Transcript WDS-2013-2014-nr-1 - Instytut Socjologii UW

Zagadnienia wstępne
(WDS 2013/2014 nr 1)
Organizacja wykładu
 celem wykładu jest wprowadzenie do podstawowych pojęć, problemów
i koncepcji badawczych w socjologii:
 ma przygotować studentów do bardziej wyspecjalizowanych
przedmiotów socjologicznych prowadzonych w Instytucie
Socjologii;
 szczególny nacisk będzie położony jest na prezentację złożoności
(pluralizmu) perspektywy badawczych i teoretycznych w socjologii;
 ukazanie głównych sporów toczących się między określonymi
podejściami teoretycznymi w zakresie analizy i wyjaśniania
podstawowych zjawisk społecznych, jak np. społeczeństwo,
państwo, rynek, kultura itp.
Warunki zaliczenia
 podręcznik:
 Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa,
Warszawa 2003 (lub nowsze wydania) następujące rozdziały: I –III
(s. 19-91) oraz VIII-XVIII (s. 183-315).
 warunki zaliczenia wykładu i egzamin:
 obowiązkowe uczęszczanie na wykład (dopuszczalne są dwie
nieobecności, a nieusprawiedliwione nieobecności należy zaliczyć
na dyżurze).
 wykład kończy się egzaminem pisemnym w semestrze
zimowym (ma on formę testu składającego się z 50 pytań oraz
wymaga napisania dwóch krótkich – jednostronicowych - esejów,
których temat jest wybierany z 6 propozycji).
Plan wykładów
 1. Zagadnienia wstępne. Przedmiot i zarys programu wykładu, literatura i
organizacja zajęć, sposób zaliczenia zajęć i przeprowadzenia egzaminu. Przykład
analizy socjologicznej: stosunek Polaków wobec innych narodów w latach 19932013.
2. Rzeczywistość społeczna (I) – socjalizacja, role społeczne i kontrola
społeczna. Mechanizmy i stadia procesu socjalizacji. Pozycje i role społeczne.
Instytucje i mechanizmy kontroli społecznej. Systemy normatywne i sankcje,
konformizm i dewiacja. Stabilność i zmiana w porządku społecznym.
 3. Rzeczywistość społeczna (II) - rodzina i pokrewieństwo. Pokrewieństwo.
Małżeństwo i strategie zawierania małżeństw. Pojęcie rodziny, struktura i funkcje,
podziały. Przemiany współczesnej rodziny. Rodzina we współczesnym
społeczeństwie polskim.
 4. Rzeczywistość społeczna (III) - grupa społeczna i kapitał społeczny. Pojęcie
grupy i więzi społecznej. Zbiorowość a grupa społeczna. Typy i odmiany grup
społecznych. Grupy formalne i nieformalne, pierwotne i wtórne. Społeczność
lokalna. Kapitał społeczny.

Plan wykładu (cdn.)
 5. Rzeczywistość społeczna (IV) – kultura: wartości, normy, symbole. Naukowe
i potoczne rozumienie kultury. Pojęcie i sfery kultury. Kategorie kultury, kultura
masowa i popularna. Kultura symboliczna - wartości, normy i symbole. Wartości
„materialistyczne” i „post-materialistyczne”.
 6. Religia. Religia w ujęciu socjologicznym. Teorie religii i religijności. Zjawisko
indywidualizacji i „prywatyzacji religii”, nowe ruchy religijne. Religijność i Kościół
katolicki we współczesnym społeczeństwie polskim.
 7. Naród i etniczność. Kategorie „swój” i „obcy” w życiu społecznym. Etniczność
i jej przejawy. Grupa etniczna i naród. Problemy państwa narodowego.
 8. Organizacje i instytucje społeczne (model „biurokracji”). Instytucja a
organizacja. Socjologiczne rozumienie instytucji, typy i rodzaje instytucji. Podejście
instytucjonalne w socjologii. Teoria biurokracji Maxa Webera, ograniczenia
racjonalności i dysfunkcje biurokracji.
Plan wykładu (cdn.)
 9. Nierówności i struktura społeczna. Zróżnicowanie społeczne i struktura
społeczna. Wielkie i małe struktury społeczne. Nierówności społeczne – geneza i
funkcje nierówności. Pojęcie klasy społecznej. Ruchliwość społeczna.
10. Ubóstwo, płeć i wiek w społeczeństwie. Bogactwo i bieda w społeczeństwie,
miary ubóstwa. Pojęcia „wykluczenia społecznego” i marginalizacji społecznej. Płeć
jako kategoria zróżnicowania społecznego oraz kategoria kulturowa (płeć
biologiczna i kulturowa - pojęcie „gender”). Wiek jako kategoria zróżnicowania
społecznego oraz kategoria kulturowa.

11.
Polityka w społeczeństwie (demokracja i państwo). Władza w
społeczeństwie. Socjologiczne rozumienie polityki, demokracja oraz jej
zróżnicowanie. Społeczeństwo obywatelskie, partie polityczne i grupy nacisku.
Struktura oraz funkcje państwa. Państwo opiekuńcze.
 12. Rynek w społeczeństwie (porządek ekonomiczny w społeczeństwie).
Instytucja rynku w myśli społecznej. Rynek i gospodarka rynkowa w
społeczeństwie. Max Weber i „duch kapitalizmu”. Produkcja i konsumpcja, życie w
społeczeństwie konsumpcyjnym (macdonaldyzacja i disneizacja życia).

Plan wykładu (cdn.)
 13. Nowoczesność i rozwój społeczny. Klasyczne socjologiczne teorie rozwoju i
zmiany społecznej Kryteria rozwoju społecznego (Human Development Index).
Nowoczesność w ujęciu socjologicznym. Socjologia a nowoczesność.
14. Globalizacja i „późna nowoczesność”. Globalizacja i procesy globalizacji w
różnych dziedzinach. Pojęcie „nowej lokalności”. Koncepcje społeczeństwa
ponowoczesnego: „późna” i „płynna” nowoczesność, społeczeństwo „ryzyka” i
„społeczeństwo sieciowe”.
 15. Podsumowanie wykładu - charakter socjologii i historyczne warunki jej
powstania. Podsumowanie wykładu. Socjologia jako nauka. Przedmiot socjologii,
główne pojęcia i koncepcje. Nowe koncepcje i wyzwania badawcze w socjologii
współczesnej. Specyfika rozwoju socjologii w Polsce.

Przykład analizy socjologicznej:
stosunek Polaków wobec innych narodów w latach 1993-2013
Badanie nastawień społecznych wobec innych narodów:
 znaczenie tej problematyki:
 istotne cechy myślenia o społeczeństwie (świadomość podziałów
„my” i „oni”);
 źródło tożsamości społecznej i kultury zbiorowości;
 podstawy relacji i konfliktów między grupami społecznymi:
 tradycja i historycznie ukształtowana sympatia lub niechęć;
 zmiany geopolityczne świata;
 środki masowego przekazu (analiza dyskursu);
 sytuacja polityczna w kraju (sytuacja gospodarcza, nastroje
polityczne);
 społeczne przemiany – pamięć historyczna i wiek (pokolenie);
 demokracja – postawy otwarte i zamknięte.
Przykład analizy socjologicznej: stosunek Polaków wobec
innych narodów w latach 1993-2013 (cdn.)
 badanie styczeń 2013 r. („Stosunek Polaków do innych narodów”, Komunikat
CBOS BS/12/2013, Warszawa, luty 2013):

ranking sympatii i niechęci wobec narodowości:
badanie nastawienia wobec 36 narodów i grup etnicznych;
 wyrażanie stosunku do poszczególnych narodów na 7-punktowej skali: sympatia (od +3
do +1), obojętności (0) i niechęci (od -1 do – 3);

 sympatia i antypatia do innych narodów w 2013 r.;
 zmiany i stabilność nastawień wobec innych narodów w latach 1993 – 2013 r.:
widoczna jest tendencja do unifikacji i powolnego (choć niesystematycznego) wzrostu
sympatii do prawie wszystkich narodowości, pozytywne także zmiany do wszystkich
sąsiadów Polski.
analiza czynnikowa:
 czynnik I grupuje narody lubiane przez Polaków (wskaźnik sympatii co najmniej
0,44, wszystkie narody UE, Amerykanie i Japończycy), związek sympatii ze
wskaźnikiem rozwoju społecznego (im wyższy poziom życia, tym większa sympatia);
 czynnik II grupuje narody mniej lubiane przez Polaków (narody państw
postkomunistycznych i spoza Europy);
 podział na „Wschód” i „Zachód” (?).


Przykład analizy socjologicznej: stosunek Polaków wobec
innych narodów w latach 1993-2013 (cdn.)
Próba wyjaśnienia (I) – właściwości ocenianych narodów oraz ich relacji z
Polską i Polakami:
 poziom rozwoju gospodarczego, podobieństwo cywilizacyjne i systemów






polityczno- ideologicznych;
podobieństwo wyznaniowe i kulturowe (językowe);
świadomość historycznych związków:
 związki kulturalne i dynastyczne;
 zabory i II wojna światowa, pamięć konfliktów.
bycie „mniejszością” na terytorium Polski (niegdyś lub obecnie);
postrzeganie
odmienności
cech
kulturowo-etnicznych,
odległość
geograficzna;
liczba i charakter wyjazdów (turystyczny, zarobkowy) Polaków do danego
kraju;
częstość ukazywania danego kraju (narodu) w środkach masowego przekazu
(w jakim świetle, z jakich przyczyn?).
Przykład analizy socjologicznej: stosunek Polaków wobec
innych narodów w latach 1993-2013 (cdn.)
Próby wyjaśnienia (II) - cechy społeczne respondentów:
 wykształcenie;
 dochody i poczucie stabilizacji zawodowej;
 miejsce i wielkość miejsca zamieszkania;
 region zamieszkania:
 bliskość granicy zachodniej lub wschodniej;
 religijność;
 płeć;
 wiek – problem pokolenia.
Przykład analizy socjologicznej: stosunek Polaków wobec
innych narodów w latach 1993-2013 (cdn.)
Próby wyjaśnienia (III) – różnicowanie postaw wobec innych
narodów (trwałość i zmienność postaw etnicznych):
 trwałość i zmienność znaku;
 podtrzymywanie nastawień:
 środki masowego przekazu - filmy;
 książki – czytanki;
 rodzice;
 dyskurs prowadzony w prasie i RTV.
 „sytuacyjność” nastawień;
 stereotypowość dzieci (!).
Przykład analizy socjologicznej: stosunek Polaków wobec
innych narodów w latach 1993-2013 (cdn.)
Problemy zmiany nastawienia wobec innych narodów:
 możliwości zmiany nastawień:
 indywidualizacja „innych”;
 poszukiwanie podobieństw;
 rozszerzanie kategorii „my”;
 kontakty dobrowolne, o silnych emocjach (pozytywnych).
 rola edukacji (szkoły) w tym procesie:
 uświadomienie i refleksja nad „my” i „oni”;
 rola wiedzy;
 kształtowanie dyskursu publicznego („kulturowa poprawność”).
 umacnianie nastawień:
 negatywne emocje, rywalizacja i wzory negatywne.
Socjologia a „wiedza potoczna”
 wiedza potoczna - ma charakter „naturalny”, spontaniczny (przysłowia) i
wartościujący (jest to wiedza emocjonalna, „gorąca”);
 opiera się na dychotomicznych ujęciach („dobrzy” – „źli”) oraz pochopnych
uogólnieniach i stereotypach.
 socjologia wobec „wiedzy potocznej” różni się użyciem :
 metod badawczych:
nacisk na określenie problemu badawczego, zbieranie danych według
uznanych reguł (warsztat socjologiczny) i odróżnianie „domysłów” od
„faktów”.
 stawianiem pytań badawczych i prób odpowiedzenia na nie w sposób
systematyczny:
 jak jest „naprawdę”?;
 dlaczego tak jest tak, jak jest?;
 co należy robić, aby zmienić daną sytuację?
