Transcript ETİK KARAR VERME (Devam)

ETİK KARAR VERME (DEVAM)
 Bireysel
yaşantımızda, çalışma
hayatımızda her an kararlar
alıyoruz. Bu kararlar sadece bizi
değil çevremizi de etkiliyor çünkü
hiçbirimiz yalnız değiliz. Özellikle iş
hayatında aldığımız her karar
sadece bizi değil tüm çevremizi
etkiliyor.
 Yöneticilerin
karşı karşıya kaldığı
ikilemler ise daha da zorlayıcı.
Günümüzdeki gelişmeler bizi daha
sık ahlaki sorunlarla baş başa
bırakıyor. Örnek olarak tıptaki
gelişmeleri ele alacak olursak;
Bir kişinin ölü olup olmadığına nasıl karar
verilecektir? Ölüm anı uzman doktorlarca karar
verilen bir konudur. Tıbben ölüm geçmişte farklı
tanımlanmakta iken günümüzde, sadece makine
desteği ile bitkisel hayatta olanların
yaşatılmasına devam edilmektedir.
 İyileşmesinin mümkün olmadığı bilinen bir
hastanın ölmesine hangi durumda izin
verilecektir? Çok ender de olsa tıp tarihinde uzun
yıllar bitkisel hayatta kaldıktan sonra çevresine
az da olsa tepki veren vakalar bulunmaktadır.

 Ağır
durumda iki hastanın varlığı
durumunda sadece bir kişiye
müdahale edilebilecek olanak olması
halinde kimin tedavisine öncelik
verilmelidir?
 Ölmesine izin verilen hasta için
hangi ölüm en iyisi olacaktır?
İletişimin hızının artışıyla birlikte medyada
meydana gelen değişiklikler de ahlaki sorunları
gündeme getirmiştir. Bunlara bazı örnekler:
 Bir kameraman hemen önünde bir ünlünün
kazada ağır yaralandığına şahit olduğunda, o an
ne yapmalıdır?
 Bir ünlünün kazada ağır yaralandığına şahit
olağan kameramanın kaza yerinde yaptığı
çekimler yayıncının eline geldiğinde bu
görüntülerin yayınlanıp yayınlamaması
konusunda yayıncı ne yapmalıdır?

 Sonuçta
daima kişi veya kişilerin
karar vermeleri , bu kararlarının
yerinde olması ve kararı verenlerin
de bu kararlarının sorumluluğunu
taşımaları gerekmektedir. Öyleyse
temel sorun ‘doğru değerlendirme’
yapabilme sorunudur (Tepe, 2009).
 Sürekli
etik sorunlar içinde
çalışmalarını sürdüren medya
çalışanları da neyin doğru, neyin iyi
ya da kötü olduğu konusunda kısa
süre içinde karar vermek
durumundadır. (Demir M.,2010 sf:
126)
 Medya
çalışanları da diğer insanlar
gibi ahlak gelişimini tamamlar ve
karara varırlar. Karar verme
aşamasında öncelikle içgüdülerine
inanırlar, sonrasında bağlı
bulunduğu grup ya da grupların
gelenek ve adetlerinden yola
çıkarlar. (Demir M.,2010 sf: 126)
 Son
olarak da vicdanlarının sesini
dinlerler. Burada, medya çalışanı
kendi yargılarıyla doğru yada yanlış
kararını verecektir. Basın mensubu
ya da medya çalışanı, aile, toplum, iş
arkadaşları ve halktan yola çıkarak
ya da kendi etik gelişimini ön plana
çıkararak karar aşamasına gelir.
(Demir M., 2010 sf: 126)
 Etik
davranabilmek için herşey den
önce kişinin bazı temel etik
değerlerle hareket etmesi beklenir.
Bu bağlamda, politika, din ve
kültürler üstü,yani evrensel
geçerliliği olan altı temel etik değer
tanımlanmıştır
(http://charactercounts.org/sixpillars.
html).
 Güvenilir
olmak
 Dürüst ol
 Aldatma, yanıltma, çalma
 Sözünde dur, yapacağım dediğini
yap
 Doğruyu yapacak cesarete sahip
ol
 İyi bir ünün olsun
 Sadakat göster; ailenin
arkadaşlarının yanında ol

Saygılı olmak
 Başkalarına saygılı davran, altın kurala uy
(kendine yapılmasını istemediğini başkasına
yapma
 Farklılıklara karşı hoşgörülü ol ve farklılıkları
kabullen
 Kullandığın dile dikkat et
 Başkalarının duygularını hassasiyet göster
 Kimseyi tehdit etme, incitme, kimseye şiddet
uygulama
 Öfke, hakaret ve anlaşmazlık durumunda
barışçıl bir tutumla hareket et

Sorumluluk sahibi olmak
 Yapman gerekeni yerine getir
 Planlı ol
 Israrcı ol: denemeye devam et
 Yapabileceğinin en iyisini yap
Kontrollü davran
 Disiplinli ol
 Sonuçlarını düşünmeden hareket etme
 Sözlerin, hareketlerin ve davranışlarının
hesabını verebilir ol
 Başkaları için iyi bir örnek oluştur

 Adil
olmak
 Oyunu kurallarına göre oyna
 Sıraya uy ve paylaş
 Açık fikirli ol, başkalarını dinle
 Başkalarından yararlanma
 Başkalarını özensizce suçlama
 Herkese adil davran
 İlgili
olmak
 Kibar ol
 Şefkatli ol ve ilgili olduğunu göster
 Şükran duyduğunu ifade et
 Başkalarına karşı hoşgörülü ol
 İhtiyacı olanlara yardım et

İyi yurttaş (topluma yararlı birey) olmak
 Topluma yararlı olmak için üzerine düşeni
yerine getir
 İşbirliği yap
 Toplumsal sorunlarla ilgilen
 Bilgilen, tercihini belirt
 Yasa ve kurallara uy
 Otoriteye saygı duy
 Çevreyi koru
 Gönüllü ol
 Burada
“iyi yurttaş ” tamlaması ile
bir ülke sınırı içinde yaşayan
insanları belirtmek için kullanılan
geleneksel anlamı
kastedilmemektedir. “İyi yurttaş”
olma durumu ile katılımı
destekleme, çeşitli toplum
katmanlarının güçlendirilmesini
benimseme, insan hakları ve kamu
yararını gözetme durumu
kastedilmektedir.
 Ahlaki
karar süreci ahlaki bir
olgunun varlığının fark edilmesiyle
başlar, eğer farkındalık yok ise bir
ikilem durumu da söz konusu
değildir (Çakar ve Arbak, 2008).
Farkındalık olması içinse etik
değerlerin benimsenmiş olması ve
eğitim gerekir.
 Karmaşa
yaratan bir durumda iyi bir
karar verebilmek için etik ilke ve
kuralların, profesyonel ve kişisel
etiğin dikkate alınması gerekir.
 Etik
karar verme, birbiriyle çatışan
seçeneklerin yer aldığı bir durumda
sistematik bir düşünme biçimiyle
moral yönden en doğru eyleme karar
verilmesini içeren mantıksal bir
süreçtir.
 Etik
karar verme, yanıtların siyah
beyaz olması yani kesinliği
konusunda bir güvence vermez
Clarke (1993), etik ilkelerin bir
pusula gibi işlev görebileceğini
belirtmekte, pusulanın yön gösterici
olduğunu ancak bir yol haritası gibi
nereye gidileceğini tanımlamadığını
belirtir.
 Gidilecek
yolu seçmek için daha
fazla düşünmek ve değerlendirme
yapmak gerektiğini, başlangıçta
aranılan yere/ hedefe ulaşmak için
uygulamalarda birkaç değişim
yapmak gerektiğini, yol boyunca
dikkatli olmak, kavramak, seçilen
yolun neden seçildiğinin
açıklamasını yapmak gerektiğini
iletir.
 Günümüzde
bireylerin yaşamlarının
niteliğini etkileyen kararları
vermede sorumlulukları giderek
artan sağlık ekibi üyelerinin, etik
ilkeleri daha yakından tanımaları
bir zorunluluk haline gelmiştir.
 Sağlık
ekibinin en önemli
üyelerinden biri olan hemşireler,
hasta ve ailelerle daha çok birlikte
olduklarından çoğunlukla etik
sorunları ilk olarak tanımlayan ve
ele alan sağlık personelleridir.
Hemşirelerin sıklıkla yaşadıkları
etik ikilemlerden biri bakım
verdikleri hastalara fiziksel tespit
uygulama kararıdır.
 Bu
nedenle fiziksel tespitin
koruyucu etkinliği, tespitlerin
kullanımında yarar zarar dengesi ve
alternatif yöntemlerin uygulanabilir
olup olmadığı sağlık personeli
tarafından göz önünde
bulundurulmalıdır.
 Hemşireler
hastalara tespit etme
kararı ile karşı karşıya
kaldıklarında etik ilkelerden olan
otonomi, zarar vermeme ve
yararlılık ilkeleri ile ilgili ikilemler
yaşamaktadırlar
 Hastanın
tıbbi tedavilerini
sürdürmek, yataktan düşmesini
önlemek, davranışlarının kontrolünü
sağlamak ve takılı olan tüplerini
çıkarmasını önlemek amacıyla,
hastaya yarar sağlamak adına
uygulanan fiziksel tespit, olası
zararları düşünüldüğünde zarar
vermeme ilkesi ile çelişmektedir.
O
halde “sağlık personeli bu
durumda nasıl karar vermelidir?
Hastaya uygulanan fiziksel tespitin
hasta üzerindeki etkisi nasıl olabilir?
Hastaya fiziksel tespit uygulama
süresi ne kadar olmalıdır? Hastaya
fiziksel tespit uygulanmadan önce
denenmesi gereken alternatif
yöntemler denendi mi?” gibi
soruların sağlık personeli tarafından
cevaplanması gerekir. (EŞER İ,
HAKVERDİOĞLU G., 2006)
 Etik
karar verme, hasta yararına
olması için tüm seçenekleri
açıklayan akılcı bir yaklaşımdır.
Hemşirelerin etik karar vermelerine
yardımcı olacak kaynaklar etik kod
dışında, etik komiteler ve etik karar
verme modelleridir İlk etik komite
ABD’de 1980 yılının başlarında
oluşturulmuştur.
 Hastanelerdeki
etik komiteler
genellikle hekim, hemşire, sosyal
çalışma uzmanı, avukatlar,
yöneticiler ve biyo etikçilerden
oluşmaktadır . Hastane etik
komitelerinin,sağlık bakımının etik
yönleri konusunda hastane
çalışanlarını eğitmek, etik konularda
kurum için rehberlik etmek gibi
önemli fonksiyonları vardır.
 Hemşirenin
hastanın otonomisini
sağlama, savunuculuk, eğiticilik ve
danışmanlık rolleri gereği etik
kurullarda önemli bir yeri vardır.
 Etik
karar vermede
başvurulabilecek bir diğer
kaynak, karar verme modelleridir.
Etik karar verme ile ilgili çeşitli
modeller geliştirilmiştir. Bu
modeller birbirlerine önemli ölçüde
benzerlik gösterir.
Aşağıda belirtilen model karar
vermede Kullanılabilir. Bu model 8
adım içerir. Bunlar:
 Problem hakkında geriye dönük
bilgi elde etme,
 Problemin etik yönlerini tanımlama,
 Kararla
ilgili kişiyi tanımlama,
 Olası seçenekleri ve bu seçeneklerin
sonuçlarını tanımlama,
 Geçerli etik teori ve ilkelere
başvurma,
 Etik çıkmazı çözme,
 Kararı uygulama,
 Eylemin sonuçlarını değerlendirme.
(KARAÖZ S., 2000)





Kaynaklar:
Articles, Research, & Resources in Psychology, Steps
in Ethical Decision-Making
(http://kspope.com/memory/ethics.php) erişim: 17
Temmuz 2011
Çakar, U., Arbak, Y., (2008) ‘İşletme Eğitiminin
Ahlaki Değerlendirmeler Üzerindeki Etkisi’, Akdeniz
İ.İ.B.F. Dergisi (16) s.1-19
Josephson Institute Booklet, Making Ethical
Decisions: The Six Pillars of Character
(http://charactercounts.org/sixpillars.html) erişim: 17
Temmuz 2011
Tepe, H., (2009), ‘Kitle İletişim Araçları ve Etik’ Etik
ve Meslek Etikleri, Yayına Hazırlayan, Harun Tepe,
Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara.
Demir, M., (2010), Sağlık Haberleri ve Medya
Gerçeği Nobel Yayınları, Ankara
 Eşer İ., Hakverdioğlu G., (2006), Fiziksel Tespit
Uygulamaya Karar Verme C.Ü. Hemşirelik
Yüksek Okulu 10 (1)
 Karaöz S., (2000), Cerrahi Hemşireliği ve Etik
C.Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu 4 (1)
