Transcript Zehirli Isırık ve Sokmalar

Zehirli Isırık ve Sokmalar
Prof.Dr.Gürayten Özyurt
Yılan Zehirlenmesi
• Türkiyede
12 tür zehirli
29 tür zehirsiz yılan
• Zehirli yılan türleri
Engerek
(Viperidae,Elapidae)
• Kobra
Isırık ve Sokma nedir?
• Isırık, zararlı canlının aktif baş ve çene hareketleri ile
zehirin diğer canlının vücuduna girmesidir.
• Sokma, zararlı canlının vücudunun ucunda veya
yanındaki bir iğne yardımıyla zehirin diğer
canlının vücuduna girmesidir.
• Isırılan veya sokulan yerin lokalizasyonu,
zehirli hayvan ve zehirin türü,
bilinçli ilk yardım morbidite ve hatta mortalitede rol
oynar.
• Özellikle ısırıklarla tetanoz tehlikesi de ortaya çıkar.
Zehirli Isırık
• Yılanın üst çenesindeki
dişlerle yapılan ısırma
hareketi sonucudur.
• Zehirli madde, dişlerin
bağlı olduğu bezden bir
kanal içinden akarak,
ısırık yerinden kişinin
vücuduna girer.
Zehirli Yılan ile olmayanı arasındaki
farklar
•
•
•
•
•
Baş şekli
Pupildeki şekil farkı
Dişlerin varlığı
Dil
Kuyruk farkları
Yılan Zehirinin Etkileri
• Nekroz yapıcı: Lokal şişme,
lenf düğümü büyümesi ve
Kompartman Sendromu,
Rhabdomyolisis
• Hemotoksin: Pıhtılaşmayı
önler,kanama ve DIC
• Nörotoksin: Presinaptik motor
sinir uçlarından nörotransmitter
salımını önler, postsinaptik
asetilkolin reseptörlerini bloke
eder, solunum yetmezliği
• Kardiotoksin: Hipotansiyon,
renal yetmezlik ve kardiak
arrest
Kompartman Sendromu
• Ekstremitelerde,subkutan şişme görülmez
• Fakat derin kompartmanlarda vardır.
• Hasar bölgesinde ağrı yoktur.Fakat gerilme ile ağrı ve
duyarlılık artar
• Sinirin geçtiği bölgede hipoestezi
• Kaslarda zayıflama
• İğne manometresi ile 30-40 mm Hg’dan yüksekse
fasyotomi endikedir.
Türkiyedeki Yılanlar ve Kuru Isırık
• 29 türü zehirsiz,12 tür zehirli yılan
• Zehirli yılan türler (Viperidae,Elapidae )
Engerek,Kobra
• Yarı zehirli türlerin zehir dişleri, maksil kemiğinin
arkasındadır. (Coluperidae)
• Hayvanın bezi veya üst çene dişleri yoktur
Isırık zehirli değildir. Fakat lokal travmatize, infekte
edicidir.
Engerek yılanı
Yılan Zehirinin özellikleri
• Nekroz yapıcı: Lokal şişme ve lenf düğümü büyümesi
ve Kompartman Sendromu, Rhabdomyolizis
• Hemotoksin: Pıhtılaşmayı önler,kanama ve DIC
• Nörotoksin: Presinaptik motor sinir uçlarından
nörotransmitter salımını önler, postsinaptik
asetilkolin reseptörlerini bloke eder, solunum
yetmezliği
• Kardiotoksin: Hipotansiyon, renal yetmezlik ve
kardiak arrest
Güneydoğu Zehirli yılanları
Ülkemizdeki Zehirli Yılanların Yayılış Alanları
M. monspessulanus....
T. fallax.....................
V. ammodytes..........
V. barani...................
V. kaznakovi..........
V. lebetina............
V. pontica..............
V. raddei...............
V. ursinii............
V. wagneri.........
V. xanthina........
W. aegyptia
Malpolon monspessulanus
(Çukurbaş Yılan )
• Baş üstünde ve gözler
arasında boyuna bir
çukurluk vardır. Vücut
boyu 2 m. kadar olabilen
oldukça uzun yılanlardır.
Sırt taraf, erginlerde
yeşilimsi gri kahverengi
lekesiz, gençlerde zemin
renk gri veya kahverengi
olup küçük siyahımsı
lekelidir. Alt taraf
beyazımsı veya sarımsı
beyaz; siyah veya gri
noktalıdır. Göz bebeği
yuvarlaktır.
Telescopus fallax (Kedi Gözlü Yılan )
• İnce boyunlu, göz
bebekleri dikey ve vücut
uzunluğu genellikle 7080 cm. olan bir yılandır.
Sırt taraf gri kahverengi
olup siyah veya koyu
kahverengi lekelidir.
Vücut gerisine doğru
lekeler soluk renklidir.
Gövde yanlarında da bir
sıra leke bulunur. Alt
taraf sarımsı beyaz,
mermer görünümünde
esmer lekelidir.
Vipera lebetina (Koca Engerek)
• Vücut boyu 130 bazen de
180 cm. kadar olabilen ve
kalın yapılı Türkiye’nin en
iri engerek türüdür. Başın
üst tarafı karinalı küçük
pullarla örtülüdür. Göz
bebeği dikeydir. Sırt
taraf gri veya esmer
kahverengi, genellikle
bariz iri siyahımsı
lekelidir. Bazen iki parçalı
olabilen bu lekelerin
kenarları esmer şeritle
çevrili, orta kısımları
tuğla kırmızısıdır. Alt
taraf hafif pembemsi
sarı veya beyaz ve siyah
noktalıdır.
Walterinnesia aegyptia
(Mısır Kobrası- Siyah Çöl Yılanı)
• Vücut boyu 80-90
cm.dir. Vücudun üst
kısmı genel olarak siyah,
alt kısmı mat gümüş
renklidir. Vücut
silindirik, kuyruk nispi
olarak kısadır. Baş geniş
ve yassıdır. Bu tür
karakteristik olarak
gececi ve kazıcıdır.
Kazıcı yaşam tarzına
uygun olarak gözler
küçük ve rostrum
kuvvetli yapıdadır.
Vipera wagneri (Vagner Engereği)
• Çok güzel desenli ve vücut
boyu 50-90 cm. olan bir
engerek türüdür. Boyun
bariz şekilde ince, başın
üstü karinalı küçük pullarla
örtülüdür. Göz bebeği
dikeydir. Sırt gri veya
kahverengi bej olup bariz
lekelidir. Lekelerin
kenarları koyu, iç kısımları
kırmızımsı veya sarımsı
kahverengidir. Lekeler
ayrı veya bitişik, kuyrukta
dalgalı bant teşkil eder.
Alt taraf açık gri ve
dağınık koyu lekelidir.
Boynuzlu Engerek (Prof.İsmail Hakkı Uğurtaş’dan)
Viperiae Baranii
(Prof.İsmail Hakkı Uğurtaş’dan)
Yılan Zehirlenmesinde Tedavi
• Bilinç, nabız hızı ve ritmine, kan basıncına, solunum
hızına, lokal şişmeye ve gelişen semptomlara dikkat
• Hastanın tedavi merkezine nakli,ölü yılanın alıkolunması
•
Islak bezle ısırık yerinin silinmesi, sokulan bölgenin
hareketsizleştirilmesi,Turnike konmaması, kesilmemesi
• Buz tatbiki, ağrı kesici ve antibiyotik tedavisi, tetanoz
aşısı
• Bilinç kaybı, hemostatik, kardiovasküler toksisite,
nörotoksisite halinde antivenom tedavisi
Antivenom Tedavisi ve Sakıncaları
• Antivenom pahalı, bulunması güç, raf ömrü kısa
• Serum reaksiyonu riski taşır
• Çoğu kişi zehirsiz yılan tarafından sokulur ve
antivenom gereksiz
• Yılana özel antivenom çok az
• 5 ml/dak.hızla isotonik sıvıda 1/10 dilüe antivenom;
30-60 dak.dan fazla sürede i.v
• Uygulamanın ilk dakikalarında oluşan anaflaksi için
antihistaminik i.v,ve s.c adrenalin 1/100 sol.
Deri
yüzeyi
Ödem,iskemi
nekroz
Lokal doku inflamasyonu
Nekroz
ANTİVENİN
Venom
(VMP)
ProTNF’den TNF
salgılanması
(HMP)
Fazla TNF
salgılanması
ECM
proteinlerinin
yıkılması
Kanama
Blister
oluşumu
Kas nekrozu
TNF-α
Salgılanması
Deri nekrozu
Yılan zehiri
proteinazları
MMP’nın
aktifleşmesi
Ödem
Trombosit
kümeleşmesinin
durdurulması
Pıhtılaşma
faktörlerinin
parçalanması
Hücre dışı
matriks
parçalanması
ANTİVENOM TEDAVİSİ İÇİN SINIFLAMA
Belirtiler
Sınıflama
•
A) Şişme, ekimoz, yalnızca ısırık
yerinde ağrı
• Hafif
•
A + ısırık yeri sınırlı,kanama,
pıhtılaşma normal,sistemik
bulgu yok
• Minimal
•
A + şişme ve ekimoz’da 50 cm
genişleme,yaşamı tehdit
etmeyen sistemik bulgu,
önemli kanama yok
•
A + şişme ve ekimoz’un genişlemesi,
havayolunu etkilemesi,
ağır hipotansiyon,
taşikardi,takipne,pıhtılaşma
faktörlerinde bozulma, kanama
• Orta derece
• Ağır
Tanı ve Antivenom uygulaması için
bulgular
• Yılanın 2 diş izi tanıyı koydurur
• Şişme,ekimoz ve ağrı’nın hızla gelişmesi
• Belirgin pıhtılaşma bozukluğu, kanama
hipofibrinojenemi veya trombositopeni
• Nöromuskuler toksisite
• Şok
Akrep
Akrep Sokması
• Tropikal ve
subtropikal bölgelerde
sık rastlanır.
• 2 vücut segmenti, 8
bacağı vardır.
• Kuyruğunun ucundaki
tüberkülden salınan
zehir, diğer canlının
vücuduna salınır.
Akrep Sokmasında Bulgular
•
•
•
•
Sokma yerinde ağrı, lokal ödem, ürtiker,
Ajitasyon, hiper aktivite
Sekresyon artışı, kusma ve bulantı
Hipertansiyon, bradi-taşiaritmi, Q , T dalgası
değişiklikleri,kalp blokları
• Rhabdamyolisis
• 2-3 saat içinde gelişen pulmoner ödem, 3-4 saat
içinde ölümle sonuçlanır.
• Ciddi reaksiyon erişkinde %0.09,
çocukda %16, mortalite >10yaş’da %16
Akrep Sokmasında Tedavi
• Lokal tedavi
• Ağrı kesici ve sedatifler
• Sıvı elektrolit kaybının önlenmesi
• Antiaritmik (propranolol) ve antihipertansif
(Ca kanal bloker) tedavisi
• Nörolojik, solunum ve kardiovasküler
bulgular varlığında Antivenom uygulaması
Arı Sokması
• 50 den fazla arı tarafından sokulmuş
veya anaflaktoid reaksiyon hikayesi olan
kişiler hastanede tedaviye alınmalıdır.
• Hava yolu kontrol edilmeli, kan basıncı
dikkatle izlenmelidir.
• Hymoneptera
takımından Apidea
ailesinden Bal arısı,
Vespidea ailesinden
Sarıca arı ve Eşek
arısı ya da Yaban
arılarının
• Karın boşluğunda
zehir keseciği ile
ilişkili olan vücut alt
ucunda iğne ve 9
adet kancacık vardır
Arı Sokması
• Arı,kancaları ile
tesbit ettikten sonra
kesenin içindekini
boşaltır fakat uçmak
istediğinde karın
içindeki kese de
sökülür
• Hayvan bir süre
sonra ölür.
Arı Cinsleri-1
Bal arısı
• Mellitin
(hemolitik,serotonin
salgılayıcısı,kardiyotoksik)
Fosfolipaz A-2
Dokuya
Hyalurinidaz
penetrasyon,
MCD
yayılım
Histamin gibi enzimler
taşır.
Arı cinsleri-2
• Halk arasında eşek arısı
diye adlandırılanlar
daha büyük ve
uzun olup en tehlikeli
olanlarıdır.
• Yoğun sokmalarda
• 2 gün içinde
rhabdomyoliz,
hemoglobinüri,
myoglobinüri ve
akut renal yetmezlik
ortaya çıkabilir.
Arı Sokmalarında Tedavi
• Koruyucu önlemler: Parfüm,saç
spreyi,losyondan, açık renkli parlak
giysilerden,ağzı açık çöp kutuları ve açık
gıdalardan uzak durulmalı
• 0.3-0.5 ml 1/1000 lik Adrenalin ve
antihistamin i.m hemen verilmelidir.
• Solunum yetmezliği, DIC, ARDS gelişimi
dikkatle izlenmelidir.
Kan basıncı, renal perfüsyon, idrar atımının
devamı sağlanmalı
Arı Sokmasının Tehlikesi
• Allerji hikayesi
olanlarda veya çok
sayıda arı tarafından
sokulanlarda
laringospazm ve
anafilaksi ortaya
çıkar.
Risk %60, kişiler
adrenalin injektörü
taşımalı
Örümcekler
• Karadul, Kahverengi ve
Tarantula gibi türler
ülkemizde de
yaşamaktadır.
• Başın kenarında bulunan
2 kıskacı bezlerle
bağlantılı
• Latrotoksin: presinaptik
nörotoksin yılan
zehirinden daha güçlü
ise de miktarı az ve
akıtma mekanizması
zayıftır.
Örümcek
Örümceklerle Zehirlenme
• Isırık yerinde ürtiker, pruritis,hafif nekroz, nadiren
hemoliz, pıhtılaşma bozukluğu ve ölüm de görülmüştür.
• Sistemik bulgular, deri lezyonun ağırlığı ile ilişkili
değildir.
• Sokmadan 24-48 saat sonra ateş, göğüs,sırt ve
abdomende kramplar, kusma bulantı, kas ağrısı,
hemoliz ve DIC gelişir.
• Ağır semptomlar daha çok çocuklarda gelişir.
Örümcek Sokmalarında Tedavi
• i.m ve i.v analjezikler
• Genel yara tedavisi, hareketsizlik ve ekstremitenin
elevasyonu
• Yara 12 saatte 4 cm den fazla genişlemişse cerrahi
işlem
• Çok ağır olgularda, 50-100 ml.salinde sulandırılmış
1-2 vial antivenin 1 saatin üstünde infüzyonla
verilebilir.
Su Canlıları ile Zehirlenmeler
• Travma ile:
•
•
•
•
•
•
•
•
Vertebrasızlar:
Ekinodermler (deniz yıldızı, deniz kestanesi, deniz salatalıkları)
İstridyeler (kabuklu deniz hayvanları)
Sölenterler (süngerler, deniz anası)
Yumuşakçalar (mavi halkalı ahtapotlar)
Vertebralılar:
Vatos ve iskorbüt balıkları, elektrik balıkları
Deniz yılanları
• Oral alım ile:
• Uskumrugiller,midye,istridye
İskorpit (Scorpaena notata) balığı
• Sokması çok ciddi
olmamakla birlikte
şiddetli yanma ve ağrı
yapabilir. Zaman zaman
da kızarıklık
görülebilir.
• En iyi ilkyardım,
sokulan bölgeye sıcak
su uygulamaktır.
Vatos
• Dipte yaşar ve
beslenir. Kendini
kuma gömerek
düşmanlarından
saklanır.
Vatoz
• Kamçıyı andıran
kuyruğunun alt üçte
birinde çok keskin ve
zehirli bir mahmuz
vardır.
• Rahatsız edildiğinde
veya üzerine
basıldığında ona zarar
veren canlıyı sokar.
• Kuyruğun dibindeki zehir
bezinden salgıyı akıtır
Puffer fish- Balon balığı
Yenildiğinde Tetradotoksin zehirlenmesi
Deniz Anaları (Aurelia aurita)
• Ege ve Akdeniz’de her
mevsimde görülürler.
Dalış sonrası, deniz
anasının elbiseye ve
mayo üzerine bulaşmış
olan yakıcı vantuzları
yanma ve kaşıntılara
sebep olabilir. Kollarıyla
temas sağlandığında
değdiği bölgede yüksek
yanma ve kızarıklığa
sebep verir
Tedavi (Travmatize olanlarda)
Vertebrasızlarda
Batan iğnenin çıkarılması
Deniz suyu ile yıkanması,
topikal
%5 lik asetik asid,sodalı su
ile pansuman
Kas spazmlarına karşın %10
Ca glukonat,
antihistaminikler
Topikal kortikosteroid
Vertebralılarda
Sıcak su (40.5 C°) ile 30
dak. detoksifikasyon
MgSo4 la pansuman
3-4 saat gözlemde
tutmak,i.v dolantin
Solunum ve böbrek
fonksiyonlarının
monitorizasyonu
Antivenom tedavisi