TRANZYCJA ZE SZKOŁY DO PRACY

ROLA DESIGNU TOŻSAMOŚCI W PRZYSTOSOWANIU ZAWODOWYM DO ROZMYTEJ RZECZYWISTOŚCI RYNKU PRACY

Augustyn Bańka

Żyjemy w czasach, które cywilizacyjnie różnią się od poprzednich 1 Ze względu na zmianę kontekstów rozwoju.

2 – Poszukiwanie nowych odpowiedzi na stare pytania, takie jak: W jakim kierunku powinien zmierzać prawidłowy rozwój? Jakie decyzje i wybory życiowe (np. edukacyjne czy zawodowe) gwarantują godne życia?

Czy istnieją jakieś kryteria, które określić to, czego powinna się trzymać, by mogła stać się osobą, jaką chciałaby, mogłaby lub powinna być?

Co jest potrzebne do zdefiniowania swojej ścieżki życia (kariery) w kategoriach bezpieczeństwa i spełnienia nadziei na godne życie?

Nowe konteksty rozwoju osobowości i współczesnych modeli życia zawodowego: 1.

Brak wyrazistych markerów kompetencji życiowych, pozwalających na realizację kariery w płynnej rzeczywistości specjalności, zawodów, lokalnych i globalnych rynków pracy. 2.

Zróżnicowanie ścieżek tranzycji z edukacji do pracy przejawiające się w niemożności precyzyjnego powiązania ścieżek edukacyjnych z różnymi formami zatrudnienia w wymiarze podmiotowym (jakie Ja?), geograficznym (gdzie?) i kulturowym (indywidualistycznie czy kolektywistycznie?).

3.

3. Nieciągłość (dyskontynuacja) – której najbardziej rozpoznawalnymi symptomami jest częsta utrata pracy, zmiana pracy i zatrudnienia, „umieranie zawodów”, zmiana miejsca zamieszkania, zmiana środowiska kulturowego wymaga wymaga od ludzi częstej zmiany tożsamości.

Przejawy nowych kontekst ów cywilizacyjnych współczesnych modeli życia: Nowe fakty i mity związane z funkcjonowaniem rynku pracy. Nowe fakty i mity związane z funkcjonowaniem rynku zwodów. Nowe fakty i mity związane z możliwościami zatrudnienia. Nowe fakty i mity związane z wartością kompetencji „twardych” i znaczeniem efektów ucznia się w szkołach wyższych w kontekście wyzwań płynnej rzeczywistości rynku pracy.

Nowe fakty związane z nową rolą narracji tożsamościowych jako umiejętności budowania elastycznego rusztu kompetencji dopasowanego do płynnej rzeczywistości zawodowej i zatrudnienia.

Nowe fakty związane z płynną rzeczywistością rynku pracy: Zmiany w strukturze demograficznej współczesnych społeczeństw

1 starzenie się i wydłużanie się zatrudnienia, 2 wydłużanie się aktywności na rynku pracy, 3 –zmian w długości zatrudnienia z punktu widzenia zróżnicowania osób w wieku okołoemerytalnym w zakresie zdrowia, motywacji działania oraz możliwości rynku pracy)

Zmiany w treści pracy powiązane ze zmianami modelu rozwoju zawodowego:

1 – destrukcja modelu rozwoju poprzez pracę w wymiarze lokalnym i globalnym, 2 – wzrost popularności rozwoju bez identyfikacji z pracą)

- Zmiany w strukturze zatrudnienia na lokalnych i globalnych rynkach prac

y 1 Wypieranie zawodów tradycyjnych przez zawody dominujące, 2 – rozrost zawodów niszowych, ginących i małopularnych, 3 - Zawody niszowe, ginące i małopopularne jako zagrożenie dla jednostek i rynków pracy.

Zmiany w szkolnictwie w pogoni za zmianami w strukturze rynku zawodów

1 – Obsesja uzadowowiania studiów, 2 - Obsesyjne i aabójcze rezygnowanie z kształcenia ogólnego.

Mity związane z rolą wykształcenia jako źródła kompetencji, „fachowości” i środka tranzycji: Wiara w wartość instrumentalną kompetencji (fachowych, „twardych”) związanych z wykształceniem zawodowym jakoeiodącą wartością kapitału kariery (wartości na rynku pracy).

Niewiara w autoteliczną wartość wykształcenia (ogólnego i zawodowego) jako źródła kapitału tożsamości.

Niewiara w to, że etyczne przygotowanie zawodowe jest wartością rynkową (powszechna akceptacja dla plagiaryzmu.

Mity związane z istnieniem stabilnej struktury (niewidzialnej ręki) rynku pracy jako nieograniczonego zasobu miejsc zatrudnienia: Wiara w to, że wystarczy tylko dostosować się kompetencjami „twardymi” do struktury, by problem zatrudnienia przestał istnieć.

Wiara w mityczny rynek, posiadający cechy osobowe i pozwalające na realne traktowanie złudzeń, że „on czeka”.

Prymitywna wiara w to, że „rynek” to coś co jest i co trzeba przewidzieć, a nie coś, czego obiektywnie nie ma, ale coś co trzeba sobie wymyśleć.

Nowe choroby cywilizacyjne zastawiające pułapki na przechodzących z edukacji na rynek pracy: Absurdy nowych reform edukacyjnych lansujących ideę totalnego uzadowowienia: Absurdy pseudoreform rynku pracy: tworzenie na ślepo nowych nowych fikcyjnych miejsc pracy, na które nie ma pieniędzy (np. ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie – milion miejsc pracy).

Skutki: Tworzenie piramid pozornych rozwiązań, w których mają być podejmowanie decyzje bardzo wcześnie, ale na całe życie (wybór ścieżki kariery zawodowej bez jakiejkolwiek.

Tworzenie fikcji i próżni decyzyjnych (ekspertyzm i fachowość jako złudzenie drogi do sukcesu)

Gdzie młodzi ludzie chcą się piąć, czyli gdzie lokują swoje marzenia i ambicje (wg Student Survay, 2009 : Kategorie marze ń Chc ę zostać ekspertem Chc ę idealnej równowagii między prac ą, a życiem osobistym. Chc ę zostać liderem lub zarządzać lu źmi. Chc ę zrobić międzynarodową karierę. Polacy (%) 66 17 18 14

!

Inni (Brytyjczycy i Niemcy - %) 20 58 36 28

Jak wiara w bożka „fachowości” zabija zdolność adaptacji jednostek do rozmytej rzeczywistości rynku pracy: Promuje kategorialne przetwarzanie informacji o rzeczywistości społecznej rynku pracy.

Hamuje zindywidualizowane przetwarzanie informacji.

Promuje przymusowe przywiązanie do miejsca pracy, kategorii zawodowej, kulturowej kategorii pracy – w sumie brak mobilności.

Hamuje dobrowolne (elastyczne) przywiązanie do celów rozwojowych, wartości jako żyrokompasów mobilności (psychicznej, zawodowej, kulturowej, terytorialnej).

Oferuje kolejne fikcje, złudzenia i próżnie decyzyjne.

Cztery rodzaje reprezentacji rzeczywistości rynku pracy w zależności od trybu i poziomu przetwarzania informacji

(wg modelu Brewer, 1988)

Tryb przetwarzania Kategorialny

(odgórny) Rynek pracy jako odgórny program dystrybucji stanowisk i miejsc pracy

Indywidualizujący

(oddolny) Rynek pracy jako obiekt wnioskowania sam w sobie

Peryferyczny

(przetwarzanie automatyczne)

Centralny

(przetwarzanie kontrolowane)

Stereotypowy

(uproszczony): Stereotypowe, automatyczne wyprowadzanie cech rynku pracy z ogólniejszych kategorii (np. klasyfikacji zawodów etc.).

Ignorowanie sprzecznych informacji (np. w zakresie rynkowej wartości zawodów).

Prosty

: Bezwiedne wnioskowanie cech rzeczywistości rynku pracy z dostępnych wskazówek

Zindywidualizowany

: (reinterpretacja zewnętrznych wpływów (medialnych, PR owskich, marketingowych, korporacyjnych etc.) w celu zminimalizowania ich wkładu w wizję świata i obraz siebie.

Złożony

: Podmiotowo stymulowane zainteresowanie dla przeszłości i przyszłości rynku pracy

Różnica między odgórną kategorialną i oddolną zdekategoryzowaną wizją świata: 1 – W modelu odgórnym wizja świata budowana jest na bazie trwałych więzi przywiązania do: zawodu (np. Mapa Świata Zawodów ATC, środowiska zawodowego jako kategorii (jak np. modelu J.Hollanda), środowiska zawodowego w wymiarze korporacyjnym, narodowym transnacjonalnym etc.

2 – W modelu oddolnym sprawczym wizja świata jest budowana na bazie elastycznego dopasowania percepcji i doświadczeń do płynnej rzeczywistości.

3 – W pierwszym przypadku skutkiem zerwania więzi (separacji) emocjonalnej z obiektem przywiązania wskutek dyskontynuacji jest lęk, agresja, bunt, oburzenie i zaburzenia w obrazie siebie prowadzące do zamknięcia się na nowe doświadczenia (zawód jako kategoria opisowa).

4 – W drugim przypadku (sprawczym) ma charakter naturalny i jest otwarciem na nowe doświadczenia i nowe modelowanie zawodowe (zawód jako kategoria stale projektowana w doświadczaniu).

Drogi wyjścia z pułapki nieprzystosowania zawodowego do płynnej rzeczywistości rynku pracy: Odejście od czystego projektowania ścieżek karier na rzecz „design” tożsamości zawodowej.

Rozwijanie szerokiej wiedzy o świecie i sobie jako elastycznego rusztu kompetencyjnego ukierunkowane na płynność a nie stabilność wymagań.

Zrównoważony design kompetencji – wprowadzający równowagę miedzy rozwojem mobilności w układzie „synchronicznym” (tożsamości niezależnej od okoliczności) i „diachronicznym” (tożsamości niezależnej od upływu czasu).

Zrównoważone budowanie przywiązania do zawodu jako „kotwic” (przywiązania bezwzględnego, kategorialnego) i jako „magnesów” (przywiązania relacyjnego, synchronicznego – na dany czas, okoliczności, koszty i zyski).

Różnice między budowaniem kompetencji kapitału kariery ukierunkowanych na stabilność kontra mobilność:

-

Kompetencje „twarde” (czysto zawodowe): Fachowość Przymusowe przywiązanie

-

Ukierunkowane zaprogramowanie Rządzi informacja o kategoriach zawodowych

-

Obraz siebie jako pracownika najemnego (w dobrych firmach).

Kompetencje tożsamościowe: Zawody i ich osobowe cechy oraz wartości są „kotwicami” identyfikacji zawodowej przez całe życie, ale jednocześnie osobistą perspektywą prospektywną pozwalającą włączać się i przyłączać się synchronicznie bez poczucia utraty kotwicy (tożsamości diachronicznej).

Dobrowolne przywiązanie Wolny wybór funkcjonowania zawodowego.

Niezależność od informacji odgórnej (kategorialnej).

Profil preferowanych aktywności wg atrakcyjności dla kodów osobowości w grupie osób otwarty i zamkniętych na e-migracje:

Profil preferowanych aktywności spełniających ambicje dla kodów osobowości J.Hollanda:

Różnice w przepisach na projektowanie ścieżek kariery w perspektywie oddolnej i odgórnej

:

Perspektywa oddolna (sprawcza) – wskazowki ogólne.

Projektowanie kariery jako stylu życia.

Konceptualizacja Ja.

Automarketing jako intencjonalne obrazowanie siebie.

Embodiment (ucieleśnienie marzeń i doświadczenia praktycznego.

Praktyczne sprawdzania marzeń i poszukiwanie dopasowania.

Perspektywa odgórna (kategorialna – społeczno-kulturowa) – wskazówki szczegółowe.

Wizyta w biurze karier.

Szeroka sieć poszukiwań.

CV w kilku wersjach.

Sprzedawanie kompetencji.

Ostrożność z orgyginalnością.

Plan kariery.

Podsumowanie designu tożsamości jako elastycznego dopasowania kompetencji do płynnej rzeczywistości:

Wyzwalanie się z zależności kategorialnych.

Budowanie poczucia własnej wartości w relacji do siebie i społeczeństwa (myślenie w kategoriach odpowiedzialności indywidualnej i społecznej).

Zwrot ku wartościom (moralizacja działań i przetwarzania informacji). Dotrzymywanie wierności zasadom.

Odczytywanie sensu trwania a nie tylko celu działania.

Poleganie na sobie poprzez wybór wartości (żyrokompasów celów).

Wyzwalanie się od wdrukowywanych wizji świata.

Odkrywanie pasji (najpierw pasje, później pieniądze). Nadawanie własnych znaczeń.

Dziękuję za uwagę

.