Transcript Kulturowe podstawy życia społecznego (IV). (WDS 2008/2009 nr 8) społeczeństwo

Sławomir Łodziński
Zakład Socjologii Ogólnej
Instytut Socjologii UW
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV).
Kultura masowa i popularna, media i
społeczeństwo
(WDS 2008/2009 nr 8)
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
1. Przykłady:
•
„czas wolny” Polaków (CBOS, sierpień 2006):
–
ile Polacy mają czasu dla siebie?, przyczyny zwiększania i
zmniejszania się czasu wolnego;
–
czym zajmują się Polacy w czasie wolnym?
•
„szklani przyjaciele”(skąd nasza słabość do telewizji? – bo daje nam
złudzenie posiadania przyjaciół);
•
Polska jako kraina „teleholików” – typy widzów telewizyjnych (IQS
and Quant Gropu 2005):
–
„nałogowcy” (17%);
–
„widzowie zaangażowani” (20%);
–
„widzowie odreagowujący” (15%);
–
„pożeracze informacji”(15%);
–
„obojętni” (13%);
–
„kontestatorzy” (20%).
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
2. Kultura w ujęciu „socjologicznym” może być także traktowana jako
system komunikowania społecznego :
- główne pytania badawcze są następujące: kto, co, przez jaki kanał
(czyli przy użyciu jakich środków technicznych?) i z jakim
skutkiem nam „komunikuje”?
- Trzy układy upowszechniania kultury ( Antonina Kłoskowska):
1. bezpośrednie i osobiste kontakty (tworzenie kultury odbywa się w
sposób naturalny i spontaniczny) – kultura symboliczna wraz z
kultura bytu i społeczną;
2. przekaz bezpośredni, ale profesjonalny (profesjonalni twórcy i
odbiorcy w ramach określonej organizacji) – kultura elitarna
(wysoka);
3. pośredni kontakt między twórcą a odbiorcą (przekaz treści
kulturowych odbywa się przy użyciu takich środków, jak druk,
radio, telewizja itp.) – kultura masowa.
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
3. Kultura masowa to „kultura symboliczna społeczeństwa masowego”:
- kryteriami tej kultury jest ilość i standaryzacja treści (jest to
dominacja trzeciego układu kultury);
- jest ona skutkiem rewolucji przemysłowej i urbanizacji (kultura
masowa zakłada istnienie „publiczności pośredniej” i jest narzędziem
„nowej” integracji społecznej w ramach społeczeństwa masowego);
- istotę kultury masowej określa sposób jej przekazu. Jej kształt (-ty)
zależy z jednej strony od technicznych możliwości i ograniczeń
stwarzanych przez dostępne środki przekazu, a z drugiej strony – od
upodobań odbiorców (masowej publiczności);
- etapy umasowienia kultury masowej: 1) prasa, 2) radio i telewizja, 3)
komputery osobiste i sieć internetowa.
- kultura masowa w Polsce: opóźnienie w stosunku do Europy
Zachodniej (blokady polityczne) i słabość cywilizacyjna,
upowszechnienie czytelnictwa i RTV (okres 1945-1989).
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
4. Środki masowego przekazu:
- środki społecznego komunikowania o szerokim zasięgu, czyli prasa,
radio, telewizja, internet, a w szerszym znaczeniu także książka, film,
plakat itp.;
-środki masowego przekazu to element kultury masowej.
Funkcje mediów w społeczeństwie:
- „informacyjno-wyjaśniająca” (interpretowanie oraz komentowanie
znaczenia wydarzeń);
- „ugruntowująca”:
- wyrażanie dominującej kultury i nowych wydarzeń kulturalnych;
- wytwarzanie i utrzymywanie wspólnoty wartości („wspólnota
wyobrażona”).
- rozrywkowa;
- mobilizacyjna (kampanie publiczne w sferze polityki, wojny, rozwoju i
religii).
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
5. Kultura wysoka (elitarna) a kultura masowa:
• jest przekazywana przez bezpośredni kontakt z twórcą lub jego dziełem;
• jest upowszechniana przez instytucje o charakterze elitarnym;
• nie zawiera treści popularnych;
• nie podlega w ogóle lub w małym stopniu ulega komercjalizacji.
- Kultura masowa a wysoka (elitarna):
- istnieją między nimi wzajemne związki i „zapożyczenia” (pewne
elementy kultury masowej stają się kulturą „wysoką” i odwrotnie).
- Krytyka kultury masowej (z perspektywy kultury wysokiej):
• w treści jest tandetna i miałka;
• czyni z ludzi biernych odbiorców;
• wywiera szkodliwe skutki społeczne: sprzyja panowaniu mas i zagraża
„prawdziwej” (elitarnej) kulturze;
• paradoksalnie jest także jest narzędziem „panowania” elit nad masami.
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
6. Kultura masowa a kultura popularna:
- pojęcie „kultury popularnej” odrzuca „negatywne” znaczenia kultury
masowej i w dużym stopniu ją zastępuje, odrzuca również podział na
kulturę niską i wysoką;
- o treściach i formie kultury popularnej decydują gusty odbiorców
(np. kryterium „oglądalności”);
- „utowarowienie kultury” (znaczenie reklamy i wartość handlowa
dzieł kultury popularnej – co jest trendy?).
- kultura popularna jest „różnorodna” (subkultury kultury popularnej,
nurty alternatywne, pop kultura jako „wspólnota uczuciowa”);
- kultura popularna a media (kultura dźwięku i obrazu, sztuki
wizualne, wirtualna rzeczywistość);
- kultura popularna a konsumpcja (kultura gadżetu, tożsamości
konsumenckie, typy konsumpcji);
- kultura popularna a globalizacja (intensyfikacja kultury popularnej
przez procesy globalizacji, „glokalizacja”, „nowa lokalność”).
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
(cdn. p. 6) Marek Krajewski, Kultury kultury popularnej, UAM, Poznań 2003:
– podstawowym celem kultury popularnej jest dostarczanie nam widzom przyjemności;
– główna teza autora: kultura popularna stopniowo ulega
odmasowieniu i wewnętrznie się różnicuje. Towarzyszy temu
ekspansja kultury popularnej w nowe rejony życia ludzkiego i ich
podporządkowywanie jej regułom;
– inaczej: kultura popularna przestaje być masowa, ale rzeczywistość
społeczna staje się bardziej „popularna”;
– „pięć” kultur” kultury popularnej:
• alienacji (obcości);
• okrucieństwa (przemocy);
• transparencji (ujawniania „sekretów”);
• repetycji (odtwarzania przeszłości);
• aromatyzacji (komercjalizacji zapachów).
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
7. Media a społeczeństwo (koncepcje teoretyczne) - Marshall Mc Luhan:
– charakter środków przekazu wpływa bardziej na społeczeństwo niż
przekazywane treści („środek przekazu jest przekazem”);
– „gorące” i „zimne” środki komunikowania:
•
•
–
działają one w sposób zróżnicowany na nasze zmysły. Jedne z nich
apelują do zmysłu słuchu (radio), inne wzroku (druk), jeszcze inne
angażują w swój odbiór zarówno wzrok, jak i słuch (telewizja);
gorący środek komunikowania to taki, który przedłuża funkcję
jakiegoś jednego zmysłu w kierunku pełnego określenia;
• „gorące” to np. radio, gramofon i kino lub film, a „zimne” –
mowa, telefon i telewizja;
• uczestnictwo i zaangażowanie odbiorcy („gorące” środki
komunikowania mają niski współczynnik uczestnictwa, „zimne”
środki komunikowania – wysoki współczynnik uczestnictwa,
czyli dopełnienia przez odbiorcę).
pojęcie „globalnej wioski”.
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
8. Media a społeczeństwo (koncepcje teoretyczne) - Jűrgen Habermas:
• rola „demokratyczności” środków masowego przekazu („teoria działania
komunikacyjnego”);
• sfera publiczna i rola debaty w społeczeństwie:
– XVI wiek – początek nowej sfery publicznej (wyrażanie opinii
publicznej);
– XVII-XVIII wiek – „prasa krytyczna” jako forum debaty publicznej;
– ograniczenie sfery publicznej do mężczyzn;
– obecne problemy:
• tłumienie debaty publicznej przez „przemysł kulturowy”;
• komercjalizacja mediów (czy pojawia się quasi feudalny charakter
życia publicznego?);
• polityka (racjonalna debata) zamienia się w „przedstawienie”
kreowane przez media.
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
9. Media a społeczeństwo (koncepcje teoretyczne) - Jean Baudrillard:
• telewizja nie tylko „przedstawia” nam otaczający świat, ale w coraz
większym stopniu określa „jaki on jest faktycznie?”;
• „hiperrzeczywistość”:
– rzeczywistość tworzona przez media i traktowana jako jedyna
„realna” (przemieszanie realnego życia z obrazem medialnym).
• simulacrum („simulakra”):
– obraz, który nie ma związku z rzeczywistością. Baudrillard twierdzi,
że żyjemy w epoce simulacrum, w której rzeczywistość została
wchłonięta przez jej własne przedstawienie;
• nie postrzegamy już rzeczywistości, tylko jej symulację (nie poprzedza
ona już, jak kiedyś działania, lecz to działanie po prostu zastępuje).
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
10. Media a społeczeństwo (koncepcje teoretyczne) - „społeczeństwo jako
spektakl” (Roger Debray):
– hegemonia telewizji w systemie mediów i wszechobecność telewizji i
jej globalizacja;
– „wideosfera” (sieć globalnego komunikowania);
– „mediatyzacja” życia publicznego (szczególnie politycznego) „mediokracja”:
• mediatyzacja polityki, która oznacza jej „depolityzację”;
• nowe formy dziennikarskie (infotainment, (entertainment +
information), talk-shaw, dziennikarstwo śledcze);
• rola zdjęć (tabloidyzacja mediów, paparazzi, ich estetyzacja);
• znaczenie ekspertów.
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
11. Media a społeczeństwo (koncepcje teoretyczne) - John B. Thompson:
• podejście umiarkowane do mediów - nie odbierają one nam zdolności do
publicznej krytyki, dostarczają nam informacji kiedyś nam
niedostępnych;
• zmieniają one natomiast bardzo relacje między sferą prywatna i
publiczną (która staje się bardziej zróżnicowana).
• relacje społeczne tworzone przez media to „zapośredniczona quasi –
interakcje”, które charakteryzują się:
– monologowym charakterem;
– przedłużoną dostępnością w czasie i przestrzeni;
– „nieodwzajemnioną” bliskością na dystans;
– „ukierunkowaniem” wizji („jednokierunkowość” – wydarzenie
medialne, np. hipoteza o „porządku dnia”/agenda setting);
– odmiennością „pola widzenia” (szerszy zasięg, ale zewnętrzna
kontrola).
Kulturowe podstawy życia społecznego (IV)
(WDS 2008/2009 nr 8)
12. Podsumowanie dyskusji na temat kultury:
• pojęcie „kultury” w najszerszym sensie odgranicza to, co jest domeną
natury od ludzkiego świata „celościowej intencjonalności”;
• poziomy zjawisk kulturowych – mentalny (wyobrażenia, normy, wartości
jako „przewodniki” dla zachowań) oraz zachowania i ich efekty;
• społeczno-regulacyjne ujęcie kultury – kultura jako społecznie
akceptowana wiedza danej grupy, przekazywana i utrwalana w jej
obrębie, powodująca że dana grupa (system) funkcjonuje jako odrębna
całość i zachowuje zdolność do odtwarzania się;
• powyższe ujęcie kultury wskazuje, że kultura odgrywa określa naszą
tożsamość – posiadać kulturę (i grupę przynależności tym samym) to
posiadać „adres” w tym świecie (kultura tożsamościowa);
• kultura – to wiedza kulturowa (normy, wartości), która nadaje „sens’
naszej rzeczywistości (daje nam model „czegoś”) oraz podpowiada
„mentalnie” wzory dla naszych zachowań (daje nam modele dla
„czegoś”).