Transcript Sławomir Łodziński

SŁAWOMIR ŁODZIŃSKI
ZAKŁAD SOCJOLOGII OGÓLNEJ
INSTYTUT SOCJOLOGII UW
Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 10):
Etniczność a język i region - przykład społeczności kaszubskiej
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
1. Odwracanie „zmiany językowej” (J. A. Fishman, Reversing Language Shift…):

etapy „rewitalizacji” (lub też „śmierci”) języków:

1) „rekonstrukcja” języka, nauczanie starszego pokolenia;

2) tworzenie zintegrowanej społecznie grupy użytkowników języka (w mowie);

3) nacisk na używanie codzienne języka na poziomie lokalnym (sąsiedztwo) i rodzinnym
(tworzenie bazy międzypokoleniowego przekazu języka);

4) tworzenie zorganizowanego (nieformalnego) systemu nauczania języka (poza
publicznym system) obejmującym całość grupy (wszystkie pokolenia);

5) wprowadzenie nauki języka do systemu publicznej edukacji;

6) nacisk (rozwój) na używanie języka w miejscu pracy;

7) nacisk na używanie języka w mediach i administracji publicznej;

8) wprowadzenie języka do edukacji uniwersyteckiej, administracji centralnej itp.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
2. Czynniki „rewitalizacji językowej” (1):


A) wzrost społecznego znaczenia języka:

wzrost prestiżu języka mniejszości praz jego znaczenia w obrębie społeczności
większościowej (dominującej) – jego legitymizacja;

wzrost zamożności i prestiżu użytkowników języka ;

wzrost (silna) obecność języka w systemie edukacyjnym;

wzrost kompetencji w pisaniu tym językiem;

możliwość stosowania użycia języka w mediach elektronicznych i Internecie (obecność
publiczna).
B) rola transmisji międzypokoleniowej języka mniejszości:

przywracanie używania języka w rodzinie (najważniejsze!);

odbudowa wspólnoty kulturowej (językowej) naciskiem na przekaz międzypokoleniowy;

rozszerzenie możliwości sytuacji społecznych transmisji języka (sąsiedztwo, lokalność,
imprezy i święta, uroczystości religijne).
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
3. Czynniki rewitalizacji językowej (2):


C) edukacja („wyjście poza życie prywatne”):

standaryzacja języka, język jako odrębny przedmiot nauczania, nauczanie
dwujęzyczne, nauczanie przez immersję („zanurzenie w języku”);

nauka języka „słaba” (język w programie edukacji) i „mocna” (nauczanie w języku –
w kierunku sytuacji wielojęzyczności), nauka całych rodzin.
D) język w mediach (wpływ pozytywny i negatywny):

rola mediów dla upowszechnienia języka mniejszości (z perspektywy samego języka
oraz z „zewnętrznego” punktu widzenia – postrzegania statusu tego języka);

wpływ negatywny („folkloryzacja”) i pozytywny (podniesienie prestiżu języka);

media kształtują oficjalny (publiczny) dyskurs na temat tego języka („dziennikarstwo
etniczne”);

media pozwalają na zachowanie i dokumentację języka (jego „hibernację”).
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
4. Czynniki rewitalizacji językowej (3):




E) życie publiczne:

administracja publiczna, usługi (np. hipermarkety) itp.;

język zaczyna być postrzegany jako mający „realną władzę i możliwości”.
F) „oficjalizacja” języka mniejszościowego (ostatni etap „odwrócenia zmiany językowej”):

uznanie języka (jako oficjalny lub współ-oficjalny), warunek konieczny jego przetrwania;

krajowa ochrona prawna (zróżnicowane formy ochrony);

Europejska Karta Języków Regionalnych lub Mniejszościowych.
G) postawy społeczne wobec języka:

rola organizacji międzynarodowych, zwłaszcza w Europie;

zmiana dominującego dyskursu dotyczącego języków i kultur mniejszościowych.
H) rola organizacji i instytucji mniejszościowych:

instytucje oficjalne (państwowe);

znaczenie liderów („meneadżerów etniczności”) i organizacji mniejszościowych.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
5. Sytuacja języka kaszubskiego:

jest to najważniejszy wyznacznik tożsamości kaszubskiej;

zmiany zasięgu języka kaszubskiego a osadnictwo Kaszubów;


zróżnicowanie dialektalne języka kaszubskiego (21 grup językowych na początku XX
wieku);
obecna znajomość języka kaszubskiego wśród społeczności kaszubskiej (szacunki):

zna język - 64,5% (367,5 tys.), nie zna – 35,5% (202,4 tys.);



z tego - codziennie używa – 14,2%, bardzo często 7,3%, często – 19,9 %, nie
używa 23,1%;
zanik języka kaszubskiego w miastach i „obszarach peryferyjnych”.
zagrożenia:

zmniejszenie liczby dzieci posługujących się tym językiem,

obecność „kompleksu kaszubskiego” (język kaszubski to język domowy, to „mowa
ludu”, to gwara języka polskiego).
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
6. Ewolucja standaryzacji języka kaszubskiego:


ewolucja prac nad językiem:

lata 60-te, pierwsze próby standaryzacji;

język kaszubski jako „etnolekt” (początek lat 90-tych XX wieku) podniesienie prestiżu tego języka;

1996 r. (porozumienie) i 2006 r. (Rada Języka Kaszubskiego);

dążenie do upowszechniania języka.
podziały wśród językoznawców:



dążenia do
język kaszubski to język „narodowy”, czy język regionalny?
inne problemy:

język odświętny czy język codzienny (np. w pracy)?;

język elitarny (język lokalnej inteligencji) czy język masowy (uznawany)?
obecność języka kaszubskiego:

edukacja, prasa i RTV, Internet, wydawnictwa, literatura piękna, sztuka i twórczość
artystyczna, życie religijne.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
7. Język kaszubski w Polsce jako „język regionalny”:
 status prawny języka kaszubskiego:
 ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i
etnicznych oraz o języku regionalnym definiuje go (art. 19, ust. 2) jako
język regionalny:
 zgodnie z nią istnieje możliwość używania kaszubskiego przed
organami gminy, obok języka polskiego, jako języka pomocniczego;
 możliwość dwujęzycznych nazw miejscowości.
 1 czerwca 2009 r. zaczęła w Polsce obowiązywać Europejska Karta
Języków Regionalnych i Mniejszościowych – ma to istotne dla statusu
języka kaszubskiego;
 rola kaszubskich organizacji kulturalnych (Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie),
naukowe (Instytut Kaszubski) i językowe (Rada Jezyka Kaszubskiego; UG,
nauczyciele).
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
8. Język „regionalny”:
 dość bliskie związki genetyczne z językiem większości na danym terenie;
 wspólny rozwój historyczny z językiem większości;
 stosunkowo niski prestiż społeczny języka;
 niedostatecznie rozpowszechniony standard (lub brak takiego) danego języka,
bądź normy literackiej;
 tradycja literacka posiada długą historię;
 dana społeczność sprzeciwia się przyjęciu statusu mniejszości w rozumieniu
mniejszości narodowej;
 duża (przeważająca) część posługująca się tym językiem nie ma
wykształconego poczucia odrębności narodowej, ale ma za to silne poczucie
odrębności regionalnej (etnicznej);
 jest to język określany mianem dialect cluster;
 duże zróżnicowanie dialektalne na danym terenie. .
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
9. Zasięg
terytorialny
języka
kaszubskiego
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
10.
Òjcze nasz, jaczi jes w niebie,
niech sã swiãcy Twòje miono,
niech przińdze Twòje królestwò,
niech mdze Twòja wòlô jakno w niebie tak téż na zemi.
Chleba najégò pòwszednégò dôj nóm dzysô i òdpùscë nóm naje
winë,
jak i më òdpùszcziwómë naszim winowajcóm.
A nie dopùscë na nas pòkùszeniô,
ale nas zbawi òde złégò.
Amen
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 7
11.
Ojcze Nasz w
języku
kaszubskim
12. Klawiatura w języku kaszubskim
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
13. Kaszubskie nuty
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
14. Sanktuarium w Pelplinie
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 10
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 7
15. Społeczność kaszubska a język:



sukces etniczny Kaszubów - emancypacja kulturowa w zakresie języka (jego
standaryzacja i upowszechnienie) i silna podmiotowość lokalna;
rodzi on dyskusję o kultury kaszubskiej i strategii działania organizacji kaszubskich:

folklor jest nadal ważny (stereotyp „niebieskie stroje”) – dominujące
postrzeganie z zewnątrz i jako dominujący produkt turystyczny;

odchodzenie od folkloru na rzecz kultury „nowoczesnej"(czy to jest jeszcze
kultura kaszubska?) – spór „tradycjonaliści” i „nowocześni”;

zróżnicowanie „lokalne” kultury kaszubskiej a dążenie do stworzenia jednej,
„ogólno-kaszubskiej” kultury.
zmiany tożsamości etnicznej:

od „więzi nawykowej” do „nowej etniczności”;

tożsamość kaszubska „odkryta”, „odzyskana” i „wybrana”.