Transcript meslek hastalıklarının sebepleri

Doç. Dr. Mine Esin OCAKTAN
Neden çıkarıldı?
Neler Getirdi?
Kamu Kurumları açısından 6331?
2









Tüm çalışanlara ve tüm işyerlerine sağlık ve güvenlik
hizmeti
Önleyici yaklaşım öncelikli
İşyerleri tehlike durumlarına göre sınıflandırılıyor
Küçük işletmelere devlet desteği (1-9 çalışan)
Risk değerlendirmesi
Sağlık Gözetimi
Eğitim
Acil durum planlaması ve yangınla mücadele ve ilk
yardım organizasyonu hazırlıkları
İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi
3
3






Eğitim ve talimatlar doğrultusunda, diğer çalışanların sağlık ve
güvenliklerini tehlikeye düşürmemek
İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç vb. kurallara uygun şekilde
kullanmak,
Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak,
Tehlike ile karşılaştıklarında, işverene veya çalışan temsilcisine
derhal haber vermek,
Noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren
ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.
Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için
işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak
4
4
Çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamak
 Risklerden korunma
 İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri
 Acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım
 İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi
 Sağlık gözetimi
 Çalışanların bilgilendirilmesi
 Çalışanların eğitimi
 Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının
sağlanması

5
5
İŞÇİ
ÇALIŞMA
YAŞAMI
DEVLET
İŞVEREN
6
İşçi-Devlet-İşveren
Siyasal-Toplumsal-Ekonomik Sistem
Hukuk-Ekolojik-Sağlık-Kültür Sistemi
SAĞLIK
ÇALIŞMA
YAŞAMI
7
Çalışma
Ortamı
Çalışma
İlişkileri
Toplumsal
Özellikler
SAĞLIK
Çalışma
Yaşanan
Çevre
koşulları
Bireysel
Özellikler
8
 Çalışan
sağlığı
 İşyeri çevresi ve işin çevresel etkileri
 İş hijyeni
 İş güvenliği
 Ergonomi
 Tüketici/ürün sağlığı-Hizmet Kalitesi
 İş hukuku
 Eğitim
 Ekonomi
 Toplumsal etmenler
9






Toplumun büyük bölümünü oluşturan 15-65 yaş grubu ekonomik
olarak aktif nüfus olarak adlandırılır.
Çalışma hayatında bazı gruplar risk altındadır ve özel olarak
korunmaları gerekir.
Bazı mesleklerde sağlık riskleri (maden işleri, inşaat, taşımacılık,
tarım, sağlık vb.) daha fazladır.
Endüstri kuruluşları bir yandan ekonomik gelişme sağlar, bir
yandan atıkların çevreye olumsuz etkileri yer alır. Endüstriyel
kazalar da hem işyerinde çalışan, hem de çevresinde yaşayan,
çok geniş kitleleri etkileyebilen zararlara neden olabilir.
İş sağlığı ülkelerin sosyal ve ekonomik gelişme sürecinde
anahtar öğedir ve giderek daha çok önem kazanmaktadır.
Günümüzde bilim, teknoloji ve sanayileşmeyle koşut gitmeyen iş
sağlığı uygulamalarının önemi daha da artmaktadır. Üretim
sürecinin karmaşıklaşması, yarı zamanlı çalışma, geçici çalışma,
iş güvencesizliği, yabancı işçilerin uyum güçlüğü, üretim
temposunun artması gibi nedenlerle iş sağlığı ve güvenliği,
dolayısıyla toplum sağlığı daha çok tehdit altındadır.
10
Öznemiz /odak noktamız ÇALIŞAN
Sloganımız Önce İNSAN
11
• Genel hastalıklar
– Enfeksiyonlar, hipertansiyon, diyabet, kalp
hastalığı , …
• İşle ilişkili hastalıklar
• Meslek hastalıkları “işe özgü”
– Sayıca en az olan
– İşe özgü, nedeni işyerine bağlı
– Önlemek olanaklı ve GEREKLİ
12
 İş
kazaları
 Meslek Hastalıkları
 İşe devamsızlık
13
 Mesleki
risklere maruziyet sonucu ortaya
çıkan hastalık
sayılı Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık
Sigortası Kanunu 14. maddesinde ise
“sigortalının çalıştığı işin niteliğine göre
tekrarlanan bir sebeple ya da işin yürütüm
şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli
hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir”
olarak tanımlanmaktadır. Silikoz, kurşun
zehirlenmesi, asbestoz örnek verilebilir
 5510
14
•
•
•
•
İşin yürütümü sırasında
İşyeri ortamında bulunan bir nedenle
Tekrarlayan maruziyet sonucunda
Belirli mesleklere özgü (yalnızca o
meslekte çalışanlara özgü) hastalıklar
• Nedensel ilişki söz konusudur
15
Kendine özgü bir klinik tablo
 İyi belirlenmiş hastalık etkeni
 Hastalık etkeni veya ara ürününün (metabolitinin)
biyolojik ortamda bulunuşu
 Hastalığın deneysel olarak oluşturulabilmesi
 Hastalığın atak hızının (ortaya çıkma boyutunun
/insidansının) o meslekte çalışanlarda yüksek olması
 Uzun (belirsiz) latent dönem
 Yavaş ilerleme
 Genellikle tedavi edilemez
 Önlenebilir

16



Sağlığa zararlı etken, meslek hastalığı kapsamına giren
hastalık nedeni oluyorsa, meslek hastalıkları listesinde
sınıflandırılmış olarak yükümlülük ve maruziyet süreleri
ile verilmektedir.
Yükümlülük Süresi: Sigortalının meslek hastalığına
neden olan işinden ayrıldığı tarih ile, meslek hastalığının
meydana çıktığı tarih arasında geçecek en uzun süredir
Maruziyet Süresi: Zararlı etkinin başlamasıyla meslek
hastalığı belirtilerinin ortaya çıkması için geçmesi kabul
edilen en kısa süredir.
Listede bulunmayan hastalık, yükümlülük süresi ile
ilgili yasaya uymayan süreler konuları SGK Yüksek
Sağlık Kurulu tarafından değerlendirilmektedir
17
BİLDİRİLEN
Tanı konulan
Tıbbi bakım var, tanı yok
BİLDİRİLMEYEN
Bulgu var, Tıbbi bakım yok
Etkilenim var, bulgu yok
18
 Daha
kapsamlı bir tanım olup Dünya Sağlık
Örgütü’nün tanımına göre
“yalnızca bilinen ya da kabul edilen meslek
hastalıkları değil, fakat oluşmasında ve
gelişmesinde çalışma ortam ve biçiminin diğer
sebepler arasında önemli bir etmen olduğu
hastalıklardır”.
Amfizem, kas iskelet sistemi sorunları,
astım bu gruba örnek verilebilir
19
İş ve hastalık arasındaki
bağlantılar
Yapılan işle
nedensel bir
ilişki yok fakat
Hastalık işlevsel
kapasitesini
kısıtlayabiliyor
Ya da
Yapılan iş
belirtileri
kötüleştirebiliyor
Yapılan işle nedensel bir ilişki var
(Meslekle ilişkili hastalıklar)
Meslek hastalıkları
Yapılan iş hastalığın birincil
nedenidir
Atfedilen fraksiyon >%50’dir
Yasal boyutu vardır
Sosyal bir sözleşme gerektirir
İşle kısmen ilişkili
hastalıklar
Yapılan iş
hastalığın kısmen
nedenidir
Atfedilen fraksiyon
<%50’dir
20
sigara
hiperkolesterolomi
yüksek kan basıncı
şişmanlık
ÇALIŞMA
(ASBESTOS)
Hastalığın
oluşumunu
gelişimini
hızlandırıcı,
kolaylaştırıcı etki
Koroner Kalp
Hastalığı,
formaldehid
arsenik
Astım
karbondisülfür
İşe bağlı
hastalıklar
Doğrudan
nedensel etki
ASBESTOZİS
Meslek Hastalığı
21
Meslek hastalıklarında klinik ve laboratuvar
incelemeler ve iş öyküsü ile ilişkilendirilmesi
sonucunda ‘Tıbbi Tanı’ konulur.
 Tıbbi tanının Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)
tarafından onaylanması durumunda ‘Yasal Tanı’ söz
konusudur.
Hastalığın nedeni olan etmenin işyerinde olduğu
gösterilmelidir. Hastanın dosyasındaki bilgiler
Sosyal Güvenlik Kurumu’na gönderilir ve Sosyal
Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu tarafından
incelenerek karara bağlanır.

22






Meslek hastalığı ile ilgili tanı alabilmek için SGK İl
Müdürlüğüne bireysel başvuruda bulunup, yetkili bir
hastaneye (meslek hastalıkları hastanesine) sevk iste
Tanı aldıktan sonra bu tanı ile işverene git, SGK’ya
başvurmasını iste
İşveren bildirim yapacak
İşyeri teftişleri, analizler vs ile bir dosya tamamlama
süreci
Dosya SGK Yüksek Sağlık Kurulu’na gidiyor, dosya
onaylanırsa bir işgöremezlik oranı belirleniyor
Oran yüzde10’u geçerse iş göremezlik ödeneği tahsis
ediliyor ve meslek hastalığı kesinleşmiş oluyor.
23
1.Çalışanın daha önceki muayene bulguları gözden
geçirilmeli
2.Hastanın ve hastalığın öyküsü alınmalı, yaptığı
işle ilgisinin olup olmadığına ilişkin bilgi
toplanmalıdır
3.Tıbbi muayene bulguları bu bilgiler ışığında tekrar
değerlendirilmeli
4.Meslek hastalığı kuşkusu devam ediyorsa
çalışanın vücudunda ve işyerinde şüphelenilen
madde analizi yapılarak kesin tanıya gidilmelidir,
24

Meslek hastalığı tanısı koymada karşılaşılan
güçlüklerden biri de sanayide kullanılan allerjik ve
toksik maddelerin çoğu kez karışım halinde oluşu ve
değişik ticari adlarla kullanılmasıdır. Bu yüzden
kuşkulanılan maddenin araştırılmasında titiz
olunmalıdır

Çalışanın daha önceki benzer şikayetlerinden sonra
işyerinde aynı birimde çalışırken şikayetlerinin artması
meslek hastalığı kuşkusunu artırır.
25
a) Hastalığın geliştiği doku, organ ya da sisteme göre sınıflama:

Deri hastalıkları (temas-kontakt dermatitleri),

Akciğer hastalıkları (pnömokonyoz, bissinoz, silikozis, vb.),

Hematopoetik (kan) sistem hastalıkları (anemi, lösemi,sarılık),

Dolaşım sistemi hastalıkları (hipertansiyon, varis, vb.),

Sinir ve ruh hastalıkları,

Enfeksiyon hastalıkları (şarbon, weil, bruselloz, hepatit, vb.), gibi diğer
sistem ve organlar içinde ayrı ayrı yapılabilir. Ancak bir etkenin birden çok
organ ya da dokuyu tutması (hasta etmesi) (örneğin gürültünün işitme
ve ruhsal durumu etkilemesi gibi) bu tür sınıflamanın kullanışlı olmadığı
sonucunu getirmiştir.
26
b-Meslek hastalığı nedeni risk etmenlerine
göre sınıflama:
1-Fiziksel risk etmenleri
2-Kimyasal risk etmenleri
3-Biyolojik risk etmenleri
4-Tozlar
5-Ergonomik risk etmenleri
27
Gürültü,
 Titreşim,
 Aydınlanma,
 Isı,
 Nem,
 Radyasyon,
 Basınç
 Fiziksel şiddet de bu grupta
düşünülebilir

28
 Pek
çok işyerinde en sık rastlanan risk
etmenidir.
 Dokuma, metal işleri, ağaç işleri, kağıt,
matbaa
 Ses basınç düzeyi anlık ya da zaman ağırlıklı
ortalama ölçümü
 Ortamda ve kişinin maruziyetinin ölçümü
 Gürültü Kontrol Yönetmeliğinde sınır değer 85
desibeldir
 Kalıcı işitme kaybı en önemli sağlık
sonucudur
29
 Çalışma
ortamlarında daha çok yüksek
sıcaklık söz konusudur.
Ortam sıcaklığı
 Nem
 Hava akım hızı
 Radyan ısı ölçülmelidir.
Sıcaklık artışı durumunda ısı krampı, ısı yorgunluğu,
sıcak çarpması; sıcaklık düşüşü durumunda
üşüme, el
becerilerinde bozulma, donma meydana gelebilir.

30
 İyonlaştırıcı
radyasyon
 İyonlaştırıcı olmayan radyasyon
 Kızılötesi
ışınlar ile katarakt, erkekte fertilite
bozuklukları
 Ultraviyole radyasyon ile deri ve gözde
irritasyon, deride yanık
 Radyo dalgaları ile beyin, tümörü, lösemi,
lenfoma kesinleştirilememiş etki
 İyonizan radyasyon ile eşikli (nonstokastik) ve
eşiksiz (stokastik) etkiler
31
 Ağır
metaller,
 Solventler,
 Zehirli ve irritan gazlar,
 Asit ve alkaliler,
 Pestisitler,
 Plastik maddeler,
32
 Kurşun
 Civa
 Nikel
 Krom
 Arsenik
33
 Karbonmonoksit
 Hidrojen
Sülfür
 Azot oksitler
34
 1500’e
yakın türü vardır.
 %70’i organik fosforlu maddelerdir.
 Zehirlenmeye neden olur.
35
 Çözücü
amaçla sanayide sık kullanılır.
 Benzen, toluen, ksilen, benzin, aseton, eter,
ksilen, hekzan, stiren
 Akut belirtiler ve kronik etkilenmeye bağlı
çeşitli hastalıklar ortaya çıkabilir.
36
 İnert
 İnorganik
 Toksik
 Organik
 Allerjik
 Fibrojenik
 Kanserojen
37
38
 Brusella,
 Şarbon,
 Veba,
 Tularemi,
 KKKA
 Tüberküloz
 Parazit
hastalıkları vb.
39
 Bakteri,
virus, mantar, parazit etkenli olup,
enfeksiyon hastalıkları, zoonotik
enfeksiyonlar, enfestasyonlar, allerjik, toksik,
malign hastalıklar
40
 Hayvanlardan
gelen saldırı
 Köpek, kedi, sürüngen, kuş, balık, böcek
 Travma, ısırılma, alerji, gıda olarak tüketilme
sırasında
41
 Alerji,
 Zehirlenme
 Kronik
sağlık etkileri
42
 Uzun
çalışma süreleri,
 Hızlı iş,
 Yorgunluk,
 Monoton iş,
 Duruş bozuklukları,
 Ağır yük taşıma ve kaldırma
 Zorlayıcı iş akışı
 Ergonomik olmayan alet , eşya, araç, makine
ve süreçler
43
44
Psikososyal etmenler de çeşitli hastalıklar,
kazalanma, işe devamsızlık,
üretim kalitesi, hizmet kalitesi yönünden
önemlidir.
 İş güvencesizliği,
 Gelecek kaygısı,
 İş stresi
 Şiddet
 İşyeri şiddeti
 Yükselme hedefi olmaması
45
c)ILO tarafından yapılan sınıflama
1-İşin yürütümü sırasında karşılaşılan etkenlerle
(Kimyasal, Fiziksel, Biyolojik alt başlıkları ile)
2-Hedef Organlar (Solunum, Deri, Kas-iskelet,
Ruhsal ve Davranışsal alt başlıkları ile)
3-Mesleksel Kanserler
4-Diğer hastalıklar
46
d)Türkiye’de kullanılan sınıflama
(Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma
Gücü Kaybı Tespit İşlemleri
Yönetmeliği, 2008)
A-Kimyasal maddelerle oluşan meslek
hastalıkları
B-Mesleksel cilt hastalıkları
C-Pnömokonyozlar ve diğer mesleksel solunum
sistemi hastalıkları
D-Mesleksel bulaşıcı hastalıklar
E-Fizik etkenlerle meydana gelen meslek
hastalıkları
47
A Grubu: Kimyasal Maddelerle Oluşan Meslek
Hastalıkları:
 Arsenik
 Cıva
 Organik fosfor
 Krom
 Nikel
 Kurşun
 Solventler
 Amonyak
 Aldehitler…
48
49
B Grubu: Deri Hastalıkları:
 Deri kanserleri
 Kanserleşmeyen deri hastalıkları
50
C Grubu: Pnömokonyoz ve Diğer Mesleki
Solunum Sistemi Hastalıkları:
 Silikoz
 Bissinoz
 Asbestoz
 Bronşial astım
 Silikotüberküloz
 K.İ.P. (kömür işçisi pnömokonyozu)
 Sideroz
51
D Grubu: Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar:
 Viral hepatit
 Salmonella infeksiyonları
 Şarbon
 Kuduz
 Amibiasis
 Malaria
 Bruselloz
52
53
E Grubu: Fizik Etkenlerle Olan Meslek
Hastalıkları:
 Gürültü
 İyonlaştırıcı radyasyon
 Basınç
 İyonlaştırıcı olmayan radyasyon
 Vibrasyon
 Termal (soğuk-sıcak)
54
Türkiye’de meslek hastalıkları konusu sorunlu
 Meslek hastalıklarının kaydı tutulmuyor.
 Eldeki tek veri SGK’nın her yıl tazminata bağladığı
vaka sayısı.
 Örneğin 2012 yılı SGK verilerine göre Türkiye’de
395 kişi meslek hastası oldu ve 1 kişi meslek
hastalığından öldü.
 Oysa ülkede her yıl en az 100 bin kişi meslek
hastası oluyor ve binlerce kişi meslek
hastalığından ölüyor. En başta Sağlık Bakanlığı
olmak üzere, Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı’na, işyeri hekimlerine, üniversite ve
devlet hastanelerinde çalışan hekimlere, herkese
iş düşüyor.
55

bin -100 bin meslek hastası /yıl bekleniyor.
 Ankara ve İstanbul Meslek Hastalıkları
Hastaneleri 5000 kişi / yıl
 SGK Meslek Hastalıkları Kurulu 2000 kişi / yıl
 40
56
2010 yılında
62 903 iş kazası
533 meslek hastalığı
1454 çalışan hayatını kaybetti.
2011 yılında
69 227 iş kazası
697 meslek hastalığı
1710 çalışan yaşamını yitirdi.
2012 yılında
74871 iş kazası
395 meslek hastalığı
745 çalışan yaşamını yitirdi.
57
57



Meslek hastalıkları hastaneleri,
Kamu üniversitelerinin hastaneleri,
Sağlık Bakanlığı Eğitim ve Araştırma hastaneleridir.
58
Çalışana yönelik çalışmalar
 İşe Giriş Muayenesi
 Aralıklı (Periyodik) Muayeneler
 Özel Tarama Muayeneleri
 İşe Dönüşte Yapılacak Muayeneler
 Eğitim
İşyerine yönelik çalışmalar
 İşyeri ortam analizleri
 Çevreye yönelik çalışmalar , çalışma düzeni,
çevre düzeni
59
60
İşe giriş muayenesi
 Aralıklı muayeneler
 Hastalık ve hastalık sonu muayeneleri
 Bazı grupların özel muayenesi (çocuk işçi, kadın
işçi, yaşlı işçi, vb)
 Her muayenede gerekli laboratuvar bulgularla
destekleme
 Rehabilitasyon
 Eğitim

61

Her çalışanın işe başlamadan önce iyi bir muayeneden
geçirilmesi hem yasal zorunluluktur, hem de daha sonraki
bulguların değerlendirilmesinde yararlı olacaktır

Bu muayenede çalışanın gireceği işin özelliklerine göre
bazı özel incelemeler de yapılabilir (dışkı, boğaz kültürü,
vb.)

Bu arada işyerindeki, sağlığına zararlı olabilecek etkenler
için de uyarıda bulunarak korunma yöntemlerini uygulama
eğitimi yapılmalı, bazı koruyucu aşılar (gerekiyorsa)
yapılmalıdır (tetanoz, BCG, vb.)
62

Çalışanlar yaptıkları işin ve işyerinin getirdiği
zararlılık derecesine, bedensel durumlarına ve
en çok risk altındaki organ ve sistemlere göre
(kadın, çocuk, yaşlı) değişen aralıklarda
muayene edilerek oluşabilecek meslek
hastalığının önlenmesi ya da erken tanısı
yapılarak zararlarının azaltılması sağlanmalıdır
63

Daha önce yapılan muayenelerin dışında bazı
gruplar özel olarak daha sık ve bazı hastalıklar
yönünden incelenir (diyabet, hipertansiyon ve
kronik akciğer hastalığı olanlar, çocuk işçiler, gebe
ve emzikliler vb)

Bu
yolla
meslek
hastalıklarının
gelişmesi
önlenebilir ve genel sağlık durumları geliştirilir
64
Hastalık Sonu
•
Hastalık ister mesleksel, ister meslek olmayan
türden olsun geçirilen hastalığın vücutta yaptığı
olumsuz durum değerlendirilerek işe devamının
tartışılması, alınması gerekli önlemler ve eğitim
yapılmalıdır.
65
İşyerinde çalışma düzeni
 İşyeri ortam analizleri
İşyerindeki sağlığa zararlı etkenlerin ölçümü hem
meslek hastalıklarının önlenmesi, hem de meslek
hastalığının tanısını koymada önemlidir
Her bir madde için belirlenen (ülkelere göre
değişik), izin verilecek en yüksek doz (değer)
değerlendirmesi de böylece anlam kazanır.

66
İzin verilebilecek en üst sınır için (M.A.C. ve T.L.V.)
iki ayrı tanımlama yapılmıştır.

M.A.C. (Maximum allowable concentration) :
Daha çok kısa sürede etki gösteren maddeler için
kullanılmaktadır.

T.L.V. (Threshold limit value) : Daha çok uzun
sürede etki eden maddeler için kullanılmaktadır.
Bu işyerindeki günlük ortalama değer ya da eşik
değeri göstermektedir
67
Çevreden gelebilecek ya da çevreye olabilecek
zararların incelenmesi ve önlenmesi vb.

İşyeri ortamı için konulan bu sınırlar gibi bu maddelerin
insan vücudunda da hangi değerlerde tehlikeli olacağı
ayrı ayrı gösterilmiştir

Kuşkusuz işyerinde yapılacak diğer bir inceleme de
her bir zararlı etkene karşı uygulanacak koruyucu
araçların durumu ve çalışanların davranışları olmalıdır
68
Meslek hastalıklarından korunulabilir
 Korunmada kaynakta kontrol yöntemi en başarılıdır.
 Kişisel koruyucu malzeme kullanımı son çaredir ama
önemlidir.
 Neden işyerindedir.
 İşyerinde alınacak önlemlerle denetlenebilir
 Etkenler en çok solunum yoluyla vücuda girer.
 Tedavide ilk yapılacak o işten uzaklaştırmaktır.
 Çoğu meslek hastalığı tedavi edilemez.
 Risk değerlendirme ve kontrolü en önemli
yaklaşımdır.

69
70






Bilir N, Yıldız AN, İş Sağlığı ve Güvenliği, Hacettepe Üniversitesi
Yayınları, 2013
Meslek Hastalıkları ve İş ile ilgili Hastalıklar Tanı Rehberi
Meslek Hastalıkları Rehberi
Çalışma Hayatı İstatistikleri 2012
Alp Ergör - Yücel Demiral. “İşyeri Ortamında Solunum Riskleri
Değerlendirmesi ve Koruma” Adlı Sunum. Mesleki ve Çevresel
Akciğer Hastalıkları Sempozyumu 14-15 Aralık 2006 Ankara
Türkiye Sağlık Raporu, HASUDER 2012
71