Transcript PowerPoint Sunusu

BBY 263 Bilgi
Kaynaklarının
Tanımlanması
Ders 2; Üstveri Yapıları
Bibliyografik Denetim
• Bilgi kaynakları
• Erişim için oluşturulmuş kurallar
• Bilgi kaynaklarına erişim için oluşturulmuş kaynaklar (ikincil
kaynaklar)
• Kataloglar
• Dizinler
• Bibliyografyalar…
Bibliyografik Denetim
• Tanım ? Erişim odaklılık??
• Bilginin transferi?
• Standartlar
• Protokoller (FTP, HTTP…)
• İşaretleme Dilleri
• Bilginin paylaşımı?
Bibliyografik Denetim
• Konu erişimi
•
•
•
•
•
•
•
Konu başlığı listeleri (LCSH, MeSH)
Sınıflama şemaları (LC, Dewey, UDC)
Yetke dizinleri
Taksonomiler
Terim listeleri
Etiketler / Folksonomiler
Ontolojiler
Bibliyografik Denetim
• Taksonomi
Bibliyografik Denetim
• Terim Listeleri (Thesaurus – Thesauri)
CHEFS
UF Cooks
BT Catering personnel
RT Food preparation
Bibliyografik Denetim
Fasat yapılar
• Wine
by region
• France
• Germany
• Italy
by color
• Red
• White
• Rose
by price
• less than 100 €
• between 100 and 200 €
• more than 200 €
Bibliyografik Denetim
Bibliyografik Denetim
Bibliyografik Denetim
Ontolojiler
Bibliyografik Denetim
Bibliyografik Denetim
Bibliyografik Denetim
Yapılandırılmış Veri
Yapılandırılmamış Veri
Hafta 2: Dizinleme ve Öz Hazırlamaya Giriş
Yapılandırılmamış Veri
Hafta 2: Dizinleme ve Öz Hazırlamaya Giriş
Yeni Gereksinimler!
• «Çevrimiçi» ortamda üretilen bilginin artışı
• Veri tabanları, kurumsal arşivler, web…
• «Çevrimiçi» ortamda yer alan bilginin çeşitlenmesi
• Metin, Ses, Görüntü, 3D, kültürel miras ürünleri
•
•
•
•
Bilimsel Yayıncılık ve ortamların artışı (açık erişim ve diğer ortamlar)
Dijital kütüphane yaklaşımları
Kurumsal arşivlerin ortaya çıkışı (institutional repositories)
Bulut tabanlı platformların ortaya çıkışı
• Google scholar citations, Academia.edu, Researchgate, slideshare
Yeni Gereksinimler!
• Bulut tabanlı platformların ortaya çıkışı
• Google scholar citations, Academia.edu, Researchgate, slideshare
Yeni Gereksinimler!
• Bulut tabanlı platformların ortaya çıkışı
• Google scholar citations, Academia.edu, Researchgate, slideshare
Yeni Gereksinimler!
• Kurumsal arşivler – institutional archives
Yeni Gereksinimler!
• Kurumsal arşivler – institutional archives
Yeni Gereksinimler!
• Kurumsal arşivler – institutional archives
Yeni Gereksinimler!
• Kurumsal arşivler – institutional archives
• Bir kurumda üretilen yayınların ve dijital arşivlerin merkezi bir noktadan
yönetimini sağlamak için oluşturulan arşivler
• Fiziksel
• Elektronik ortamda giderek yaygınlık kazanan bir yapı
• Neler yer alır?
•
•
•
•
Raporlar
Tezler
Pre-print makaleler, makalelerin yazar kopyaları
Araştırma Verileri
Bu nesneleri/kaynakları kimler tanımlıyor?
Kütüphaneler??
Kütüphaneciler??
Katalogcular??
Kullanıcılar??
Metadata - Üstveri
Data about data – veri hakkında veri
Farklı meslek grupları farklı tanımlamalar
Bilgi sistemlerinin ve kaynaklarının kullanımı, korunması,
tanımlanması ve üretimi/oluşturulması
Kataloglama ve sınıflama -> etiketleme
Bilgi profesyonellerinden -> ??
Metadata - Üstveri
Gelişim; 1990’ların ortaları
Coğrafik veri yönetimi ve karşılıklı işlerlik
Sanayii özellikle Savunma Sanayii
Veri yönetimi – kurumsal çalışmalara yönelik dokümantasyon
işlemleri
METADATA Nedir?
• Veri hakkında veri – Data about data
• Bilgiye yönlendiren, bilginin yerini gösteren, bilgiyi açıklayan ve
erişim sağlayan bilgilerdir.
• Farklı alanlarca farklı tanımlamaların yapıldığı bir kavramdır
• Makinece anlaşılabilir bilgi
• Elektronik bilginin kayıtları
• Kütüphanecilik ve bilgi yönetimi alanında ise metadata her tür
bilgi kaynağının tanımlanmasında kullanılan tanımlama unsurları
olarak yer almaktadır.
• Geleneksel kütüphane katalogları, AACR2 ve MARC 21 gibi
unsurlar metadata olarak yer almaktadır (NISO, 2004, s.1).
Metadata Nedir?
Bilginin;
• Ne?
• Nerede?
• Nasıl ?
• Ne zaman ? ve
• Kim ? Tarafından oluşturulduğu hakkında bilgi veren unsurlar
bütünüdür.
• Genel olarak bilgi kaynağının kimliklenmesini sağlayan
unsurlar bütünüdür.
Neden Metadataya ihtiyaç var?
İçerik;
• Kaynağın arşivlenmesi, dağıtımı ve yaşatımını sağlamak için
dokümantasyonu oluşturmak
• Kaynağın kültürel, teknik, yönetsel ve yapısal altyapısını
sağlamak
• Uzun süreli koruma ve kaynağın bütünlüğünü değişen araçlarda
sağlamak
• Kaynaklara ilişkin tarih ve saklama süreçlerini yönetmek
• Veri madenciliği ve profil oluşturmaya olanak sağlamak
Neden Metadataya ihtiyaç var?
Kaynak/Nesne
• Bulunabilirlik /Görünürlük
• Tanımlama
• Seçim
• Sağlama
T. C. KİMLİK NUMARALARI
ÖĞRENCİ NUMARALARI…
Metadata Yapıları
Embedded (Gömülü) Metadata
Stand Alone (Kaynağa Yönlendiren)
Metadata
Tür olarak metadata
• Tanımlayıcı – bilgi kaynaklarını/nesnelerini tanımlamaya yönelik
alanlar tanımlayıcı metadata olarak adlandırılır.
• Yapısal – bilgi kaynaklarının/nesnelerinin nasıl bir araya geldiğini
yansıtan alanlar
• Teknik – bilgi kaynaklarının/nesnelerinin oluşturulmasında
kullanılan donanım/yazılımlarla ilgili bilgilerin tutulduğu alanlar
• Yönetimsel – bilgi kaynaklarının/nesnelerinin yönetimine yönelik
alanlar
• Haklarla ilgili alanlar
• Koruma ile ilgili alanlar
Web Kaynakları ve Metadata
Web Kaynakları ve Metadata
Web Kaynakları ve Metadata
Web Sayfaları ve Elektronik
Kaynaklar
• Web sayfaları nasıl oluşturuluyor?
• Kodlar
<html>
<head >
<title> My Web Page </title>
</head>
<body>
<h3> Welcome to my web page. <br>
It is under construction now </h3>
</body>
</html>
Web Sayfaları ve Elektronik
Kaynaklar
• Bir web sayfasının oluşturulma süresi maksimum
30 dk.
• Bir web sayfasının ömrü ortalama 44 gün
• Metadata ile denetim nasıl sağlanmaya çalışılıyor?
• Çözüm Arama Motorları ve bu araçların çeşitli zamanlarda
arama yapan örümcek programları
Web sayfaları için Metadata Nasıl
Oluşturulabilir??
• HTML kodları içine gömülebilen MetaEtiketleri ile.
• Metadata Oluşturucular
• Metadata Editörleri
Metadata Standartları
• En önemli standart 1990’larda geliştirilen Dublin Core
Standardı.
• DC – Dublin Core
• DCMI – Dublin Core Metadata Initiative
• DCMES – Dublin Core Metadata Element Set
• Bilgi kaynaklarını/nesnelerini 15 meta etiketi ile tanımlama
Dublin Core Alanları















Title (Başlık)
Creator (Yaratıcı)
Subject (Konu) keyword
Description ( Tanımlama) Kaynak içeriğinin tanımı
Publisher (Yayımcı) Kaynağı yaratan ve yayımlayan
Contributor
Date (Tarih)
Type (Tür)
Format (Biçim)
Identifier (Belirteç): URL (Uniform Resource Locator)
Source
Language
Relation
Coverage
Rights















<meta http-equiv="Content-Type"
content="text/html; charset=windows-1254">
<meta name="GENERATOR" content="Microsoft FrontPage 6.0">
<META NAME="description" CONTENT=“Tolga Çakmak, Hacettepe University Department of Information Management-">
<META NAME="keywords" CONTENT=“Tolga Çakmak, Hacettepe Üniversitesi, bilgi ve
belge yönetimi, department of information science, elektronik belge yönetimi, electronic
records management, web 2.0, enterprise 2.0, enterprise content management, records
management, belge yönetimi, bilgi teknolojileri, information technologies">
<META NAME="author" CONTENT=“Tolga Çakmak">
<META NAME="update" CONTENT="2009">
<META NAME="DC.Title" CONTENT=“Web Page of Tolga Çakmak">
<META NAME="DC.Description" CONTENT="H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Department of Information Management">
<META NAME="DC.Subject" CONTENT=“Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü, Tolga Çakmak,
Department of Information Management, Publications, Library Science">
<META NAME="DC.Creator" CONTENT=“Tolga Çakmak">
<META NAME="DC.Source" CONTENT="H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü">
<META NAME="DC.Language" CONTENT="English">
<META NAME="DC.Publisher" CONTENT=“Tolga Çakmak">
<META NAME="DC.Coverage" CONTENT="H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü">
• http://www.ukoln.ac.uk/metadata/dcdot/
Alan Özellikleri
Dublin Core Genel Özellikleri
 Bütün alanların kullanımı isteğe bağlı
 Bütün elemanlar birden çok defa oluşturulabilir/tekrarlanabilir
 Elemanlar herhangi bir sıraya göre kullanılabilir
 Kurumsal politikalar ve arşivleme politikaları ön plandadır.
 Kurumsal politika?
 Arşivleme politikası?
 Uluslararası
 Genişletilebilir (Qualified Dublin Core ile)
 3 temel prensip
 Dumb-Down
 One to one
 Appropriate Values (Uygun Değerler)
Dublin Core Genel Özellikleri
 İki ayrı kullanım
 Simple Dublin Core
 Qualified Dublin Core
 Simple Dublin Core;
 Yalnızca 15 elemanla sınırlı
 Qualified Dublin Core;
 Yeni elemanlar
 Niteleyiciler
Qualified Dublin Core
 Yeni elemanlar;







Audience
Provenance
RightsHolder
Instructional Method Instructional Method
Accrual Method
Accrual Periodicity
Accrual Policy
Qualified Dublin Core - Niteleyiciler
 Eleman kısıtlayıcılar;
 Elemanın ifade ettiği anlamı taşıyan ancak bu anlamı dahada
daraltmayı sağlayan ekler.
Qualified Dublin Core - Niteleyiciler
Qualified Dublin Core - Niteleyiciler
Qualified Dublin Core - Niteleyiciler
 Kodlama şemaları;
 Verinin belirli bir kurala göre düzenlenmesini sağlar
 Kendi içinde ikiye ayrılır;
 Sözlüklere dayanan kodlama şemaları
 Konu belirteçleri – LCSH, MeSH gibi
 Sözdizimsel kodlama şemaları, verinin ne şekilde ifade edileceğini
gösterir.
 Örneğin tarih; 2011-11-03
 Yazar isimlerinin veriliş biçimleri; Soyad, Ad
Qualified Dublin Core - Niteleyiciler
Qualified Dublin Core - Niteleyiciler
Dublin Core - Prensipler
• Dumb-Down Prensibi;
• Metadata alanları/elemanlar niteliyiciler olmadan da kullanılabilir.
• Eleman kısıtlayıcılar, metadata alanının/elemanının anlamını
daraltır. Asla genişletmez
• Kodlama şemaları, elemanların taşıdıkları değerin ne olacağı
konusunda yol göstericidir.
Alan/eleman adı
Niteleyici (eleman kısıtlayıcı)
Dublin Core - Prensipler
• One-to-One Prensibi;
• Bir bilgi kaynağının her bir gösterimi ayrı bir kayıt ile gösterilir
• Örneğin; Mona Lisa tablosunun orijinal haline yönelik tanımlama
alanları ile dijital kopyasının tanımlama alanları aynı değildir. Aynı
alanlarla tanımlanmamalıdır.
• Kayıtlara yönelik tanımlama unsurları ile kayıtlardan sorumlu olan
kurum/kuruluş ve kişilerin tanımlama bilgileri ayrı tutulmalıdır.
Dublin Core - Prensipler
• Uygun Değerler Prensibi;
• Elemanlar, eleman kısıtlayıcılar ve kodlama şemaları kullanıcı
grubunun ihtiyaçlarına göre belirlenmelidir.
• Kullanıcı grubunun özellikleri, bilgi gereksinimleri belirlenerek
alanlar ve alanlarda kullanılacak bilgiler belirlenmelidir.
BBY 263 Bilgi
Kaynaklarının
Tanımlanması
Ders 2; Üstveri Yapıları