Partnerstwo w zintergowanym systemie wsparcia rodziny

czyli o modelu polityki społecznej wobec dziecka i rodziny w kontekście ustawy

o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

Mirosław Kaczmarek Olsztyn, 21 marca 2013 r.

Partnerstwo i współpraca

„Żaden człowiek nie jest samotną wyspą, każdy stanowi ułamek kontynentu.”

/John Donne/

Partnerstwo w działaniu

Partnerstwo w obszarze pomocy dziecku i rodzinie Refleksje z realizacji w 14 powiatach projektu systemowego „Razem dla Mazowsza – Edukacja w działaniu” ze środków EFS w ramach PO KL Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji

Podstawą partnerstwa są ludzie!!

Bardzo ważnym wyznacznikiem działań podejmowanych

zasoby ludzkie,

w tym c skuteczności w partnerstwie

haryzma

są

lidera – koordynatora.

Od sprawnego wykorzystania indywidualnych potencjałów, mocnych stron członków zespołu zależą rezultaty podejmowanych działań, ich kreatywność i innowacyjność - efekt synergii (2+2=5).

Czego potrzebują zintegrowane zespoły pomocy dziecku i rodzinie?

2. Poszanowanie różnic

Wypracowania i ustalenia odpowiedzi na szereg pytań:        Czym jest lokalne partnerstwo?

Co stanowi płaszczyznę porozumienia?

Jaki powinien być skład partnerstwa?

Jakie relacje, style pracy uczestników i lidera powinny charakteryzować udane partnerstwo?

Kto powinien (a kto nie) pracować w zespole?

Jaka wiedza i umiejętności potrzebne są do pracy w zespole?

Jak komunikować wypracowane stanowisko (media)?

Czego potrzebują zintegrowane zespoły pomocy dziecku i rodzinie?

2. Poszanowanie różnic Wiedzy i umiejętności w zakresie, m.in.:

    Pracy w zespole, wypracowywania z poszanowaniem różnic; wspólnego stanowiska Aktywnego słuchania, asertywności; twórczego rozwiązywania problemów, rozwiązywania konfliktów, mediacji; Wzajemnego zaufania, otwartości, wspólnej odpowiedzialności; Relacji między wszystkimi członkami zespołu, jasno  wyznaczonych granic; Utrzymania indywidualnego poczucia stres (syndrom wypalenia zawodowego); wartości, odporności na  Otwartej komunikacji decyzji (relacja z mediami);

Polityka społeczna wobec dziecka i rodziny

Dylemat: Pomagać – wspierać – interweniować

Suplement

O czym świadczą historie jakich wiele:

Historia małej Róży z Błot Wlk.

Historia babci Teresy z Lublina Historia rodziny Bajkowskich z Krakowa

„Moralna panika”, czyli społeczne i urzędnicze przyzwolenie na interwencję



Dlaczego łatwo sięgamy po środki interwencyjne i dajemy na nie społeczne przyzwolenie?



O czym to świadczy?



Czy jako rodzice chcielibyśmy takiego modelu interwencji wobec własnych dzieci?



Czy taki model interwencji rozwiązuje problemy?

Kiedy i jak pomagać? Kiedy i jak interweniować?

Prawo nie pozwala nam na dowolność, istnieją m.in.:  Konstytucyjna zasada pomocniczości;  Zasady autonomii rodziny;  Zasada prymatu rodziny  Zasada dobra dziecka;  Społeczny i prawny obowiązek interwencji;

Konstytucyjna z asada pomocniczości



Subsydiarne pomaganie (zakaz odbierania)

nie pozbawiać osób i grup niższych tego, co sami potrafią uczynić; 

Subsydiarne towarzyszenie

– wspierać, gdy ktoś nie jest w stanie sam sobie poradzić, tzw. „ pomoc do samopomocy”; 

Subsydiarna redukcja

– pomagać do chwili podjęcia swych zadań przez potrzebujących.

Zasady prawa rodzinnego



Zasada prymatu rodziny

dzieci: w wychowaniu „

...Rodzice ponieważ dali życie dzieciom, mają pierwotne, niezbywalne prawo i pierwszeństwo do wychowania potomstwa i dlatego muszą być uznani za pierwszych i głównych jego wychowawców.

..” (JPII: Karta Praw Rodziny)

Zasady prawa rodzinnego



Zasada autonomii rodziny

względem wpływów zewnętrznych, w tym Państwa: „

...Nikt nie może być narażony na samowolną lub bezprawną ingerencję w jego życie prywatne, rodzinę, dom czy korespondencję, ani też na bezprawne zamachy na jego cześć i dobre imię

….” (Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych) 

„Mój dom, moja twierdza”- „my home, my castel”;

Zasady prawa rodzinnego



Zasada dobra dziecka: To nakaz kierowania się kryterium najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka w rodzinie, działalności publicznych i prywatnych instytucji: opieki społecznej, edukacji, sądów, władz administracyjnych, ciał ustawodawczych.

(przepisy kro: art.56, 109, 114; Konwencja: art. 3);

Społeczny obowiązek interwencji



Każdy,

kto jest świadkiem zagrożenia dobra dziecka, szczególnie zagrożenia jego zdrowia i życia, ma obowiązek pomocy i interwencji.



Każdy

, komu znane jest zdarzenie zagrażające dobru dziecka lub działanie rodziców na jego szkodę, obowiązany jest powiadomić o tym sąd (art. 572 kpc). 

Każdy

ma obowiązek zawiadamiania policji i sądu rodzinnego w przypadkach świadczących o demoralizacji osoby nieletniej – obowiązek ten nakłada art. 4 upn.

To społeczny obowiązek interwencji

- nie niesie on za sobą prawnego przymusu reagowania i sankcji karnych.

Prawny obowiązek interwencji

W sytuacji powzięcia informacji

w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, swoją działalnością publiczną - o zdarzeniach naruszających dobro dziecka, działaniu rodziców na jego szkodę lub popełnieniu przez dziecko przestępstwa ściganego z urzędu, czy też przejawach demoralizacji nieletnich

prawny obowiązek interwencji.

–

przedstawiciele instytucji publicznych mają

(art. 572 kpc; art. 4 upn; art. 304 kpk)

Szczególna ochrona i odpowiedzialność funkcjonariuszy publicznych Funkcjonariusze publiczni

, w tym sędzia, kurator, policjant, nauczyciel, pracownik administracji socjalny), rządowej i samorządowej (pracownik którzy przekraczając swoje kompetencje lub niedopełniając obowiązków działają na szkodę interesu publicznego lub prywatnego (w tym przypadku na szkodę dziecka), podlegają karze do lat 3, a jeżeli działali nieumyślnie do lat 2 (art. 231 § 1 i 3 kk).

Granica interwencji – dobro dziecka

Powinniśmy zatem pamiętać, że na mocy obecnych przepisów na pracownikach instytucji publicznych i niepublicznych pracujących z dziećmi spoczywa szczeg ó lny obowiązek reagowania na wszelkie przypadki zagrożenia dziecka bądź zagrożenia innych przez dzieci.

Dyrektywy oddziaływania wobec rodzin nienależycie sprawujących pieczę nad dziećmi

 Bez koniecznej potrzeby nie należy ingerować w życie rodziny;  Jeżeli interwencja jest potrzebna – chronić dobro dziecka udzielając wsparcia całej rodzinie;  Celem umieszczenia dziecka poza rodziną jest praca na rzecz powrotu dziecka do rodziny;

Dyrektywy oddziaływania wobec rodzin nienależycie sprawujących pieczę nad dziećmi

 Dzieci pozostające poza rodziną umieszczać w rodzinnych formach pieczy;  Dziecko przebywające poza rodziną powinno mieć kontakt z rodzicami;  Tylko w sytuacji, gdy postawa rodziców nie gwarantuje powrotu umieszczać dzieci w trwałym środowisku zastępczym.

Jak zatem wygląda obraz interwencji w rodzinie w świetle statystyk?

 Statystyki Wielkiego Rocznika Statystycznego GUS za lata 2000 – 2010  Druki sprawozdawcze Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej MPiPS-3 za lata 2001 - 2010  Druki sprawozdawcze Ministerstwa Sprawiedliwości za lata 2000 – 2010: – – MS-16r

„ Sprawozdanie w sprawach rodzinnych z zakresu spraw cywilnych …”

MS 18 „Sprawozdanie w sprawach nieletnich”.

Demografia – dzieci do uk. 18 r.ż.

           2000 r. – 2001 r. 2002 r. – 2003 r. – 2004 r. – 2005 r. – 2006 r. – 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 9 983 200 = 100 % 9 664 400 9 342 600 9 008 100 8 700 300 8 446 200 8 229 500 8 041 500 7 860 500 7 850 800 7 840 600 = 78,5 % (spadek o 21,5%)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2010

Małoletni pod nadzorem sądów

Ogółem 171 729 100% 177 994 165 777 163 231 173 784 182 182 189 234 201 257 201 663 210 500 122,6% W rodz. zast. 40 650 100% 41 925 39 683 40 197 41 754 42 855 43 785 44 412 45 150 46 100 113% W plac. op.

30 748 100% 32 139 28 735 27 614 26 292 27 060 25 929 25 137 24 006 21 800 71%

Małoletni pod nadzorem sądów

(Wskaźnik na 10 tys. dzieci)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2010 Ogółem 172,0 184,2 177,4 181,2 199,7 215,7 229,9 250,3 256,6 268,0 W rodz. zast. 40,7 43,4 45,8 48,1 51,6 50,7 53,2 55,2 57,4 58,8 W plac. op.

30,8 (71,5) 33,2 30,8 30,6 30,2 32,0 31,5 31,2 30,5 27,8 (86,6)

Ingerencja we władzę rodzicielską

2005 Pozbawienie Władzy rodz.

Zawieszenie Władzy rodz. Ograniczenie Kuratela zawodowa Kuratela społeczna 16 603 3 927 156 245 36 136 76 805 2006 2007 16 965 17 492 3 687 3 625 163 775 175 425 37 724 83 627 38 928 90 614 2008 18 103 2009 19 239 3 366 3 456 175 765 183 389 40 006 41 017 92 104 96 664

Czy w świetle powyższych danych rodziny zastępcze i adopcja mogą być panaceum na niewydolność rodziny biologicznej?

Rozpad rodzin zastępczych – skala zjawiska

 W latach 2006 – 2008 rozwiązano 5 911rodzin zastępczych, w tym:  4 513 rodzin spokrewnionych (76 % rodzin rozwiązanych);  1 014 rodzin niespokrewnionych (19% );  284 rodziny zawodowe (5 % ogółu rodzin rozwiązanych);

(Wg. niepublikowanego raportu dr I. Kowalskiej opracowanego dla MPiPS)

Rozpad rodzin zastępczych – skala zjawiska

Ale rozwiązaniu uległo:  5,3% ogółu rodzin zastępczych;  4,8% rodzin spokrewnionych;  6,5% rodzin niespokrewnionych;  9,8% rodzin zawodowych ( co 10 rodzina zawodowa!)

(We Wrocławiu w ostatnich latach rozwiązano blisko 50% RDDz)

Rozpad rodzin zastępczych – przyczyny

    Niewywiązywanie się rodziny zastępczej z obowiązków; Brak możliwości godzenia roli rodzica zastępczego z innymi rolami (rodzinnymi, zaw.); Trudny kontakt z rodziną biologiczną dziecka (mała pomoc i wsparcie); Choroba rodzica zastępczego;  Niskie i nieatrakcyjne wynagrodzenie.

Wnioskodawcą: 34,6% Sąd; 27,5 RZ; 22,8% PCPR!?

Należy robić wszystko by dzieci nie trafiały do pieczy zastępczej

W świetle prezentowanych danych statystycznych oraz dominujących tendencji można zaryzykować stwierdzenie, że zagrożeniem dobra dziecka i jego prawa do wychowania w rodzinie może stać się wkrótce rozbudowa bądź utrzymanie rozbudowanego systemu opieki zastępczej.

(Jednocześnie następuje implozja nadmiernie rozbudowanego, pozbawionego wsparcia systemu rodzin zastępczych)

Reforma systemowa wspierania rodziny i pieczy zastępczej

Nowa ustawa:

o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

uchwalona przez Sejm RP 9 czerwca 2011 r. – weszła w życie 1 stycznia 2012 roku

Reforma systemowa wspierania rodziny i pieczy zastępczej

I. Pomoc i wsparcie rodziny w środowisku; II. Wsparcie rodzicielstwa zastępczego; III. Przeniesienie części odpowiedzialności na poziom gminy.

Reforma założenia

    Profilaktyka i wczesna pomoc rodzinie: usługi dla rodzin „w potrzebie”; Wzmocnienie odpowiedzialności gminy za rodzinę – asystent rodziny, rodzina wspierająca, odpowiedzialność finansowa: 10%-30%-50%; Nowe formy rodzinnej pieczy zastępczej; Wsparcie rodzicielstwa zastępczego: organizator i koordynator ROZ, rodzina pomocowa, urlopy dla rodziców zastępczych;

Usługi dla rodzin „w potrzebie”

Asystent rodzinny w Gminie:

– – – – Pomoc i wsparcie rodzin: diagnoza, zmotywowanie, plan pracy z rodziną, poradnictwo, poprawa sytuacji życiowej rodziny, reintegracja rodziny; Asystent nie może łączyć funkcji z zadaniami pracownika socjalnego; Posiada pod opieką do 20 rodzin ( w tym zastępczych spokrewnionych).

Do 31 grudnia 2014 - fakultatywnie

Zadania Gminy

        Ponoszenie odpowiedzialności finansowej: 1 rok – 10%, 2 – 30%, 3 – 50% za dzieci w pieczy zastępczej; Prowadzenie konsultacji i poradnictwa specjalistycznego; Prowadzenie placówek wsparcia dziennego; Zatrudnienie asystentów rodzinnych; Organizowanie rodzin wspierających (fakultatywnie); Organizowanie usług opiekuńczych, specjalistycznych, prawnych; Organizowanie „grup wsparcia” i „grup samopomocowych”; Organizowanie terapii i mediacji.

Zmiany w rodzinnej opiece zastępczej

 Rodzinne domy dziecka – formą opieki rodzinnej;  Rodziny pomocowe (fakultatywne) – jako wsparcie dla rodzinnej pieczy zastępczej (płatna forma zastępstwa na czas urlopów, leczenia itp.);  Stopnie kwalifikacji zawodowych i awansu zawodowego opiekunów zastępczych;

Organizator pieczy zastępczej

 Wskazany przez starostę publiczny lub niepubliczny organizator rodzinnej pieczy zastępczej powinien: – – – – – Szkolić rodziny zastępcze; Kwalifikować rodziny zastępcze; Prowadzić poradnictwo i terapię dla rodzin zastępczych i dzieci; Przeprowadzać pełną diagnozę stanu zdrowia dziecka przed powierzeniem do opieki zastępczej; Współpracować z sądem.

Koordynator rodzinnej opieki zastępczej

 Koordynator – zatrudniony i powołany przez Organizatora (30 rodzin lub rdd) powinien: – – – – Zebrać pełną dokumentację dziecka; Przygotować plan pomocy dziecku i rodzinie (reintegracja); Dokonywać oceny zasadności pobytu dziecka w RZ; Wspierać rodzinę zastępczą z umożliwieniem jej dostępu do różnorodnych specjalistów; – – Zapewnić opiekę dzieciom w uzasadnionych przypadkach; Zgłaszać do OA-O dzieci z uregulowaną sytuacją prawną; – Udzielać wsparcia pełnoletnim wychowankom.

Do 31.12.2014 tylko dla „nowych” RZ – mniej niż 2 lata stażu

Nowe nazwy form opieki

    Placówki opiek.-wychow. typu socjalizacyjnego, interwencyjnego i specjalistyczno terapeutycznego (dzieci powyżej 10 r.ż. - nie więcej niż 14 dzieci); Placówka opiek.-wych. typu rodzinnego do 8 dzieci); Regionalna placówka opiek.-terapeutyczna (do 30 dzieci); Interwencyjny ośrodek preadopcyjny (do 20 dzieci do uk. 1 r.ż.)

Nowe standardy placówek opiekuńczych

 Do 2020 r. mogą mieć do 30 dzieci;  Do 2015 r. przyjmują dzieci powyżej 7 r.ż;  Od 1.01.2015 r. do 31.12.2019 mogą przyjmować dzieci powyżej 7 r.ż.;  Od 1 stycznia 2020 r. tylko dzieci pow. 10 r.ż.

Jak nie należy uprawiać polityki społecznej wobec rodziny?

 Problemem dzieci kierowanych do pieczy zastępczej nie jest nierealizacja obowiązku szkolnego;  „Moralna panika” czyli społeczne i urzędnicze przyzwolenie na interwencję;  Słuszne jednostkowe decyzje nie zawsze przekładają się oczekiwane efekty zmian w polityce społecznej;

Zintegrowany system pomocy dziecku i rodzinie

 Ustawa

o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

w założeniach systemowych stawia na prymat rodziny, a w przypadku jej kryzysu na działania na rzecz jej wsparcia i reintegracji - w miejsce dotychczasowego prymatu pieczy zastępczej, jako środka zaradczego na dysfunkcję rodziny.

 Brak środków finansowych na jej realizację, przesunięcie w czasie części proponowanych rozwiązań, zmiana standardów mogą wypaczyć sens reformy i pogłębić kryzys.

Należy chronić dzieci przed wkraczaniem w zastępczy model opieki. To główne zadanie i istota polityki prorodzinnej.

Dziękuję za uwagę

Mirosław Kaczmarek – Olsztyn, 21 marca 2013 r.