Üniversite Kütüphaneciliğinin Etik Boyutu
Download
Report
Transcript Üniversite Kütüphaneciliğinin Etik Boyutu
Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri
Üniversite
Kütüphaneciliğinin Etik
Boyutu
Selma Aslan
TOBB ETÜ Kütüphane Müdürü
23 Aralık 2014
İçerik
Neden etik?
Kavramlar
Diğer etik düzenlemeler
Kütüphane türleri ve etik
Çalışma alanlarımız ve etik
Yükseköğrenim Kurumları Etik Davranış
İlkeleri
Etik Yönetimi
Etik İlkeler Uygulamalarından Ne
Bekleyebiliriz? Gerçekten Gerekli mi?
Herkesin uyması gereken ahlak kuralları varken herhangi bir mesleğe bağlı
insanların kendilerine özel etik ilkeleri belirlemelerine gerek var mıdır?
Etik ilkelerin varlığı sorunları çözmeye yardımcı mı olur, kendileri ek sorunlara mı
yol açar?
“Belli bir işle uğraşan bir grubun bir meslek grubu sayılması için etik ilkelere sahip
olması önemlidir, çünkü ekonomik olarak kendine yarar sağlamanın ötesinde
topluma karşı yükümlülükler üstlenildiğini kanıtlayan ayırıcı bir özellik kazandırır.”
Illinois Teknoloji Enstitüsü Mesleki Etik Araştırmaları Merkezi (CSEP) Etik İlkeler
Koleksiyonu Giriş sayfasında yer alan Luegenbiehl’den bu alıntı konunun
sosyolojik yönü ile ilgili bir bakış açısını yansıtmaktadır.
Davis ise etik ilkelerin meslek elemanını koruyucu rolüne de değinir.
http://ethics.iit.edu/ecodes/
Mesleki Etik İlkelerin Bazı İşlevleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Öncelikle meslek mensuplarının sorumluluklar konusunda ortak bir
anlayışa sahip olmalarına hizmet eder,
Etik davranışın norm haline geleceği bir ortam yaratılmasına katkı
yapar,
Özel durumlarda kılavuzluk edebilir, ya da uyarıcı olabilir …
İlkelerin ilk hazırlanışı veya gerektiğinde yeniden düzenlenmesi,
meslek açısından değer katan bir süreç olabilir,
Derslerde ve mesleki toplantılarda üzerinde tartışılacak bir odak
noktası teşkil etmek suretiyle bir eğitim aracı olarak yararlı olur,
Son olarak, meslek grubu dışındaki kişilere meslek grubunun
sorumluluk sahibi ve profesyonel bir tutum içinde olduğu mesajını
verir.
Stephen Unger‘den Harris vd. nin özet aktarımı (http://ethics.iit.edu/ecodes/)
Etik, Ahlak ve Değerler
Kişisel değerler
Toplumsal ahlaki
değerler
İş Etiği ve Çalışma
etiği
Mesleki etik
Kurumsal davranış
kuralları
Etikle İlgili Kavramlar
Etikten söz edildiğinde karşımıza, değer, ilke,
kural, standart gibi çeşitli kavramlar
çıkmaktadır:
Değer: Karşımızdaki obje ya da kavramlar
arasında bazılarına önem ya da belli bir anlam
yüklemektir.
Etik kod: Belli bir grup ya da ülke içindeki
insanların nasıl davranmaları gerektiğinin
gösteren yazılı kurallardır.
Aydın, İ. Kamuda Etik.
http://www.tbmm.gov.tr/etik_komisyonu/belgeler/makale_KamudaEtikInayetAydin.pdf
İlke: Eylemleri yönlendiren temel
düşüncelerdir.
İlke mi, standart mı, kural mı, kod mu?
“Ethical code - etik kod” ve “Code of conduct
- davranış kuralları” ifadelerinin bazen aynı
anlamda birbirinin yerine kullanıldığı
görülebilmektedir. Ama bir görüşe göre
ayrım yapmakta yarar vardır.
Genelde bir etik kod, koda temel teşkil eden
değerlerle başlar, paydaşlara karşı
yükümlülükleri tanımlar. Kod kamuoyu ile
paylaşılır. İşletmenin değerleri, vizyonu,
çalışanların uyması gereken etik standartlar
ve bunlara nasıl ulaşılabileceğini kapsar.
Buna karşın, davranış kuralları yalnızca
çalışanlar içindir. Uyulması gereken kuralları,
davranış kısıtlamalarını kapsar.
Etik ve Hukuk
TÜSİAD, 2009, s. 39
İş Etiği, Çalışma Etiği, Mesleki
Etik
İş etiği kavramı (business ethics), esasında
çalışma etiğini (work ethics) ve meslek etiğini
(professional ethics) de kapsamaktadır.
Çalışma etiği bir toplumda işe ve çalışmaya
ilişkin değerler ve tutumlar olup toplumun
kültür ve değerlerinden etkilenir.
Bu bakımdan bir toplumun işe yönelik tavrı
bir başka toplumdan farklılıklar
gösterebileceği gibi, toplumun çeşitli
katmanları arasında da farklı yaklaşımlar söz
konusu olabilir.
http://www.tusiad.org/__rsc/shared/file/Tusiad-isetigiraporupdf.pdf
Bazı toplumlar
ya da toplumsal kesimler işe
ilişkin olumlu bir tutum sergilerken ve
Çalışma etiğinin temelleri
Çalışma, yaşamın en
merkezdeki uğraşıdır.
Çalışma, sosyal bir
görevdir.
Çalışma, boş zamandan
daha önemlidir.
Çalışma, zamanı düzene
sokan bir eylemdir.
Çalışma, kişiyi dakik,
tutumlu ve disiplinli yapar.
Kişi kimlik,
saygı,
http://www.tusiad.org/komisyonlar/sirket-isleri-komisyonu/dunyada-veturkiyede-is-etigi-ve-etik-yonetimi/
psikolojik tatmini ve
statüyü çalışma ile kazanır.
İş Etiği – Mesleki Etik İlişkisi
Değerler ve ilkeler kaynağını
genel etikten alır, standartlar
ve kurallar ise ilgili mesleğe
özgü olarak oluşturulur.
Diğer bir deyişle doğruluk,
dürüstlük ilkeleri tüm
meslekler için geçerlidir,
ancak bunun yanında bir
[meslek]mensubunun
mesleğini icra ederken
izlemesi ve uyması gereken
http://www.tusiad.org/komisyonlar/sirket-isleri-komisyonu/dunyadakurallar, standartlar
ve ve-turkiyede-is-etigi-ve-etik-yonetimi/
yöntemler vardır. Meslek
Özel sektörde çalışanlar
için yararlı olabilecek bir
kılavuz
Türkiye Etik Değerler Merkezi
Vakfı
http://leonardo-prove.eu/wpcontent/uploads/2014/05/COE_EN_Organisations.pdf
Kohlberg’e Göre Ahlaki
Aşamalar
Birinci aşamada, etik kurallara uyma özünde
ceza görmemek, cezadan kaçınmak içindir.
Yanlışı tam anlamadan muhtemel cezadan
kaçınmak için kurallara uyma buna örnektir.
İkinci aşamada ise, kurallara uyma özünde
ödül almaya yönelik kişisel çıkar kaynaklıdır.
Bireyin çevresinin takdirini kazanmak için etik
kurallara uyması ödül elde etmeye yönelik
davranış türüdür. Diğer bir deyişle, bir karşılık
beklenmekte, öz çıkara yönelik ödül edinme
güdüsü yatmaktadır.
Üçüncü aşama ise çok farklı olup, birey artık
Tayland Üniversite Kütüphanecileri için Gelecek 10
Yılda Aranması Önerilen Temel Özellik ve Beceriler
Ahlak ve Mesleki Etik:
Kuruluşun gelişmesi için çalışmalarında hem kendine, hem diğerlerine
karşı erdem ve doğrulukla hareket etmek ve görevlerini mesleki etik
kurallar çerçevesinde yerine getirmek.
Tanloet, P. ve Tuamsuk, K., 2011, s. 238
http://www.kutuphaneci.org.tr/mesleki-etik-ilkeleri
Bir Kod Yeter mi?
Belçika’da, halk kütüphaneleri veya üniversite
kütüphaneleri gibi belli bir kütüphane
türünde çalışanlar için , yani çeşitli
kütüphaneci grupları için ayrı etik kurallar
vardır.
Gebolys, Z ve Tomaszczyk, J. Library Codes of Ethics Worldwide: Anthology .
http://books.google.com.tr/books?id=IqoN_CJzkQ0C&pg=PA22&lpg=PA22&dq=E
thical+code+for+Academic+Libraries&source=bl&ots=9Hp6yDfyXf&sig=7A5Of8E
k2jLOWF4LHwlNqxKYgAA&hl=en&sa=X&ei=p1J4VOLKBcjXywOHpYC4Dw&ved=0C
KEBEOgBMBI#v=snippet&q=Academic&f=false s.22
Üniversite Kütüphanelerinde
Yürütülen Çalışmalar ve
Hizmetler
Derme geliştirme
Bilginin düzenlenmesi
Ödünç verme
Referans
Belge sağlama
Özel koleksiyonlar
E-kaynak sunumu
Bilgi okuryazarlığı
Sosyal medya uygulamaları
Mobil uygulamalar
Bilimsel iletişim (Açık arşiv, veri yönetimi ...)
Literatürde Yer Alan Bazı
Çalışma Alanlarına Özel Etik
İlke
Önerileri
Bair, katalogcular için 10 maddelik bir ilkeler
taslağı hazırlamış ve bu ilkelerin
benimsenmesini önermiştir.
Morrisey ve Locke gibi bazı araştırmacılar
koleksiyon geliştirmede gözetilmesi gereken
etik ilkeleri ele almışlardır.
Uzaktan eğitim alan öğrencileri destekleyici
kütüphane hizmetinin örgün eğitim alanlarla
eşit tutulmasının güçlükleri ve neler
yapılabileceği bu konuda çalışanların
literatüre kazandırdığı bir konu olmuştur.
Bilgi okuryazarlığı programlarını yürütenlerin
ACRL Code of Ethics for Special
Collections Librarians
http://www.rbms.info/standards/code_of_ethics.shtml
ACRL Özel Koleksiyon
Kütüphanecileri için Etik Kodu
Özel koleksiyon kütüphanecileri, özel parçalar
toplama ve diğer konuyla ilgili uğraşlarında
çalıştıkları kütüphane ile rekabete
girmemelidirler.
Dışarıdaki diğer işleri ve mesleki etkinliklerini,
birincil sorumluluklarının çalıştıkları
kütüphaneye karşı olduğu temel prensibi
çerçevesinde yürütmeli, söz konusu uğraşları
sorumluluklarını yerine getirmesine engel
teşkil etmemeli ve kütüphanenin profesyonel
tutarlılık ve saygınlığına halel getirecek
Derme Geliştirme Etiği
Sürekli istekte bulunan akademisyenlerin
ihtiyaçlarını karşılarken suskun kalan ama
aslında ihtiyacı olanları da gözden
kaçırmayıp tüm akademik mensuplarla belirli
bir düzeyde iletişim kurarak bütçeyi dengeli
kullanabilmek,
Disiplinlerarası kaynak alımı yapıldığında her
bir disiplin için ayrılmış bütçe kalemleri
arasında haksızlığa yol açacak kaymalara
sebep olmamak,
Yıl sonunda bir kalemde yeterli bütçe
kalmadığı için dans kitaplarını hemşirelik
bütçesinden alıp bunun hesabını vermek
Kataloglama Etİk İlkelerİ Önerİsİ
Kataloglamayı ağırdan alarak erişimi
geciktirmemek;
Kodları, konu başlıklarını, otorite dizinlerini
tarafsız, doğru oluşturmak, güncel tutmak ve
doğru kullanmak;
Kopya kataloglamada kontrolleri ihmal
etmemek;
Paylaşılan veritabanlarında fark edilen hataları
raporlamak, düzeltmek;
Kataloglamayı ayrıntılı olarak tam düzeyde
yapmak;
Dil veya konu bilgisi eksikliği durumunda
Uzaktan Eğitim ve Etik
1.
2.
3.
4.
Her bir kuruluşun uzaktan eğitim alan
öğrencilerine kütüphane hizmeti sunma
sorumluluğunu yüklenmesini güvence altına
almak;
Uzaktan eğitim alan öğrencilere, yerleşkede
eğitim görenlerle eşit düzeyde kütüphane
hizmeti, kaynakları ve desteğine ulaşma
olanağı sağlamak;
Tüm bilgi kullanıcılarına eşit davranmak –
tüm kullanıcılar mümkün olduğunca en
yüksek düzeyde hizmet alabilmelidir---;
Uzaktaki öğrencilerin yerleşkedekilerden
daha fazla kişiselleştirilmiş hizmetlere
Teknoloji Uygulamaları ve Etik
RFID uygulamaları üzerine yapılan bir
araştırma, yeni teknoloji uygulamaları
başlatılırken, özellikle kişisel bilgilerin gizliliği
gibi etik hususların, göz önüne alınmadığını
ortaya koymuş olup, araştırmacılar etik
boyutun göz ardı edilmemesi için
sorumluluğun kimde olması gerektiğini
belirlemek açısından yönetim yapılarının ve
karar alma süreçlerinin gözden geçirilmesini
önermişlerdir.
Ferguson, S., Thornley, C. ve Gibb, F. 2014, s.1
Veri Yönetimi ve Etik
YÖK, 22.10.2014
Yükseköğrenim Kurumları Etik
Davranış İlkeleri
1.
2.
3.
Tanımlar, değerler ve ilkeler
Öğretim elemanlarının sorumlulukları
Bilimsel araştırma, yayın ve değerlendirme
etiği
1. Bilimsel araştırma ve yayın etiği
2. Bilimsel değerlendirme etiği
4.
5.
6.
Eğitim ve öğretim etiği
Hizmet etiği
Akademik yönetim etiği
EUI – Avrupa Üniversitesi
Enstitüsü
Akademik Araştırma Etik Kuralları
II. institutional responsibilities
The Dean of Graduate Studies, the Heads of Departments,
Directors of Graduate Studies, the Directors of the Academy
of European Law, Robert Schuman Centre and Max Weber
Programme, the Library Director, together with the teaching
staff, are responsible for promoting and endorsing a
transparent academic environment conducive to the
application of the high professional and ethical criteria of
good practice for academic research. Professors are expected
to create and sustain a climate of mutual co-operation that
facilitates the open exchange of ideas and the development
of academic research skills. They are also expected to ensure
the provision of appropriate supervision and direction for
researchers, in accordance with the nature of the individual
academic discipline and associated mode of research.
EUI – İnceleme Başlatmak
The Library Director
has the right to
investigate any
suspected abuse of
institutionally
licensed research
resources and to
suspend any user
from continued
access to all
resources, digital or
paper, pending a full
investigation.
Kütüphane Müdürü,
kurumsal olarak lisans
alınmış araştırma
kaynaklarının
kullanımında hak ihlali
kuşkusu doğması
halinde soruşturma
yapma ve soruşturma
tamamlanıncaya dek
erişimi askıya alma
yetkisine sahiptir.
Kütüphane Müdürü
ayrıca gerektiğinde Etik
Komitesine şikayette
bulunacaktır.
Etik Yönetimi
Kuruluşlar etik odaklı tedbirler almazlarsa,
kurumsal etik kültürünün kendiliğinden
oluşması beklenemez.
Bir yol haritası çizilerek gerekli adımlar
atılmalıdır.
Uygulama
Bir meslek grubunun ortak değerlerini
belirleyen yazılı etik kodun sadece meslek
elemanları tarafından gözetilmesi yeterli
değildir.
Kodun meslek elemanlarının çalıştıkları
kurumların politika ve süreçlerine yansıtılması
gerekir.
Yöneticiler eleman seçimi ve personel
eğitiminde bu davranış ilkelerini göz önünde
tutmalıdırlar.
Koda eğitim programlarında yer verilmelidir.
Paydaşların bu ilkelerden haberdar olmaları
TÜSİAD, 2009, s.21
Değerler
Yöneticilere ve çalışanlara davranışları ve
kararları ile ilgili olarak temel çerçeveyi çizer
ve işletmenin kültürünün temelini oluştururlar.
Etik Yönetimi
Liderlik
Etik Kod ve Davranış Kuralları
Etik Komitesi
Departman (Birim) Etik Sorumlusu
Etik Görevlileri
Ombudsman
Etik Hattı ve Sorun Bildirme Sistemleri
Etik Eğitimi
İnsan Kaynakları Yönetimi
Strateji, Sosyal Performans ve Etik Denetimi
Liderlik ve Kurum Kültürü
Etiğin Kurumsallaştırılması
Üst yönetimin stratejik liderliği ve
yöneticilerin rol modelliği üstlenmesi ve
kararlar, davranışlar, eylemler esastır.
Yazılı bilgiler uygulamalarla
somutlaştırılmazsa, başta çalışanlar ve diğer
paydaşlar işletmenin samimi olmadığını
düşünürler ve güvenleri süratle azalır;
Örneğin, Japon ve Koreli yöneticileri kapsayan
bir araştırmada amirlerin davranışlarının etik
standartların gerçekleşmesinde en önemli
unsur olduğu ortaya çıkmıştır.
Etik Eğitimi
Etik eğitiminin tanımı ve açıklanması hayli
hassas bir süreçtir. Zira eğitim programlarının
katılımcılarının genellikle önyargılı ve
olumsuz bir yaklaşım sergilediklerine
araştırmalar işaret etmektedir.
Bu nedenle eğitim programının “Kurumun
Değerleri – Misyonu, Etik Öncelikleri” gibi
daha kapsamı genişletilmiş olarak sunulması,
hatta belki, en azından başlangıçta etik
sözcüğü kullanılmaksızın “Değerlerimiz,
ilkelerimiz, iş uygulamalarımız” gibi bir
başlıkla sunulması daha uygun olabilir.
Kaynakça
ACRL Code of Ethics for Special Collections Librarians.
http://www.rbms.info/standards/code_of_ethics.shtml
Aslan, S. A. Katalog Kayıtları için Konu Başlığı Seçiminde Etik İlkeler: Bir Vaka Çalışması. Uluslar arası
Kütüphane ve Bilgibilim Felsefesi Sempozyumu. Etik: Kuram ve Uygulama, 3-5 Eylül 2014, Kastamonu.
Aydın, İ. (2013) Kamuda Etik. 09 Şubat 2014 tarihinde
http://www.tbmm.gov.tr/etik_komisyonu/belgeler/makale_KamudaEtik-InayetAydin.pdf adresinden
erişildi.
Bair, S. (2008). Toward a Code of Ethics for Cataloging. Technical Services Quarterly. 23 (1), 13-26.
Introduction to the Codes of Ethics Collection. CSEP: Codes Repository. 21.12.2014 tarihinde
http://ethics.iit.edu/ecodes adresinde erişilmiştir.
Dünyada ve Türkiye’de İş Etiği ve Etik Yönetimi Raporu. TÜSİAD Raporu 2009.
http://www.tusiad.org/komisyonlar/sirket-isleri-komisyonu/dunyada-ve-turkiyede-is-etigi-ve-etikyonetimi/
EUI. Code of Ethics in Academic Research. Ed. 2013.
http://www.eui.eu/Documents/ServicesAdmin/DeanOfStudies/CodeofEthicsinAcademicResearch.pdf
Ferguson, S., Thornley, C. ve Gibb, F. (2014). How do libraries manage the ethical and privacy issues of
RFID implementation? A qualitative investigation into the decision-making processes of ten libraries.
Journal of Librarianship and Information Science, ( XX(X)), ss.1–14. DOI: 10.1177/0961000613518572.
12.12.2014 tarihinde http://lis.sagepub.com/content/early/2014/02/14/0961000613518572
adresinde erişilmiştir.
Gebolys, Z ve Tomaszczyk, J. Library Codes of Ethics Worldwide: Anthology .
http://books.google.com.tr/books?id=IqoN_CJzkQ0C&pg=PA22&lpg=PA22&dq=Ethical+code+for+Ac
ademic+Libraries&source=bl&ots=9Hp6yDfyXf&sig=7A5Of8Ek2jLOWF4LHwlNqxKYgAA&hl=en&sa=X&
ei=p1J4VOLKBcjXywOHpYC4Dw&ved=0CKEBEOgBMBI#v=snippet&q=Academic&f=false s.22
Morrisey, Locke J. 2008. "Ethical Issues in Collection Development." Journal Of Library
Administration 47, no. 3/4: 163-171. Library, Information Science & Technology Abstracts,
EBSCOhost (accessed December 8, 2014). (Chicago Turabian AU-Date) Öbürlerini de değiştir.
Needham, G. ve Johnson, K. (2007). Ethical issues in providing library services to distance learners,
Teşekkür Ederim
[email protected]
[email protected]