Transcript WDS-2013-2014-nr-8 - Instytut Socjologii UW

Organizacje i instytucje społeczne
(społeczeństwo stowarzyszeń, „biurokracja”,)
(WDS 2013/2014 nr 8)
Organizacje formalne (celowe grupy formalne)
 organizacja jako celowa grupa formalna (sformalizowana):
 organizacja jest zbiorowością ról, a nie zbiorowością osób;
 organizacje (instytucje) a kontrola społeczna.
 cechy organizacji formalnej:
 posiada sformalizowaną strukturę;
 widać wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy;
 powołana do realizacji konkretnego celu;
 obowiązuje sztywny i przejrzysty podział pracy;
 dokonuje się wymiana personelu;
 w organizacji dominują „stosunki rzeczowe”.
Przykład:
cechy idealno-typowe „biurokracji” (według Maxa Webera)
 biurokracja jako jedna z form organizacji formalnych („urząd”) - cechy:
 hierarchiczna organizacja urzędu;
 określony zakres kompetencji urzędników;
 reguły postępowania mają charakter zasad technicznych lub norm





prawnych;
urzędnicy są pracownikami najemnymi i zajmują stanowiska stosownie do
swoich kwalifikacji;
sprawowanie urzędu jedynie ze względu na określone normy
(obiektywizm) i kompetencje;
ciągłość sprawowania funkcji;
oddzielenie urzędników od własności środków produkcji
i
administrowania;
formułowanie i dokumentowanie decyzji na piśmie (archiwizacja).
Rozwój organizacji i jej typy
 powstawanie organizacji („biurokracji”) – dlaczego?:
 administrowanie terytoriami i ludźmi (populacją);
 wielkie przedsięwzięcia („wielkie budowle”) i wojny;
 wymiana rynkowa (rynek jako instytucja społeczna i przedsiębiorstwa);
 państwo (administracja publiczna).
 ekologia organizacji – rozwój i „upadek” organizacji:
 organizacje
funkcjonują zawsze w określonych w niszach („na rynkach”)
obfitujących w określone zasoby (określeni klienci, rządowe subwencje itp., wszystko
to, co umożliwia istnienie i działanie organizacji);
 wyzwanie - „zagęszczenie” niszy, konkurencja między organizacji, stąd też
„umieranie” i zmiany organizacyjne;
 zmiana społeczna – jako zmiana organizacyjna („różnorodność”
organizacyjna/instytucjonalna jako wskaźnik rozwoju społecznego).
 typy organizacji:
 Amitai Etzioni – organizacje dobrowolne, przymusowe i „utylitarne” (wzajemne
zachodzenie na siebie tych typów, różnorodność biurokratycznych organizacji) .
Wewnętrzna dynamika organizacji
 system nieformalny - „podwójne życie instytucji” – struktura organizacji jest
zawsze czymś więcej niż tylko układem pozycji i ośrodków władzy w
organizacji;
 władza w organizacji a konflikt (konflikty o „zajmowane terytorium w
organizacji”, „nieformalny opór”, „godność” itp.);
 rządzenie a wykonywanie zadań (decydują one często o strukturze
organizacji) i kontrola (członków w organizacji, „dobra praca”) ;
 kultura organizacji („kultura korporacyjna”);
 prawo Parkinsona – „praca trwa tyle czasu, ile potrzeba na jej ukończenie”;
 zasada Petera - skłonność do awansowania ludzi dopóki nie osiągną oni
szczebla niekompetencji;
 rytualizm (postępowanie „zgodnie z przepisami”, brak elastyczności);
 poczucie alienacji;
 zmieniająca się struktura organizacji (wpływ technologii informatycznych rola
pracy w „informacjach” i usługach).
Maximilian Carl
Emil Weber
(21.04.1864 –
14.06.1920)
Socjologia Maxa Webera (1864 – 1920)
 wpływ Webera na socjologię światową i polską (jego biografia, przedstawiciel
socjologii historycznej, trwała „współczesność” jego analiz);
 socjologia jako nauka (empiryczna):
 winna się zajmować analizą przyczyn zjawisk społecznych,
a poprzez ich
interpretację dążyć do zrozumienia świata społecznego;
 powinna być ona wolna od wartościowania - oddzielenie „faktów” i „wartości”.
 ważne pojęcia socjologiczne Webera: „rozumienie” (verstehen), przyczynowość,
racjonalność, typy idealne;
 typ idealny jako narzędzie badawcze (jako „miara” badania):
 abstrakcyjny model skonstruowany z cech istotnych („spotęgowanych”) danego
zjawiska społecznego, który w „czystej” postaci nigdzie nie występuje;
 ma służyć do porównania z istniejącymi badanymi zjawiskami społecznymi.
 zróżnicowanie „typów idealnych” u Webera:
 historyczny (rynek kapitalistyczny), socjologiczny („biurokracja”), działanie
(działanie w afekcie), strukturalny („typy panowania”).
Weber a dyskusja na temat koncepcji „biurokracji”
 zalety biurokracji:
 sprawna i bezstronna organizacja (rozwiązywanie problemów);
 utrwala tendencje egalitarne w społeczeństwie;
 wprowadza
reguły
„sprawiedliwości”
(formalistyczna
bezosobowość);
 przyczynia się do upowszechniania w społeczeństwie wartości
fachowości i wiedzy.
 wady biurokracji :
 przepisy rodzą przepisy („samo-obsługiwanie” się biurokracji);
 nieprecyzyjność języka biurokracji (problem interpretacji);
 brak społecznej kontroli („przemieszczenie się celów”);
 podział między „profesjonalistami” i „urzędnikami” w biurokracji;
 trudności z wdrażaniem innowacji.
Typ idealny „biurokracji” i społeczeństwo
w socjologii Maxa Webera
 biurokracja a charakter władzy:
 władza charyzmatyczna, tradycyjna, legalna;
 biurokracja jako „najczystszy typ legalnego panowania”;
 Weber – przyszłość świata należy do „biurokracji”.
 „biurokracja”
jako ważny aspekt procesu „racjonalizacji” życia
społecznego na Zachodzie:
 „biurokracja” Webera wiąże się zarówno z porządkiem społecznym, jak i
jest przykładem specyficznym typem organizacji/instytucji społecznej;
 jest ona przykładem „żelaznej klatki” racjonalizacji ogarniającej wszystkie
instytucje publiczne i życie społeczne.
 polityka jako alternatywa wobec biurokracji:
 polityka a kierowanie biurokracją („Polityka jako zawód i powołanie”):
 etyka odpowiedzialności (walka o humanizowanie świata) i etyka
przekonań (wycofanie się z racjonalnego świata).
Co zamiast „biurokracji”?
 kulturowe modele „biurokracji” - model „japoński”:




proces decyzyjny przebiega od dołu do góry;
mniejsza specjalizacja pracy;
bezpieczeństwo zatrudnienia i praca zespołowa;
połączenie pracy zawodowej z życiem prywatnym.
 pojawienie się wartości i kompetencji
przeciwstawnej „biurokracji”):
„zarządzania”
(jako
 zarządzanie publiczne, zarządzanie „zasobami” ludzkimi;
 kwestia płci (kobiety na stanowiskach kierowniczych).
 rola technologii - techniki informatyczne a „organizacje sieciowe”
(organizacja po-nowoczesna), globalizacja gospodarki, gospodarka oparta na
wiedzy;
 decentralizacja państwa i rozwój samorządności terytorialnej;
 rosnący nacisk na prawa jednostki i rozwój organizacji
pozarządowych;
 wzrastająca rola mediów i opinii publicznej.
Literatura (zalecana, warta?) na temat „organizacji” i „biurokracji”
 Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. IX. Organizacja
formalna);
 Jerzy Hausner, Od idealnej biurokracji do zarządzania publicznego, w:
w: Mirosława Marody (red.), Wymiary życia społecznego. Polska na
przełomie w XX i XXI wieku, Warszawa 2007;
 Piotr Chmielewski, Podejście do problemów dobra wspólnego w
perspektywie nowego instytucjonalizmu. Na przykładzie zarządzania
wspólnymi zasobami przez społeczności lokalne, w: M. Gdula, A.
Grzymała -Kazłowska, R. Włoch (red.), Nowe rzeczywistości społeczne,
nowe teorie socjologiczne, Warszawa 2012;
 a także lektury z ćwiczeń:
 Max Weber, Typy władzy prawomocnej, w: J. Kurnal (red.), Twórcy naukowych
podstaw organizacji, Warszawa 1967;
 Robert K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN Warszawa 1982,
s. 255-266.