć w zamiarze
nadanie uprawnień jednostkom
2. naruszenie musi być wystarczająco poważne
3. musi istnieć bezpośredni związek przyczynowy
pomiędzy złamaniem zobowiązania obciążającego
państwo i szkodą poniesioną przez poszkodowane
strony.
 Jeżeli chodzi o drugi warunek (…), testem
rozstrzygającym, czy naruszenie prawa UE jest
wystarczająco poważne, jest stwierdzenie, czy
państwo członkowskie albo instytucja UE w
sposób oczywisty i rażący przekroczyło granice
swojego uznania.
Sprawy poł. C-46/93 i C-48/93 Brasserie
du Pecheur S.A. i inni p. Niemcy.
 „Zobowiązanie do naprawienia krzywdy lub
szkody wyrządzonej jednostkom nie może
zależeć od warunku opartego na
jakiejkolwiek koncepcji winy
wykraczającej poza pojęcie
wystarczająco poważnego naruszenia
prawa UE. Nałożenie takiego warunku
dodatkowego równałoby się podważeniu
uprawnienia do naprawienia szkody
opartego na unijnym porządku prawnym”
(§ 79).
ZASADA AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW
CZŁONKOWSKICH ORAZ ZASADA
RÓWNOWAŻNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI
 Obowiązkiem sądów krajowych jest
zapewnienie efektywności prawu UE w
krajowych porządkach prawnych. Istotnym
elementem realizacji tego obowiązku jest
umożliwienie dochodzenia roszczeń wynikających z
prawa UE. Sądy krajowe zobowiązane są do ochrony
interesów podmiotów, których prawa mogą zostać
podważone poprzez naruszenie prawa UE. Według
ETS to sąd krajowy zobowiązany jest „(...) w zakresie
jego jurysdykcji, stosować prawo unijne w całości i
chronić uprawnienia, które to prawo nadaje
jednostkom” (sprawa 106/77 Simmenthal II, § 21).
ZASADA AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW
CZŁONKOWSKICH ORAZ ZASADA
RÓWNOWAŻNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI


Sprawa C-33-76 Rewe-Zentralfinanz eG & ReweZentral AG v. Landwirtschaftskammer für das
Saarland, Zb. Orz. 1976, s. 1989
„Zgodnie z zasadą współpracy sformułowaną w art. 5
Traktatu, to sądom krajowym powierza się
zapewnienie ochrony prawnej, którą obywatele
wywodzą ze skutku bezpośredniego norm prawa
unijnego. Odpowiednio, w braku zasad unijnych w tym
przedmiocie, krajowy system prawny każdego państwa
członkowskiego ma wyznaczyć sądy mające
jurysdykcję i określić warunki proceduralne regulujące
działania prawne zmierzające do zapewnienia ochrony
uprawnień, które podmioty prawa wywodzą ze skutku
bezpośredniego prawa wspólnotowego, zakładając, że takie
warunki nie mogą być mniej korzystne niż te, które
odnoszą się do podobnych roszczeń natury krajowej” (§ 5)
ZASADA AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW
CZŁONKOWSKICH ORAZ ZASADA
RÓWNOWAŻNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI


Konieczne zatem staje się odwołanie w tej kwestii do
krajowych przepisów proceduralnych, zgodnie z
zasadą autonomii proceduralnej państw
członkowskich. Innymi słowy sposób dochodzenia
roszczeń określony jest w prawie krajowym.
Zasada autonomii proceduralnej podlega jednak
ograniczeniom wynikającym z zasady równoważności
(inaczej: niedyskryminacji), zgodnie z którą reguły
proceduralne dochodzenia roszczeń wynikających z prawa
UE nie mogą być mniej korzystne, niż te, które dotyczą
podobnych roszczeń wynikających z prawa krajowego oraz
zasady efektywności, według której krajowe reguły
proceduralne nie mogą prowadzić do uniemożliwienia lub
nadmiernego utrudnienia wykonywania w praktyce
uprawnień przysługujących jednostkom na mocy prawa UE.