Transcript Kulturowe podstawy życia społecznego (WDS 2012/2013 nr 6) kultura masowa i popularna)

Kulturowe podstawy życia społecznego
(spory o rozumienie kultury, wartości i normy,
kultura masowa i popularna)
(WDS 2012/2013 nr 6)
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
1. Powtórzenie - rodzina i społeczeństwo w „późnej nowoczesności”:


pierwsze i drugie przejście demograficzne (odpowiedzialne za przekształcenia rodziny są
procesy modernizacji, które rozpoczęły się w latach 60.):
 zmiany technologiczne (rozwój medycyny i antykoncepcji), zmiany społecznokulturowe(rozwój wiedzy psychologicznej, indywidualizacja), zmiany w warstwie
wartości (rozszerzenie swobód jednostek).
cechy „drugiego przejścia” demograficznego:
 zmniejszenie znaczenia małżeństwa na rzecz swobodniejszych form związków, przejście
od jednorodnego typu rodziny do wielu różnych typów rodziny;
 opóźnianie zawarcia pierwszego małżeństwa, częstsze rozwody i ponowne związki;
 przejście od antykoncepcji do świadomego planowania dzieci, zwiększanie się liczby
urodzin pozamałżeńskich i zmniejszanie liczby dzieci w jednej rodzinie, zmniejszanie
dzietności na poziomie społeczeństw, reprodukcja biologiczna jako przedmiot
indywidualnej decyzji;
 przejście od rodziny „skoncentrowanej na dzieciach” do rodziny „skoncentrowanej na
rodzicach” - rodzina jako związek oparty na zaufaniu (potrzeba intymności – „głód
miłości”).
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
2. Znaczenia pojęcia „kultury”:
 teoretyczne i faktyczne (publiczne) znaczenie pojęcia „kultury”;
 pojęcie niezwykłe i niezbędne dla socjologii, ale jednocześnie pojemne i
„nieostre” (może stąd wynika jego użyteczność?);
 pojęcie ” kultury” – nie ma jedynej, „poprawnej” i „ostatecznej” definicji kultury,
można potraktować je jako „narzędzie”:
 pytamy wtedy, w jaki sposób i do jakich celów używamy pojęcia „kultury” i jej
języka?
 główne kategorie współczesnych studiów kulturowych:
 praktyki znaczące, dyskurs publiczny, reprezentacje (rola języka w tworzeniu
znaczeń społecznych);
 podmiotowość, tożsamość, artykulacja (bycie sobą, sposób opisu siebie
wobec innych, wyrażanie siebie);
 kultura popularna, tekst, odbiór, odbiorcy;
 władza, ideologia, hegemonia.
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
3. Socjologiczne rozumienie pojęcia „kultury”:
odejście od estetycznej i elitarystycznej koncepcji „kultury”;

kultura jako sposób życia jednostek i grup społecznych:

kultura to całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej
zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie „robią, myślą i
posiadają” jako członkowie danego społeczeństwa (kultura to
społeczne „zwyczaje serca” - Robert Bierstedt);

kultura kształtuje życie społeczne i nadaje mu odpowiednią
strukturę.
 kultura to także społecznie akceptowana wiedza danej grupy:
 przekazywana i utrwalana w jej obrębie, powodująca że dana grupa
funkcjonuje jako odrębna całość i zachowuje zdolność do odtwarzania się.
Posiadać kulturę (i grupę przynależności tym samym) to posiadać „adres”
w naszym świecie (kultura tożsamościowa);

studia nad kulturą jako badanie obowiązujących wartości, jakie każdy z
nas przyznaje im w „narracji/ach” życia codziennego (inaczej,
„studiowanie obowiązujących wartości”).

Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
4. Dziedziny kultury (badanie całości kultury, czy jej części?):
 kultura materialna (obiektywna) i nie materialna (duchowa,
subiektywna);
 dziedziny kultury wg. Antoniny Kłoskowskiej (socjologia kultury):
- kultura bytu (produkcja, konsumpcja itp.);
- kultura społeczna (stosunki z innymi);
- kultura symboliczna (wartości, symbole itp.).
 zróżnicowanie kultur – kryteria:
- narodowe i terytorialne (regionalne i środowiskowe);
- religijne;
- chronologiczne;
- typ gospodarki i zbiorowości (chłopska);
- wiek (młodzieżowa)
 subkultury (podkultury), kultura alternatywna (kontrkultura) i
kultura dominująca.
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
5. Treść (elementy) kultury, czyli wiedza kulturowa:
 „wartości”, czyli idee określające, co uchodzi za ważne, wartościowe i pożądane w
danym społeczeństwie/kulturze) („wartości-ideały”), które mogą wywierać wpływ
na nasze sposoby postępowania:
wartości jako „przyczyny” i „racje” podejmowanych przez ludzi działań;
 odczuwane (zinternalizowane), uznawane, realizowane, wartości a „sacrum” i
światopogląd;
 „normy”, czyli reguły zachowań zawierające wartości danej kultury („przepustka”
do świata społecznych konwencji):
 zwyczajowe, moralne, prawne, sankcje (ich stosowanie jest związane z
nagrodami i karami).
 właściwa danej kulturze konfiguracja wartości i norm to „ład aksjonormatywny”
– tworzy z grupy społecznej „wspólnotę kulturową”:
 wzory kultury – sposoby myślenia, reagowania i odczuwania w danym
społeczeństwie (wzory „idealne” i rzeczywiste/ jawne i ukryte).

Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
6. Czynniki wpływające na wartości współczesnego społeczeństwa
polskiego:
 wpływ tradycyjnej kultury polskiej (przywiązanie do wartości
narodowych i religijnych, wspólnota „romantycznego patriotyzmu”?);
 dziedzictwo „realnego socjalizmu” (postawa „wyuczonej bezradności”,
egalitaryzm, słabe poszanowanie własności, tworzenie „drugiego
społeczeństwa” );
 doświadczenia historii najnowszej (protesty polityczne po 1945 r., wizyty
papieskie, Sierpień 1980, Solidarność, stan wojenny);
 współczesne uwarunkowania wartości (przyspieszone zmiany) - nowe
technologie i instytucje społeczne, efekt zewnętrznej imitacji, wzrost
znaczenia środków masowego przekazu i konsumpcji - problemy:

jednostka czy wspólnota (liberalizm a komunitaryzm);

przejście od „społeczeństwa losu” do „społeczeństwa wyboru”;

przejście od „wartości materialistycznych” („wartości niedostatku”) do
„wartości
postmaterialistycznych”
(„wartości
uczestnictwa
i
samorealizacji”).
 .
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
7. Wartości materialistyczne i postmaterialistyczne (1):
 Ronald F. Inglehart (ur. 1934)– profesor na Uniwersytecie Michigan (Ann Arbor),
program World Values Survey;
 punkt wyjścia to teoria A. Maslowa o hierarchizacji potrzeb i ich zaspakajania:
 od potrzeb fizjologicznych (1), przez potrzeby bezpieczeństwa (2), przynależności i
miłości (3), uznania / estetyczno-intelektualne (4), do potrzeb samorealizacji (5).
 tworzą hierarchię i kierunek rozwoju jednostki od wartości pierwotnych do
kulturowych.
 dwie podstawowe hipotezy:
 „hipoteza niedostatku” (scarcity hypothesis) – porządek wartości jednostki jest
odbiciem jej środowiska społeczno-ekonomicznego (największą wartość mają te
„rzeczy”/sytuacje, których podaż jest relatywnie najmniejsza);
 „hipoteza socjalizacji” (socialization hypothesis) – związek między środowiskiem
życia jednostki a hierarchią potrzeb nie ma charakteru natychmiastowego
dostosowania - istnieje zawsze opóźnienie czasowe, gdyż hierarchia potrzeb jest
odbiciem warunków socjalizacji jednostki przed osiągnięciem przez nią
dojrzałości (podejście pokoleniowe).
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
8. Wartości materialistyczne i postmaterialistyczne (2):
 materialistyczne związane są z zapewnieniem bezpieczeństwa fizycznego i
ekonomicznego
(wartości
to
praca,
pieniądze,
rozwój
gospodarczy,
odpowiedzialność państwa za obywateli);
 postmaterialistyczne – są ważne po osiągnięciu bezpieczeństwa ekonomicznego
(wartości - zaufanie, wolność wyboru, tolerancja, satysfakcja z życia, samorealizacja,
niezależność, ekologia, prawa kobiet, mniejszości seksualnych itp.).
 zmiana kulturowa społeczeństwa rozwiniętych polega na przechodzeniu
od wartości materialistycznych do postmaterialistycznych;
 zmiana tych wartości jest interpretowana jako przejście od nowoczesności do
postnowoczesności (tradycjonalizmu do posttradycjonalizmu):
 odrzucania wartości „materialistycznych” (rezygnacja z pogoni za pieniędzmi i
dobrami materialnymi na rzecz lepszej jakości życia, ekologii itp.);
 wzrost znaczenia indywidualistycznej orientacji aksjologicznej w pracy,
polityce i życiu codziennym itp.
 złożona sytuacja Polski (i krajów postkomunistycznych) pod tym względem.
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
9. Kierunki zmian wartości w Europie:
 znaczenie publiczne i naukowe „wartości” i dyskusji na temat ich
„zmian” (czy „cicha rewolucja” w kulturze?);
 koncepcje zmian wartości:
 od wartości „materialistycznych” do „post-materialistycznych”;
 procesy indywidualizacji - odchodzenie od silnych i bezwarunkowych
więzi ze swoim środowiskiem społecznym, etnicznym, religijnym,
rodzinnym itp. i zwiększenie znaczenia wartości „indywidualnych” (np.
samorealizacji, osobistej odpowiedzialności itp);
 sekularyzacja (zmniejszenie znaczenia roli politycznej religii i Kościołów,
zmniejszenia ich wpływu na główne wartości kulturowe społeczeństwa,
słabnięcie więzi ze wspólnotami religijnymi - religia staje się bardziej
„indywidualna”).
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
10. Europejska specyfika wartości kulturowych:




rozbieżności zmian wartości w Europie ze względu na: religijne (katolicyzm, protestantyzm,
islam), regionalne i narodowe, rozbieżności między Wschodem a Zachodem Europy (rozszerzenie UE
nie było rozszerzeniem na „obce wartości”, lecz „otwarciem na świat, gdzie były one porównywalne”).
zbieżności zmian wartości w krajach europejskich (ostatnie 2 dekady):
 „kulturowy krytycyzm”, słabnięcie wartości post-materialistycznych, wzrost religijności,
zwiększenie znaczenia wartości rodziny, religijności (ale „synkretycznej”), spowolnienie
sekularyzacji, wzrost znaczenia państwa ( i jego instytucji).
„specyfika” europejskich wartości:
 obecność (nadal jednak silna) wartości „post-materialistycznych”;
 sekularyzacja (ale w postaci „indywidualizacja religijności”).
osobliwości „wartości europejskich” wobec:
 USA (przemoc, broń, kara śmierci, konsumpcja, ochrona środowiska, religia, wojna), ale
wspólnota wartości demokratycznych i gospodarczych;
 krajów arabskich (rodzina, praca, wychowanie, tolerancja oraz wartości demokracji i
społeczeństwa obywatelskiego).
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
11. Kultura jako system komunikowania społecznego:

kto, co, przez jaki kanał (czyli przy użyciu jakich środków
technicznych?) i z jakim skutkiem nam „to coś” komunikuje? ;

trzy układy upowszechniania kultury (Antonina Kłoskowska):

bezpośrednie i osobiste kontakty: tworzenie kultury odbywa
się w sposób naturalny i spontaniczny – kultura symboliczna
wraz z kulturą bytu i społeczną;

przekaz bezpośredni, ale profesjonalny, profesjonalni twórcy
i odbiorcy w ramach określonej organizacji – kultura elitarna
(wysoka);

pośredni kontakt między twórcą a odbiorcą przekaz treści
kulturowych odbywa się przy użyciu takich środków, jak druk,
radio, telewizja itp. – kultura masowa i kultura popularna.
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
12. Kultura masowa to „kultura symboliczna społeczeństwa masowego”:
 kryteria tej kultury - ilość i standaryzacja treści (dominacja trzeciego układu
kultury);
 skutek rewolucji przemysłowej i urbanizacji:
 kultura masowa zakłada istnienie „publiczności pośredniej” i jest
narzędziem „nowej” integracji społecznej w ramach społeczeństwa
masowego.
 istotę kultury masowej określa sposób jej przekazu:
 jej kształt (-ty) zależy z jednej strony od technicznych możliwości i
ograniczeń stwarzanych przez dostępne środki przekazu, a z drugiej
strony – od upodobań odbiorców (masowej publiczności).
 etapy umasowienia kultury masowej:
 1) prasa;
 2) radio i telewizja;
 3) komputery osobiste i sieć internetowa.
 kultura masowa w Polsce (1945-1989):
 opóźnienie w stosunku do Europy Zachodniej (blokady polityczne) i
słabość cywilizacyjna, upowszechnienie czytelnictwa i RTV.
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
13. Środki masowego przekazu:
 funkcje mediów w społeczeństwie:
 „informacyjno-wyjaśniająca” (interpretowanie znaczenia wydarzeń);
„ugruntowująca”:
- wyrażanie dominującej kultury i nowych wydarzeń kulturalnych;
- wytwarzanie
i
utrzymywanie
wspólnoty wartości
(„wspólnota
wyobrażona”).
- rozrywkowa i mobilizacyjna (kampanie publiczne w sferze polityki, wojny,
rozwoju i religii).
-
 skutki społeczne rozwoju środków masowego przekazu:
 „prywatyzacja” życia;
 wpływ na organizację codziennej „rutyny życia”;
 zwiększenie możliwości procesów indywidualizacji (w tym także rozwoju
kultury młodzieżowej);
 poszerzenie dostępu do informacji politycznych i społecznych;
 umiędzynarodowienie.
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
14. Kultura wysoka (elitarna):
jest przekazywana przez bezpośredni kontakt z twórcą lub jego dziełem;
 jest upowszechniana przez instytucje o charakterze elitarnym;
 nie zawiera treści popularnych;
 nie podlega w ogóle lub w małym stopniu ulega komercjalizacji.

 krytyka kultury masowej z perspektywy kultury wysokiej – kultura
masowa:
 jest w treści jest tandetna i miałka;
 czyni z ludzi biernych odbiorców;
 wywiera szkodliwe skutki społeczne, gdyż sprzyja „panowaniu mas” i
zagraża „prawdziwej” (elitarnej) kulturze;
 paradoksalnie jest ona także jest narzędziem „panowania” elit nad
masami.
 ale istnieją między nimi wzajemne związki i „zapożyczenia” (elementy
kultury masowej stają się kulturą „wysoką” i odwrotnie).
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
15. Kultura masowa a kultura popularna:
•
kultura popularna:
• odrzuca „negatywne” znaczenia kultury masowej, w dużym stopniu ją
zastępuje, odrzuca podział na kulturę niską i wysoką.
• o treściach i formie kultury popularnej decydują gusty odbiorców (np.
kryterium „oglądalności”);
• „utowarowienie kultury”:
•
znaczenie reklamy i wartość handlowa dzieł kultury popularnej – co jest
trendy?);
• „różnorodność” kultury:
•
subkultury kultury popularnej, nurty alternatywne, pop kultura jako
„wspólnota uczuciowa”;
• rola mediów:
•
kultura dźwięku i obrazu, sztuki wizualne, wirtualna rzeczywistość;
• rola konsumpcji:
•
kultura gadżetu, tożsamości konsumenckie, typy konsumpcji.
• kultura popularna a globalizacja (intensyfikacja kultury popularnej przez
procesy globalizacji, „glokalizacja”, „nowa lokalność”).
Kulturowe podstawy życia społecznego
(WDS 2012/2013 nr 6)
16. Marek Krajewski, Kultury kultury popularnej (UAM, Poznań 2003):
 podstawowym celem kultury popularnej jest dostarczanie nam widzom przyjemności;
 teza autora:
 kultura masowa stopniowo ulega „odmasowieniu” i wewnętrznie
się różnicuje. Towarzyszy temu ekspansja kultury popularnej w
nowe rejony życia ludzkiego i ich podporządkowywanie jej
regułom - inaczej: kultura popularna przestaje być masowa, ale
rzeczywistość społeczna staje się bardziej „popularna”.
 „pięć” kultur” kultury popularnej:
 alienacji (obcości);
 okrucieństwa (przemocy);
 transparencji (ujawniania „sekretów”);
 repetycji (odtwarzania przeszłości);
 aromatyzacji (komercjalizacji zapachów).