Transcript WDS 2012/2013 nr 9 - Instytut Socjologii UW

Społeczeństwo stowarzyszeń
(„biurokracja”, organizacja, instytucja)
(WDS 2012/2013 nr 9)
Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”)
(WDS 2012/2013 nr 9)
1. Socjologia Maxa Webera (1864 – 1920):
 wpływ Webera na socjologię światową, jego biografia (stawanie się socjologiem,
przedstawiciel socjologii historycznej, trwała „współczesność” jego analiz);
 socjologia jako nauka (empiryczna):
 winna się zajmować analizą przyczyn zjawisk społecznych, a poprzez ich
interpretację dążyć do zrozumienia świata społecznego;
 powinna być ona wolna od wartościowania- oddzielenie „faktów” i „wartości”.
 ważne pojęcia socjologiczne Webera: „rozumienie” (verstehen), przyczynowość,
racjonalność, typy idealne;
 typ idealny jako narzędzie badawcze (jako „miara” badania):
 abstrakcyjny model skonstruowany z cech istotnych („spotęgowanych”)
danego zjawiska społecznego, który w „czystej” postaci nigdzie nie występuje;
 ma służyć do porównania z istniejącymi badanymi zjawiskami społecznymi.
 zróżnicowanie „typów idealnych” u Webera:
 historyczny (rynek kapitalistyczny), socjologiczny (biurokracja), działanie
(działanie w afekcie), strukturalny (typy panowania).
Społeczeństwo stowarzyszeń
(instytucje, organizacje,
„biurokracja”)
(WDS 2012/2013 nr 9)
2.
Maximilian Carl
Emil Weber
(21.04.1864 –
14.06.1920)
Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”)
(WDS 2012/2013 nr 9)
3. Cechy idealno-typowe „biurokracji” (według Webera):
 biurokracja jako jedna z form organizacji formalnych („urząd”) - cechy:
 hierarchiczna organizacja urzędu;
 określony zakres kompetencji urzędników;
 reguły postępowania mają charakter zasad technicznych lub norm
prawnych;
 sprawowanie urzędu jedynie ze względu na określone normy
(obiektywizm) i kompetencje;
 urzędnicy są pracownikami najemnymi i zajmują stanowiska
stosownie do swoich kwalifikacji;
 ciągłość sprawowania funkcji;
 oddzielenie urzędników od własności środków produkcji i
administrowania;
 formułowanie i dokumentowanie decyzji na piśmie (archiwizacja).
Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”)
(WDS 2012/2013 nr 9)
4. Dyskusja na temat koncepcji „biurokracji”:
 zalety biurokracji:
 sprawna i bezstronna organizacja (rozwiązywanie problemów);
 utrwala tendencje egalitarne w społeczeństwie;
 wprowadza reguły „sprawiedliwości” (formalistyczna bezosobowość);
 przyczynia się do upowszechniania w społeczeństwie wartości
fachowości i wiedzy.
 wady biurokracji :
 przepisy rodzą przepisy („samo-obsługiwanie” się biurokracji);
 nieprecyzyjność języka biurokracji (problem interpretacji);
 „podwójne życie instytucji” („klientelizm”, nieformalne układy itp.);
 trudności z wdrażaniem innowacji;
 brak społecznej kontroli („przemieszczenie się celów”);
 podział między „profesjonalistami” i „urzędnikami” w biurokracji;
 prawo Parkinsona, zasada Petera, zasada Dilberta.
Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”)
(WDS 2012/2013 nr 9)
5. Typ idealny „biurokracji” i społeczeństwo w socjologii Maxa Webera:
 biurokracja a charakter władzy:
 władza charyzmatyczna, tradycyjna, legalna;
 biurokracja jako „najczystszy typ legalnego panowania”;
 Weber – przyszłość świata należy do „biurokracji”.
 „biurokracja” jako ważny aspekt procesu „racjonalizacji” życia społecznego na
Zachodzie:
 „biurokracja” Webera wiąże się zarówno z porządkiem społecznym, jak i jest
przykładem specyficznym typem organizacji/instytucji społecznej;
 jest ona przykładem „żelaznej klatki” racjonalizacji ogarniającej wszystkie
instytucje publiczne i życie społeczne.
 czy nie ma alternatywy wobec biurokracji?:
 polityka a kierowanie biurokracją („Polityka jako zawód i powołanie”):
 etyka odpowiedzialności (walka o humanizowanie świata) i etyka
przekonań (wycofanie się z racjonalnego świata).
Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”)
(WDS 2012/2013 nr 9)
6. Co zamiast „biurokracji”?:
 kwestia płci (kobiety na stanowiskach kierowniczych);
 model „japoński” (typ biurokracji japońskiej):
 proces decyzyjny przebiega od dołu do góry;
 mniejsza specjalizacja pracy;
 bezpieczeństwo zatrudnienia i praca zespołowa;
 połączenie pracy zawodowej z życiem prywatnym.
 pojawienie się wartości i kompetencji „zarządzania” (jako przeciwstawnej
„biurokracji”):
 zarządzanie publiczne, zarządzanie „zasobami” ludzkimi, kultura
korporacyjna.
 techniki informatyczne a „organizacje sieciowe” (organizacja ponowoczesna), globalizacja gospodarki, gospodarka oparta na wiedzy;
 decentralizacja państwa i rozwój samorządności terytorialnej, rosnący nacisk
na prawa jednostki i rozwój organizacji pozarządowych, wzrastająca roli massmediów i opinii publicznej.
Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”)
(WDS 2012/2013 nr 9)
7. Organizacje formalne (celowe grupy formalne):
 organizacja jako celowa grupa formalna (sformalizowana):
 organizacja jest zbiorowością ról, a nie zbiorowością osób.
 cechy organizacji formalnej:
 posiada sformalizowaną strukturę;
 widać wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy;
 powołana do realizacji konkretnego celu;
 obowiązuje sztywny i przejrzysty podział pracy;
 dokonuje się wymiana personelu;
 w organizacji dominują „stosunki rzeczowe”.
 organizacje (instytucje) a kontrola społeczna.
Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”)
(WDS 2012/2013 nr 9)
8. Instytucja społeczna – (institutio, institutum):




czy główne pojęcie socjologii? - pojęcie „instytucji” w socjologii i
antropologii;
ogólne rozumienie: zasady i reguły społeczne („ograniczenia”), które
kontrolują i czynią przewidywalny świat naszych społecznych
interakcji (złożone zespoły wartości, ról i norm społecznych);
instytucja a organizacja;
instytucja może być rozumiana jako:

podstawa porządku społecznego („instytucje życia społecznego”):



typ (-y) działalności podejmowanej w celu zaspokojenia potrzeb
jednostek i całych zbiorowości (funkcjonalizm):


powtarzalne i utrwalone sposoby zachowania, które są „na zewnątrz”
nas i niezależne od naszej woli („role-oczekiwania”);
stanowią one mechanizm kontroli społecznej (Talcott Parsons).
„instytucja społeczna” w rozumieniu Bronisława Malinowskiego.
całkowite (totalne) „urządzenie” życia jednostek lub zbiorowości:

instytucje totalne (Erving Goffman).
Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”)
(WDS 2012/2013 nr 9)
9. Główne problemy i pytania w analizie instytucji:
 czy są one funkcjonalne (pozytywne), czy dysfunkcjonalne (negatywne) dla
społeczeństwa (systemu) oraz dla nas – jednostek (ludzi)?;
 czy tworzą ład, czy też są źródłem nowych nierówności społecznych?:
 dystrybucja dóbr w społeczeństwie a wyzwania utrzymania „równowagi”
systemu.
 czy są (na ile?) „zewnętrzne” wobec nas, czy też stanowią naszą „własność?:
 na ile je możemy je „swobodnie” zmieniać?
 uniwersalność instytucji i jednocześnie ich duża różnorodność kulturowa i
historyczna;
 czy instytucje są barierą dla rozwoju, czy też są jego istotnym elementem?
 zmiana instytucjonalna („różnorodność instytucjonalna” jako wskaźnik
rozwoju społecznego).