Transcript ölçek geliştirme 1 - 2. Örgütsel Davranış Kongresi

ÖLÇEK GELİŞTİRME
Doç. Dr. Harun ŞEŞEN
Lefke Avrupa Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
1
Sunuş Planı
Ölçek Geliştirmeye Başlamadan Önce
Ölçek Geliştirme Süreci
Ölçek Geliştirmeden Sonra
Örnek
2
Başlamadan…
Ölçek geliştirme ciddi ve zahmetli
bir iştir… Çok iyi bir alan ve ölçme
bilgisi gerektirir.
3
Ölçek Geliştirmeye Başlamadan Önce
 Ölçme, sosyal bilimlerin çok önemli ve bir o kadar da geniş
bir alanını teşkil etmektedir.
 Ölçme, bilimin temel kavramlarından birisidir. Gözlem
yoluyla insanlar, olaylar ve süreçler hakkında bilgi
edinebiliriz.
 Ancak, bu gözlemlerimizin anlam kazanabilmesi için onları,
farklı kişilerin de anlayabileceği şekilde, nitelendirmemiz
gerekir.
 Sosyal bilimlerde ve onun bir alt alanı olan Örgütsel Davranış
alanında tipik olarak ölçme süreci, anketler (ya da diğer bir
isimle “ölçekler”) aracılığıyla yapılmaktadır.
4
Ölçek Geliştirmeye Başlamadan Önce
 Ölçme, “kurallara göre nesnelerin ya da olayların sayılara
atanması” olarak tanımlanabilir.
 Sosyal bilim araştırmalarında ölçmeye çalıştığımız olgu,
genellikle kuramdan ortaya çıkar. Yani, kuram bizim ölçme
problemlerimizi nasıl kavramsallaştıracağımızda önemli bir
rol oynar.
 Dolayısıyla, kuramı bilmeden ölçek geliştirmeye çalışmak,
çok doğru bir eylem değildir.
 Araştırma konusu istendiği kadar yenilikçi ve önemli;
araştırma düzeni ve yöntemi istenildiği kadar sağlam olsun,
ölçme aracı sağlam olmadıkça, istenen sonuçlar sağlanamaz.
5
Ölçek Geliştirmeye Başlamadan Önce
 İşletme alanında çalışanlara getirilen bir eleştiri:
 “Bu bakımdan, ölçek geliştirici, ölçülecek değişken ile ilgili sağlam
bir kuramsal ve kavramsal temele sahip olmalıdır; bir ölçmedeğerlendirmeci veya psikometrist, bilmediği, hâkim olmadığı bir
psikolojik değişkeni ölçme girişiminde bulunmamalıdır; elbette,
tersi de (ölçmeden anlamadan) olmamalıdır. Bu sorun, daha çok
psikoloji alanı dışındakilerin ölçek geliştirme çalışmalarında sıkça
gözlenmektedir: Bir turizmci veya bir işletmeci, hiç tanımadığı
bilmediği bir psikolojik değişkene ilişkin ve hemen hiç bilmediği
ölçek geliştirme “temelsizliğiyle” (etik boyutunu bir yana
bırakalım) ölçek geliştirme işine soyunabilmektedir. Çalışmanın bir
ölçek uyarlaması olması da, kavramsal tanımlamanın “atlanacağı”
kolaycılığına yol açmamalıdır.”
6
Ölçek Geliştirmeye Başlamadan Önce
 Var olan araçlara göz atın…
 Çeşitli kitaplar, dergiler ve elektronik kaynaklar,
 İşe yarayacak, geçerliliği ve güvenirliği kanıtlanmış
ölçekler öncelikle tercih edilmeli.
 İlgilenilen topluluk bağlamında yapıyı gözden
geçirin…
 Oluşturulması planlanan ölçekle ilgili bir odak grupla
çalışma yapılmalı,
 Kavramların nasıl anlaşıldığı gözlenlenmeli.
7
Ölçek Geliştirmede Kullanılan Teoriler
 Klasik Test Kuramı (KTK) (en yaygın kullanılan teori)
 Madde Tepki Kuramı (MTK) (Item Response Theory)
 Maksimum Olasılık Faktör Analizi
 Yapısal Eşitlik
Model)
Modelleri
(Structural
Equation
8
KTK / MTK
 Klasik Test Kuramı
 Ölçme kümesi ile ölçülmek istenen özellik arasındaki bağıntıyı
açıklamada doğrusal bir regresyonel modeli temel alır.
 Bu doğrusal bağlantı, gözlenen puanlar ve gerçek puanlar arasındaki
doğrusal bir model ile açıklanır.
 Elde edilen istatistikler, veri kümesinin karakteristik özelliklerini
taşır.
 Halen, tüm eleştirilere karşın, en çok kullanılan kuramdır.
 Madde Tepki Kuramı (veya Örtük Özellikler Kuramı)
 Bilinenle bilinmeyen yapı arasındaki bağıntıyı doğrusal olmayan
model ile açıklamaya çalışır.
 Testi alan bireyin test performansının özellikler olarak adlandırılan
yetenekleri ile ilişkisi vardır. Bir ya da daha fazla özellik sayesinde bir
kişinin bir testte göstereceği performans tahmin edilebilir.
 KTK’nın alternatifi gibi görenler olsa da halen gelişme evresindedir. 9
Test – Ölçek – Anket
 İngilizcede “test”, “scale” ve “questionnaire” kelimeleri farklı
kavramları ifade eder.
 Yapılan çalışmaya, uygun bir isim/başlık vermek gerekir.
 Test; kişilik, tutum, ilgi gibi değişkenleri ölçmek için kullanılır.
 Ölçek, örgütsel davranış alanında daha çokça kullandığımız,
psikolojik bir yapıyı ölçemeye yönelik, alt veya toplam ölçek
puanları bulunan, madde ve tepki formatları aynı
maddelerden oluşmuş bir ölçme aracıdır.
 Anket ise, birden çok test ve/veya ölçeği ve demografik
değişkenleri barındıran, toplam olarak bir kavramı ifade
etmeyen bir ölçme aracıdır.
10
Ölçek Geliştirme Aşamaları
1. Ölçülecek yapının belirlenmesi (örtük değişkenin
tanımlanması)
2. Madde havuzunun oluşturulması
3. Ölçme biçiminin belirlenmesi
4. Başlangıç madde havuzunun uzman değerlendirmesi
5. Deneme uygulamasının yapılması
6. Madde analizi yapılması
7. Güvenirlik testi
8. Geçerliliğin testi
9. Puanların yorumlanması
10. Ölçek uzunluğunun uygun hale getirilmesi
11
Ölçülecek Yapının Belirlenmesi-1
 Ölçülecek değişkenin
tanımlanması gerekir.
detaylı
ve
kapsayıcı
olarak
 Ölçülecek değişken, bu doğrudan ölçülemeyen örtük
değişkenin kendisidir.
 Yapı
belirlenirken,
tümevarımcı
bir
yaklaşımla
ilerlenebileceği gibi, tümdengelimci ya da bu ikisinin karışımı
bir yöntem de tercih edilebilir.
 Kavramsal tanım yapılırken, o kavrama ait özellikleri
kapsayacak şekilde düşünülmeli, ancak kavramın yakın
kavramlardan farkı da ortaya konulmalıdır.
 Ölçeğin kapsam geçerliliği bu aşamada şekillenir;
istenmeyen boyutlara kazara gidilmemeli, ancak yeterince
de kapsayıcı olunmalıdır.
12
Ölçülecek Yapının Belirlenmesi-2
 Ölçek geliştirmede özgünlük ya da genellik de önemlidir.
 Bu aşamada ölçeğin ne derece özgün ve belirli bir dar alana
odaklanacağına ya da daha genel veya global olacağına karar
verilir.
 Özgünlük; kapsam boyutları, ortam ya da evren bağlamında
değişkenlik gösterebilir.
 Ölçeği geliştiren, ölçmek istediği yapının diğer yapılardan
farklı olup olmadığını kendine sormalıdır.
 Genel kaygıyı ölçmek, bir çok araştırma için (sınav kaygısı, sosyal
kaygı ya da iş kaygısı…) uygundur.
 Ancak, spesifik olarak sınav kaygısına odaklanılıyorsa, ölçek içinde
sosyal kaygı ile ilişkili maddeler olmamalıdır.
13
Madde Havuzunun Oluşturulması-1
 Madde üretimi kavramsal yapıya uygun durumbağlam-ortam belirlendikten sonra, bunlara uygun
davranışsal göstergelerin belirlenmesiyle başlar.
 Madde üretirken, üzerinde çalışılan kavramsal yapı
ve
onunla
ilişkili
davranışsal
göstergeler
gözetilmelidir.
 Madde hazırlanırken, bir yandan kavram ve üretilen
maddenin sadece bu kavramı uyarması dikkate
alınmalı; bir yandan da “ben bunu cevaplayan
olsaydım, nasıl cevap verirdim” şeklinde empati
yapılmalıdır.
14
Madde Havuzunun Oluşturulması-2
 “Kıskançlık” ölçeği geliştirmek isteniyorsa, önce kavramın
tanımı tam olarak belirlenmeli…
 “Kendinde olanı başkalarıyla paylaşmama, başkasında olana
imrenme”
 Ölçek kimler için geliştirilecek  Evli mi ? Bekar mı?
 Evli  Sadece erkek veya kadın mı? Yoksa her iki cins için mi?
 Evli kadınlar  Evliliği devam eden mi? Bitirmiş olanlar mı?
 Evliliği devam eden her iki cins  Davranışsal göstergeler… Bir
davette dans, karşı cinsle konuşma, giyim tarzı vb.
 Bu aşama, maalesef, çoğu araştırmada
önemsenmemekte ya da atlanmaktadır.
yeterince
15
Madde Havuzunun Oluşturulması-3
Artıklık:
 “Gerçekten önemli olan bir şey çocuğumun başarısıdır”
 “Gerçekten önemli olan şey, çocuğumun başarısıdır”
“bir” kelimesinin çıkarılması, ölçeğe bir şey katmaz.
 “Çocuğumun başarısı için ne gerekiyorsa yapacağım”
 “Eğer çocuğumun başarısını sağlayacaksa hiçbir fedakarlık
fazla değildir”
buradaki artıklık yararlı olabilir. Çünkü maddeler farklı biçimde
benzer şeyleri dile getirmektedir.
16
Madde Havuzunun Oluşturulması-4
Madde sayısı:
 Madde sayısını başlangıçta belirlemek pek mümkün değildir.
 İç tutarlılık güvenirliği, madde sayısının artışı ile yükselir.
 Planlanan madde sayısının en az 2 ya da 4 katı kadar madde
oluşturmak uygun olabilir.
 Genel olarak, madde havuzu ne kadar büyükse o kadar iyidir.
 Ancak ölçeğin uygulanacağı grubu da düşünmek gerekir. Kimse
birbirine çok benzeyen yüzlerce soruya cevap vermek istemez.
 Maddeler oluşturulduktan sonra, yüksek düzeyde benzerlik
gösterenlerin elenmesi uygun olur.
17
Madde Havuzunun Oluşturulması-5
İyi ve kötü maddelerin özellikleri:
 İyi bir madde
bırakmamalıdır.
kesin
olmalı,
yanıtlayıcıyı
ikilemde
 Aşırı uzun maddelerden kaçınılmalıdır.
 Uzunluk arttıkça genelde karmaşıklık artmakta, belirginlik
azalmaktadır.
 Ancak maddeler
yaşanmamalıdır.
kısa
olsun
diye
anlam
kaybı
da
 Maddelerin dil olarak okuma düzeyi, ölçeğin uygulanacağı
örnekleme uygun olmalıdır.
 Aynı madde içinde iki ayrı ifade olmamalıdır “İnsan haklarını
destekliyorum çünkü ayrımcılık Tanrı’ya karşı işlenmiş bir suçtur”
18
Madde Havuzunun Oluşturulması-6
Olumlu ve olumsuz ifadeli maddeler:
 Araştırmacıların çoğu olumlu ifadeleri yazarken, araştırılan
yapıyı iyi temsil eden ifadelere yer verirken, olumsuz ifadeler
yazarken bu dikkati göstermemektedir.
 Başarılı olumsuz ifadeler, bazı ölçeklerde oldukça etkili olabilir.
 Ancak, özellikle uzun bir ölçekte, sürekli olarak
cevaplayanların düşüncelerini iki uç kutupta değiştirmek,
farklılıkları ifade etmede kafaları karıştırabilir.
 Araştırmalardan elde edilen tecrübe, ters yönde ifade edilen
maddelerin dezavantajlarının avantajlarından fazla olduğunu
göstermektedir.
19
Madde Havuzunun Oluşturulması-7
 Madde havuzu oluşturulurken uygulamada en fazla
karşılaşılan sorun, sadece 2-3 kişilik bir gruba (araştırmacıhocası-yakın arkadaşı) maddelerin verilip, istatistiksel hiçbir
işlem yapmadan, ölçeğin kapsam geçerliliğinin sağlandığının
düşünülmesidir.
 Bir diğer sorun ise çoğu tutum ölçeklerinde kişilik ya da
bireysel görüşlerin madde havuzuna dahil edilmesidir.
 Büyük bir veri setinde, alakasız bir şekilde yaş, boy, ayakkabı
no, sınav notu gibi birçok değişkenle ilgili veri toplasak ve
bunlara madde analizi yapsak, bir “ölçek” oluşturabiliriz (ama
bunun kuramsal altyapısı ya da amaca uygunluğu tartışmalı…)
20
Ölçme Biçiminin Belirlenmesi
 Madde oluşturma aşamasında, hangi ölçeme biçiminin
kullanılacağına karar verilmiş olmalıdır. Çünkü bu ikisi
birbirlerine bağlıdır.
 Thurstone, Guttman ve Eşit Ağırlıklı Ölçekler birer alternatiftir.
 Uygulamada en çok kullanılan Likert Tipi ölçektir.
 Ancak, Anlamsal (Sematik) farklar ölçeği, Görsel benzerlik ölçeği
ve daha başka ölçme biçimleri de söz konusudur.
 Kaç yanıtlama kategorisi olmalı? Cevap vermek zor. Ancak
yeterince değişkenlik sağlamalı ancak çok da kafa karıştırıcı ve
farklılığı bulanıklaştırıcı olmamalıdır (uygulamada 4-5-6’lı kategoriler
sıkça tercih edilmekte). (Tek mi çift mi olmalı? Amaca göre değişir. Çift sayılı
ölçekler yanıtlayanları bir yönde zayıf da olsa taraf tutmaya zorlar).
21
Başlangıç Madde Havuzunun Uzman Değerlendirmesi
 Böyle bir gözden geçirme “kapsam geçerliliği”ni en üst düzeyde
artırmaya hizmet etmektedir.
 Bu gözden geçirmede her maddenin belirlenen olguyu ölçmede ne
kadar uyumlu (uygun olduğu), maddenin açıklık durumu,
özgünlüğü ve maddenin önemi sorgulanabilir.
 Buna ilaveten uzmanlardan, istedikleri madde ile ilgili yorum
yapmaları da istenebilir.
 Uzman görüşü alarak, araştırmaya dahil etmekte zorlanılan bir
olguyu dahil etmenin yolları da öğrenilebilir.
 Uzmanların görüşlerini kabul ya da reddetmek, araştırmacının
kendi kararıdır.
 Ölçek geliştirme deneyimi olmayan alan uzmanları ya da ölçeği
geliştirilen konuya hâkim olmayan uzmanlar, zararlı da olabilir.
22
Deneme Uygulamasının Yapılması-1
 Ölçeğin uzman değerlendirmesinden de geçmiş hali,
öncelikle bir deneme uygulamasına tabi tutulmalıdır.
 Bu grubun yapısı (meslek, yaş aralığı, eğitim düzeyi) ölçeğin
kullanılacağı asıl hedef grubun özellikleri ile aynı/benzer
olmalıdır. (Beyaz yaka-mavi yaka; kamu-özel; çalışanöğrenci)
 Burada rastlantısal bir örneklem yerine, amaçlı bir örneklem
seçmek daha doğru olabilir.
 Deneme örneklemi kaç kişi olmalı. Nunnally 300 kişinin
yeterli olduğunu söylüyor. Ancak ne kadar büyükse o kadar
iyi olacaktır.
 Küçük sayıda bir örneklem seçimi, hedef grubun tam olarak
yansıtılamamasına yol açabilir.
23
Deneme Uygulamasının Yapılması-2
 Deneme
örnekleminin
büyüklüğü
ile
madde/ifade sayısı X 10 gibi formüller bulunmakta.
ilgili
 Ancak araştırmalar bu tür formüllerdeki sayıların çok da uygun
olmadığını gösteriyor.
 Büyük sayı elbette iyidir; ancak, asıl hedef
uzaklaşılarak büyük sayıya ulaşmak asla arzulanmaz.
gruptan
 Alkol yaşının belirlenmesi ile ilgili bir ölçeği, sadece alkol
alanlara yada almayanlara uygulamak; varyansı azaltır ve
madde analizinde uygulamacıyı yanıltır.
 Sonuçta, atılması gereken maddeler kalırken, tutulması
gerekenler atılabilir.
 Uygulamada, deneme uygulaması örneklemine pek hassasiyet
gösterilmediği görülmektedir.
24
Madde Analizi Yapılması-1
 Madde analizi; eldeki maddelerin başlangıçta öngörülen yapıya
uygunluğunun test edilmesidir.
 Maddeler istenen boyut içinde mi, istenen düzeyde ilişkili mi,
hangi maddeler ilişkisiz yada kafa karıştırıcı gibi sorulara yanıt
aranır.
 Madde analizi yapılarak, maddeler atıldıktan sonra tekrar
analiz yapılmalıdır.
 Uygulamada karşılaşılan önemli bir hata, madde analizinin
“Reliability” altında sunulmasıdır. Oysa ki SPSS programındaki
Reliability madde analizi değildir.
 Madde analizi güvenirlik ve geçerlik analizinden öte bir şeydir.
 Burada sadece istatistik değil, alan bilgisi ve istatistiksel
sonuçların yorumlanması da vardır.
25
Madde Analizi Yapılması-2
 Madde analizi yapılırken farklı istatistiklere bakılabilir.
 Örneğin, maddeler arası korelasyonlara bakılabilir. Maddelerin
birbirleri ile yeterince ilişkili ancak çok da yüksek ilişkide
olmaması istenir.
 Bunun yanında, madde-ölçek toplam puanı korelasyonları da
incelenebilir. Buradaki amaç, her bir maddenin örtük değişkenle
(yani ölçek toplam puanıyla) ne derece ilişkili olduğunu
anlamaktır.
 Burada dikkat edilmesi gereken, negatif işaretli korelasyon
olmamalıdır. Eğer madde ters kodlanan bir maddeyse, düzeltme
yapılarak korelasyonuna bakılmalı.
 Her şekilde negatif korelasyon varsa, o maddenin ölçekten
çıkarılması gerekir.
 Ayrıca, maddelerin ortalamalarına bakılmalı, merkezden çok fazla
26
sapanlar ayıklanmalıdır.
Madde Analizi Yapılması-3
 Madde analizinde kullanılan faktör analizi sonuçları,
uygulamada, sıklıkla “geçerlik” ve “yapı geçerliği” olarak rapor
edilmektedir.
 Bir grup madde kesinlikle ölçek değildir.
 Maddelerin faktör analizi ile bir araya gelmesi, onların bir ölçek
olduğunu göstermez.
 Bu noktada, bir araya gelen maddelerin, istatistikle birlikte
kuramsal ve alan bilgisiyle analiz edilmesi gerekir.
 Faktör analizi sonuçları, verilen kesme değerleri (.30 veya .35
gibi), maddenin çıkarılması için gereken sınır değerler, dikkatle
yaklaşılması gereken rakamlardır.
 Tek başına bu rakamlar bir şey ifade etmeyebilir. Önemli olan
bunların çok iyi analizi ve yorumlanmasıdır.
27
Madde Analizi Yapılması-4
Faktör Analizi Uygulamasında;
 Farklı Faktör Analizleri (temel bileşenler (principal
components), en düşük kareler, maksimum olabilirlik vb.)
vardır. Ancak uygulamada hangisinin yapıldığı, neden yapıldığı
ifade edilmemektedir.
 Bunun yanında dikkat edilmesi ve raporlanması gerekenler;






Verilerin faktör analizi için uygun olup olmadığı (KMO ve Barlett’s)
Açıklanan varyans ve özdeğerler
Faktör sayısı
Döndürmenin neden yapıldığı; hangi döndürmenin neden seçildiği
Faktör ile bileşenin ayırt edilmesi
Faktör analizi sonucunda ortaya çıkan yapının başlangıçtaki planlanan
yapıya uygunluğu; uygun değilse nedenleri; ölçek mi, veri mi,
başlangıçtaki yapı mı sorunlu?
 Sadece istatistiksel sonuçlarla, bunlar yorumlanamaz!
28
Güvenirlik Testi
 Hangi güvenirlik belirleme yolunun seçileceği, ölçeğin
türüne, maddelerin puanlanmasına, ilgili yapının tek ya da
çok boyutlu olup olmamasına vb. bağlıdır.
 Uygulamada en çok Cronbach alfa katsayısının hesaplandığı
görülmekte (kolay yöntem!)
 Ancak, ölçek çok boyutluyken, yarıya bölme; maddeler ikili
puanlanırken ya da tek veya iki maddeli bir boyutta
Cronbach alfa hesaplandığı da görülmekte.
 Ayrıca, çoğu zaman sadece Deneme Verisinin güvenirliğinin
verildiği, ancak asıl örneklem üzerindeki güvenirliğin
verilmediği de görülmekte.
 “Efendim bu ölçeğin güvenirliğine nasıl baktınız?”
 “Beni tanımıyor musun? Güvenirliğin kaynağı bizzat benim!”
29
Güvenirlik Testi
Güvenirliğin testinde;
 Cronbach Alfa: En çok tercih edilen yol. Ancak dikkatli olmak
lazım.
 Alternatif Formlar Güvenirliği: Bir ölçeğin paralel formu ile
arasındaki korelasyon (aynı kişiler iki formu da doldurmuş
olmalı).
 İki Yarı Güvenirliği: Alternatif form bulmak her zaman
mümkün değil. Bu durumda ölçek maddelerini ikiye bölerek
(ilk yarı/ikinci yarı; tek-çift maddeler) iki ayrı form
oluşturulabilir (madde sayısı ve boyut sayısı önemli)
 Test-tekrar Test Güvenirliği (Geçici kararlılık): Ölçeğin farklı
zamanlarda, farklı gruplara uygulanması sonucunda
ortalamalar arası korelasyon.
30
Geçerliğin Testi-1
 Geçerlik: Yapılandırılmış bir ölçeğin belirli olayları yordama
yeteneği veya diğer yapıların ölçümü ile olan ilişkisi (istenen
şeyi ölçüp ölçmediği)
 Görünüş Geçerliği: Araştırmacının kendisi tarafından yapılan
(yada birkaç arkadaşı ile birlikte) araştırılan kavramla,
maddeler arası bağı gösteren geçerlik.
 Kapsam Geçerliği: Ölçek, ölçülmesi planlanan yapıya ait
maddeleri içeriyor mu? Genelde, uzman görüşleri ile elde
edilmekte.
 Ayrışım / Benzeşim Geçerliği: Aynı boyut altındaki maddeler
arası korelasyonun yüksek; farklı boyutlardaki maddeler
arası korelasyonun düşük olması.
31
Geçerliğin Testi-2
 Yapısal Geçerlik: Belirli bir davranış ya da kalıba ilişkin olarak
maddelerin incelenmesidir.
 Dış ölçeklerle test: Benzer yapıları ve farklı yapıları ölçen ölçeklerle ilişkiyi
inceleme
 Grup farklılıkları ile test: Geliştirilen testten, iki farklı grubun ilişkisiz değerler
alması (yetişkinlerle çocukların, yetişkinler için hazırlanmış bir testten farklı
skorlar alması)
 Faktör analizi ile test: Doğrulayıcı Faktör Analizi ile test etme (özellikle deneme
örnekleminde ortaya çıkan yapının, esas örneklemde testi)
 Ölçüt bağımlı Geçerlik: Geliştirilen ölçekle elde edilen
sonuçların standart ölçüm puanlarıyla karşılaştırılmasıdır (eş
zamanlı, yordama)
 Ölçüt geçerliliğinde geliştirilen ölçek veya test sonuçlarıyla karşılaştırma
yapmak için daha önce geçerlilik ve güvenilirlik analizi yapılmış standart bir
ölçek ya da birden fazla ölçüt temel alınır.
32
Puanların Yorumlanması
 Ölçek kullanıcısı, ölçekten elde edilecek puanları nasıl
değerlendirecek?
 Puanların artışı, değişkendeki artışa mı, düşüşe mi işaret
ediyor?
 Toplam bir puan elde edilebilir mi, yoksa alt boyutlar
bazında mı hesaplama gerekiyor?
 Toplam puanlar hangi ölçüte göre yorumlanacak? Bir
kestirim noktası var mı?
Ölçeği geliştiren araştırmacı mutlaka bunlarla ilgili
bilgi sunmalıdır.
33
Ölçek Uzunluğunun Uygun Hale Getirilmesi
 Fazla madde alfayı artırır, ancak, cevaplayanların vereceği
cevapların kalitesini azaltır.
 Yanıtlayanlara fazla madde ile yüklenmek, ciddi veri
problemleri yaratabilir.
 Ancak, ölçek
verilmemelidir.
kısa
olsun
diye
güvenirlikten
taviz
 “Kötü” maddeler atılırken dikkatli olmak gerekir. Atılacak her
bir maddenin alfa üzerinde yaratacağı etki gözlenmelidir
(Alfa if item deleted)
34
Ölçek Geliştirildikten Sonra
 Mutlaka esas örneklem üzerinde tekrar veri
toplanarak;
 Güvenirlik analizleri
 Geçerlik analizleri (Doğrulayıcı Faktör Analizi)
 Geçerlik / güvenirlik sağlanamazsa, ölçeğin tekrar
gözden geçirilmesi gerekir.
 Ölçeğin sınırlılıkları ortaya konulmalıdır (örneklem,
bağlam ve yöntem kapsamında…)
35
Ölçek Geliştirmede Olası Problemler
 Sadece istatistik bilgisine (ya da alan bilgisine) ve özellikle
birkaç istatistik programına (SPSS, LISREL veya AMOS gibi)
güvenerek, ölçek geliştirilebileceğinin düşünülmesi,
 Yayın yapma baskısı içinde, ölçek uyarlama ve/veya
geliştirme çalışmalarının görece kolay olduğu düşüncesiyle
popülerlik kazanması,
 Ölçme, ölçek geliştirme, istatistik alanlarında çok sınırlı bir
öğrenim/öğretim,
 Bir konuya hâkim olununca ölçek geliştirilebileceği fikrine
kapılma,
 Ülkemizde her türlü ölçeğin denetimsiz olarak
geliştirilebilmesi, kullanılabilmesi ve bunun sorgulanmaması.
36
ÖRNEK
37
Bitirirken…
Ölçek geliştirme ciddi ve zahmetli,
ancak, bir o kadar da zevkli bir iştir…
Çok iyi bir alan ve ölçme bilgisi
gerektirir.
38
ÖLÇEK GELİŞTİRME
Doç. Dr. Harun ŞEŞEN
Lefke Avrupa Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
39