Transcript Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2008/2009 nr 28) Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej

Sławomir Łodziński
Zakład Socjologii Ogólnej
Instytut Socjologii UW
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
1. Przykład – czy Polacy są nowocześni? (CBOS, listopad 2008):
•
wskaźniki nowoczesności (osobistej nowoczesności):
–
telefon komórkowy, konto w banku, bytność za granicą,
korzystanie z internetu, posługiwanie się kartą płatnicza przy
zakupach, znajomość języka obcego, korzystanie z zagranicznych
mediów, praca zarobkowa za granicą, uczestnictwo w
zagranicznych kursach, studia zagraniczne lub stypendia;
–
zróżnicowanie tych umiejętności ze względu na płeć, wiek,
wykształcenie i miejsce zamieszkania.
•
zróżnicowanie nowoczesności – 4 grupy respondentów w społeczeństwie
polskim: nienowocześni, o niskim stopniu nowoczesności, o średnim
stopniu nowoczesności i wysokim stopniu nowoczesności.
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
2. Pojęcie „tradycji” w socjologii:
• czas w społeczeństwie - społeczeństwo jako fenomen „trans-czasowy”, jest
ono „konstytuowane” w czasie;
• powiązanie „teraźniejszości z przeszłością” jako podstawa istnienia
tradycji, co pozwala na wyjaśnienie zachowanie ciągłości w zmianach oraz
zmian w tej ciągłości;
• tradycja wiąże się z trwałym istnieniem „przeszłości” w teraźniejszości, a
kluczową kwestią dla tradycji jest zawsze nastawienie współczesnych
wobec obiektów i idei pochodzących z przeszłości.
• „konstruowanie” tradycji (tradycja „wymyślona”) - po co?, gdyż:
– symbolizuje spójność wspólnoty;
– legitymizuje status i władzę;
– socjalizuje do określonych wartości, norm.
– „nowa tradycja” – czy jest to tylko popularność tradycji?
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
3. Nowoczesność jako główny temat socjologii:
• socjologia jako „naukowa samoświadomość nowoczesności” – inaczej
socjologia jako projekt kultury nowoczesnej;
• „nowoczesność” – rozumienie (w klasycznej socjologii):
– historyczne – nowoczesność jest związana z konkretnym czasem i
miejscem:
• pojawia się od wieku XVI do XIX;
• wpływ - rewolucji francuskiej i amerykańskiej;
• znaczenie rewolucji przemysłowej (Wielka Brytania).
– analityczne – jakie cechy związane są z „nowoczesnością” oraz jakie
ich kombinacje? - przykłady:
• Weberowska opozycja dwóch typów społeczeństw (społeczeństwo
tradycyjne versus kapitalistyczne);
• „zmienne” porządkujące T. Parsonsa (społeczeństwo tradycyjne
versus nowoczesne).
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
4. Aspekty (cechy) nowoczesności (nowoczesność jako przeciwieństwo
tradycji i tradycjonalizmu):
• indywidualizm („triumf jednostki”) – jednostka zajmuje centralne
miejsce w społeczeństwie, obok społeczeństwa , narodu i państwa;
• zróżnicowanie społeczne (dyferencjacja i złożoność), dotyczy głównie sfery
pracy, ale także coraz bardziej sfery konsumpcji oraz „szans życiowych”;
• racjonalność - w działaniu organizacji i instytucji publicznych dominuje
kalkulacja i bezosobowość („biurokratyzacja” Webera);
• ekonomizm – zdominowanie życia społecznego przez ekonomiczną
aktywność, jej cele i kryteria efektywnościowe;
• ekspansywność nowoczesności (rozszerzanie jej zasięgu geograficznego i
społecznego „w głąb”) – „nowoczesność jest ze swej natury globalizująca”
(A. Giddens).
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
5. „Osobowość nowoczesna” (charakterystyki):
– otwartość na nowe doświadczenia, innowacje i zmiany;
– gotowość do wyrabiania sobie własnych opinii na wiele tematów oraz
akceptacja różnorodności przekonań (pozytywna tego ocena);
– nastawienie bardziej na teraźniejszość i przyszłość niż na przeszłość,
przestrzeganie harmonogramów, punktualność;
– skuteczność i planowanie (antycypowanie i organizowanie przyszłych
działań zorientowanych na zakładane cele) ;
– przekonanie o przewidywalności życia społecznego (reguł
gospodarczych, polityki rządu itp.), co daje możliwość kalkulowania i
planowania działań;
– ocena ludzi według zasług (poczucie sprawiedliwości);
– nastawienie na edukację szkolnej i kształcenie formalne;
– szacunek dla drugiej osoby oraz empatia.
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
6. Krytyka „nowoczesności” - wiek XIX jako era triumfującej nowoczesności,
ale i jej ostra krytyka. Główne tematy to:
• alienacja - nie tylko w dziedzinie pracy, ale w również w innych
dziedzinach życia (polityka, edukacja, kultura itp.);
• anomia - postępujący rozkład norm i wartości, sprzyja zagubieniu i
rozwojowi przestępczości (dewiacjom);
• dezintegrujące skutki społeczeństwa masowego („rozkład wspólnoty”) –
negatywne skutki uprzemysłowienia, urbanizacji i demokratyzacji na
poziomie „makro” i „mikro”;
• ekologia – bariery wzrostu i potrzeba rozwoju zrównoważonego
(kontrolowanego) ze względu na środowisko naturalne;
• nierówności światowe (globalne) – teorie zależności i systemu światowego,
podział: Północ wobec Południa;
• skala wojen i militaryzacji społeczeństw (skala, brutalizacja i
destrukcyjność wojen w epoce nowoczesnej).
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
7. Nowoczesność jako „wielki temat” klasycznej socjologii (przykłady):
• „wiedzieć, przewidywać, kontrolować”:
– kontrola rzeczywistości jako temat A. Comte’a.
• formacje społeczno-ekonomiczne i wyzysk klasowy:
– nierówności społeczne jako temat K. Marksa.
• więź „mechaniczna” i „organiczna”:
– organizacja życia społecznego w mieście/ urbanizm jako temat E.
Durkheima.
• „wspólnota” i „zrzeszenie”:
– „samotny tłum” jako temat F. Tonniesa.
• biurokratyzacja życia społecznego („żelazna klatka racjonalności”):
– nowoczesna polityka i administracja jako temat M. Webera.
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
8. Nowoczesna teoria nowoczesności - Anthony Giddens:
• instytucjonalne wymiary nowoczesności:
– nadzór (kontrola informacji i kontrola społeczeństwa);
– władza militarna (kontrola środków przemocy w kontekście
industrializacji wojny);
– industrializm (transformacja przyrody: rozwój „wytworzonego”);
– kapitalizm (akumulacja kapitału w kontekście konkurencyjnych
rynków: towarowego i pracy)
• właściwości („meta-instytucjonalne”) nowoczesności:
– rozdzielenie czasu i przestrzeni (uzewnętrzniania relacji społecznych
poza konkretnym czasem i przestrzenią);
– mechanizmy wykorzeniające (oddzielają interakcje od specyficznych
własności miejsca – środki symboliczne i systemy eksperckie);
– refleksyjność instytucjonalna (uregulowane wykorzystanie wiedzy o
życiu społecznym jako element jego organizacji i zmian).
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
9. Kontynuacja - „późna nowoczesność” (Anthony Giddens „żyjemy w fazie
radykalizacji nowoczesności”), a jej cechy to:
• zaufanie (problem „abstrakcyjnych systemów” wiedzy”) i ryzyko (jest ono
nowe jakościowo) a jego cechy to uniwersalizacja, globalizacja,
instytucjonalizacja oraz zwrotny charakter;
• zmiany świadomości ryzyka (wrażliwość i poczucie niedostatków wiedzy).
• „nie przejrzystość” nowoczesności (niepewny i płynny jej charakter):
– błędy „konstrukcyjne” i „operatorów” oraz nieuchronność
żywiołowych skutków;
– refleksyjność wiedzy społecznej – społeczne skutki ciągłego
„namysłu” nad życiem społecznym;
– zwiększona rola indywidualnych „wyborów” tam, gdzie były one
regulowane dotychczas „tradycją”.
• postawy wobec „późnej nowoczesności”: pragmatyczna akceptacja,
konsekwentny
optymizm,
cyniczny
pesymizm,
radykalne
przeciwstawienie się.
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
10. Po-nowoczesność, „późna nowoczesność”, „druga nowoczesność”:
• społeczeństwo postindustrialne (Daniel Bell i Alain Touraine):
– gospodarka usług i społeczeństwo klasy usługowej;
– wiedza i rozwój technologiczny.
• „nowe” wspólnoty (ruch ekologiczny), „posthistoria” i „postcywilizacja”;
• „społeczeństwo ryzyka”:
– U. Beck – „druga nowoczesność”, która oznacza globalizację
instytucji nowoczesnych oraz wyzwolenie się z tradycji i obyczaju;
– tam, gdzie post-moderniści widzą „chaos’, tam jest „ryzyko” i
„niepewność”;
– jednostka w społeczeństwie ryzyka i rola „nowych” ruchów
społecznych.
• „gospodarka sieci” („społeczeństwo sieciowe”):
– M. Castells – rola nowoczesnych technologii w przekształcaniu
współczesnego świata („galaktyka internetu”);
– „otwartość” kształtowania swoich tożsamości.
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
11. Zygmunt Bauman – koncepcja „płynnej nowoczesności” („późnej
nowoczesności”):
• jest to kontynuacja i jednocześnie przeciwstawienie się nowoczesności;
• procesualna natura społeczeństwa;
• tożsamość jednostki w czasach „płynnej nowoczesności” - poczucie
fragmentaryczności i epizodyczności;
• brak zaufania do „wielkich projektów” rozwojowych;
• niebezpieczeństwa po-nowoczesności:
– autonomizacja seksu;
– kryminalizacja biedy;
– re-stratyfikacja społeczna.
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2008/2009 nr 28)
12. „Wieloraka nowoczesność” S. Eisenstadt:
• rozumienie „modernizacji”/”nowoczesności” – jako projektu kulturowego
(analizowanej jak wielkie religie przez M. Webera):
– akcent na sferę kultury symbolicznej;
– różnorodność „projektów” modernizacyjnych w historii i na świecie;
– rola ideologów i intelektualistów w kształtowaniu tych projektów.
• porównawcza analiza wielkich cywilizacji (axial civilizations):
– badanie napięć między globalizującym wpływem cywilizacji
zachodniej a tradycjami lokalnymi.
• koncepcja „wielu modernizacji”:
– nowoczesność ulega przetworzeniu w wyniku reakcji lokalnych elit;
– wytwarzają się liczne odmienne scenariusze nowoczesności
(„nowoczesności zwielokrotnione”).