Transcript System prawny UE

System prawny UE
ŹRÓDŁA PRAWA UE
• Prawo pierwotne
• Prawo wtórne
• Prawo pierwotne:
•
•
•
•
pochodzi od państw członkowskich
„karta konstytucyjna Wspólnoty”
procedura zmiany
jurysdykcja ETS
• Źródła prawa pierwotnego
• Traktaty:
• TUE, TFUE, TEWEA, traktaty zmieniające, akcesyjne, protokoły
• Akty konstytucyjne Rady (akty organiczne) np.: decyzja i akt
dotyczący wyborów bezpośrednich do PE;
• Ogólne zasady prawa Zasady ogólne prawa UE
– pisane
– niepisane: wywiedzione przez ETS z „litery i ducha Traktatu” („tkwią
immanentnie w traktatach„); „konstytucyjne tradycje państw
członkowskich”
• zasady określające cechy prawa UE - zasada bezpośredniej skuteczności,
prymatu
• zasady określające sposób wykonywania kompetencji przez UE - zasada
kompetencji powierzonych, zasada subsydiarności, zasada
proporcjonalności
• zasady wynikające demokratycznego i praworządnego charakteru UE –
zasada praworządności, zasada poszanowania praw podstawowych zasada
pewności prawa i ochrony zaufania; zasada demokracji, zasada
przejrzystości,
• zasady proceduralne – ne bis in idem, prawo do czynnego udziału w
postępowaniu
Prawo wtórne:
• pochodzi od instytucji UE
• przyjmowane na podstawie i w ramach
prawa pierwotnego
• zgodność z prawem pierwotnym
• jurysdykcja ETS
WTÓRNE PRAWO WSPÓLNOTOWE
• umowy międzynarodowe WE ?
• akty ustawodawcze
• akty nieustawodawcze
– akty delegowane
– akty wykonawcze
– inne akty
• akty WPZiB
Akty ustawodawcze
Przyjmowane przez Parlament Europejski i Radę
co do zasady na wniosek Komisji
• w ramach zwykłej procedury ustawodawczej:
akt przyjmowany wspólnie przez PE i Radę na
wniosek Komisji
• w ramach specjalnej procedury
ustawodawczej przez PE z udziałem Rady lub
przez Radę z udziałem PE
Akty prawodawcze
• wymagają uzasadnienia i publikacji (art. 269 i
267 ust 1)
• wchodzą w życie z dniem w nich określonym
lub 20 dnia po publikacji
• podlegają kontroli parlamentów krajowych co
do zgodności z zasadą pomocniczości
Akty nieustawodawcze
• akty delegowane
• akty wykonawcze
różnią się przedmiotem oraz procedurą przyjęcia
Akty delegowane
(art. 289 TFUE)
Akt ustawodawcze może przekazywać Komisji
uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze
nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które
uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne,
elementy aktu prawodawczego.
Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść,
zakres oraz czas obowiązywania przekazanych
uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może
dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny,
ponieważ są one zastrzeżone dla aktu
prawodawczego
Akty delegowane
• akt ustawodawczy deleguje kompetencje ustawodawcze PE i R na
Komisje – ALE jedynie w ograniczonym zakresie – niedopuszczalne
pełne przeniesienie kompetencji;
• kontrola przyjmowania aktów delegowanych sprawowana przez
organy ustawodawcze: art. 290 ust 2 „Warunki, którym podlega
przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w aktach
prawodawczych i mogą być następujące:
a) Parlament Europejski lub Rada może zadecydować o odwołaniu
przekazanych uprawnień;
b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski
lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt
prawodawczy.
Akty wykonawcze
(art. 291 TFUE)
1. Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa
krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie
wiążących aktów Unii.
2. Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie
wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia
wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych
przypadkach oraz w obszarze WPZiB, Radzie.
Akty wykonawcze są przyjmowane w specjalnej procedurze z
udziałem komitetów złożonych z przedstawicieli państw
członkowskich oraz PE.
Umowy międzynarodowe UE
Część prawa wtórnego?
•
•
•
•
•
•
zawierane na podstawie kompetencji traktatowej (wyraźnej lub dorozumianej);
wiążą instytucje UE i państwa członkowskie (art. 218 ust 2 TFUE)– (mogą być
bezpośrednio stosowane);
podlegają jurysdykcji TS – kontrola prewencyjna oraz kontrola następcza legalności
aktów instytucji o związaniu Unii umową, dokonywanie wykładni;
wykładnia i kontrola legalności umów WE dokonywana przez TS– orzeczenia wiążą
UE i państwa członkowskie (nie wiążą drugiej strony umowy)
umowy WE powinny być zgodne z Traktatami (prawem pierwotnym) –
prewencyjna kontrola legalności (art. 218 TFUE).
akty instytucji Unii (prawo pochodne) oraz prawo państw członkowskich musi być
zgodne z umowami międzynarodowymi Unii .
Hierarchiczność systemu prawa Unii
• Nadrzędność prawa pierwotnego nad wtórnym: art.
253 TFUE: akt instytucji może być unieważniony, z
powodu „naruszenia niniejszego Traktatu lub
jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego
stosowaniem”
• Prawo wtórne:
• szczególne miejsce prawa międzynarodowego (wiążą instytucje
UE więc akty instytucji muszą być z nim zgodne);
• Środki ustawodawcze pierwszeństwo przed wykonawczymi i
aktami delegowanymi/ akt główny i akt wykonawczy;
• Równorzędne źródła - usuwanie konfliktów lex posterior, lex
specialis
Podstawowe formy aktów instytucji
art. 288 TFUE
„W celu wykonania kompetencji Unii instytucje
przyjmują rozporządzenia, dyrektywy,
decyzje, zalecenia i opinie.”
Art. 288 TFUE:
,,Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w
całości i jest bezpośrednio stosowane we
wszystkich Państwach Członkowskich".
Rozporządzenia
•
•
•
•
•
•
•
mają zasięg ogólny – abstrakcyjne akty normatywne nie skierowane do
określonego adresata (akty prawa powszechnie obowiązującego);
są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich –
niezależnie od metody przyjętej dla wprowadzania prawa międzynarodowego do
prawa krajowego z momentem wejścia w życie stają się częścią porządków
prawnych państw członkowskich;
stanowią źródło praw i obowiązków dla jednostek;
zakaz wprowadzania do prawa krajowego (sprawa 34/74 Variola); zakaz
wydawania aktów wykonawczych, chyba że rozporządzenie tego wymaga;
obowiązują w całości – zakaz selektywnego stosowania postanowień i zmiany
pn. czł. są zobowiązane do uchylenia wcześniejszych krajowych przepisów
prawnych niezgodnych rozporządzeniami i powstrzymania się od ustanawiania
takich przepisów w przyszłości (zasada solidarności art. 4 ust 3 TUE)
instrument unifikacji prawa
art. 288 TFUE:
,,Dyrektywa wiąże każde Państwo
Członkowskie, do którego jest kierowana, w
odniesieniu do rezultatu, który ma być
osiągnięty, pozostawia jednak organom
krajowym swobodę wyboru formy i
środków".
Dyrektywy
• adresatami dyrektyw są państwa członkowskie – dyrektywa
wiąże wyłączni państwa członkowskie;
• instrument harmonizacji prawa państw członkowskich –
realizacja wspólnych celów Unii, przy zachowaniu odrębności
krajowych porządków prawnych i poszanowaniu
wykształconych w nich konstrukcji prawnych;
• obowiązek zupełniej i efektywnej implementacji w terminie
wyznaczonym przez dyrektywę;
• notyfikacja implementacji (kary za niedopełnienie art. 260 ust
3 TFUE)
• zakres swobody wyboru form i metod – harmonizacja
całkowita lub częściowa: sensu stricto, opcjonalna,
alternatywna, minimalna
Art. 288 TFUE:
,,Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która
wskazuje adresatów, wiąże tylko tych
adresatów".
Zalecenia i Opinie
„Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej”
C-322/88 Salvatore Grimaldi v. Fonds des maladies professionelles
dotyczące kompetencji Komisji do wydania zalecenia w celu stwierdzenia, jakie skutki
prawne ewentualnie mogłoby ono wywołać.
Trybunał podkreślił, że mimo braku skutku bezpośredniego, „środki o których mowa nie
mogą być ....uważane za nieposiadające skutku prawnego”.
Skutek ten polega na tym, iż „sądy krajowe są zobowiązane do wzięcia pod uwagę
zaleceń w celu rozstrzygnięcia sporów im przedstawionych, w szczególności gdy
rzucają one światło na interpretację środków krajowych przyjętych w celu
implementowania ich lub gdy mają na celu uzupełnienie wiążących postanowień
Wspólnoty”
• Inne akty
– porozumienia międzyinstytucjonalne
– akty nieformalne – o skutek prawny zależy od
treści, przedmiotu i kompetencji, w ramach której
akt został przyjęty – UWAGA ograniczenie!!!
Wybór formy aktu
Artykuł 296
(dawny artykuł 253 TWE)
Jeżeli Traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego
aktu, instytucje dokonują wyboru, jakiego rodzaju akt ma
w danym przypadku zostać przyjęty, w poszanowaniu
obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności.
(…)
Rozpatrując projekt aktu prawodawczego, Parlament
Europejski i Rada powstrzymują się od przyjmowania
aktów nieprzewidzianych przez procedurę prawodawczą
obowiązującą w danej dziedzinie.
Prawo Unii
a prawo państw członkowskich
Autonomiczny charakter prawa Unii
26/62 Van Gend en Loos
art.12 (obecnie art. 25) TWE
”Państwa członkowskie nie będą wprowadzały
nowych ceł przywozowych lub wywozowych
ani też opłat o podobnych skutkach, ani też
nie będą podwyższały tych opłat, które
jeszcze obowiązują w ich wzajemnych
stosunkach”
Autonomiczny charakter prawa Unii
26/62 Van Gend en Loos
EWG stanowi nowy porządek międzynarodowoprawny, na rzecz
którego państwa zredukowały, jakkolwiek w ograniczonym
zakresie, swe prawa suwerenne; porządek prawny, którego
podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale także
jednostki
instytucje wspólnotowe wyposażone zostały w prawa
suwerenne, których wykonywanie dotyczy państw
członkowskich i także ich obywateli”
•
6/64 F.Costa v. ENEL
W odróżnieniu od zwykłych umów międzynarodowych Traktat EWG stworzył własny
porządek prawny, który po wejściu w życie Traktatu został włączony do
porządków prawnych państw członkowskich i musi być stosowany przez ich sądy.
Poprzez utworzenie na czas nieograniczony Wspólnoty, posiadającej własne organy,
wyposażonej w osobowość prawną, w zdolność prawną, w zdolność do
reprezentacji w sferze międzynarodowej, a w szczególności w prawa suwerenne
wywodzące się z ograniczenia kompetencji państw członkowskich lub z
przekazania przez państwa członkowskie swych uprawnień Wspólnocie, państwa
członkowskie ograniczyły swoje prawa suwerenne i przez to utworzyły korpus
prawa, które jest wiążące dla ich obywateli i dla nich samych.
Konstytucyjny porządek prawny
• 11/70 Internationale Handelsgesellshaft GmbH
Ważność środków stosowanych przez instytucje Wspólnot może być
oceniana wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego. Prawo
wynikające z Traktatu, będącego niezależnym źródłem prawa, nie może
być z samej swej natury uchylone przez prawo wewnętrzne,
niezależnie od jego rangi, bez podważania jego charakteru jako prawa
wspólnotowego i bez poddawania w wątpliwość podstaw prawnych
Wspólnoty. W związku z tym ważność środków Wspólnoty oraz ich
skuteczność w prawie wewnętrznym nie może być podważana poprzez
stwierdzenia, że jest ono rzekomo przeciwne prawom fundamentalnym
sformułowanym w konstytucji państwa członkowskiego czy też
zasadom jego konstytucyjnej struktury.
Poszanowanie praw fundamentalnych stanowi integralną część
ogólnych zasad prawa chronionych przez Trybunał.(…)
Opinia 1/91
...Traktat EWG, chociaż zawarty w formie
umowy międzynarodowej, niemniej stanowi
kartę konstytucyjną Wspólnoty opartą na
zasadzie praworządności
Autonomiczny/konstytucyjny porządek prawny
– konsekwencje:
• 1. bezpośrednia skuteczność
• 2. prymat prawa wspólnotowego
• 3. ETS jako sąd konstytucyjny
Bezpośredni skutek
prawa wspólnotowego
norma jest bezpośrednio skuteczna, jeśli przyznaje
jednostce prawa, które mogą być dochodzone przed
sądem krajowym
warunki:
1. norma musi być częścią porządku prawnego
państwa i
2. nadawać się do bezpośredniego stosowania
art. 90 ust. 1 Konstytucji z 1997 r.
Rzeczpospolita Polska może na podstawie
umowy międzynarodowej przekazać
organizacji międzynarodowej lub organowi
międzynarodowemu kompetencje organów
władzy państwowej w niektórych sprawach.
art. 91
1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku
Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku
prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest
uzależnione od wydania ustawy.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w
ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da
pogodzić się z umową.
3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy
konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią
stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w
przypadku kolizji z ustawami.
Przesłanki bezpośredniej skuteczności norm
prawa wspólnotowego
26/62 Van Gend en Loos
• „Sformułowanie art. 12 zawiera jasny i bezwarunkowy
zakaz, który nie jest pozytywnym, lecz negatywnym
zobowiązaniem. Co więcej, zobowiązanie to nie jest
kwalifikowane jakimikolwiek zastrzeżeniami ze strony
państw, które mogłyby uzależnić jego wykonanie od
pozytywnych środków legislacyjnych uchwalanych w prawie
krajowym. Z samej istoty zakaz ten jest idealnie
przystosowany do wywoływania skutków bezpośrednich w
stosunkach prawnych między państwami członkowskimi i ich
podmiotami.”
Przesłanki bezpośredniej skuteczności norm prawa wspólnotowego:
• jasna i jednoznaczna – precyzyjnie określa prawo jednostki
• bezwarunkowa - stosowanie normy nie może być uzależnione od
swobodnego uznania (dyskrecji) organu stosującego (UE lub państwa
członkowskiego)
• zupełna / kompletna stosowanie normy nie zależy od przedsięwzięcia
dalszych środków implementacyjnych (na poziomie UE lub krajowym)
PRYMAT PRAWA WSPÓLNOTOWEGO
F.Costa v. ENEL 6/64
Włączenie postanowień prawa wspólnotowego w systemy prawne
poszczególnych państw członkowskich oraz generalnie litera i duch
Traktatu powodują, że państwa te nie mogą jednostronnie podejmować
środków skierowanych przeciwko przyjętemu przez nie na zasadzie
wzajemności porządkowi prawnemu. (...)
Ze względu na specyficzny charakter prawa stanowionego przez Traktat i
wypływającego z niezależnego źródła, żadne normy prawa
wewnętrznego nie mogą mieć przed nim pierwszeństwa, aby nie
pozbawiać go jego charakteru prawa wspólnotowego i nie podważać
podstaw prawnych samej Wspólnoty.
Simmenthal 106/77
Zgodnie z zasadą prymatu prawa wspólnotowego postanowienia traktatów
i bezpośrednio stosowane akty prawne organów Wspólnot wywierają w
wewnętrznym porządku prawnym nie tylko skutek taki, że poprzez swe
wejście w życie uniemożliwiają stosowanie każdego przepisu prawa
wewnętrznego z nimi sprzecznego, lecz także - skoro te postanowienia i
akty prawne stanowią hierarchicznie wyższą cześć składową porządku
prawnego obowiązującego na terytorium każdego państwa
członkowskiego - powodują, że wejście w życie nowej normy prawa
wewnętrznego jest niemożliwe w takim zakresie, w jakim byłaby ona
sprzeczna z normami wspólnotowymi.
Simmenthal 106/77
Sąd państwowy, który w ramach swojej właściwości ma
stosować prawo wspólnotowe jest zobowiązany do dbałości
o pełną skuteczność tych norm, co przejawia się również w
konieczności niestosowania każdego, również późniejszego
postanowienia prawa wewnętrznego, bez konieczności
wnioskowania lub czekania na uchylenie danej normy w
trybie ustawodawczym lub w jakimkolwiek innym
postępowaniu przewidzianym przez prawo konstytucyjne.
167/73 Komisja v. Francja / sprawa marynarzy
francuskich statków handlowych
W interesie bezpieczeństwa prawnego niezależnie do pierwszeństwa prawa
pierwotnego - sprzeczne z prawem pierwotnym przepisy prawa
krajowego muszą być w takim przypadku odpowiednio zmienione
(obowiązek zapewnienia spójności prawa wspólnotowego), w
przeciwnym bowiem razie zachodzi przypadek naruszenia przepisów
traktatu. Rozbieżności prowadzą do „niejasności natury rzeczowej” i tym
samym osoba uprawniona „pozostawiona jest w stanie niepewności” co
do możliwości powołania się na prawo wspólnotowe.
103/88 Fratelli Constanzo v. Comune di Milano
wszystkie organy administracyjne, włączając
zdecentralizowane, podlegają obowiązkowi prymatu, i
jednostki mogą powoływać postanowienia [objęte
prymatem] przeciwko nim
„(...) gdy spełnione są warunki, zgodnie z którym jednostka
może powołać dyrektywę przed sądem krajowym (...),
wszystkie organy administracyjne, włączając organy
zdecentralizowane takie jak samorządowe władze miejskie
(municipalities), są zobowiązane do stosowania tych
postanowień.”
C-224/97 Ciola
czy tylko środki administracyjne generalne czy także
indywidualne decyzje?
„... zakaz, który jest sprzeczny ze swobodą przepływu ..., ustanowiony przed
przystąpieniem państwa członkowskiego do Unii Europejskiej nie poprzez
generalną normę abstrakcyjną, lecz specjalną indywidualną decyzję
administracyjną, która stała się ostateczna, nie może być brany pod
uwagę przy ocenie ważności kary nakładanej z tytułu niewywiązywania
się z tego zakazu po dacie przystąpienia.”
• C-314/08 Filipiak
„… zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego
zobowiązuje sąd krajowy do stosowania prawa
wspólnotowego i do odstąpienia od stosowania
sprzecznych z nim przepisów krajowych, niezależnie
od wyroku krajowego sądu konstytucyjnego, który
odracza utratę mocy obowiązującej tych przepisów,
uznanych za niekonstytucyjne.”
Art. I-6 Traktatu ustanawiającego Konstytucję
dla Europy
Konstytucja i prawo przyjęte przez instytucje Unii
w wykonywaniu przyznanych jej kompetencji
mają pierwszeństwo przed prawem państw
członkowskich.
Traktat z Lizbony
brak przepisu w Traktacie, ale
Deklaracja nr 17
„Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej Traktaty i prawo przyjęte
przez Unię na podstawie Traktatów mają pierwszeństwo
przed prawem państw członkowskich na warunkach
ustanowionych przez wspomniane orzecznictwo”
ETS jako sąd konstytucyjny
• C-143/88 i C-92/89 Zuckerfabrik
• Sąd krajowy może zawiesić środek krajowy przyjęty
w wykonaniu rozporządzenia wspólnotowego, jeśli
ma poważne wątpliwości co do ważności środka
wspólnotowego i, o ile kwestia ważności środka
wspólnotowego nie została podniesiona przed
Trybunałem Sprawiedliwości, wnosi ją do Trybunału,
jeśli powstało nagłe niebezpieczeństwo poważnej i
niepowetowanej szkody dla wnioskodawcy i jeśli sąd
krajowy właściwie uwzględnił interes Wspólnoty.
Skutek aktów prawnych
Skutek Traktatów
43/75 Defrenne v. Sabenna
Czy art. 119 (art. 141 TWE) spełnia kryteria?
„Wszystkie państwa członkowskie w czasie pierwszego etapu zapewnią, a następnie utrzymają
stosowanie zasady jednakowego wynagrodzenia dla mężczyzn i kobiet za jednakową pracę.
Dla celów niniejszego artykułu pod pojęciem “wynagrodzenia” należy rozumieć zwykła płacę
podstawową i minimalną, jak również inne formy wynagrodzenia, tak w gotówce, jak i w naturze,
otrzymywane przez osobę zatrudnioną od jej pracodawcy bezpośrednio lub pośrednio w związku
ze świadczoną pracą.
Równość wynagrodzenia bez dyskryminacji ze względu na płeć oznacza:
a) w przypadku pracy na akord określenie jednakowej jednostki rozliczeniowej za jednakową
pracę;
b) w przypadku wynagrodzenia za czas pracy wypłacanie jednakowego wynagrodzenia za pracę na
tym samym stanowisku.”
rozporządzenia
40/69 Bollmann
„Ponieważ rozporządzenie (...) wiąże w całości i jest
bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach
członkowskich, państwo członkowskie nie może– chyba że co
innego stanowi rozporządzenie – podejmować działań na
rzecz wykonania rozporządzenia, których przedmiotem
byłaby zmiana znaczenia lub uzupełnienie jego przepisów. W
zakresie, w jakim państwa członkowskie przekazały
kompetencję do stanowienia prawa (...) Wspólnotom, tracą
one uprawnienie do stanowienia prawa w tej dziedzinie”.
94/77 Fratelli Zerbone
„Nawet jeżeli administracja poszczególnych państw
członkowskich - w przypadku trudności interpretacyjnych może czuć się zmuszona do podejmowania działań na rzecz
wykonania wspólnotowego rozporządzenia i przy tej okazji
do wyjaśniania wątpliwości, to może czynić to jedynie przy
poszanowaniu postanowień wspólnotowych. W
szczególności urzędy poszczególnych państw członkowskich
nie mogą ustalać wiążących reguł interpretacji”.
decyzja
art. 288
Decyzja, która wskazuje adresatów wiąże tylko
tych adresatów
9/70 Grad /SACE/
decyzja może nałożyć bezpośrednio skuteczne
obowiązki tylko na adresata
jeśli skierowana jest do państwa
członkowskiego – nie może wywoływać
skutków horyzontalnych
dyrektywa
41/74 Van Duyn
argumenty:
a) art. 189 [ obecnie 249] zapewnia, że dyrektywa jest
prawnie wiążąca ...
b) effet utile
c) art. 177 [obecnie 234]
• 148/78 postępowanie karne p. Ratti
d) estoppel - nie można czerpać korzyści z
niewykonania obowiązku
• 148/78 Ratti
„…do czasu, aż nie upłynie okres wskazany dla państw
członkowskich dla inkorporowania postanowień
dyrektywy do ich prawa wewnętrznego dyrektywa
nie może skutkować bezpośrednio; skutek taki
powstaje wraz z upływem wskazanego okresu jeśli
państwo nie wywiązało się ze zobowiązania”
152/84 Marshall
„Dyrektywa sama przez się nie może nałożyć obowiązków na jednostkę (...)
postanowienie (dyrektywy) jako takie nie może być powołane przeciwko takiej
osobie”
„Zgodnie z art. 189 [obecnie 249] TWE wiążący charakter dyrektywy, z którego
wynika podstawa możliwości powołania się na dyrektywę przed sądem
krajowym, istnieje tylko w stosunku do „każdego państwa członkowskiego, do
którego jest skierowana.”
Powołanie przez jednostkę dyrektywy przeciwko państwu możliwe jest niezależnie od
tego, czy państwo działa jako władza publiczna lub pracodawca. W obu
przypadkach chodzi o to, aby państwo nie czerpało korzyści z własnego
niewykonania zobowiązania wspólnotowego.
SKUTEK INCYDENTALNY I
OBIEKTYWNY DYREKTYW
• C-194/94 CIA Security International
• naruszenie obowiązku notyfikacji − defekt −
„powoduje w ten sposób niestosowanie norm
technicznych do jednostek, co zapewnia
efektywność wspólnotowej kontroli
prewencyjnej, którą przewiduje dyrektywa w
celu zapewnienia swobodnego przepływu
towarów, osiąga zatem co było zamierzone.”
SKUTEK INCYDENTALNY I
OBIEKTYWNY DYREKTYW
Dyrektywy mogą wywoływać skutki incydentalne w
stosunkach między jednostkami:
• dyrektywa nie tworzy w takich sytuacjach ani praw
ani obowiązków dla jednostek
• prawo krajowe może nie móc być zastosowane,
ponieważ państwo członkowskie nie spełniło
wymogów proceduralnych dyrektywy - jednostka
nie może naruszyć przepisów, które same są
bezprawne.
Skutek obiektywny dyrektyw
• wymóg uwzględniania przez sądy krajowe
dyrektywy z urzędu w celu zapewnienia jej
pełnej efektywności, w związku z badaniem
zgodności prawa krajowego – ustawy, decyzji
administracyjnej itp. z dyrektywą.
•
Pośredni skutek prawa Unii
14/83 Von Colson
doktryna przychylnej interpretacji/ z zasady lojalności
• „...stosując prawo wewnętrzne, w szczególności
postanowienia specjalnie wprowadzone w celu wykonania
dyrektywy, sąd krajowy powinien, tak dalece jak jest to
możliwe, interpretować prawo wewnętrzne, w świetle treści
i celu dyrektywy, aby osiągnąć skutek zamierzony w art. 189
(3)”
•
„Do sądu krajowego należy interpretowanie i stosowanie
ustawodawstwa przyjętego w celu wykonania dyrektywy w
zgodzie z wymogami prawa wspólnotowego, tak dalece jak
pozostawiono mu swobodę do takiego działania w prawie
krajowym”.
80/86 Kolpinghuis
„(O)bowiązek ten ograniczają ogólne zasady prawa, które
tworzą część prawa wspólnotowego, w szczególności zasady
pewności prawa i nieretroaktywnego działania prawa. Z
tego powodu dyrektywa nie może sama z siebie i niezależnie
od prawa krajowego przyjętego dla jej wdrożenia przez
państwo członkowskie stanowić podstawy
odpowiedzialności karnej lub zaostrzać odpowiedzialności
karnej osób naruszających jej przepisy”
C-106/89 Marleasing
prawo wew. wcześniejsze w stosunku do dyrektywy
„Sąd krajowy rozpatrując sprawę ... zobowiązany jest do interpretowania swojego prawa
krajowego w świetle celu i treści dyrektywy tak, aby wykluczyć możliwość uznania za
nieważną spółki na innych podstawach niż te przewidziane w art. 11 dyrektywy.”
C 334/92 Wagner Miret
„zasada interpretacji zgodnie z dyrektywą powinna być w szczególności stosowana, gdy sądy
krajowe uważają, tak jak w tym przypadku, że wcześniej istniejące postanowienia prawa
krajowego spełniają wymogi dyrektywy, o którą chodzi”
„tak dalece jak jest to możliwe” (w tym przypadku ETS uznał, że nie jest możliwe)
• C-397-42/01 Pfeiffer
„Wymóg dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego jest związany
z systemem Traktatu, gdyż zezwala sądowi krajowemu na zapewnienie,
w ramach jego właściwości, pełnej skuteczności prawa wspólnotowego,
gdy ten rozpatruje spór przed nim zawisły.
O ile zasada dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego dotyczy
głównie przepisów krajowych przyjętych w celu transponowania danej
dyrektywy, to nie ogranicza się ona jednakże do wykładni tych przepisów,
ale sąd krajowy powinien brać pod uwagę całość norm prawa krajowego
dla oceny tego, w jaki sposób mogą być stosowane, aby nie osiągnąć
rezultatu sprzecznego z celem dyrektywy”
• C-397-42/01 Pfeiffer
W tym kontekście, jeśli prawo krajowe, stosując uznane przez nie
metody wykładni, zezwala, w pewnych okolicznościach, na
taką wykładnię przepisu krajowego porządku prawnego, że
konflikt z inną normą prawa krajowego zostanie uniknięty lub
na ograniczenie w tym celu zakresu danego przepisu poprzez
stosowanie go tylko jeżeli jest zgodny z tą normą, sąd krajowy
jest zobowiązany stosować te same metody w celu osiągnięcia
rezultatu wytyczonego przez dyrektywę.
• C-105/03 Pupino
Spoczywający na sądzie krajowym obowiązek uwzględnienia treści decyzji
ramowej przy dokonywaniu wykładni odpowiednich przepisów prawa
krajowego przestaje obowiązywać w chwili, gdy prawo krajowe nie może
być zastosowane w sposób, który doprowadziłby do rezultatu zgodnego
z celem wytyczonym przez tę decyzję ramową. Innymi słowy, zasada
wykładni zgodnej nie może stanowić podstawy do dokonywania wykładni
prawa krajowego contra legem. Zasada ta wymaga jednak, aby
w odpowiednim przypadku sąd krajowy wziął pod uwagę całokształt
prawa krajowego celem dokonania oceny, w jakim stopniu prawo to może
zostać zastosowane w taki sposób, który nie prowadziłby do rezultatu
sprzecznego z celem wytyczonym przez decyzję ramową.
Kiedy powstaje obowiązek przychylnej
interpretacji
• wraz z wejściem w życie dyrektywy?
• od momentu przyjęcia przepisów
implementujących?
• z upływem terminu implementacji?
C-212/04 Adeneler
„ …przed upływem terminu na dokonanie transpozycji
dyrektywy państwom członkowskim nie można
zarzucić, że nie ustanowiły jeszcze w swych
porządkach prawnych środków wykonujących
dyrektywę.
Wynika z tego, że w razie spóźnionej transpozycji
dyrektywy ciążący na sądach krajowych ogólny
obowiązek dokonywania wykładni prawa krajowego
w sposób zgodny z dyrektywą powstaje z chwilą
upływu terminu na dokonanie transpozycji
dyrektywy”.
„W świetle orzecznictwa Trybunału z art. 10 akapit drugi WE w związku
z art. 249 akapit trzeci WE i samą dyrektywą wynika, że w okresie
przewidzianym na dokonanie transpozycji dyrektywy będące jej
adresatami państwa członkowskie są zobowiązane do powstrzymania się
od przyjmowania przepisów, których charakter poważnie zagraża
osiągnięciu rezultatu wskazanego przez tę dyrektywę (…). W tym
kontekście nie ma znaczenia, czy sporny przepis prawa krajowego,
przyjęty po wejściu w życie niniejszej dyrektywy, służy jej
transponowaniu, czy też nie (…).
Jako że wszystkie władze państw członkowskich są zobowiązane do
zapewnienia pełnej skuteczności postanowień prawa wspólnotowego
(…), wskazany w poprzednim punkcie obowiązek powstrzymania się
dotyczy również sądów krajowych.
W świetle powyższego począwszy od daty wejścia w życie dyrektywy sądy
państw członkowskich zobowiązane są tak dalece jak jest to możliwe do
powstrzymania się od dokonywania wykładni prawa wewnętrznego
w sposób, który poważnie zagrażałby − po upływie terminu dla jej
transpozycji − osiągnięciu wskazanego w niej rezultatu”.
Dochodzenie roszczeń opartych na
prawie Unii przed sądami krajowymi
Art. 19 ust 1 TFUE
(…)
Państwa Członkowskie ustanawiają środki
niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony
prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.
Zasada odpowiedzialności
odszkodowawczej państwa za szkody
poniesione przez jednostki w związku z
naruszeniem przez państwo prawa Unii
Odpowiedzialność za nieimplementowanie
dyrektywy:
C-6/90 i C-9/90 Francovich
• odpowiedzialność odszkodowawcza jako środek
zapewniający efektywność w sytuacji, gdy
skuteczność normy jest w pełni uzależniona od
podjęcia działań przez państwo czł.
• Zasada solidarności (art. 4 ust 3 TUE) obowiązek
likwidacji nielegalnych skutków naruszenia prawa
wspólnotowego
• zasada
odpowiedzialności
państwa
jest
nieodłącznym elementem systemu Traktatu
warunki
1. rezultatem przewidzianym przez dyrektywę jest
przyznanie praw jednostkom
2. treść tych praw daje się określić na podstawie
przepisów dyrektywy
3. istnieje związek przyczynowy między naruszeniem
prawa przypisanym państwu a szkodą poniesioną
przez jednostkę
C-91/92 Paola Faccini Dori
W przypadku braku w wyznaczonym terminie przepisów transponujących dyrektywę
konsumentom nie przysługuje w ich stosunkach z przedsiębiorcami, z którymi
zawarli umowę, i na podstawie samej tylko dyrektywy, prawo do odstąpienia od tej
umowy i nie mogą się oni powoływać na to prawo przed sądami krajowymi. Sąd
krajowy jest jednakże zobowiązany, stosując przepisy prawa krajowego, zarówno
wcześniejsze, jak późniejsze od dyrektywy, interpretować je, na ile to tylko możliwe,
w świetle litery i celów tej dyrektywy.
na wypadek gdy rezultatu zakładanego w dyrektywie nie można osiągnąć w drodze
wykładni, prawo wspólnotowe nakłada na państwa członkowskie obowiązek
naprawienia szkód, jakie wyrządzą one jednostkom z powodu braku transpozycji
dyrektywy, pod warunkiem spełnienia trzech przesłanek.
C-46/93 Brasserie du Pecheur , C-48/93
Factortame
zasada odpowiedzialności państwa:
“nie może zostać wyłączona, jeżeli naruszenie
dotyczy bezpośrednio stosowanych przepisów
prawa wspólnotowego.” – „bezpośrednie
stosowanie „ stanowi tylko gwarancję
minimum”
Warunki, w których naruszenie prawa wspólnotowego
powoduje prawo do odszkodowania:
– Zasady prawa wspólnotowego (zasada efektywności)
– Zasada solidarności
– Uwzględnienie przesłanek odpowiedzialności WE (zasady
ogólne wspólne dla systemów prawnych pn.czł)
Bezprawność legislacyjna
W przypadku naruszenia przez państwo członkowskie prawa
wspólnotowego, które można przypisać krajowemu
ustawodawcy działającemu w dziedzinie, w której dysponuje
on szerokim zakresem swobodnego uznania w dokonywaniu
rozstrzygnięć prawodawczych, poszkodowanym jednostkom
przysługuje prawo do odszkodowania, jeżeli naruszona
norma prawa wspólnotowego ma na celu ustanowienie na
ich korzyść uprawnień, postępowanie państwa wyczerpuje
znamiona naruszenia prawa oraz istnieje bezpośredni
związek przyczynowy między tym naruszeniem a szkodą
wyrządzoną jednostce.
kryteria odpowiedzialności odszkodowawczej państwa
członkowskiego z tytułu bezprawności legislacyjnej
• norma, na którą powołuje się skarżący musi mieć na celu
nadanie jednostce uprawnienia (ma miejsce pogwałcenie
nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostek)
• naruszenie jest wystarczająco poważne (władze
prawodawcze w sposób oczywisty i rażący przekroczyły
granice swobody oceny)
• musi występować związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy
naruszeniem ciążącego na państwie członkowskim
zobowiązania a poniesioną szkodą
Sąd krajowy nie może w ramach
obowiązującego ustawodawstwa krajowego
uzależnić odszkodowania od stwierdzenia
wykraczającej poza wyczerpanie znamion
naruszenia prawa wspólnotowego winy
umyślnej lub niedbalstwa organu państwa,
któremu przypisuje się uchybienie.
rozstrzygające znaczenie dla stwierdzenia, czy wyczerpane zostały znamiona
naruszenia prawa, ma oczywiste i poważne wykroczenie przez państwo
członkowskie lub przez instytucję Wspólnoty poza granice przysługującego
im swobodnego uznania.
W tej kwestii wśród elementów, jakie właściwy sąd winien wziąć pod uwagę, należy
wymienić stopień jasności i precyzji naruszonej normy, zakres swobodnego uznania,
jaki naruszona norma pozostawia władzom krajowym lub wspólnotowym, umyślny
lub nieumyślny charakter popełnionego uchybienia lub spowodowanej szkody,
usprawiedliwiony lub nieusprawiedliwiony charakter ewentualnego błędu
w stosowaniu prawa, okoliczność, że postępowanie jednej z instytucji Wspólnoty
mogło przyczynić się do zaniechania, wydania lub utrzymania w mocy przepisów
lub praktyki krajowej sprzecznych z prawem wspólnotowym.
W każdym razie znamiona naruszenia prawa
wspólnotowego są w sposób oczywisty wyczerpane,
jeżeli uchybienie trwało mimo ogłoszenia wyroku
stwierdzającego zarzucane uchybienie, wydania
orzeczenia prejudycjalnego lub istnienia
utrwalonego orzecznictwa Trybunału w danej
dziedzinie, z których wynika bezprawny charakter
omawianego postępowania.
C-178, 179 i 188-190/94 Dillenkofer
brak wykonania dyrektywy sam w sobie
stanowi „wystarczająco poważne
naruszenie”
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA AKTY
ADMINISTRACYJNE
C-5/94 Hedley Lomas
wystarczająco poważne naruszenie jest przesłanką konieczną do
powstania obowiązku naprawienia szkody jednostce
„jeśli państwo członkowskie, które dokonało naruszenia
postanowień prawa wspólnotowego przyznających prawa
jednostkom, w czasie popełniania naruszenia nie miało prawnej
możliwości wyboru lub miało ograniczone możliwości działania
według swojego uznania lub nie miało ich wcale, jakiekolwiek
naruszenie prawa wspólnotowego może być wystarczające do
uznania, iż miało miejsce wystarczająco poważne naruszenie”
C-224/01 Gerhard Köbler v. Austria
odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa WE przez sąd ostatniej instancji
• norma prawa WE, która została naruszona dotyczy uprawnienia nadanego
jednostce
• naruszenie jest wystarczająco poważne / musi być oczywiste
• związek przyczynowy między naruszeniem i szkodą
naruszenie jest wystarczająco poważne w każdym przypadku, w którym decyzja sądu w
sposób oczywisty nie respektuje orzecznictwa Trybunału w danej dziedzinie
do każdego państwa członkowskiego należy wskazanie sądu właściwego do
rozstrzygania skarg dotyczących tego rodzaju odszkodowania
C-173/03 Traghetti del Mediterraneo SpA
„Wykluczenie wszelkiej możliwości pociągnięcia
państwa do odpowiedzialności w sytuacji, gdy
naruszenie zarzucane sądowi krajowemu wynika z
interpretacji przepisów prawa lub oceny okoliczności
faktycznych i dowodów, oznaczałoby naruszenie samej
istoty zasady odpowiedzialności państwa i
prowadziłoby do sytuacji, w której jednostki nie
mogłyby skorzystać z żadnej ochrony sądowej w
przypadku popełnienia przez sąd krajowy orzekający
w ostatniej instancji oczywistego błędu podczas
wspomnianych czynności udzielania wykładni lub
dokonywania oceny.”
Zasada autonomii proceduralnej
Dochodzenie roszczeń unijnych przed sądami krajowymi odbywa
się w oparciu o autonomię proceduralną, która oznacza, że w
braku uregulowań prawa Unii warunki proceduralne i
materialne dochodzenia roszczeń opartych na prawie Unii
określa prawo krajowe
Zasadę autonomii proceduralnej ograniczają:
– zasada niedyskryminacji/ ekwiwalencji/
równoważności/
warunki proceduralne dochodzenia roszczeń unijnych
nie mogą być mniej korzystne niż te, które dotyczą
podobnych roszczeń prawa krajowego
– zasada efektywności/ efektywnej ochrony prawnej
… nie mogą prowadzić do uniemożliwienia lub
nadmiernie utrudniać wykonywanie w praktyce praw
uzyskanych przez jednostki na mocy prawa Unii
Unijne środki ochrony prawnej obejmują:
• restytucję prawa (przywrócenia stanu sprzed
naruszenia),
• tymczasowe środków zabezpieczających
powództwo,
• odszkodowania.
Podstawa: zasada efektywnej ochrony prawnej i
efektywności (effet utile) – państwa
członkowskie są zobowiązane eliminować
krajowe normy proceduralne nadmienienie
utrudniające korzystanie z praw unijnych
C-313/05 Brzeziński
„41 (...) art. 90 akapit pierwszy WE należy interpretować w ten
sposób, że sprzeciwia się on podatkowi akcyzowemu w zakresie,
w jakim kwota podatku nakładana na pojazdy używane starsze
niż dwa lata, nabyte w państwie członkowskim innym niż to,
które wprowadziło taki podatek, przewyższa rezydualną kwotę
tego podatku zawartą w wartości rynkowej podobnych pojazdów,
które zostały zarejestrowane wcześniej w państwie
członkowskim, które nałożyło podatek. Do sądu krajowego należy
zbadanie, czy uregulowanie sporne w postępowaniu przed
sądem krajowym, a w szczególności stosowanie § 7
rozporządzenia, ma takie skutki.”
C–213/89 Factortame Nr 2
19 (…) zapewnienie podmiotom prawa ochrony prawnej wynikającej z bezpośredniej
skuteczności przepisów prawa wspólnotowego jest na mocy zasady współpracy
ustanowionej w art. 5 traktatu zadaniem sądów krajowych (…).
20 (…) sprzeczne z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego
byłyby wszelkie przepisy obowiązujące w krajowym porządku prawnym oraz wszelka
praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, powodujące ograniczenie
skuteczności tego prawa poprzez odmowę przyznania sądowi, w którego kompetencji
leży jego zastosowanie, uprawnienia do uczynienia, w momencie stosowania tego
prawa, wszystkiego, co niezbędne do pominięcia krajowych przepisów ustawowych
stojących na przeszkodzie, nawet tymczasowo, pełnej skuteczności prawa
wspólnotowego (…).
21 (…) skuteczność prawa wspólnotowego zostałaby ograniczona także
w przypadku, gdyby norma prawa krajowego mogła uniemożliwić sądowi
rozpatrującemu spór podlegający prawu wspólnotowemu zarządzenie środków
tymczasowych w celu zapewnienia w pełni skuteczności przyszłego orzeczenia
sądowego w przedmiocie istnienia dochodzonych uprawnień wynikających z prawa
wspólnotowego. Dlatego sąd, który w takich okolicznościach zarządziłby środki
tymczasowe, gdyby nie stała temu na przeszkodzie norma prawa krajowego,
zobowiązany jest nie zastosować tej normy.
• Dochodzenie praw jednostki, w tym roszczeń
odszkodowawczych, opartych na prawie Unii odbywa się
przed sądami krajowymi.
• Istnienie środka „naprawczego” jest konsekwencją prawa
przyznanego przez prawo Unii.
• Kryteria przyznawania środka ochrony prawnej są takie same
jak odpowiadającego mu prawa (konsekwencja zasady
efektywnej ochrony prawnej).
• Konstytutywne warunki przyznawania ochrony muszą być
jednolite we wszystkich państwach członkowskich, stąd muszą
być regulowane na płaszczyźnie unijnej. Normy wykonawcze,
proceduralne mogą być stanowione na poziomie krajowym.
Skutek prawny umów międzynarodowych
zawieranych przez UE
art. 216 ust 2 TFUE
Umowy zawarte przez Unię wiążą instytucje Unii
i Państwa Członkowskie.
181/73 Haegeman
„Umowa zawarta przez Radę na podstawie art. 228 i
238 Traktatu EWG [art. 207 i 216 218 TFUE] jest, w
zakresie dotyczącym Wspólnot, aktem jednego z
organów Wspólnot w rozumieniu podpunktu (b)
pierwszego punktu art. 177. Z chwilą wejścia w
życie jej postanowienia tworzą integralną cześć
prawa Wspólnot.”
Skutek umów międzynarodowych
• określa prawo UE
• zależy od intencji stron (brzmienie, przedmiot i
cel) oraz spełnienia warunków bezpośredniej
skuteczności norm konkretnej umowy
zawartej przez WE/UE
87/75 Bresciani (konwencja z Yaounde)
Postanowienie umowy zawartej przez Wspólnotę z
państwem trzecim musi być uważane za
bezpośrednio skuteczne, kiedy uwzględniając jego
brzmienie oraz przedmiot i cel umowy, zawiera ono
jednoznaczne i precyzyjne zobowiązanie, którego
wykonanie nie wymaga przyjmowania
dodatkowych środków prawnych
• WTO (GATT)
21/72 i 24/72 International Fruit Company
ETS uznał, że Porozumienie ze względu na
elastyczność postanowień oraz koncyliacyjny
system rozstrzygania sporów nie może zostać
uznane za bezpośrednio skuteczne w krajowych
porządkach prawnych państw członkowskich UE
• C 149/96 Portugalia przeciwko Radzie
Trybunał jednak uznał się za właściwy do
kontroli aktów instytucji UE w świetle prawa
WTO jeżeli:
• środek prawa UE miał na celu implementację
określonego zobowiązania wynikającego z
prawa WTO;
• środek prawa UE odnosił się bezpośrednio do
porozumień WTO.
Autonomiczny (konstytucyjny) porządek prawny
UE wobec zobowiązań wynikających z prawa
międzynarodowego
C-415/05P Kadi
281 W tej kwestii należy przypomnieć, że Wspólnota jest wspólnotą prawa, to
znaczy, że zarówno państwa członkowskie, jak i instytucje podlegają kontroli zgodności
wydanych przez nie aktów z podstawową kartą konstytucyjną, jaką stanowi traktat WE,
oraz że traktat ten ustanawia zupełny system środków prawnych i procedur w celu
powierzenia Trybunałowi Sprawiedliwości kontroli zgodności z prawem aktów
instytucji (…).
282 Wypada także przypomnieć, że umowa międzynarodowa nie może naruszać
struktury kompetencyjnej określonej w traktatach, a więc niezależności
wspólnotowego systemu prawnego, nad której przestrzeganiem czuwa Trybunał
zgodnie z wyłączną kompetencją, w którą jest wyposażony na podstawie art. 220 WE
i którą uznał już zresztą za jeden z fundamentów Wspólnoty (…).
(…)
284 Z orzecznictwa Trybunału wynika także, że przestrzeganie praw
człowieka stanowi przesłankę zgodności z prawem aktów wspólnotowych (…)
oraz że niedopuszczalne są we Wspólnocie środki, które są nie do pogodzenia
z poszanowaniem tych praw (…).
285 Z ogółu tych okoliczności wynika, że zobowiązania nałożone umową
międzynarodową nie mogą skutkować naruszeniem zasad konstytucyjnych
traktatu WE, wśród których znajduje się zasada, zgodnie z którą wszystkie
akty wspólnotowe powinny przestrzegać praw podstawowych, przy czym
przestrzeganie to stanowi przesłankę ich zgodności z prawem, a kontrola,
czy przesłanka ta jest spełniona, należy do Trybunału w ramach zupełnego
systemu środków prawnych ustanowionego w tym traktacie.
286 W tej kwestii należy podkreślić, że w kontekście takim jak w niniejszej
sprawie kontrola zgodności z prawem, jaką powinien zapewnić sąd
wspólnotowy, dotyczy aktu wspólnotowego służącego wykonaniu danej
umowy międzynarodowej, a nie umowy jako takiej.