Transcript Vyetnam. Joylashgan o`rni. Janubiy sharqiy osiyoda Hindixitoy yarim

Reja:
1.Joylashgan o’rni va davlat tuzumi.
2.Etnik tarixi va aholisi.
3.Xo’jaliki va madaniyati.
4. O’zbekiston va Vetnam munosabati.:
Janubiy sharqiy osiyoda
Hindixitoy yarim orolida
joylashgan.
Maydoni-330ming 991 km/kv.
Aholisi-90549390 kishi (2011).
Poytaxti- Xanoy shahri.
Ma’muriy jihatdan 63 viloyat
va markazga bo’ysinuvchi 4
shahar Xanoy, Xashimin,
(sobiq saygan) Xayfon, va
Xyulga bo’linadi.
Bayrog’i
Vetnam poytaxti
To’liq nomi- Vetnam Sotsialistik Respublika.
Amaldagi konsititutsiya 1980- yil 19- dekabrda qabul
qilingan.
Davlat boshlig’i millat majlisi tomonidan 5 yil
muddatga saylanadigan president.
Davlat hokimiyatining oily organi va qonun
chiqaruvchi
hokimiyatMillat
majlisiijroiya
hokimiyatni bosh vazr boshchiligidagi hukumat
amalga oshiradi.
Aholisining 80% Vetnamlar qolgan 20% tailar, kxmerlar,
meo yoki myaolar, man yoki yaolar, xmonglar xitoylar va
boshqalar ham yashaydi.
Rasmiy tili- Vetnam tili.
Aholisining 20,1% shaharlarda istiqomat qiladi. Eng yirik
shaharlari- Xanoy, Xashimin, Danang,Xayfon, Namdin.
Dini 55% buddaviylik:
23% majusiylik:
12% daosiylar:
7-10% katoliklar:
Islom diniga e’tiqod qiluvchilar ham bor.
Pul birligi – dohg.
Tabiati
Mamlakat hududining 80% dan ortig’i tog’lar va yassi
tog’lardan iborat.
Shimolda chuqur daryo vodiylariga bo’lingan Yunnan
tog’ligi markaziy va janubiy qisimlarida Annam tog’lari
tizimining ayrim massivlari Kontum, Darlak, Mekong,
va boshqalar joylashgan.
Vetnamning ehg baland nuqtasi ham shu yerda 3280m.
Dengiz sohili pastekisliklardan iborat. Ularning eng
kattalari shimolda Xongxa va janubda Mekong
daryolari etaklarida.
Iqlim.
Qishda quruq yozda seryomg’ir
musson subekvatorial. O’rtacha
harorat shimolda iyulda 27-29 0C
yanvarda 14-17 grd dan janubda 24-26
0C gacha bo’ladi.
Yillik yog’in miqdori 1500-3000 mm
iyun va avgust oylari tayfun bo’lib
turadi.
Mil.avv I-mihg yillikning o’rtalarida hozirgi shimoliy
Vyetnam hududida Vetnamlarning ajdodlari yashagan.
Mil.avv 3-asrda Qizil daryo deltasida ularning ilk quldorlik
davlati- Aulak tashkil topgan. Shu davrdan qadimgi
Vyetnam xalqi –laktevlar madaniyatining paydo bo’lish davri
hisoblanadi. Mil.avv 207-yilda Aulak vetlar davlati
Namvetlar bilan qo’shilib ketadi. Mil.avv 2-1 asrlarda
Namvetga Xitoyning Xan sulolasi hukumron edi. 939-yilda
mustaqilikga erishadi va mamlakat Daykovet nomi oladi.
Keyinchalik bu davlat Janubiy-sharqiy Osiyodagi eng yirik
feodal davlatga aylanadi. Li sulolasi davrida (1069-1225)da
mamlakat Dayvet deb atala boshlanadi. Poytaxt Tahg-lohg
(hozirgi Xanoy)ga ko’chiriladi.
XVI-XVIII asrlarda Vyetnam Yevropa mamlakatlari tomonidan
yarim mustamlaka va mustamlaka davlatga aylantirib kelingan.
Ikkinchi jahon urushi davrida Yaponiya militaristlari Vyetnamni
bosib olgach vatanparvar kuchlar yapon va fransuz
mustamlakachilariga qarshi kurashishdi.
1941-yil may oyida Vyetnam mustaqilligi uchun kurash Ligasi (VetMin) tashkel qildi va 1944-yil dekabrda qurollanadi. Shimoliy
Vyetnam Yaponiya, janubiy Vyetnam Fransiya tomonidan
mustamlaka siyosati olib borilardi.
1945-yil 2-sentabrda mustaqil Vyetnam Demokratik Respublikasi
tuzuldi. Shu kundan boshlab Milliy bayram 2-sentabr mustaqillik
e’lon qilingan kun sifatida nishonlanadi.
1976-yil iyulda shimoliy va janubiy Vyetnam birlash tugallandi. Shu
yili Vyetnam Sotsialistik Respublika tuzuladi. Vyetnam 1977-yil
BMTga a’zo bo’ladi.
O’zbekiston Respublikasi bilan diplomatik munosabatlarni 1992-yil
17- yanvarda o’rnatgan.
Kasaba uyushmasi va bjshqa jamoat tashkilotlari.
1929-yilda Vetnam mehnat umumiy konfederatsiyasi
tuzuladi.
1930-yilda Vetnam komunistik partiyasi tuzuladi.
1977-yilda Vetnam vatan fronti V.S.R. siyosiy partiyasi
va jamoat tashkilotlarini birlashtiruvchi yagona front
tuzuladi.
Jahon kasaba uyushmasi federatsiyasiga kiradi.
Xanoy markazi
Vetnam sanoati rivojlangan agrar mamlakat hisoblanadi.
Yalpi ichki mahsulotda qishloq xo’jaligi va o’rmon
xo’jaligining ulushi - 36,6% sanoatning ulushi – 20,9% nit
tashkel etadi. Sanoat tarkibida yengil va oziq-ovqat
tarmoqlari ustun.
Qishloq xo’jaligi.
Qishloq xo’jaligi sohasida mehnatga layoqatli aholining
qariyib 75% mashg’ul 5 mln ga yaqin uyerida qishloq
xo’jaligi ishlari olib boriladi. Ayrim hududlarda 2-3 marta hosil
olinadi. Vetnamda asosiy qishloq xo’jalik ekini sholi, batot,
maniok, makkajo’hiri, sabzavot. Texnika ekinlaridan
shakarqamish, choy, tamaki, ananas, banan, kofe, kauchuk,
efir moye ekinlar ham yetishtiriladi.
Chorvachilik- asosiy tarmog’i cho’chqachilik
hisoblanib bundan tashqari qoramol
parranda boqiladi va baliq ovlanadi.
Vetnam chetga neft, ko’mir, sholi, kauchuk,
qalay, kofe, baliq, hamda dengiz va qishloq
xo’jaligi mahsulotlarni chiqaradi.
Tashqi savdodagi asosiy mijozlari Yaponiya,
Singapur, Gonkong, Janubiy Koreya,
Fransiya, Avstraliya, Germaniya.
Vetnamning ta’lim tizimi 4 bosqichda.
I-bosqich maktabgacha ta’lim (5 yillik bo’lib 6 yoshdan
majburiy qilib belgilangan).
II-bosqich maktab ta’limi.
III-bosqich hunar ta’limi (hunar-texnika bilim yurti).
IV-bosqich oily ta’lim.
Mamlakatda 104ta oily o’quv yurti bor jumladan 6 ta ehg yirik
unversititut hisoblanadi. U yerda 120ga yaqin talaba tahsil
oladi.
1917-yil Xashimin unversitituti va 1918-yil Xanoy shahrida
Tibbiyot unversitituti tashkel etiladi.
Bundan tashqari politexnika, adabiyot farmaseftika insitutlari
bor. Vyetnamning hozirgi ziyoliylarning ancha qismi oily
ta’limni O’zbekistonda olishgan Toshkentdagi deyarli barcha
oily o’quv yurtlarida Vyetnam talabalari va asperantlari ta’lim
olgan. Vyetnamda 60 dan ortiq ilmiy tadqiqot muassasalari
bor.
1977-yilda Ngiado instituti va fanlar akademiyasi tashkel
etilgan. Vyetnamdagi yirik kutubxonalar Xanoy, Xashimindagi
markaziy va ilmiy kutubxonalari mavjud.
Xanoyda tarix, Vyetnam xalq armiyasi, Inqilobi va Xashiminda
Milliy muzey, Amerikalik agressorlarning jinoyatlar muzeyi
bor.
Musiqa.
Vetnam professional musiqasida Xitoy asosan tyam va
budda diniy musiqa madaniyatining ta’siri seziladi.
Teatr.
Xalq marosimlari Vetnam teatrining manbaidir. Teo xalq
teatri Tuong va Kayling teatrlari ana shu marosimlar
zaminda yatishib chiqqan. XX-asr boshlarida Xanoyda
Kitnoy deb atalgan zamonaviy so’zlashuv usulidagi drama
teatr vujudga keldi.
Birinchi professional qo’g’irchoq teatri 1957-yil Xananda
tashkel etilgan.
Kino.
Vetnamda 1953-yilda kino ishlab chiqarishga rahbarlik
qiluvchi milliy birlashma tashkel etilgan.
1956-yilda Xanoyda kinosutudiya va Milliy kino maktabi
barpo etilgan.
O’zbekiston Respublikasi bilan Vetnam diplomatik munosabatlarni
1992-yil 17- yanvarda o’rnatgan.
1995-yil 22-dekabrda “O’zbekiston Respublikasi va Vyetnam” do’stlik
jamiyati tuzulgan.
V.S.R. tashqi ishlar vazirining 1994-yil fevralda O’zbekiston
Respublikasiga tashrifi chog’ida imzolangan “savdo-iqtisodiy
hamkorlik to’g’risidagi bitim” va o’zaro maslahatlashuvlari haqidagi
bayonnoma iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirishga imkon yaratdi.
O’zbekiston Respublikasi Prezdenti I.A.Karomovning 1996-yil mart
oyida V.S.R. ga rasmiy tashrifi ikki mamlakat uchun ham o’zaro
munosabatlarning yangi bosqichi bo’ldi.
O’zbekistonning V.S.R bilan Tovar aylanmasi 1996-yilda 4,4 mln
AQSH dollarini tashkel etdi.
O’zbekiston Vetnamga pilla, yog’, moy, elektir asbob-uskunalari
yuboradi. Undan choy hamda turli xizmatlar oladi.
Tayyorladi : Tursunova Ra’no
Aminov Bekzod
Tarix 201 guruh
O’qituvchi: Haqnazarov X.
Vyetnam.
 Joylashgan o’rni.
 Janubiy sharqiy osiyoda




Hindixitoy yarim orolida
joylashgan.
Maydoni-330ming 991 km/kv.
Aholisi-90549390 kishi (2011).
Poytaxti- Xanoy shahri.
Ma’muriy jihatdan 63 viloyat
va markazga bo’ysinuvchi 4
shahar Xanoy, Xashimin,
(sobiq saygan) Xayfon, va
Xyulga bo’linadi.

Aholisi.
 Aholisining 80% Vyetnamlar qolgan 20% tailar, kxmerlar, meo








yoki myaolar, man yoki yaolar, xmonglar xitoylar va boshqalar
ham yashaydi.
Rasmiy tili- Vyetnam tili.
Aholisining 20,1% shaharlarda istiqomat qiladi. Eng yirik
shaharlari- Xanoy, Xashimin, Danang,Xayfon, Namdin.
Dini 55% buddaviylik:
23% majusiylik:
12% daosiylar:
7-10% katoliklar:
Islom diniga e’tiqod qiluvchilar ham bor.
Pul birligi – dohg.
Tabiati.
 Mamlakat hududining 80% dan ortig’i tog’lar va yassi
tog’lardan iborat.
 Shimolda chuqur daryo vodiylariga bo’lingan Yunnan
tog’ligi markaziy va janubiy qisimlarida Annam tog’lari
tizimining ayrim massivlari Kontum, Darlak, Mekong,
va boshqalar joylashgan.
 Vyetnamning ehg baland nuqtasi ham shu yerda
3280m.
 Dengiz sohili pastekisliklardan iborat. Ularning eng
kattalari shimolda Xongxa va janubda Mekong
daryolari etaklarida.
 Iqlim.
 Qishda quruq yozda
seryomg’ir musson
subekvatorial. O’rtacha
harorat shimolda iyulda 2729 grs yanvarda 14-17 grd
dan janubda 24-26 grs
gacha bo’ladi.
 Yillik yog’in miqdori 15003000 mm iyun va avgust
oylari tayfun bo’lib turadi.
Tarixi .
 Mil.avv I-mihg yillikning o’rtalarida hozirgi shimoliy
Vyetnam hududida Vyetnamlarning ajdodlari yashagan.
Mil.avv 3-asrda Qizil daryo deltasida ularning ilk
quldorlik davlati- Aulak tashkil topgan. Shu davrdan
qadimgi Vyetnam xalqi –laktevlar madaniyatining paydo
bo’lish davri hisoblanadi. Mil.avv 207-yilda Aulak vetlar
davlati Namvetlar bilan qo’shilib ketadi. Mil.avv 2-1
asrlarda Namvetga Xitoyning Xan sulolasi hukumron edi.
939-yilda mustaqilikga erishadi va mamlakat Daykovet
nomi oladi. Keyinchalik bu davlat Janubiy-sharqiy
Osiyodagi eng yirik feodal davlatga aylanadi. Li sulolasi
davrida (1069-1225)da mamlakat Dayvet deb atala
boshlanadi. Poytaxt Tahg-lohg (hozirgi Xanoy)ga
ko’chiriladi.
 XVI-XVIII asrlarda Vyetnam Yevropa mamlakatlari tomonidan




yarim mustamlaka va mustamlaka davlatga aylantirib
kelingan. Ikkinchi jahon urushi davrida Yaponiya militaristlari
Vyetnamni bosib olgach vatanparvar kuchlar yapon va fransuz
mustamlakachilariga qarshi kurashishdi.
1941-yil may oyida Vyetnam mustaqilligi uchun kurash Ligasi
(Vet-Min) tashkel qildi va 1944-yil dekabrda qurollanadi.
Shimoliy Vyetnam Yaponiya, janubiy Vyetnam Fransiya
tomonidan mustamlaka siyosati olib borilardi.
1945-yil 2-sentabrda mustaqil Vyetnam Demokratik
Respublikasi tuzuldi. Shu kundan boshlab Milliy bayram 2sentabr mustaqillik e’lon qilingan kun sifatida nishonlanadi.
1976-yil iyulda shimoliy va janubiy Vyetnam birlash tugallandi.
Shu yili Vyetnam Sotsialistik Respublika tuzuladi. Vyetnam
1977-yil BMTga a’zo bo’ladi.
O’zbekiston Respublikasi bilan diplomatik munosabatlarni
1992-yil 17- yanvarda o’rnatgan.






Siyosiy partiyalari.
Kasaba uyushmasi va bjshqa jamoat tashkilotlari.
1929-yilda Vyetnam mehnat umumiy konfederatsiyasi
tuzuladi.
1930-yilda Vyetnam komunistik partiyasi tuzuladi.
1977-yilda Vyetnam vatan fronti V.S.R. siyosiy partiyasi
va jamoat tashkilotlarini birlashtiruvchi yagona front
tuzuladi.
Jahon kasaba uyushmasi federatsiyasiga kiradi.
 Xo’jaligi.
 Vyetnam sanoati
rivojlangan agrar
mamlakat hisoblanadi.
Yalpi ichki mahsulotda
qishloq xo’jaligi va o’rmon
xo’jaligining ulushi 36,6% sanoatning ulushi
– 20,9% nit tashkel etadi.
Sanoat tarkibida yengil va
oziq-ovqat tarmoqlari
ustun.
 Qishloq xo’jaligi sohasida mehnatga layoqatli aholining
qariyib 75% mashg’ul 5 mln ga yaqin uyerida qishloq
xo’jaligi ishlari olib boriladi. Ayrim hududlarda 2-3
marta hosil olinadi. Vyetnamda asosiy qishloq xo’jalik
ekini sholi, batot, maniok, makkajo’hiri, sabzavot.
Texnika ekinlaridan shakarqamish, choy, tamaki,
ananas, banan, kofe, kauchuk, efir moye ekinlar ham
yetishtiriladi.
 Chorvachilik- asosiy tarmog’i cho’chqachilik hisoblanib
bundan tashqari qoramol parranda boqiladi va baliq
ovlanadi.
 Vyetnam chetga neft, ko’mir, sholi, kauchuk, qalay, kofe,
baliq, hamda dengiz va qishloq xo’jaligi mahsulotlarni
chiqaradi.
 Tashqi savdodagi asosiy mijozlari Yaponiya, Singapur,
Gonkong, Janubiy Koreya, Fransiya, Avstraliya,
Germaniya.






Xalq ma’orifi.
Vyetnamning ta’lim tizimi 4 bosqichda.
I-bosqich maktabgacha ta’lim (5 yillik bo’lib 6 yoshdan
majburiy qilib belgilangan).
II-bosqich maktab ta’limi.
III-bosqich hunar ta’limi (hunar-texnika bilim yurti).
IV-bosqich oily ta’lim.
 Mamlakatda 104ta oily o’quv yurti bor jumladan 6 ta ehg yirik




unversititut hisoblanadi. U yerda 120ga yaqin talaba tahsil
oladi.
1917-yil Xashimin unversitituti va 1918-yil Xanoy shahrida
Tibbiyot unversitituti tashkel etiladi.
Bundan tashqari politexnika, adabiyot farmaseftika insitutlari
bor. Vyetnamning hozirgi ziyoliylarning ancha qismi oily
ta’limni O’zbekistonda olishgan Toshkentdagi deyarli barcha
oily o’quv yurtlarida Vyetnam talabalari va asperantlari ta’lim
olgan. Vyetnamda 60 dan ortiq ilmiy tadqiqot muassasalari
bor.
1977-yilda Ngiado instituti va fanlar akademiyasi tashkel
etilgan. Vyetnamdagi yirik kutubxonalar Xanoy, Xashimindagi
markaziy va ilmiy kutubxonalari mavjud.
Xanoyda tarix, Vyetnam xalq armiyasi, Inqilobi va Xashiminda
Milliy muzey, Amerikalik agressorlarning jinoyatlar muzeyi
bor.
Vyetnam Madaniyati

Matbuot.
 Vyetnamda 30 ta markaziy va 19 ta mahalliy nashiriyonlar






bo’lib mamlakatda 100 dan ortiq gazetava jurnallar nashr
etiladi.
1966-yil Janubiy Vyetnamda
1970-yil Shimoliy Vyetnamda telekursatuvga asos solindi.
Adabiyot.
Vyetnamda qadimdan xalq og’zaki ijodiyoti rivojlangan. Ilk
yozma manbalar X-XIV asrda paydo bo’lgan. O’rta asrlarda
adabiyotida buddizim, keyinroq konfutsiy aqidalar ta’sirida
shakillanadi.
Nguyen Chayning “Ona tilidagi she’rlar to’lami” XV-asrdan to
hozirgi davrgacha yetib kelgan Vyetnam so’zlashuvidagi eng
qadimgi adabiy yodgorlikdir.
XVIII-XIX asr Vyetnam adabiyoti uchun uyg’onish davri
hisoblanadi.

Musiqa.
 Vyetnam professional musiqasida Xitoy asosan tyam va budda






diniy musiqa madaniyatining ta’siri seziladi.
Teatr.
Xalq marosimlari Vyetnam teatrining manbaidir. Teo xalq teatri
Tuong va Kayling teatrlari ana shu marosimlar zaminda yatishib
chiqqan. XX-asr boshlarida Xanoyda Kitnoy deb atalgan
zamonaviy so’zlashuv usulidagi drama teatr vujudga keldi.
Birinchi professional qo’g’irchoq teatri 1957-yil Xananda tashkel
etilgan.
Kino.
Vyetnamda 1953-yilda kino ishlab chiqarishga rahbarlik qiluvchi
milliy birlashma tashkel etilgan.
1956-yilda Xanoyda kinosutudiya va Milliy kino maktabi barpo
etilgan.
O’zbekiston va Vyetnam munosabatlari.
 O’zbekiston Respublikasi bilan Vyetnam diplomatik





munosabatlarni 1992-yil 17- yanvarda o’rnatgan.
1995-yil 22-dekabrda “O’zbekiston Respublikasi va Vyetnam”
do’stlik jamiyati tuzulgan.
V.S.R. tashqi ishlar vazirining 1994-yil fevralda O’zbekiston
Respublikasiga tashrifi chog’ida imzolangan “savdo-iqtisodiy
hamkorlik to’g’risidagi bitim” va o’zaro maslahatlashuvlari
haqidagi bayonnoma iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirishga
imkon yaratdi.
O’zbekiston Respublikasi Prezdenti I.A.Karomovning 1996-yil
mart oyida V.S.R. ga rasmiy tashrifi ikki mamlakat uchun ham
o’zaro munosabatlarning yangi bosqichi bo’ldi.
O’zbekistonning V.S.R bilan Tovar aylanmasi 1996-yilda 4,4 mln
AQSH dollarini tashkel etdi.
O’zbekiston Vyetnamga pilla, yog’, moy, elektir asbobuskunalari yuboradi. Undan choy hamda turli xizmatlar oladi.
E’tiboringiz uchun raxmat.