Transcript Różne spojrzenia na przedmiot socjologii

Współczesne problemy socjologii – wykład 1
Socjologia na tle różnych rodzajów
wiedzy o życiu społecznym
Wiedza potoczna. Wiedza naukowa.
Wiedza deskryptywna. Wiedza normatywna
Narodziny socjologii jako nowoczesnej wiedzy o społeczeństwie
Historia refleksji nad życiem społecznym
W rozwoju wiedzy o społeczeństwie i zjawiskach społęcznych wyróżnić
można dwie fazy:
1)
od czasów starożytnych do XIX wieku – wiedza przedsocjologiczna
2)
od XIX wieku – socjologia
Wiedza przedsocjologiczna ma ten sam przedmiot co współczesna socjologia
(życie społeczne, społeczeństwo), ale bardzo różni się metodologicznie od
nowoczesnej socjologii.
Historia refleksji nad życiem społecznym
• Już u starożytnych filozofów – np. Platona czy Arystotelesa możemy
odnaleźć całkiem obszerne fragmenty dotyczące społeczeństwa: zasad
rządzących życiem społecznym, wskazówek dla władców dotyczących
skutecznego sprawowania władzy.
• Podobnie w przypadku filozofów średniowiecznych i nowożytnych.
Wiedza przedsocjologiczna, a socjologia
Od współczesnej socjologii tę przedsocjologiczną refleksję
teoretyczną odróżniają trzy istotne cechy, odrzucane przez
współczesną socjologię:
„błędy” wiedzy przedsocjologicznej
• normatywny i finalistyczny punkt widzenia – znacznie
bardziej autorów interesowało to jak być powinno, niż to jak
jest
• woluntaryzm – z jednej strony wiara we wszechmoc władcy, z
drugiej strony przekonanie, że skoro ludzie są obdarzeni wolną
wolą i każdy może robić co chce, to rzeczywistość jest
nieprzewidywalna
• koncentracja uwagi na państwie i władzy – nie było znane
pojęcie społeczeństwa, jako czegoś innego niż państwo
Socjologia jako nauka opisowa (deskryptywna)
• Wiedza deskryptywna – wiedza opisująca, ma zastosowanie w
pedagogice i socjologii. Opisuje zachowanie człowieka w danej sytuacji.
Np. psychologia zwraca uwagę na przebieg procesów decyzyjnych w
umyśle człowieka, badając wpływ cech osobowościowych na
podejmowane decyzje. Socjologia bada uwarunkowania społeczne, np.
wpływ stylu kierowania organizacji, decyzji grupowych na to co dzieje się
między ludźmi.
• Wiedza normatywna - oparta jest o pewne normy, reguły. Normy mogą
mieć charakter naukowy, społeczny i potoczny. Wiedza ta może być oparta
o normy społeczne funkcjonujące w danej społeczności. Wiedza
normatywna wskazuje nam jak powinnyśmy się zachowywać, jak być
powinno.
myślenie potoczne, a socjologia
• Równocześnie z refleksją naukową, filozoficzną ludzie
praktykowali tzw. wiedzę potoczną na temat życia
społecznego.
Każdy z nas jest w pewnym sensie „spontanicznym”,
„domorosłym” socjologiem, kiedy mówimy na przykład:
• Jeśli wejdziesz między wrony musisz krakać jak i one
albo
• Czym skorupka za młodu nasiąknie tym na starość trąci
albo
Natura potocznej wiedzy o życiu społecznym
• Skłonność do operowania podziałami dychotomicznymi („są ludzi mądrzy i
głupi”, „albo ja mam rację albo ty”, „wróg czy przyjaciel”)
• Jest przesiąknięta stereotypami – czyli wiedzą przejęta od innych
stypologizowaną (blondynka, moher, Żyd)
Natura potocznej wiedzy o życiu społecznym
• Nabywamy tą wiedzę w sposób spontaniczny i nieuświadomiony
(automatycznie), spontanicznie, w toku kontaktów społecznych W efekcie
jest ona silnie uwarunkowana emocjami – one wpływają na proces
poznawczy. Wiedza potoczna rzadko jest neutralna, jest związana z
wartościowaniem.
Wiedza naukowa natomiast….
Wiedza naukowa
jest obiektywna, tzn. niezależności wyników, prawdy strzegą uznane narzędzia i sposoby
poznania;
-
-
wynik nie jest zależny od nastawienia badacza ani żadnego oficjalnego czynnika. Jest
sprawdzalna, tzn. badanie anukowe może być powtarzane i przy zachowaniu określonych
warunków powinno dać porównywalne wyniki;
- jest twórcza i destruktywna wobec zbioru twierdzeń tworzących teorię danej nauki, którą można
utwierdzać i rozwijać, bądź podważać i negocjować.
Geneza socjologii
Wróćmy do momentu, kiedy tradycyjna wiedza filozofów o społeczeństwie
została wyparta przez nowe formy wiedzy. Dlaczego tak się stało?
Socjologia jako nowoczesna dziedzina wiedzy o życiu społecznym rodzi się na
początku XIX wieku wskutek bardzo ważnych zmian społecznych jakie
skumulowały się w stosunkowo krótkim czasie i zrewolucjonizowały obraz
świata i myślenie o świecie.
Zmiany społeczne jako katalizator powstania socjologii
Historycznie czynniki narodzin socjologii można wskazać w
następującym porządku:
•
wraz z podróżami, wyprawami handlowymi poszerzyły się
granice świata znanego człowiekowi naszego kręgu –
poznawano różne ludy, żyjące odmiennie niż w Europie
Zmiany społeczne jako katalizator powstania
socjologii
• rewolucja francuska obaliła stary, statyczny ład społeczny,
ukazała spontaniczność procesów społecznych, ich
wymykanie się spod kontroli
Zmiany społeczne jako katalizator powstania
socjologii
• rewolucja przemysłowa – przejście od gospodarki opartej na
rolnictwie, w której podstawowymi jednostkami
produkcyjnymi były gospodarstwa domowe do gospodarki, w
której takimi jednostkami stały się fabryki
TWÓRCY SOCJOLOGII
August Comte (1798-1857). Za twórcę socjologii
uważa się francuskiego filozofa Augusta Comte'a,
który wprowadził termin „socjologia” w 1838 roku
w celu określenia szczególnej metody badania
społeczeństwa.
Comte koncentrował się na dwóch
konkretnych aspektach życia społecznego:
porządku i stabilizacji, które nazywał
statyką społeczną, oraz na zmianach
społecznych określanych mianem
dynamiki społecznej.
Herbert Spencer (1820-1903). Dzieło Comtea
zostało rozwinięte przez Angielskiego socjologa
Herberta Spencera. Spencer usiłował wyjaśnić
porządek i zmiany społeczne przez porównanie
społeczeństwa do żywego organizmu.
Korzystając z tej analogii do organizmu,
Spencer opisywał społeczeństwo — jako
„system" składający się ze współzależnych
części.
Emil Durkheim (1858-1917). Do historii
przeszły jego nad samobójstwem. Okazuje
się, że samobójstwo jest funkcją stopnia
zintegrowania jednostki z grupą społeczną
w jakiej się znajduje. Durkheima
interesował się szczególnie tym, co scala
społeczeństwo, czyli problemem porządku
społecznego.
Max Weber (1864-1920) - wywarł olbrzymi
wpływ na współczesną socjologię. Przyczynił
się do rozwoju wiedzy i metodologii
socjologicznej.
Główną dziedziną badań Webera były
działania społeczne. Szczególnie
interesowały go wartości, przekonania,
zamiary i postawy, które kierują naszym
zachowaniem.
Postulował socjologię wolną od sądów
wartościujących.
„Euforia poznawcza” młodej socjologii
i jej kres
Pierwsi socjologowie – tacy jak wspomniani Comte i Spencer, czy inni – np.
Marks, Mill, Saint-Simon byli przekonani, że socjologia pozwoli na ścisłe
ustalanie faktów i na odkrywanie prawidłowości życia społecznego
mających zastosowanie zawsze i wszędzie.
Pod koniec XIX wieku ten optymizm załamał się – okazało się, że przy
stosowaniu jednolitych wzorów nauk przyrodniczych (którym pierwsi
socjologowie bardzo ufali) do analizy życia społecznego, można dojść do
całkiem różnych wyników.
„Euforia poznawcza” młodej socjologii
i jej kres
Okazało się, że nie uda się na gruncie socjologii odkryć „niewzruszonych
praw społecznych”, które mogłyby doprowadzić społeczeństwo do
poznania jego przyszłych losów.
Dlatego starsze pokolenie „ojców socjologii” – Durkheim, Weber, Pareto nie
próbowało już formułować ogólnej teorii socjologicznej, nadającej się do
interpretacji wszelkich faktów społecznych. Tworzono zaś studia
konkretnych przypadków historyczno-społecznych.
Np. Durkheima badania nad związkiem między wyznawaną religią, a skłonnością do
samobójstwa, Webera wpływ protestanckiej etyli pracy na uformowanie się kapitalizmu, czy
Pareta badania nad cyrkulacją elit w społeczeństwie.