Transcript SPEA - Podstawy prawa UE (dr Robert Grzeszczak)

Studia Podyplomowe Egzekucji Administracyjnej
Podstawy prawa Unii Europejskiej
Skrócona wersja prezentacji przerabianej podczas zajęć
Cz. I: system instytucjonalny UE i obywatelstwo UE
Cz. II: źródła prawa UE
Cz. III: zasady stosowania prawa UE w porządkach
prawa krajowego
Wprowadzenie
 Rozwój procesów integracyjnych (Unii
Europejskiej)
 Charakter prawny Unii Europejskiej
 UE jako ponadnarodowa organizacja
międzynarodowa
 Charakter europejskich procesów
integracyjnych
 Etapy integracji gospodarczej w UE
Od Wspólnot Europejskich z lat 50
do Unii Europejskiej z 1992
 Unia Europejska– gospodarczo-polityczny związek 27 państw
(Europy), efekt procesów integracji politycznej,
gospodarczej i społecznej zainicjowanej w latach 50 XX
wieku.
 Jest zamieszkiwana przez ok. 495 milionów obywateli UE
 Unia Europejska posiada osobowość prawną
(prawnomiędzynarodową), posiada także osob. wew.
krajową - w stopniu możliwie najszerszym.
 Podstawę do jej funkcjonowania stanowi traktat z
Maastricht (1992): Traktat o Unii Europejskiej, zrewidowany
Traktatem z Lizbony, d 1.12.2009 r. oraz Traktat o
Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (do 1.12.2009 r.: Traktat
ustanawiający Wspólnotę Europejską, dawny TEWG z 1957 r)
Historia procesów integracyjnych
 Rozwój przez:
• „pogłębianie” – reformy, zmiany traktatów
założycielskich, sukcesywne przenoszenie
kompetencji z poziomu państwa na organy UE
także
• „rozszerzania”: 1973, 1981, 1986, (1990…),
1995, 2004, 2007, 2014 (?) ….
Podział kompetencji -uwagi
wprowadzające
 Kompetencje UE są zawarte w TUE i TFUE. Za
wykładnię tych Traktatów odpowiada ETS (art. 19 ust
1 zd. 2 TUE). Jednakże to, które kompetencje i w
jakim zakresie będą mogły być przeniesione,
określają konstytucje państw członkowskich oraz
ustawy wyrażające zgodę na przyjęcie lub zmianę
Traktatów założycielskich.
 Natomiast za wykładnię krajowych konstytucji są
odpowiedzialne sądy konstytucyjne państw
członkowskich, co może prowadzić (i prowadzi) do
konfliktów między nimi a ETS.
Podział kompetencji w UE i podział kompetencji
między UE a jej państwami członkowskimi
•
•
•
TUE w art. 5 precyzuje znane zasady podziału
kompetencji między Unię a państwa członkowskie,
przy czym sprecyzowanie to polega na ich wyraźnym
wymienieniu, dookreśleniu i ustanowieniu
mechanizmu monitorowania zasady pomocniczości
przez parlamenty narodowe
Zasada przyznania
Zasada pomocniczości
Zasada proporcjonalności
Jednak w dziedzinie WPZiB wprowadzono
wyraźne zastrzeżenie, że WPZiB „podlega
szczególnym zasadom i procedurom”
Kompetencje domniemane
 Specjalne znaczenie, jako podstawa prawna aktu,
ma art. 352 TFUE (d. 308 TWE) oraz związana z
nim doktryna kompetencji domniemanych (ang.:
implied power), które wynikają, z funkcji lub celów
organizacji. Wraz z zasadą effet utile i zasadą
efektywności tworzy reguły pozwalające na
interpretowanie podstaw prawnych UE w kierunku
zapewnienia im największej skuteczności.
Traktat z Lizbony dzieli kompetencje Unii na
trzy zasadnicze dziedziny (Tytuł I TFUE –
„Kategorie i dziedziny kompetencji Unii”):



kompetencje wyłączne UE: obejmują dziedziny, w której
traktaty przyznają Unii wyłączność stanowienia prawa oraz
przyjmowania aktów prawnie wiążących, natomiast państwa
członkowskie mogą podejmować takie działania wyłącznie z
upoważnienia Unii lub w celu wykonania jej aktów
kompetencje UE dzielone z państwami
członkowskimi: obejmują dziedziny, w których Unia i jej
państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować
akty wiążące prawnie, przy czym państwa członkowskie
wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie
wykonała swojej kompetencji (art. 2 ust. 2 TFUE).
kompetencje UE w zakresie prowadzenia działań w
celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania
działań państw członkowskich: w takim przypadku
kompetencja Unii nie zastępuje kompetencji państw
członkowskich w odnośnych dziedzinach (art. 4 ust. 5 akapit
1 TFUE).
Kompetencje UE
 Rządzone są zasadą przyznania, nie
są dzielone według dziedzin, lecz
ograniczone funkcyjnie tym co jest
niezbędne do osiągnięcia celów
(proporcjonalność) i wypełnienia
zadań, podlegają zasadom
subsydiarności (kompetencje
dzielone).
Wyłączne kompetencje państw
członkowskich
 Część kompetencji została zastrzeżone dla państw, np.:
 wprowadzanie niektórych ograniczeń w swobodnym przepływie
kapitału i płatności (zwłaszcza podatkowych),
 stosowanie środków dla utrzymania prawa i porządku oraz
zabezpieczenia bezpieczeństwa wewnętrznego w sferze wiz,
azylu, imigracji i polityk związanych ze swobodnym przepływem
osób,
 treści nauczania, organizacja systemów edukacyjnych oraz ich
różnorodność kulturalna i językowa,
 regulacja reżimów własności,
 produkcja i handel bronią, amunicją i materiałami wojennymi
(wyrok z 2003 r. w sprawie T-26/01 Fiocchi Munizioni p. KE)
W sprawie C-300/01 Salzmann
przeciwko Austria
 ETS zauważył, że chociaż regulacja reżimów
własności należy do kompetencji wyłącznej państw
członkowskich, zgodnie z art. 295 TFUE, nie oznacza
to jednak, że nie dotyczą jej zasady fundamentalne d.
TWE. Tak więc środki krajowe, które regulują
nabywanie nieruchomości (specjalna procedura
zgody), i które mają na celu zakazanie posiadania
drugiej nieruchomości (domu) w pewnych częściach
terytorium państwa muszą być zgodne z
postanowieniami traktatu dotyczącymi swobodnego
przepływu kapitału.
Wpływ swobód podstawowych na dziedziny
pozostające w kompetencjach państw
członkowskich
 Kompetencje państw członkowskich nie są ograniczone jedynie
do materii, w których przekazano prawa zwierzchnie na Unię.
Istotny wpływ mają swobody podstawowe jednolitego rynku
wewnętrznego, na obszary, które „właściwie” należą do
kompetencji państw członkowskich.
 ETS odpowiada na związane z tym zarzuty państw
członkowskich standardową formułą, według której te dziedziny
„na obecnym etapie rozwoju prawa wspólnotowego (...) należą
do kompetencji państw członkowskich”, jednakże „państwa
zobowiązane są do wykonywania tej kompetencji zgodnie
z prawem UE, chyba że chodzi o sytuację wewnętrzną,
niemającą żadnego powiązania z prawem wspólnotowym” por.
ETS, sprawa C-353/06, Stefan Grunkin i in.)
Zasada autonomii proceduralnej i
instytucjonalnej państw członkowskich
 Zasada autonomii instytucjonalnej i proceduralnej
dotyczy funkcjonowania państw w UE i zapewnia
prawną i formalną niezależność państw w określaniu
struktur, m.in. organów państwowych.
 Unia szanuje, jak podkreśla to TUE w art. 4, wagę
zachowania tożsamości narodowej państw
członkowskich, która jest nierozerwalnie związana z
ich strukturami politycznymi i konstytucyjnymi. Co
więcej, Traktat zapewnia poszanowanie
podstawowych funkcji państwa.
Katalog instytucji UE (art. 13
TUE)
TUE formułuje jednolity katalog „instytucji Unii”,
są to:
• Parlament Europejski
• Radę Europejską
• Radę
• Komisję Europejską
• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
• Europejski Bank Centralny
• Trybunał Obrachunkowy
System instytucjonalny UE to obok instytucji także
organy i jednostki organizacyjne UE.
Rada Europejska
 Rada Europejska (RE) –
instytucja UE (1974,
1977, 1983, 1986,
2009),istota, skład,
tryb działania (tzw.
Szczyty europejskie),
funkcje (art. 15 TUE)
 Od Nicei spotkania w
Brukseli
 Od Lizbony – wydaje
wiążące decyzje
Rada Europejska (RE)




Impuls polityczny dla rozwoju UE
brak władzy ustawodawczej
zasada konsensusu w pracach RE
Rada Europejska zbiera się
przynajmniej dwa razy na półrocze
Rada Europejska i jej
Przewodniczący (art. 15 TUE)
 Kompetencje przewodniczącego Rady Europejskiej obejmują
(art. 15 ust. 6): przewodniczenie Radzie Europejskiej i
prowadzenie jej prac, zapewnienie przygotowania i ciągłości
prac Rady Europejskiej, we współpracy przewodniczącym
Komisji i na podstawie prac Rady do Spraw Ogólnych,
wspomaganie osiągania spójności i konsensusu w Radzie
Europejskiej i przedstawianie PE sprawozdania z każdego
posiedzenia Rady Europejskiej.
 Przewodniczący Rady Europejskiej ma również pewne
kompetencje w dziedzinie stosunków zewnętrznych Unii, ma
bowiem zapewniać „na swoim poziomie oraz w zakresie
swojej właściwości reprezentację Unii na zewnątrz” w
sprawach WPZiB, przy czym wyraźnie zastrzeżono, że nie może
się to odbywać z uszczerbkiem dla uprawnień wysokiego
przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki
bezpieczeństwa.
Rada (dawna: Rada UE)
Podstawy prawne:
Art. 16 TUE
Art. 237-243 TFUE
Protokoły: 6, 9, 36
Deklaracje: 7,9
Rada – nowe zasady podejmowania
decyzji w systemie większ.
 Od 1 listopada 2014 roku większość kwalifikowaną
w Radzie stanowi co najmniej 55 % członków Rady,
jednak nie mniej niż 15 z nich, reprezentujących
Państwa, których łączna liczba ludności stanowi co
najmniej 65 % ludności UE
 Mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej 4
członków Rady, w przeciwnym razie uznaje się, że
większość kwalifikowana została osiągnięta.
 Postanowienia przejściowe dotyczące definicji
większości kwalifikowanej, które obowiązują do
31.10.2014 r., jak również postanowienia, które będą
obowiązywać między 1.11.2014 r. a 31.03.2017 r.,
określone są w Protokole w sprawie postanowień
przejściowych.
Definicja i zakres większości
kwalifikowanej w Radzie
 Według formuły wprowadzonej na mocy
Traktatu z Nicei, decyzja w Radzie zostaje
podjęta większością kwalifikowaną głosów
ważonych przyznanych w traktatach
poszczególnym państwom członkowskim
(ex art. 205 TWE) przy koniecznym
spełnieniu dwóch kryteriów i trzeciego
fakultatywnie:
• głosów ważonych
• liczby państw
• fakultatywnie: większości ludności
Prezydencja w Radzie …
 TL likwiduje rotacyjne, półroczne przewodnictwo
w Radzie i zmienia sposób przewodniczenia w
Radzie na system trojki na łączne 18 miesięcy
 Prezydencja nie jest instytucją, organem czy
jednostką organizacyjną UE. Jest formą
politycznego przywództwa w UE.
 Prezydencja w Radzie ma charakter funkcjonalny,
jest sumą kompetencji związanych z jej
sprawowaniem i statusem państwa które ją
sprawuje oraz z Radą.
Modele Prezydencji w Radzie
 W literaturze spotyka się wyróżnienie kilku
modelowych form sprawowania Prezydencji:
• Prezydencja brukselska i Prezydencja krajowa
• Prezydencja scentralizowana i
zdecentralizowanej.
Przyjęcie któregoś z modeli niesie istotne
konsekwencje i wyzwania dla parlamentu
państwa sprawującego Prezydencję.
Zadania Prezydencji
 Prezydencja administruje pracami Rady i koordynuje je, z
czym łączy się kolejna jej funkcja: przewodniczenie
spotkaniom formacji Rady i jej organom pomocniczym, za
wyjątkiem Rady ds. Zagranicznych
 Prezydencja, w oparciu o dokumenty strategiczne (…)
wypracowuje agendy Rady. Funkcja ta umożliwia
Prezydencji przeforsowanie określonych inicjatyw.
 Na poziomie wszystkich formacji Rady (z wyłączeniem
Rady ds. Zagranicznych) Prezydencja prowadzi negocjacje
pomiędzy państwami, obejmujące mediowanie i
stymulowanie poszukiwania kompromisu.
Parlament Europejski (PE):
• Funkcje:
ustawodawcze,
budżetowe i
kontrolne
• Siedziby:
Bruksela,
Luksemburg i
Strasburg
PARLAMENT
EUROPEJSKI
751 posłów
Parlament Europejski (PE)
Funkcje PE:
 wewnątrzorganizacyjna
 prawodawcza
 kontrolna
 budżetowa
 kreacyjna
 oddziaływania na stosunki
zewnętrzne Unii
Europejskiej
 współpracy z parlamentami
narodowymi
Status posłów do
Parlamentu Europejskiego
 Źródłami prawa UE określającymi status posłów do
PE, a więc ogół materialnych uprawnień, są AWB
oraz decyzja PE z 28 września 2005 r. w sprawie
przyjęcia statutu posła do PE (dalej: decyzja o
statucie, tu blokował prze lata podjęcie decyzji konflikt o
wynagrodzenie posłów), która weszła w życie 14 lipca
2009 r.
 Niezawisłość posłów jest chroniona przez Protokół
w sprawie przywilejów i immunitetów z 8 kwietnia
1965 r., uzupełniany przez akty państw
członkowskich (dalej: protokół) oraz Regulamin PE.
Komisja petycji (art. 227 TFUE)
 Petycja jest środkiem pozasądowej kontroli
poszanowania prawa UE. Charakter prawny petycji
sytuuje je w katalogu skarg, jednocześnie nie
wprowadza szczególnych wymogów formalnych.
 Prawo petycji jest traktatowym prawem obywatela
UE. Każdy obywatel UE, działając indywidualnie lub
łącznie z innymi osobami, może złożyć petycję do
PE w sprawie, która bezpośrednio dotyczy jego lub
innych osób oraz mieści się w zakresie działalności
UE. Prawo do złożenia petycji przysługuje także
stowarzyszeniom, przedsiębiorstwom i
organizacjom, które posiadają siedzibę w jednym z
państw członkowskich.
Przedmiot i forma petycji
 Petycja może mieć formę skargi, wniosku lub
komentarza i może dotyczyć spraw leżących tak w
interesie publicznym, jak również prywatnym. Nie
jest wykluczone sformułowanie petycji w formie na
przykład wezwania PE do przyjęcia określonego
stanowiska w konkretnej sprawie. Tego rodzaju
petycje umożliwiają PE zwrócenie uwagi na wszelkie
przypadki naruszenia praw obywateli UE przez
państwo członkowskie, władze lokalne lub
instytucje.
Ombudsman
 Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich,
art. 228 TFUE
 Wybór i odwołanie Europejskiego
Rzecznika Praw Obywatelskich przez PE
 Zadania Rzecznika Praw Obywatelskich
 Podmioty uprawnione do składania skarg
 Skarga do Rzecznika Praw Obywatelskich
 Relacja postępowania ERPO do
postępowania sądowego i
administracyjnego
Maladministartion
 Zadaniem ERPO jest rozpatrywanie skarg na złe zarządzanie
(ang. maladministration) w działalności instytucji, organów
i jednostek organizacyjnych UE, z wyjątkiem ETS oraz SPI,
sprawujących funkcje sądownicze.
 Pojęcie złego zarządzania, w świetle praktyki ERPO,
obejmuje działanie organów unijnych, które pozostaje w
sprzeczności z postanowieniami traktatów oraz innych aktów
prawa UE, jak również z zasadami tego prawa ustalonymi
między innymi w orzecznictwie sądów UE.
 W praktyce za przykład złego zarządzania uważa się
nieprawidłowości proceduralne, nadużycie władzy,
dyskryminację, przewlekłość postępowania czy też odmowę
udzielenia informacji.
Komisja Europejska (KE):
 Charakter wykonawczy
Wysokiej Władzy (ang.
High Authority) był
wyeksponowany już w
EWWiS.
 W JAE państwa
członkowskie uzgodniły
wprowadzenie do
Traktatu obowiązek
delegowania przez Radę
uprawnień
wykonawczych na rzecz
Komisji
KE po 1.12.2009 r.
 TL potwierdza dotychczasową zasadę wyłączności inicjatywy
legislacyjnej KE, która jednak nie była do tej pory wyrażona
w przepisach traktatowych expressis verbis i rekonstruowano
ją w oparciu o przepisy szczególne.
 Art. 17 ust. 2 TUE statuuje, że akty ustawodawcze
mogą być przyjęte tylko na wniosek KE, jeśli traktaty
nie stanowią inaczej
 Inne (pozostałe) akty są przyjmowane na wniosek KE,
jeśli traktaty tak stanowią.
 Komisja może na gruncie art. 48 TUE, podobnie jak
rząd każdego państwa członkowskiego oraz PE,
wystąpić z inicjatywą zmian traktatowych.
KE po 1.12.2009 r.
 Ponadto PE może żądać od KE „przedłożenia
wszelkich właściwych wniosków w kwestiach,
co do których uważa on, że akt unijny jest
niezbędny w celu wykonania Traktatów” (zob.
art. 225 TFUE).
 Natomiast Rada, na podstawie art. 241 TFUE, może
żądać od KE „przeprowadzenia wszelkich analiz, które
uzna za pożądane dla realizacji wspólnych celów i
przedłożenia jej wszelkich właściwych wniosków”.
 Zasada wyłączności inicjatywy Komisji ulega
pewnemu osłabieniu poprzez sytuacje, w których TL
przyznaje prawo inicjatywy prawodawczej nie tylko
KE, ale także państwom członkowskim…..
 Inicjatywa obywatelska (ludowa) …
Prerogatywy KE:
 zajmuje się wszystkimi bieżącymi zagadnieniami
dotyczącymi funkcjonowania Unii, m.in. Polityką rolną,
gospodarczą, społeczną, obronnością i polityką
międzynarodową
 konstruuje i przedstawia Radzie i PE projekty aktów
prawnych
 przygotowuje propozycje traktatów (umów) i innych
aktów prawa międzynarodowego, które są później
dyskutowane na zebraniach Rady Europejskiej
 Nadzoruje państwa członkowskie we wdrażaniu i
stosowaniu prawa UE
 prowadzi bieżące negocjacje z państwami
kandydującymi do UE
Wysoki przedstawiciel Unii do spraw
zagranicznych i polityki bezpieczeństwa
 Wciąż duża niewiadoma: MA 2 KAPELUSZE,
bo skupia w jednym ręku kompetencje
wcześniejszego Wysokiego
Przedstawiciela ds. WPZiB oraz
komisarza ds. stosunków
zewnętrznych – powinien zapewniać
spójne postrzeganie Unii w stosunkach
międzynarodowych
 Przesłuchanie C. Ashton w PE – urzędnik
bez wiedzy o stosunkach zagranicznych!
 Przewodniczący KE wybrał 6 dodatkowych
wiceprzewodniczących KE …
Trybunał Obrachunkowy (TO)
Luksemburg
 Trybunał
Obrachunkowy (TO) –
1975, istota, skład,
organizacja, tryb
działania, funkcje
 Art. 285 – 287 TFUE
TO sprawuje kontrolę
rachunków Unii, a w jego
skład wchodzi jeden
obywatel z każdego
Państwa. Członkowie TO
są urzędnikami (nie
sędziami!) i są w pełni
niezależni w pełnieniu
swoich funkcji, w
ogólnym interesie Unii.
Obywatelstwo Unii Europejskiej
Traktat z Maastricht – 1992 sytuuje w TWE, doszło zatem do
paradoksu prawnego
 Jest to personalna, wzajemna,
akcydentalna, zależna i pozorna więź
między osobą fizyczną a Unią Europejską.
 Obywatelstwo UE, jako nietożsame z
obywatelstwem narodowym, jest odrębną
kategorią określoną w TWE jako citizenship
of the Union, dla odróżnienia od
obywatelstwa narodowego – nationality.
Podstawy traktatowe obywatelstwa UE:
artykuł 20 TFUE
1. Ustanawia się obywatelstwo Unii. Obywatelem Unii
jest każda osoba mająca przynależność Państwa
Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter
dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego,
nie zastępując go jednak.
2. Obywatele Unii korzystają z praw i podlegają
obowiązkom przewidzianym w Traktatach.
Obywatelstwo UE w orzecznictwie ETS
 Sprawa Micheletti C-369/90
(Argentyński dentysta migruje mając także włoski
paszport do Hiszpanii celem podjęcia działalności
zawodowej): prawo samodzielnego
określania przez państwa zasad
nabywania obywatelstwa, zakaz
dodatkowych wymogów innych
państw dla skuteczności
obywatelstwa (np. domicylu)
Sprawa Zhu i Chen (2002)
 Chen, obywatelka Chin, w 2000 r. urodziła córkę Kunqiam
Catherine Zhu w Irlandii, gdzie przebywała na podstawie
wizy czasowej. Zgodnie z przepisami Irish Nationality and
Citizenship Act 1956, osoba urodzona na wyspie Irlandii jest
obywatelem Irlandii, o ile nie nabyła obywatelstwa innego
państwa.
 Zhu nabyła obywatelstwo Irlandii. Jako obywatel UE posiada
zatem prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu
na terytorium państw członkowskich. Matka Zhu, Chen,
skorzystała z tego prawa i przeniosła się do Cardiff w Walii.
Jej prawo pobytu zostało jednak zakwestionowane przez
Sekretarza Stanu. Skierowane zostało pytanie prawne do
ETS, czy matka posiada prawo pochodne w stosunku do
prawa dziecka – obywatela UE – do przebywania na
terytorium Wielkiej Brytanii.
Studia Podyplomowe Egzekucji
Administracyjnej
Cz. II:
Prawo UE a prawo krajowe państw
członkowskich
Część I:
Źródła prawa Unii Europejskiej
 są zróżnicowane i tworzą układ hierarchiczny. Prawo
pierwotne (ang. primary law) ma w systemie źródeł prawa
rangę najwyższą i zawiera przepisy regulujące
podstawowe zasady funkcjonowania Unii.
 Prawo pierwotne ma bezwzględne pierwszeństwo przed
prawem pochodnym, które musi być z nim zgodne (por art.
263 TFUE).
 Prawu pierwotnemu podporządkowane są umowy
międzynarodowe zawierane przez UE, a stanowiące drugi
poziom w strukturze prawa Unii Europejskiej, a także
prawo pochodne, tj. akty prawne stanowione przez
instytucje Unii (por art. 218 TFUE)
Akty ustawodawcze i nieustawodawcze
akty ustawodawcze: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje
są przyjmowane przez Parlament i Radę w ramach (art. 289
TFUE) zwykłej procedury ustawodawczej: akt
przyjmowany jest wspólnie przez PE i Radę na wniosek KE
(procedura zbliżona do dawnejprocedury
współdecydowania);
oraz
w ramach jednej ze specjalnych procedur
ustawodawczych: akt przyjmowany jest przez PE z
udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE; w toku tej
procedury w szczególnych przypadkach inicjatywa
legislacyjna może pochodzić od grupy państw
członkowskich, PE, EBC, Trybunału Sprawiedliwości lub EBI;
możliwe jest również zastosowanie tzw. procedury kładki,
tj. Rada Europejska może podjąć decyzję o zmianie
„specjalnych procedur prawodawczych” na „zwykłą
procedurę prawodawczą”
Art. 290 TFUE: akty delegowane
1. Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji
uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze
nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które
uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż
istotne, elementy aktu ustawodawczego.
Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele,
treść, zakres oraz czas obowiązywania
przekazanych uprawnień. Przekazanie
uprawnień nie może dotyczyć istotnych
elementów danej dziedziny, ponieważ są one
zastrzeżone dla aktu ustawodawczego.
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE.
Art. 290 TFUE: akty delegowane
2. Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie
określone w aktach ustawod. i mogą być następujące:
a) PE lub Rada może zadecydować o odwołaniu
przekazanych uprawnień;
b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy PE
lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym
przez akt ustawodawczy (jest to tzw. dwuwariantowa procedura
typu call-back).
Do celów litery a) i b) PE stanowi większością głosów
wchodzących w jego skład członków, a Rada większ. kwal.
3. W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik
„delegowane” albo „delegowana”.
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE,
art. 291: akty wykonawcze:
1. Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki
prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w
życie prawnie wiążących aktów Unii.
2. Jeżeli konieczne są jednolite warunki
wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty
te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji
lub, w należycie uzasadnionych przypadkach
oraz w przypadkach określonych w artykułach 24
i 26 Traktatu o Unii Europejskiej, Radzie.
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE,
art. 291: akty wykonawcze:
3. Do celów ustępu 2 PE i Rada, stanowiąc w
drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą
procedurą prawodawczą, ustanawiają z
wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne
dotyczące trybu kontroli przez Państwa
Członkowskie. wykonywania uprawnień
wykonawczych przez Komisję
4. W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się
przymiotnik „wykonawcze” albo
„wykonawcza”.
Formy aktów prawa pochodnego UE
Artykuł 288 (dawny artykuł 249 TWE)
 W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują
rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.
 Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest
bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach
Członkowskich.
 Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do
którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który
ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym
swobodę wyboru formy i środków.
 Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje
adresatów, wiąże tylko tych adresatów.
 Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.
Rozporządzenie:







wyd. przez instytucje UE (art. 288 TFUE)
w dziedzinach wymagających ujednolicenia stanowisk
MS: WPRiR, inne wspólne polityki, UgiW, prawo
konkurencji
zasięg ogólny: stosuje się obiektywnie do określonych
sytuacji i pociąga za sobą skutki prawne dla kategorii
osób oznaczonych w sposób ogólny i abstrakcyjny
związanie co do wszystkich elementów
wejście w życie – określone w akcie lub 20 dni po publ.
W DZ.Urz.
bezpośrednia stosowalność (obowiązywanie) – akty ze
swej natury stają się częścią krajowych systemów
prawnych bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek
czynności transpozycyjnych i wywierają skutek
bezpośredni w stosunku do jednostek
zakaz transpozycji – niwelowałoby to unijny charakter
norm (sp. 34/73 Variola)
Dyrektywa:
 wyd. przez PE z R, R, K, instrument
harmonizacji
 adresaci: wskazane państwa członkowskie
 związanie co do rezultatu (urzeczywistnienie
wszystkich merytorycznych przepisów dyr. w
kontekście ogólnego zamierzonego celu,
wyrażonego w tym akcie w określonym
terminie), swoboda co do formy i sposobów
jego osiągania
 implementacja (transpozycja – czynność
stanowienia prawa krajowego), brak w terminie
– uprawnienia dla jednostek, które mogą być
dochodzone przed sądem krajowym w ramach
koncepcji skutku bezpośredniego + prawo do
odszkodowania
Obowiązek implementacji
prawa UE
 Trzy elementy
- transpozycja
- stosowanie
- egzekwowanie (kontrola
przestrzegania)
Decyzja:
 Charakter – podobny do krajowej
decyzji administracyjnej:
 wyd. przez PE i R, R, K, EBC, zwłaszcza w
dziedzinach pr. konkurencji, UGiW, WPR
 obowiązuje we wszystkich w elementach,
ale tylko swego adresata – są „aktami
administracyjnymi” WE
Akty niewiążące: zalecenia i opinie
 Zalecenia – mają skutek
interpretacyjny C-322/88 Grimaldi
 Instrumenty nieformalne (wytyczne,
guidelines,
komunikaty,
noty
wyjaśniające) – zasadniczo: brak
związania
Obowiązek uzasadniania i
publikacji aktu prawnego
 Uzasadnienie aktu ma zapewnić p. czł. i
zainteresowanym podmiotom możliwość zapoznania
się z warunkami, w jakich powstała dana norma
unijna, oraz z motywami jej przyjęcia przez
instytucje Unii (wyrok z 4.07.1963 r. w sprawie
24/62 Komisja p. Niemcom)
 Ułatwia to ETS-owi wykonywanie kontroli
sądowej danego aktu oraz zastosowanie aktu
przez sądy krajowe i organy administracyjne
 Na instytucjach unijnych spoczywa obowiązek
publikacji aktów prawnych określony w art.
297 TFUE.
Cechy prawa UE: autonomia
 autonomiczny porządek prawny ponadnarodowy (odrębny od krajowego i
międzynarodowego – brak scentralizowanego
twórcy, brak hierarchii źródeł prawa, brak
zorganizowanego aparatu przymusu/ brak
obligatoryjnego systemu rozstrzygania
sporów)
Por. orzeczenie ETS: Costa v. ENEL 1964:
„w odróżnieniu od zwykłych traktatów
międzynarodowych, Traktat EWG ustanowił
własny porządek prawny, zintegrowany z
systemami prawnymi Państw Członkowskich”.
Cechy prawa UE: prymat prawa UE
przed (nad) prawem krajowym
Zasada orzecznicza (niepisana)
 Stanowisko ETS – Costa p. ENEL (1964) i
Internationale Handelsgesellschaft C- 11/70 [1970];
Simmenthal II (106/77),
 Stanowisko trybunałów konstytucyjnych państw
członkowskich – orzeczenia Solange I (1974),
Solange II (1986), Maastricht (1993), Lissabon-Urteil
(2009); polski TK z
 Sprawy: C-285/98, T. Kreil v RFN z 11.01.2000;
Filipiak 19.11.2009 r.
Prawo UE a konstytucje państw
członkowskich
 Solange I (1974 r.): wg FTK pierwszeństwo
wspólnotowych aktów prawa wspólnotowego nie
będzie uznawane bezwarunkowo, ale będą podlegać
kontroli FTK co do zgodności z niemiecką konstytucją
dopóki Wspólnota nie wypracuje własnych gwarancji
ochrony praw podstawowych
 Solange II (1986 r.): FTK stwierdził, że wspólnotowy
system ochrony praw podstawowych jest już
wystarczający, więc Niemcy będą uznawać
pierwszeństwo prawa wspólnotowego dopóki ta
sytuacja będzie się utrzymywać
 Lissabon (2009): FTK wyznacza granice integracji
wskazując na nienaruszalną „konstytucyjną
tożsamość” p.czł.
Kontrola krajowych TK unijnych aktów prawa
pochodnego
www.trybunal.gov.pl/rozprawy/2011/sk_45_09.htm

TK dokonał oceny, czy akty prawne stanowione przez
instytucje UE mogą stanowić przedmiot kontroli w trybie
skargi konstytucyjnej określonej w art. 79 ust. 1
konstytucji. Trybunał uznał, że zakres przedmiotowy
aktów normatywnych, które mogą być poddane
kontroli zgodności z konstytucją w postępowaniu
wszczętym w wyniku złożenia skargi konstytucyjnej,
został określony w art. 79 ust. 1 konstytucji w sposób
autonomiczny i niezależny od art. 188

Zdaniem TK, aktem normatywnym, w rozumieniu art.
79 ust. 1 konstytucji, może być nie tylko akt
normatywny wydany przez któryś z organów
polskich, ale także - po spełnieniu dalszych
warunków - akt wydany przez organ organizacji
międzynarodowej, której członkiem jest RP.
Prymat prawa UE
Zasada pierwszeństwa dotyczy także organów administracji
Nie tylko w odniesieniu do norm generalnych i abstrakcyjnych,
ale również indydiwudalno-konkretnych
 C-224/97 Erich Ciola
„... zakaz, który jest sprzeczny ze swobodą przepływu ...,
ustanowiony przed przystąpieniem państwa członkowskiego
do Unii Europejskiej nie poprzez generalną normę
abstrakcyjną, lecz specjalną indywidualną decyzję
administracyjną, która stała się ostateczna, nie może
być brany pod uwagę przy ocenie ważności kary
nakładanej z tytułu niewywiązywania się z tego zakazu po
dacie przystąpienia.”
Cechy prawa UE: bezpośrednie
obowiązywanie
Zasada bezpośredniego obowiązywania,
stosowania i skutku bezpośredniego
prawa UE w prawie krajowym
 Bezpośrednie obowiązywanie;
bezpośrednie stosowanie; bezpośredni
skutek
 Bezpośredni skutek – stanowisko ETS
(sprawa Van Gend en Loos)
 Warunki bezpośredniej skuteczności
dyrektyw (sprawa Becker)
Poziomy i pionowy skutek
prawa UE
 Wyróżnia się:
- skutek bezpośredni wertykalny, tj.
możliwość powoływania się na dane
przepisy wobec państwa
- skutek bezpośredni horyzontalny, tj.
możliwość powoływania się na dane
przepisy wobec innych jednostek.
Skutek bezpośredni w przypadku
dyrektyw unijnych:
 skutek bezpośredni nie wprowadzonej w terminie
dyrektywy (spr. 148/78 Ratti): pionowy – tak
(pojedyncze postanowienia mogą tworzyć dla obywateli
prawa wobec państwa, jeżeli są: jasne, bezwarunkowe;
ale nie mogą tworzyć obowiązków – spr. 80/86
Kolpinghuis Nijmegen) – effet utile oraz sankcja z
tytułu niewypełnienia zobowiązań wynikających z
prawa UE (odpowiedzialność odszkodowawcza państwa
– spr. C-6 i 9/90 Francovich – gdy dyrektywa nie
może być stosowana bezpośrednio), poziomy – nie
(spr. 152/84 Marshall I), ale obowiązek interpretacji
obowiązujących przepisów zgodnie z brzmieniem i
celem dyrektywy (spr. 79/83 Harz) - pośredni skutek
dyrektyw dla osób trzecich; odpowiedzialność
odszkodowawcza państwa, gdy osoba prywatna nie
może się powołać na dyrektywę wobec innej osoby –
spr. 91/92 Faccini Dori)
Obowiązek pro-unijnej
interpretacji
 Obowiązek związany z zasadą pierwszeństwa prawa
Unii Europejskiej
 Organy stosujące praw krajowe (sądy, administracja)
muszą interpretować prawo krajowe w taki sposób,
aby było zgodne z prawem UE - tak dalece jak to
możliwe (nie contra legem - wtedy dla zapewnienia
skuteczności prawa unijnego stosuje się zasadę
skutku bezpośredniego)
 Akty krajowe wydane w celu transpozycji
dyrektyw tracą samoistność i muszą być
interpretowane w świetle tych dyrektyw
Reguła Marleasing
(dyrektywy)
 Rozszerzenie obowiązku interpretacyjnego w świetle „treści
i celu” innych norm prawa UE znajdujemy m.in. w
orzeczeniach 157/86 Murphy i inni
 Prounijna wykładnia prawa krajowego ma być dokonywana
„tak dalece, jak to jest możliwe”, (sprawa C-106/89
Marleasing), przy czym oczywiście niedopuszczalna jest
wykładnia contra legem.
 Zasada interpretacji zgodnej z prawem UE obejmuje także
przypadki, w których sąd stosuje przepisy prawa
wewnętrznego wydane nie w celu wykonania dyrektywy, w
tym przepisy wydane przed wejściem w życie dyrektywy, z
zastrzeżeniem, że wykladnia taka jest możliwa (wyrok z dnia
13 listopada 1990 r., reguła Marleasing)
ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ
PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO WOBEC JEDNOSTEK Z
TYTUŁU NARUSZENIA PRAWA UE
 ETS wyposażył jednostkę w niezwykle
ważny instrument prawny: możliwość
dochodzenia odszkodowania od
państwa, które w wyniku naruszenia
prawa UE wyrządziło tej jednostce
szkodę.
 Roszczeń tych dochodzi się w sądach
krajowych zgodnie z procedurą krajową
Formy naruszenia prawa unijnego
przez państwa członkowskie
 Państwa członkowskie zobowiązane są działać zgodnie z
prawem wspólnotowym zarówno w sferze stanowienia
prawa, jak i jego stosowania.
 Naruszenie prawa UE może zatem nastąpić przez brak
implementacji dyrektywy (Francovich) lub jej
nieprawidłową implementację (British
Telecommunications, C-392/93; Dillenkofer, C-178179/94, C-188-190/94) czy też przez wydanie aktu
prawnego (Brasserie and Factortame), decyzji (Lomas, C5/94; Haim bądź orzeczenia sądowego (Koebler, C224/01), niezgodnych z prawem UE.
Aspekt podmiotowy zasady
odpowiedzialności odszkodowawczej
 W świetle dotychczasowego
orzecznictwa ETS odpowiedzialność
dotyczy zarówno działania władzy:
• ustawodawczej (Brasserie, Factortame
oraz Francovich),
• wykonawczej
• sądowniczej (Koebler).
A sądy arbitrażowe? (Nordsee p. Reederei Mond,
C-102/81).
ZASADA AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW
CZŁONKOWSKICH ORAZ ZASADA
RÓWNOWAŻNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI
 Obowiązkiem sądów krajowych jest
zapewnienie efektywności prawu UE w
krajowych porządkach prawnych. Istotnym
elementem realizacji tego obowiązku jest
umożliwienie dochodzenia roszczeń wynikających z
prawa UE. Sądy krajowe zobowiązane są do ochrony
interesów podmiotów, których prawa mogą zostać
podważone poprzez naruszenie prawa UE. Według
ETS to sąd krajowy zobowiązany jest „(...) w zakresie
jego jurysdykcji, stosować prawo unijne w całości i
chronić uprawnienia, które to prawo nadaje
jednostkom” (sprawa 106/77 Simmenthal II, § 21).